داستان برند: ناسا، بيش از نيم قرن اكتشاف فضا
ناسا (NASA - National Aeronatics and Space Administration) سازماني مستقل در بخش اجرايي دولت فدرال آمريكا است كه با تمركز روي مطالعات و اكتشافات فضايي و هوانوردي غيرنظامي فعاليت مي‌كند. دوايت آيزنهاور، رئيس جمهور آمريكا در سال ۱۹۵۸ دستور تأسيس اين سازمان را داد و از همان ابتدا روي غيرنظامي بودن تحقيقات آن تأكيد كرد.
ناسا از زمان تأسيس تاكنون، بسياري از مهم‌ترين پروژه‌هاي اكتشافي و مطالعاتي آمريكا در علوم فضايي را به انجام رسانده است. برخي از مشهورترين پروژه‌هاي اين سازمان، ماموريت آپولو براي فرود روي ماه، ايستگاه فضايي اسكاي‌لب و پروژهي فضايي اسپيس شاتل بوده‌اند. در حال حاضر ناسا يكي از همراهان اصلي پروژهي ايستگاه فضايي بين‌المللي است.
از پروژه‌هاي در دست اقدام سازمان ملي هوافضاي آمريكا ميتوان به فضاپيمياي اوريون، سيستم پرتاب SLS و توسعه‌ي فضاپيماهاي خصوصي سرنشين‌دار در مدار پاييني زمين يا Commercial Crew اشاره كرد. برنامهي كنترل پرتاب موشك LSP نيز توسط اين سازمان و در مركز فضايي كندي اجرا مي‌شود.
ناسا پس از سال‌ها اكتشافات فضايي، برنامه‌هاي مطالعه روي كره‌ي زمين را نيز با استفاده از تجهيزات پيشرفته‌ي خود مديريت كرد. اين برنامه‌هاي مطالعاتي در زيرمجموعه‌ي Science اين سازمان اجرا مي‌شوند. علاوه بر آن، ارسال تجهيزات مطالعاتي پيشرفته به فضا براي مطالعه‌ي عميق‌تر اين پديده‌ي عظيم هنوز توسط اين سازمان ادامه دارد. پديده‌هاي علمي بسيار مهم همچون بيگ بنگ نيز تحت نظارت واحد Great Observatories ناسا مورد مطالعه قرار مي گيرند.
يكي از ساختمان‌هاي مركز فضايي جان اف كندي ناسا
تاريخچه تأسيس
تاريخچه مطالعات آمريكايي‌ها روي فضا را بايد از مطالعات هوانوردي آن‌ها در دهه‌ي ۱۹۲۰ شروع كرد. سازمان مشاوره‌اي ملي هوانوردي يا NACA در سال ۱۹۱۵ تأسيس شد تا تحقيقات در اين زمينه را سازمان‌دهي كند. اين سازمان تحقيقات متعددي را روي توسعه‌ي هواپيماها و فرآيند ساخت آن‌ها انجام داد. از پروژه‌هاي به‌جا مانده ازسازمان تحقيقات هوانوردي آمريكا ميتوان به فرآيند توليد Naca Duct يا ورودي هواي هواپيما، طراحي آئروديناميك Naca Cowling و همچنين سيستم طراحي بال Naca Airfoils اشاره كرد كه هنوز هم در صنايع هوايي متخصصد دارند.
تحقيقات سازمان ملي هوانوردي روي هواپيماهاي مافوق صوت همچون Bell X1 از سال ۱۹۴۶ شروع شد. با شروع دهه‌ي ۱۹۶۰، چالش مطالعاتي هوافضا در آمريكا، ساخت فضاپيمايي به مناسبت سال جهاني ژئوفيزيك در ۱۹۵۷ بود. اولين پروژه براي ساخت اين محصول، ونگارد نام داشت.
سال‌هاي مياني قرن بيستم شاهد رقابت شديد آمريكا و شوروي بر سر فناوري‌هاي جديد و كشفيات علمي تازه بود. سازمان فضايي شوروي با ماهواره‌ي اسپوتنيك 1 خود را به عنوان پيشگام در اين زمينه به جهان معرفي كرد. در چهارم اكتبر سال ۱۹۵۷، آمريكايي‌ها پس از حس كردن خطر پيشرفت روزافزون شوروي، تمركز خود را روي پروژه‌هاي فضايي قبلي معطوف كردند.
رقابت فضايي آمريكا و شوروي در قرن بيستم، دليل اصلي تأسيس ناسا بود
در پاسخ به تهديد ايجاد شده براي امنيت ملي و تلاش آمريكا براي پيشگامي در دنياي فناوري قرن بيستم، پروژهي بحران اسپوتنيك، در كنگره كليد خورد. هدف از اين پروژه، اقدام سريع در پاسخ به پرتاب ماهواره توسط دولت شوروي بود. رئيس جمهور وقت آمريكا، وايت آيزنهاور و مشاورانش به طور اختصاصي وارد اين برنامه شدند و اقدام هرچه سريعتر براي آن را الزامي كردند.
NACA، سازمان مشاوره‌ي هوانوردي آمريكا كه بعدا به ناسا ملحق شد
به‌منظور اجراي هرچه سريعتر اين پروژهي دولتي، در ۱۲ ژانويه‌ي سال ۱۹۵۸، سازمان NACA زيرمجموعه‌اي به منظور مطالعات پيشرفته‌ي فضايي به مديريت گايفورد استيور تأسيس كرد. مدير ناكا در آن زمان، هيو دريادن بود. او پس از تأسيس اين زيرمجموعه در بيانيه‌اي با موضوع «برنامهي تحقيقات ملي در فناوري فضايي»، موضوع را اين‌گونه بيان كرد:
مسئله‌ي ايجاد شده (اسپوتنيك)، شرايطي ويژه براي كشور ما ايجاد كرده است. اقدام سريع براي اجراي برنامه‌اي تحقيقاتي و توسعه‌‌اي به منظور فتح فضا در دستور كار قرار گرفته كه براي حفظ منافع ملي و همچنين مقابله با پيامدهاي نظامي اين اتفاق، اجراي آن اهميت اورژانسي دارد.
