كشاورزي در هلند؛ وقتي فناوري جاي خالي خاك را پر مي‌كند
پيش از اين در مقاله‌اي از سري مهندسي بي‌نهايت به مطالعه فناوري‌هاي نوين به كار رفته در صنعت كشاورزي پرداختيم. اگر به ممباحثه كشاورزي هوشمند و فناوري‌هاي كشاورزي علاقه‌مند هستيد؛ توصيه مي‌كنيم پيش از مطالعه‌ي مقاله‌ي پيش رو، اين مقاله را مطالعه كنيد. در مقاله‌ي حاضر نگاهي خواهيم داشت به كشوري كه بيشترين بهره را از فناوري‌هاي مدرن در صنعت كشاورزي مي‌برد. هلند پس از ايالات متحده جايگاه دوم را در صادرات كشاورزي جهان در اختيار دارد؛ اين در حالي است كه ايالات متحده با مساحت ۹ ميليون و ۸۴۳ هزار كيلومتر مربع، ۲۷۰ بار بزرگتر از هلند است، چرا كه مساحت هلند به ۴۱ هزار و ۵۴۳ كيلومتر مربع محدود مي‌شود. سوال اين است كه اين كشور كوچك اروپايي چگونه توانسته است گوي سبقت را از ديگر كشورها بربايد.
هلند با ۰.۳ درصد مساحت آمريكا، دومين صادركننده بزرگ محصولات كشاورزي است
هلندي‌ها كه بيشتر به صادرات گل‌هاي رنگارنگ مشهور هستند؛ اكنون در جرگه‌ي پرچم‌داران صادرات برخي اقلام غذايي پرمصرف در جهان قرار دارند. آن‌ها براي دستيابي به اين جايگاه، تركيبي كارآمد از همكاري ميان مراكز علمي، شركت‌هاي توليد كننده و كشاورزان ايجاد كرده‌اند. به لطف اين همكاري، آخرين دستاوردهاي علمي به سرعت شكل يك محصول نهايي را به خود مي‌گيرند؛ محصولاتي كه با سرعت بالايي به دست كشاورزان مي‌رسند. در ادامه با ساز و كار صنعت كشاورزي هلند بيشتر آشنا مي‌شويم.
كشت گلخانه‌اي گسترده در هلند
ساز و كار صنعت كشاورزي هلند
هلند آخرين كشور غربي است كه دچار قحطي شديد شده است؛ در واپسين سال جنگ جهاني دوم، كمبود مواد غذايي موجب شد ۱۰ الي ۲۰ هزار هلندي جان خود را از دست بدهند. اين تجربه‌ي تلخ، توام با پيش‌بيني‌هاي نه چندان روشن در رابطه با آينده‌ي تامين مواد غذايي در جهان، هلندي‌ها را بر آن داشت تا به دنبال راهكارهايي براي حل معضل كمبود مواد غذايي باشند. حدودا دو دهه پيش، دولت هلند برنامه‌اي ملي و جامع را براي توسعه‌ي كشاورزي پايدار در اين كشور كليد زد. هدف اين برنامه، دو برابر شدن توليدات كشاورزي و كاهش استفاده از منابع به يك دوم بود.
قلب صنعت كشاورزي هلند، دانشگاه و مركز تحقيقاتي واخنينگن (Wageningen) است كه به اختصار WUR (Wageningen University and Research) ناميده مي‌شود. اين دانشگاه كه پيشينه‌ي آن به سال ۱۸۷۶ بازمي‌گردد، در قلب مجموعه‌اي از شركت‌هاي توليدي و كسب و كارهاي نوپاي كشاورزي قرار دارد كه اصطلاحاً «دره‌ي غذا» يا Food Valley ناميده مي‌شود. همچون دانشگاه استنفورد كه متخصصين زيادي را براي «دره‌ي سيليكون» يا همان Silicon Valley پرورش مي‌دهد، واخنينگن نيز به تربيت دانشجوياني مي‌پردازد در دره‌ي غذا مشغول به كار مي‌شوند. تنها تفاوت اين است كه دانشجويان استنفورد در خط مقدم توسعه‌ي فناوري‌هاي رايانه‌اي و ارتباطي به فعاليت مي‌پردازند؛ اما تمركز دانشجويان واخنينگن بر توسعه‌ي فناوري‌هاي كشاورزي معطوف شده است.
دانشگاه واخنينگن (WUR)
اساتيد و دانشجويان واخنينگن به تحقيق در حوزه‌هايي همچون توسعه و اصلاح روش‌هاي آبياري، مديريت انرژي، علوم زيستي، سيستم‌هاي هوشمند و شيمي مي‌پردازند. اما وجود چنين دانشگاهي صرفا ضامن توسعه‌ي كشاورزي در هلند نيست. تحقيقات كشاورزي در ديگر دانشگاه‌هاي جهان نيز صورت مي‌گيرند؛ اما يافته‌هاي پژوهشي آن‌ها معمولا براي ساليان متمادي روي كاغذ باقي مي‌مانند و به محصولات نهايي تبديل نمي‌شوند.