زيرمجموعه‌ي ايجاد شده در ناكا تنها با تمركز روي فعاليت‌هاي غيرنظامي فضايي تأسيس شد. پس از آن به منظور ادامه‌ي تحقيقات نظامي در فضا، آژانس پروژه‌هاي تحقيقاتي پيشرفته يا ARPA در فوريه‌ي ۱۹۵۸ تأسيس شد.
آيزنهاور در حال تقديم حكم تأسيس ناسا
سرانجام دوايت آيزنهاور قانون ملي هوافضا را در ۲۹ جولاي سال ۱۹۵۸ امضا كرد كه منجر به سازمان ملي هوافضاي آمريكا يا NASA شد. در متن قانون دستور امضا شده براي تأسيس اين سازمان آمده است: «اقدامي براي انجام تحقيقات پيرامون چالش‌هاي پرواز درون و بيرون از اتمسفر كره‌ي زمين و مسائل ديگر». با تأسيس ناسا، تمامي متخصصان و بودجه‌ي سالانه‌ي ناكا نيز به آن منتقل شدند. اين بودجه در آن زمان سالانه ۱۰۰ ميليون دلار در انديشه متخصصين گرفته شده بود. سه آزمايشگاه تحقيقاتي بزرگ و دو كارخانه‌ي توليدي ناكا نيز در پي اين ادغام به ناسا ملحق شدند. مهر رسمي ناسا نيز در سال ۱۹۵۹ توسط آيزنهاور تاييد شد.
علاوه بر ناكا، بخش‌هاي عملياتي آزمايشگاه تحقيقات دريايي ايالات متحده و آژانس موشكهاي بالستيك نظامي نيز ناسا ملحق شدند. با پيوستن تيم تحقيقاتي موشكهاي بالستيك، نتايج تحقيقات برنامهي موشكي آلمان تحت مديريت ورنر فون براون نيز به ناسا ارسال شد. اين تحقيقات اولين قدم‌ها براي رقابت جدي آمريكا با شوروي را براي ناسا برداشت. تحقيقات اوليه‌ي نيروي هوايي ارتش آمريكا و بسياري از برنامه‌هاي اوليه‌ي سازمنان دارپا نيز در پي تأسيس ناسا در اين سازمان ادامه پيدا كردند. در دسامبر سال ۱۹۵۸، ناسا مديريت آزمايشگاه پيش‌رانش جت (JPL) را نيز بر عهده گرفت.
شروع پروژه‌هاي پرواز فضايي
ناسا در طول تاريخ خود پروژه‌هاي فضايي متعددي اجرا كرده است. پروژه‌هاي پروازي اين سازمان به دو بخش با سرنشين و بدون سرنشين اجرا شده‌اند. پروژه‌هاي بدون سرنشين عموما به ارسال ماهواره يا تجهيزات به فضا اختصاص داشته‌اند و پروژه‌هاي حامل فضانوردان، به منظور رساندن اجراي فرآيندهاي تحقيقاتي و مشاهده از نزديك اجرا شده‌اند.
آيزنهاور در مراسم تأسيس مركز هوايي مارشال ناسا
ماموريت‌هاي بدون سرنشين ناسا يا از زمين به فضا پرتاب مي‌شدند يا از موشكهاي شاتل و ايستگاه‌هاي پرتابه در فضا، به فواصل دورتر فرستاده مي‌شدند. اولين پروژهي بزرگ بدون سرنين، ماهواره‌ي Explorer 1 بود كه در سال‌هاي ابتدايي رقابت فضايي اجرا شد. اين ماهواره در ژانويه‌ي سال ۱۹۵۸ و دو ماه پس از پرتاب اسپوتنيك شوروي به فضا فرستاده شد. پس از تشكيل ناسا، تيم توسعه‌ي اين ماهواره نيز به سازمان جديد منتقل شد و تا به امروز در آن مشغول به كار و تحقيق است. تمركز اصلي مطالعات ماهواره‌ي اكسپلورر، زمين و خورشيد، ميدان‌هاي مغناطيسي و طوفان‌هاي خورشيدي است.
جان اف كندي، دستور مستقيمي براي اجراي پروژهي ارسال انسان به ماه صادر كرد
در بخش پروژه‌هاي باسرنشين، اولين برنامهي بزرگ ناسا در پي رقابت آن‌ها با سازمان فضايي شوروي بود. رئيس جمهور جان اف كندي دستور داده بود كه ارسال انسان به كره‌ي ماه بايد توسط آمريكايي‌ها انجام شود و اين مهم تا پايان دهه‌ي ۱۹۷۰ اجرا شد. برنامه‌هاي بعدي ناسا تا چند سال به رقابت در اين بخش اختصاص داشت تا سرانجام پروژهي ايستگاه فضايي بين‌المللي با همكاري آمريكا و روسيه اجرا شد و تحقيقات فضايي رنگ و بوي همكاري به خود گرفت.
هواپيماي ماموق صوت X-15
البته اولين تلاش‌هاي ناسا در پروژه‌هاي حامل انسان، به هواپيماهاي مافوق صوت باز مي‌گردد. پروژهي X-15 يكي از اين هواپيماها بود كه شروع آن به سال ۱۹۵۴ و سازمان NACA باز مي‌گردد. در ادامه‌ي تحقيقات اين هواپيما، نمونه‌هاي اوليه در سالل ۱۹۵۶ ساخته و به پرواز درآمدند. پس از تشكيل ناسا و در خلال سال‌هاي ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۸، ۱۹۹ پرواز با اين هواپيما به پرواز درآمد و ركرود سرعت پرواز هوايي را به خود اختصاص داد.
هواپيماي X-15 را ميتوان يك راكت آزمايشي ناميد كه با قدرت پرواز در ارتفاع حدود ۱۴ كيليموتري از سطح زمين و سرعت ۸۰۵ كيلومتر در ساعت، اولين قدم‌ها براي توسعه‌ي فناوري موشكي را برداشت. مهندسي به‌نيروي سادهفته شده در اين پروژه بعدا در برنامه‌هاي پرواز هوايي متعددي مورد استفاده قرار گرفتند كه از مهم‌ترين آن‌ها ميتوان به اسپيس شاتل اشاره كرد.
پس از موفقيت‌هاي اوليه در ساخت راكت‌هاي مافوق صوت، رقابت فضايي آمريكايي‌ها را وادار كرد تا پروژهاي براي ارسال انسان به مدار زمين ترتيب دهند. پروژهي مركروري (عطارد) از دل تحقيقات نيروي هوايي آمريكا بيرون آمد و با هدف فرستادن هرچه سريعتر انسان به مدار زمين، با شروع فعاليت ناسا شروع شد. در اين پروژه از موشكهاي تحقيقاتي و كپسول‌هاي حاوي فضانوردي كه در نيروي هوايي طراحي شده بودند، استفاده شد.
سه نفر از اولين فضانوردان انتخاب شده براي پروژه‌هاي ناسا
به‌مظنور انتخاب اولين فضانوردان آمريكايي براي اين پروژه، هفت خلبان نمونه از نيروي هوايي و دريايي اين كشور انتخاب شدند. در نهايت، آلن شپرد اولين آمريكايي بود كه سوار بر فضاپيماي فريدام ۷ و با استفاده از موشك رداستون پرواز بالستيك ۱۵ دقيقه‌اي را در تاريخ پنجم مي سال ۱۹۶۱ انجام داد. پس از او جان گلن اولين فضانوردي بود كه وارد مدار زمين شد. او در بيستم فوريه‌ي سال ۱۹۶۲ با فضاپيماي فرندشيپ ۷ به فضا فرستاده شد و سه دور به دور زمين گشت.
جان گلن، اولين فضانورد آمريكايي كه به دور زمين گشت
در سوي ديگر ماجرا، سازمان فضايي شوروي نيز در پي ارسال انسان به هوا بود. آن‌ها در آوريل سال ۱۹۶۱، يوري گاگارين را پيش از شپرد به فضا فرستادند كه پروازي به طول يك دور زمين را انجام داد.
توسعه‌ي تحقيقات و تولد آپولو
پس از موفقيت‌هاي اوليه در پروژهي مركوري، مطالعات براي افزايش دقت پروازها و همچنين فرودهاي بي‌نقص ادامه پيدا كرد. پروژهي جمناي (Project Gemini) اولين برنامه براي فرستادن دو انسان به فضا بود كه براي رقابت با پروژهي ووستوك شوروي شروع شد. اين برنامه كه در سال ۱۹۶۲ شروع شد، پايه‌هاي پروژهي فرود بر كره‌ي ماه يعني آپولو را محكم كرد.
فضانورد اد وايت، در حال پيادّ‌روي فضايي پروژهي جمناي
اوين پرواز پروژهي جمناي در ۲۳ مارس سال ۱۹۵۶ و توسط گاس گريسام و جان يانگ اجرا شد. پروژهي بعدي تا سال ۱۹۶۶ انجام شدند و بزرگترين آن‌ها، يك پرواز ۱۴ روزه در فضا بود كه تمامي مراحل پرتاب و ملحق شدن اجزاي پرتابه را اجرا كرد. علاوه بر آن تاثير پزشكي بي‌وزني بر فضانوردان نيز در اين پروژه مطالعه شد.
در اين رقابت نيز شوروي پيشتاز بود و پيش از اولين پرواز جمناي، با بهبود پروژهي ووستوك، پروژهاي با نان ووسخود را شروع كرده بود. آن‌ها پيش از جمناي، دو پرواز حامل دو فضانورد را اجرا كرده بودند. اولين پرواز شوروي حامل سه فضانورد در سال ۱۹۶۳ انجام شد و اولين پياده‌روي خارج از فضاپيما نيز در سال ۱۹۶۴ و پيش از آمريكايي‌ها توسط آن‌ها انجام شد.
رئيس جمهور جان اف كندي در كنار مدير وقت ناسا، جيمز وب
پس از پيروزي‌هاي متعدد شوروي در مسابقه‌ي فضايي، انديشه متخصصينات عمومي در آمريكا به تحقيقات فضايي كشور نااميدانه شد. به همين دليل، رئيس جمهور جان اف كندي در سال ۱۹۶۱ فرماني صادر كرد كه طي آن، دولت فدرال بايد برنامه‌اي براي فرستادن انسان به كره‌ي ماه طراحي مي‌كرد كه تا پايان دهه‌ي ۱۹۷۰ اجرايي مي‌شد. اين فرمان، شروع پروژهي مشهور آپولو بود.
آپولو يكي از گران‌ارزش‌ترين پروژه‌هاي علمي آمريكا بود. اين پروژه در دهه‌ي ۱۹۷۰ هزينه‌اي بالغ بر ۲۰ ميليارد دلار داشت كه در حال حاضر حدود ۲۱۳ ميليارد دلار تخمين زده مي‌شود. موشكهاي پرتابه‌اي در اين پروژه، ساترن نام داشتند. ماژول‌هاي فرمان، كنترل و فرود روي كره‌ي ماه از اولين طراحي‌هاي فضاپيمايي بودند كه در اين پروژه اجرا شدند. برنامهي پرواز اين‌گونه بود كه ماژول فرود روي كره‌ي ماه باقي مي‌ماند و فقط ماژول كنترل حامل سه فضانورد به زمين باز مي‌گشت.
اولين پروژهي آپولو با حادثه همراه بود و سه فضانورد خود را به كام مرگ كشاند. اين حادثه باعث شد تا كنگره‌ي آمريكا دستور تشكيل گروهي با نام پنل مشاوران امنيت هوافضا (ASAP) را در سال ۱۹۶۷ صادر كند. اين گروه در زمينهي امنيت و چالش‌هاي جاني به ناسا مشاوره مي‌دهند. گروه ASAP در سال ۱۹۷۷ با مشاوران تحقيق و توسعه‌ي ناسا ادغام شد و نام NASA Advisory Council براي آن انتخاب شد.
باز آلدرين در حال ثدم زدن روي كره‌ي ماه
پروازهاي متعددي با نام آپولو توسط ناسا انجام گرفت تا شرايط فرود فضانورد روي كره‌ي ماه به‌خوبي مطالعه شود. آپولو ۸ يكي از اين پروازها بود كه با پرواز به دور ماه، اين شرايط رامطالعه كرد. در دو پرواز بعدي، مانورهاي اتصال كه براي فرود آمدن روي كره‌ي ماه الزامي بودند، مطالعه شدند. سرانجام در جولاي سال ۱۹۶۹، آپولو ۱۱ به‌عنوان اولين پروژهي فرود انسان روي كره‌ي ماه، ماموريت خود را به طور كامل اجرا كرد.
آپولو يكي از گران‌ارزش‌ترين پروژه‌هاي علمي آمريكا در طول تاريخ است كه خط پاياني بر رقابت فضايي كشيد
اولين فضانوردي كه روي كره‌ي ماه فرود آمد،نيل آرمسترانگ بود. پس از او، باز آلدرين روي اين كره پا گذاشت. آخرين پروژه در اين زمينه، آپولو ۱۷ نام داشت كه در دسامبر سال ۱۹۷۲ اجرا شد. در طول اين پروازهاي فضايي، مجموعا ۱۲ فضانورد روي كره‌ي ماه پياده‌روي كردند. اين ماموريت‌ها، اطلاعات علمي بسياري را به همراه ۳۸۱.۷ كيلوگرم از خاك ماه براي ناسا به ارمغان آورد. پروژهي آپولو و علامتي كه آرمسترانگ به نشانه‌ي انسانيت در فرود روي كره‌ي ماه نشان داد، خط پاياني بر رقابت فضايي قرن بيستم كشيد.
موفقيت آپولو باعث شد تا رقابت آمريكا و شوروي در فضا به همكاري تبديل شود. ريچارد نيكسون رئيس جمهور آمريكا و آلكسي كاسيگين نخست وزير شوروي در تاريخ ۲۵ مي سال ۱۹۷۲ تفاهم‌نامه‌اي به منظور اجراي پروژهي فصايي مشترك امضا كردند كه بر اساس آن، پروژه‌هاي بعدي هر دو كشور نيز امكان اتصال به يكديگر را داشته باشند. اين تفاهم‌نامه منجر به اجراي پروژهي آپولو-سايوز شد كه طي آن، يك ماژول كنترلي آپولو در مدار زمين به فضاپيماي سايوز متصل شد. اين همكاري زمينه را براي همكاري‌هاي بعدي آمريكا و روسيه همچون برنامهي شاتل-مير و ايستگاه فضايي بين‌المللي فراهم كرد.
وارنر فون براون در ماموريت پرتاب موشك ساترن
آپولو نقاط عطف بسياري را در تاريخ علوم فضايي ايجاد كرد. اين پروژه به عنوان اولين اقدام در فرستادن انسان به خارج از مدار زمين و فرود روي يك جرم آسماني شناخته مي‌شود. آپولو ۸ اولين فضاپيمايي بود كه به دور يك جرم آسماني گشته بود و آپولو ۱۷ به عنوان آخرين پروژهي فرود روي ماه و ماه‌پيمايي در تاريخ شناخته مي‌شود.
برنامهي آپولو باعث شد تا پيشرفت‌هاي بزرگي در فناوري‌هاي فضايي رخ دهد. اين پيشرفت‌ها از ارتباطات و تجهيزات فضايي تا كامپيوترهاي مرتبط با آن‌ها را تحت تاثير قرار داد. آپولو علاقه به زمينه‌هاي متعدد مهندسي را در متخصصان افزايش داد و تجيهزات استفاده شده در آن و همچنين كارخانه‌هاي توليدي درگير در آن را به نمادهايي تاريخي تبديل كرد. برخي از اين نمادها اكنون در موزه‌هاي سرتاسر جهان از جمله موزه‌ي ملي هوافضاي اسميتسونين نگهداري مي‌شوند.
ماه‌پيمايي در پروژهي آپولو ۱۷
دهه‌ي ۱۹۸۰ با چند دستاورد بزرگ در زمينهي فضاپيماهاي بدون سرنشين براي ناسا همراه بود. آن‌ها در سال ۱۹۷۳ توانستند كاوشگر وايكينگ يك از پروژهي وايكينگ خود را براي مطالعه‌ي مريخ به سطح اين سياره بفرستند. در همان سال، كاوشگر پايونير ۱۰ براي مطالعه‌ي مشتري وارد جو اين سياره شد. سياره‌ي زحل نيز در همين دهه و در سال ۱۹۷۹، شاهد كاوشگران ناسا بود. پايونير ۱۱، نام كاوشگري بود كه براي اولين بار سطح زحل را مشاهده مي‌كرد.
نكته‌ي جالب در مورد پروژه‌هاي بدون سرنشنين ناسا اين كه كاوشگرام پايونير و سري Voyager كه در دهه‌ي ۱۹۹۰ براي مطالعه‌ي اورانوس و نپتون به فضا پرتاب شدند، به حركت خود ادامه مي‌دهند و پيام‌هاي براي موجودات احتمالي ساكن در برون از منظومه‌ي شمسي با خود حمل مي‌كنند. ارتباط با كاوشگر پايونير ۱۰ در سال ۲۰۰۳ قطع شد اما Voyager 1 و Voyager 2 هنوز به كاوش در فضاي پشت منظومه‌ي شمسي و بين ستاره‌اي مشغول هستند و پيام‌هايي به زمين ارسال مي‌كنند.
اسپيس شاتل
فضانورد Mae Jemison در اسپيس‌لب در سال ۱۹۹۲
سال‌هاي پاياني دهه‌ي ۱۹۸۰ و دهه‌ي ۱۹۹۰، تمركز اصلي ناسا روي پروژهاي براي طراحي و ساخت موشك‌هايي با قابليت استفاده‌ي دوباره بود. تا سال ۱۹۸۵، چهار شاتل فضايي توسط اين سازمان ساخته شدند اولين نمونه‌ي آن‌ها با نام كلمبيا در سال ۱۲ آوريل سال ۱۹۸۱ به فضا پرتاب شد. اجزاء اصلي شاتل فضايي، يك هواپيما-فضاپيما (Spaceplane) مجهز به يك مخزن سوخت خارجي و دو راكت پرتابي سوخت جامد بود. مخزن سوخت كه بزرگتر از فضاپيماي اصلي بود، تنها بخش غيرقابل بازيافت اين شاتل‌ها محسوب مي‌شد.
از پروژه‌هاي مهمي كه توسط شاتل‌هاي فضايي ناسا انجام شده‌اند ميتوان به اسپيس‌لب اشاره كرد. اين آزمايشگاه فضايي با همكاري سازمان فضايي اروپا ساخته شد و فضانوردان در پروژه‌هاي بعدي در آن به تحقيق پرداختند. پروژهي مهم بعدي، ارسال و تعميرات بعدي تلسكوپ فصايي هابل بود كه در سال ۱۹۹۰ و ۱۹۹۳ انجام شد.
تلسكوپ فضايي هابل
از مهم‌ترين پروژه‌هاي انجام شده به‌كمك شاتل فضايي ناسا، نصب تلسكوپ فضايي هابل بوده است
تلسكوپ فضايي هابل در سال ۱۹۹۰ به فضا پرتاب شد. پس از مدت كوتاهي دانشمندان ناسا متوجه شدند كه اشتباه عملكردي در مراحل پاليش آينه‌ي اين تلسكوپ، باعث شده تا عملكرد آن دچار اشكال شود. در دسامبر سل ۱۹۹۳، يك تيم فضانوردي با پياده‌روي فضايي طولاني مدت، تجهيزات اصلاح شدهي جديد را روي اين تلسكوپ نصب كردند. اين ماموريت تعميري، يكي از نقاط عطف تاريخي بود كه ظرفيت‌هاي انسان براي انجام عمليات در فضا را نشان مي‌داد.
همكاري فضانوردان روسيه و آمريكا
در سال‌هاي بعدي همكاري ناسا با سازمان فضايي روسيه بيشتر شد و پروژه‌هايي همچون شاتل-مير به كمك فضاپيماهاي دو كشور انجام شد كه سرانجام به ساخت ايستگاه فضايي بيت‌المللي منجر شد.
شاتل فضايي دو حادثه‌ي مرگبار نيز در تاريخ خود دارد. فضاپيماي چلنچر در سال ۱۹۸۶ و كلمبيا در سال ۲۰۰۳، حوادثي بودند كه منجبر به نابودي دو فضاپيما و مرگ ۱۴ فضانورد شدند. در مجموع اين شاتل‌ها ۱۳۵ ماموريت فضايي انجام دادند و آخرين ماموريت، فرود شاتل آتلانتيس به مركز فضايي كندي در سال ۲۰۱۱ بود. شاتل‌هاي فضايي در طول ۳۰ سال ماموريت، بيش از ۳۰۰ فضانورد را به فضا فرستادند.
اسكاي‌لب و ايستگاه فضايي بين‌المللي
اسكاي‌لب اولين و تنها ايستگاه فضايي مستقل آمريكايي‌ها بود. اين پروژه به‌صورت ساخت يك وركشاپ در فضا در سالي ۱۹۶۵ شروع شد. قرار بر اين بود كه از يك بخش فوقاني موشك Saturn IB براي ساخت اين مجموعه استفاده شود. وزن اين محموله حدود ۷۷ تن بود كه روي زمين ساخته شده و در ۱۴ مي سال ۱۹۷۳ توسط موشك Saturn V به فضا پرتاب شد.
ايستگاه فضايي اسكاي‌لب
پرتاب اين محموله با حوادثي نيز همراه بود كه خسارت‌هايي را به بدنه‌ي آن وارد كرد. دليل وارد شدن اين خسارات، عدم تامين حفاظت گرمايي كامل بود. به‌هرحال اسكاي‌لب به مقصد رسيد و توسط اولين تيم حاضر تعمير شد. اين ايستگاه به مدت ۱۷۱ روز محل اقامت ۳ تيم فضانوردي بود. اسكاي‌لب داراي يك آزمايشگاه جاذبه و همچنين واحد مطالعه‌ي خورشيدي بود.
پروژهي ايستگاه فضايي بين‌المللي بزرگترين همكاري آمريكا، روسيه، ژاپن، كانادا و اروپا است كه شروع آن به دهه‌ي ۱۹۹۰ باز مي‌گردد. در اين دهه ناسا تصميم گرفت تا ايستگاه فضايي فريدام را به صورت مستقل طراحي و اجرا كند؛ اما كمبود بودجه باعث شد تا پروژه، به يك برنامهي فضايي بين‌المللي با مشاركت ناسا، آژانس فضايي فدرال روسيه (RKA)، آژانس اكتشافات فضايي ژاپن (JAXA)، آژانس فضايي اروپا (ESA) و آژانس فضايي كانادا (CSA) تبديل شود.
ايستگاه فضايي بين‌المللي
ايستگاه فضايي بين‌المللي تركيبي از ايستگاه فريدام ناسا، ايستگاه مير-۲ روسيه، ايستگاه كلمبوس اروپا و ماژول آزمايشگاهي كيبو ژاپن است. اين ايستگاه متشكل از ماژول‌هاي تحت فشار، تراس‌هاي فضايي، پنل‌هاي خورشيدي و بسياري اجزاء پيشرفته‌ي ديگر است كه توسط موشكهاي سويوز و پروتون روسيه و شاتل‌هاي فضايي ناسا به فضا فرستاده شده‌اند. مالكيت و استفاده از امكانات اين ايستگاه فضايي با تفاهم‌نامه‌هايي بين دولتي تصويب شده است. بخش روسي اين ايستگاه به طور كامل در مالكيت روسيه بوده و بخش آمريكايي آن بين واحدهاي بين‌المللي ديگر تقسيم شده است.
همكاري با شركت‌هاي خصوصي
ناسا از ميانه‌هاي دهه ي ۲۰۱۰ تصميم گرفت تا برنامه‌هايي را براي مشاركت شركت‌هاي ديگر در پروژه‌ها اجرا كند. اين برنامه‌ها از سال ۲۰۰۶ و با پروژهي Commercial Resupply Services يا CRS شروع شدند. هدف از اين برنامه، ساخت وسايل نقليه‌ي باربري فضايي بدون سرنشين بود كه به پروژه‌هاي ايستگاه فضايي بين‌المللي خدمت‌رساني كنند. اجراي پروژه‌هاي به‌صورت فازبندي طراحي شد تا شركت‌ها پس از تحويل هر فاز، هزينه‌ي آن را از ناسا و دولت آمريكا دريافت كنند.
فضاپيماي دراگون متصل شده به ايستگاه فضايي بين‌المللي
اولين پروژهي تامين تجهيزات باربري براي ناسا، در سال ۲۰۰۸ به شركت اسپيس ايكس و Orbital Sciences Corporation داده شد. اسپيس ايكس براي اجراي اين پروژه از موشكهاي فالكون ۹ و فضاپيماي دراگون خود استفاده كرد. اوربيتال ساينسيز نيز از موشكهاي آنتارس و فضاپيماي سيگنوس براي اجراي پروژهي ناسا استفاده مي‌كند. اولين پروژهي اسپيس ايكس در سال ۲۰۱۲ و اولين پروژهي اوربيتال نيز در سال ۲۰۱۳ انجام شدند. در حال حاضر تمامي نيازهاي آمريكا در ايستگاه فضايي بين‌المللي توسط اين قراردادهاي تجاري تامين مي‌شوند. البته اين پروژه، ماموريت‌هايي نيز براي بخش اروپايي و ژاپني ايستگاه انجام داده است.
بسياري از پرژه‌هاي سال‌هاي اخير ناسا با رقابت بين شركت‌هاي خصوصي مانند اسپيس ايكس تقسيم مي‌شود
ناسا براي اجراي ماموريت‌هاي ارسال فضانورد نيز برنامه‌اي مشابه دارد. در سال ۲۰۱۰ آن‌ها برنامه‌اي تحت عنوان Commercial Crew Development يا CCDev طراحي كردند كه قوانيني مشابه CRS داشت و براي تامين تجهيزات ارسال فضانورد به ايستگاه فضايي بين‌المللي اجرا مي‌شد. محصول اين برنامه فضاپيمايي بود كه گروه حداقل چهارنفره‌اي از فضانوردان را به ايستگاه برده، به مدت ۱۸۰ روز به ايستگاه متصل مي‌ماند و در نهايت، به زمين باز مي‌گشت.
فضاپيماي سيگنوس متصل شده به ايستگاه فضايي بين‌المللي
اجراي اين برنامه از سال ۲۰۱۰ شروع شد و اولين گروه پنج عضوي از شركت‌هاي داوطلب، در مجموع ۵۰ ميليون دلار هزينه‌ي تحقيق و توسعه براي ساخت اين فضاپيماها را دريافت كردند. در سال ۲۰۱۱ فاز دوم اجرا شد و در مجموع ۲۷۰ ميليون دلار به چهار شركت پرداخت شد. مرحله‌ي سوم مجموع ۱.۱ ميليارد دلار را به سه شركت در سال ۲۰۱۲ پرداخت كرد و در نهايت، درسال ۲۰۱۴ برندگان فاز نهايي مشخص شدند. اسپيس ايكس با فضاپيمايي دراگون V2 و بوئينگ با اتلس V برنده‌ي رقابت نهايي شدند و به ترتيب ۲.۶ و ۴.۲ ميليار دلار براي اين پروژه دريافت كردند.
فعاليت‌هاي اخير و برنامه‌هاي آتي
ناسا با شروع دهه‌ي ۲۰۲۰، تمركز خود را روي پروژه‌هاي خارج از مدار نزديك به زمين معطوف كرده است. موشكهاي پرتابه‌اي Saturn V و فضاپيماي اوريون از پروژه‌هاي اين برنامه هستند. فضاپيماي اوريون پيش از آن در پروژهي كنسل شدهي Constellation طراحي شده بود كه در سال ۲۰۱۰ و به دستور باراك اوباما تعطيل شد. دليل اين اقدام نيز كاهش بودجه‌ي سازمان فضايي و تمركز روي دريافت خدمات از شركت‌هاي خصوصي بود.
فضاپيماي اوريون
به هر حال پروژهي حاضر با هدف بازگشت آمريكايي‌ها به ماه و همچنين سفر به مقاصد دوردست همچون مريخ طراحي شده است. اين پروژه در حال حاضر با نام space launch system يا SLS شناخته مي‌شود. اولين پرواز بدون سرنشين اين پروژه در سال ۲۰۱۹ و براي طي كردن مدار ماه اجرا خواهد شد. پروژهي بعدي داراي سرنشين نيز در سال ۲۰۲۲ به فضا پرتاب خواهد شد. اين پروژه يك گروه چهار نفره را در ماموريتي ۱۰ تا ۱۴ روزه به مدار ماه خواهد برد.
طرح كاوشگر Mars 2020
از ماموريت‌هاي بزرگ سال‌هاي اخير ناسا در مطالعه‌ي فضا ميتوان به كاوشگر كنجكاوي (Curiosity) اشاره كرد كه در ۶ آگوست ۲۰۱۲ به سلامت روي كره‌ي مريخ نشست و مطالعات خود از سطح اين سياره را شروع كرد. اين كاوشگر پروژهاي در آزمايشگاه مريخ ناسا تحت عنوان Mars Science Laboratory است. هدف اصلي كاوشگر كنجكاوي، مطالعه‌ي آب و هوا و وضعيت سطح كره‌ي مريخ است. كاوشگر بعدي ناسا براي اين پروژه، Mars 2020 نام دارد كه بر اساس طراحي شبيه به كنجكاوي در حال آماده شدن است. علاوه بر آن، كاوشگر پرنده‌ي Insight نيز براي مطالعه‌ي دقيق‌تر سطح مريخ طراحي شده است.
چرخ‌هاي كاورشگر كنجكاوي پس از سال‌ها گردش در مريخ
از ديگر پروژه‌هاي در حال اجرا در ناسا ميتوان به برنامه‌هاي مطالعاتي زحل، زمين و خورشيد اشاره كرد. پروژه‌هاي فضاپيمايي جونو براي سياره‌ي مشتري، نيو هوزايزن براي مشتري، پلوتو و فضاي پس از آن و داون براي مطالعه روي كمبرند سيارك‌ها نيز در حال اجرا توسط اين سازمان هستند.
فضاپيماي نيو هورايزن يا افق‌هاي نو يكي از پروژه‌هاي بلندپروازانه‌ي ناسا در سال‌هاي اخير بوده كه به منظور مطالعه‌ي سياره‌ي پلوتو به فضا پرتاب شده است. اين پروژه و پرواز فضاپيما در سال ۲۰۰۶ شروع شد و نيوهورايزن در فوريه‌ي سال ۲۰۰۷، با گذر از كنار مشتري توانست تصاوير و اطلعات مفيدي را ازاين سياره و قمرهاي آن به زمين مخابره كند. سرانجام در سال ۲۰۱۵، نيوهورايزن به هدف خود يعني نزديكي سياره‌ي پلوتو رسيد و با پرواز در ارتفاع پايين اين سياره، اطلاعات مفيدي را از آنجا مخابره كرد.
ناسا در سال ۲۰۱۴ به كمك شركت يادگيريي بين‌المللي I doodle Learning، برنامه‌اي سالانه براي يادگيري دانش‌آموزان ۱۱ تا ۱۸ ساله شروع كرد. اين برنامهي يادگيريي رقابتي براي نوجوانان است تا پروژه‌هايي فضايي را طراحي كرده و بسازند تا به كمك موشك يا بالن‌هاي ناسا به فضا پرتاب شود. كوچك‌‌ترين ماهواره‌ي جهان با نام Kalam SAT كه توسط يك تيم دانش‌آموزي هندي طراحي شده، در سال ۲۰۱۷ در طي اين برنامه به فضا پرتاب شد.
پوستر ناسا براي كاوش مريخ
از پروژه‌هاي آتي ناسا كه براي اجرا در سال‌هاي آينده برنامه‌ريزي شده‌اند، ميتوان به Europa Clipper اشاره كرد. اين كاوشگر براي مطالعه‌ي قمر اروپا سياره‌ي مشتري در سال ۲۰۲۲ به فضا پرتاب خواهد شد. تلسكوپ فضايي جيمز وب نيز كه با همكاري ناسا، آزانس فضايي اروپا و آژانس فضايي كانادا آماده خواهد شد نيز براي پرتاب به فضا در سال ۲۰۲۰ برنامه‌ريزي شده است. اين تلسكوپ پيشرفته، حايگزين هابل خواهد شد. پراب مطالعاتي پاركر پروژهي بعدي است كه به‌منظور مطالعه‌ي سطح خورشيد در تابستان سال جاري به فضا پرتاب خواهد شد.
سرح تلسكوپ جيمز وب
سياست عملكردي و مديريت ناسا
اولين سياست بزرگ ابلاغ شده به ناسا، فرود آوردن انسان روي كره‌ي ماه بود. بعد از آن، ساخت شاتل فضايي و همچنين ايستگاه فضايي به عنوان ماموريت‌هاي اصلي ناسا انتخاب شدند. دستورالعمل‌هاي ناسا تركيبي از مشاره‌هاي مالي، سياسي، علمي و افكار عمومي را شامل مي‌شود. نقشه‌ي راه اين سازمان براي سال‌هاي آتي، تمركز روي سياره‌ي مريخ را نشان مي‌دهد؛ البته تجديدانديشه متخصصينها و بازنگري‌ها براي انتخاب اولويت مطالعاتي در ناسا هميشه جريان دارد.
طرح فضاپيماي بين ستاره‌اي ناسا
دستورالعمل اصلي ناسا براي آينده، اكتشاف بيشتر مريخ و بازگشت به كره‌ي ماه است
بيانيه‌هاي اخير ناسا و دستورالعمل‌هاي ابلاغي، تلاش مستمر براي اسكان انسان روي سياره‌ي مريخ را نشان مي‌دهد. اين سازمان براي سال مالي ۲۰۱۷ بودجه‌اي در حدود ۱۹.۵ ميليارد دلار دريافت كرده كه بخش عمده‌ي آن به تحقيق در اين زمينه اختصاص خواهد داشت. هدف نهايي ناسا براي قابل سكونت كردن مريخ، دهه‌ي ۲۰۴۰ عنوان شده است.
طرح ناسا براي سكونت در ماه
در سال ۲۰۱۷ و در سالگرد ۴۵ سالگي آخرين فرود انسان روي كره‌ي ماه، تيم اجرايي ناسا دستورالعملي در اين مورد از رئيس جمهور آمريكا دريافت كرد كه نشان‌دهنده‌ي تصميم آن‌ها براي سفر مجدد به ماه است:
ما ياد خواهيم گرفت. بيانيه‌اي كه من امروز امضا مي‌كنم، بار ديگر تمركز برنامهي فضايي آمريكا را روي اكتشافات معطوف خواهد كرد. اين بيانيه نشان‌دهنده‌ي گامي مهم براي بازگرداندن فضانوردان آمريكايي روي كره‌ي ماه است. اين بار هدف فضانوردان كاوش عميق‌تر و طولاني‌تر خواهد بود. در اين ماموريت، ما ديگر تنها پرچم كشور يا جاي پايمان را در ماه نخواهيم گذاشت؛ بلكه بنيادي براي ماموريت نهايي به سمت مريخ تأسيس خواهيم كرد. شايد روزي به دنياهاي پس از آن نيز گام بگذاريم.
ساختمان‌هاي اصلي فعاليت ناسا، مراكز تحقيقاتي، ساخت و توليد و ارتباطي آن هستند كه به پيشرفت هرچه بيشتر پروژه‌ها كمك مي‌كنند. مراكز تحقيقاتي و پروژه‌هاي اين سازمان به قدري بزرگ هستند كه خط آهن داخلي در مركز فضايي كندي كشيده شده است. علاوه بر آن، ناسا براي حمل و نقل شاتل‌هاي فضايي خود از هواپيماهاي اختصاصي بوئينگ ۷۴۷ استفاده مي‌كند.
آزمايشگاه پيش‌رانش جت در پاسادنا كاليفرنيا
مركز فضايي جان اف كندي در فلوريدا يكي از مشهورترين مراكز عملياتي ناسا است. اين مركز از سال ۱۹۶۸ براي تمام ماموريت‌هاي پروازي حامل فضانورد در ايالات متحده‌ي آمريكا مورد استفاده قرار گرفته است. در حال حاضر، ماموريت‌هاي پرتاب موشكي و برنامه‌هاي بدون سرنشين نيز دز سكوهاي پرتاب مركز كيپ كاناورال انجام مي‌شوند.
يكي از سالن‌هاي كنترل مركز جانسون
مركز فضايي ليندون بي.جانسون در هيوستون، يكي از مراكز ديگر ناسا است كه ماموريت كنترل پروژه‌هاي حامل فضانورد رابر عهده دارد. اين مركز، تمامي عمليات مربوط به ايستگاه فضايي بين‌المللي را نيز براي ناسا انجام مي‌دهد. علاوه بر آن، مركز NASA Astronaut Corps كه وظيفه‌ي گزينش، يادگيري و ارائه‌ي فضانوردان به ماموريت‌هاي ناسا را بر عهده دارد، در داخل مركز ليندون فعاليت مي‌كند.
مركز عملياتي مهم ديگر ناسا، مركز پروازهاي فضايي مارشال در هانتس‌ويل آلاباما است كه موشك Saturn V و اسكاي‌لب در آن طراحي و ساخته شدند. علاوه بر موارد گفته شده، مراكز تحقيقاتي و عملياتي متعدد ديگري براي ناسا فعاليت مي‌كنند. اين مراكز در ايالت‌هاي كاليفرنيا، مريلند، ويرجينيا، اوهايو و ميسي‌سيپي تأسيس شده‌اند.
درصد بودجه‌ي ناسا نسبت به بودجه‌ي اسلانه‌ي دولت فدرال
ناسا يكي از معدود سازمان‌هاي عظيم دولتي در آمريكا است. البته در تعريف اين سازمان، ناسا بخشي مستقل از وزارت‌خانه‌هاي اجرايي ايالات متحده معرفي شده كه مستقيما به رئيس جمهور آمريكا گزارش مي‌دهد. بودجه‌ي سالانه اين سازمان در زمان توسعه‌ي پروژهي آپولو به بيشترين حد خود در تاريخ رسيد و در سال ۱۹۶۶، حدود ۴.۴ درصد از بودجه‌ي سالانه‌ي آمريكا را به خود اختصاص داد. پس از آن و با شروع دهه‌ي ۱۹۸۰، بودجه‌ي ناسا به يك درصد بودجه‌ي فدرال كاهش پيدا كرد و تاكنون اين كاهش ادامه داشته است.
هم انديشي ها