قلب صنعت كشاورزي هلند، دانشگاه و مركز تحقيقاتي واخنينگن است
يكي از مواردي كه واخنينگن را از ديگر دانشگاه‌ها متمايز مي‌كند، انجام «تحقيقات تجاري قراردادي» است. اين تحقيقات در قالب پروژه‌هايي صورت مي‌گيرند كه در آن دانشگاه واخنينگن، شركت‌هاي تجاري و كشاورزان به همكاري با يكديگر مي‌پردازند؛ هدف از انجام چنين تحقيقاتي دستيابي به راه‌هايي براي حل اشكالات در مزارع يا توسعه‌ي محصولات و راهكارهاي جديد براي افزايش بهره‌وري در كشاورزي است. با كمك اين مدل، دستاوردهاي تحقيقاتي به سرعت به محصولات نهايي و راهكارهاي عملي براي كشاورزان و شركت‌ها تبديل مي‌شوند. ارنست وان‌دن‌اند، مديرگروه علوم گياهي در واخنينگن مي‌گويد:
نيمي از [وظائف] من مربوط به اداره‌ي گروه علوم گياهي است؛ نيم ديگر [وظائف] من نيز به نظارت بر ۹ شركتي مربوط مي‌شوند كه در زمينه‌ي انجام تحقيقات تجاري قراردادي فعاليت دارند. تنها تركيب [تحقيقات] علم محور و بازار محور است كه مي‌تواند براي فائق آمدن بر چالش‌هاي پيش رو كارآمد باشد.
ده‌ها شركت بزرگ غذايي و كشاورزي اقدام به تاسيس مراكز تحقيق و توسعه در هلند كرده‌اند و حدود ۱۵ هزار متخصص در دره‌ي غذا مشغول به كار هستند؛ شركت‌هاي Bayer از آلمان، Cargill از ايالات متحده و Kikkoman از ژاپن از جمله‌ي اين شركت‌ها هستند. همسايگي و همكاري اين شركت‌ها با واخنينگن از جمله دلائلي است كه باعث شده اين دانشگاه و مركز تحقيقاتي به برترين مركز پژوهش‌هاي كشاورزي در جهان تبديل شود. رودي رابينج كه يكي از اساتيد پيشين واخنينگن است، در رابطه با گستره‌ي جهاني فعاليت‌هاي اين دانشگاه مي‌گويد:
[اين دانشگاه] صرفا دانشگاهي براي هلندي‌ها نيست؛ بلكه دانشگاهي براي تمام جهان است.
حضور دانشجوياني از كشورها و مليت‌هاي مختلف نيز از جمله مواردي است كه بازتاب دهنده‌ي رويكرد جهاني واخنينگن است. برخي از اين دانشجويان از كشورهاي در حال توسعه و حتي كشورهاي جهان سوم به اين دانشگاه آمده‌اند تا پس از كسب دانش و مهارت لازم، آموخته‌هاي خود را در كشور زادگاه‌شان به كار گيرند. در ادامه، مختصرا به مرور دستاوردهاي صنعت كشاورزي هلند مي‌پردازيم.
محصولات كشت شده در شرايط آزمايشگاهي
دستاوردهاي صنعت كشاورزي در هلند
بدون شك، اصلي‌ترين دستاورد صنعت كشاورزي هلند، دستيابي به رتبه‌ي اول صادرات محصولات كشاورزي در اروپا و رتبه‌ي دوم در جهان است. استفاده از راهكارهاي مدرن كشاورزي، عامل موفقيت هلندي‌ها در اين زمينه است. هلندي‌ها در زمينه‌هايي همچون صادرات محصولات كشاورزي و بسته‌بندي و حمل و نقل مواد غذايي نيز موفقيت‌هاي قابل توجهي كسب كرده‌اند.
صادرات گسترده‌ي محصولات كشاورزي پرمصرف
هلند بزرگ‌ترين صادركننده سيب زميني و گوجه فرنگي در جهان است
گندم، برنج، سيب‌زميني و گوجه‌فرنگي از جمله مواد غذايي رايج و پرمصرف هستند. هلندي‌ها نيز با آگاهي از اين مسئله، تلاش كرده‌اند تا به پرچم‌دار توليد برخي از اين مواد غذايي تبديل شوند. براي مثال، سيب‌زميني يكي از ۱۰ ماده‌ي غذايي پرمصرف در جهان است و هلندي‌ها در سال ۲۰۱۷ توانسته‌اند با كسب سهم ۱۹.۴ درصدي، رتبه‌ي اول را در صادرات اين محصول اختيار داشته باشند. اين در حالي است كه سهم كشورهاي پهناوري همچون چين و ايالات متحده از صادرات سيب‌زميني به ترتيب ۶.۸ و ۵.۸ درصد بوده است. جالب است بدانيد كه ميانگين برداشت سيب زميني براي هر چهار هزار متر مربع در حدود ۹ تن است؛ اما در برخي مزارع اين كشور رقم برداشت به ۲۰ تن مي‌رسد.
رتبه‌ي اول صادرات گوجه‌فرنگي نيز با سهم ۲۲.۲ درصدي در اختيار هلند است؛ اين كشور در سال ۲۰۱۷ مجموعا ۲ ميليارد دلار گوجه فرنگي به خارج از كشور صادر كرده است. سيب‌زميني شيرين (Sweet Potato)، بادام و پسته نيز از جمله‌ي ديگر محصولات غذايي صادر شده توسط هلندي‌ها هستند. در نمودار زير مي‌توانيد ۶ گروه از محصولات كشاورزي اصلي صادر شده توسط هلند را مشاهده مي‌كنيد؛ اين حجم از صادرات باعث شده تا محصولات كشاورزي در ميان ۱۰ مورد از برترين محصولات صادراتي هلند قرار گيرند.
صادرات كشاورزي هلند در سال‌هاي ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷
هلندي‌ها به كمك فناوري‌هاي مختلفي همچون نورافشاني مصنوعي و راهكارهاي آبكشتي و هواكشتي توانسته‌اند برخي از محصولات كه با اقليم و خاك هلند سازگاري ندارند را هم به شكل انبوه توليد كنند. انواع مختلف فلفل كه اساسا بومي كشورهايي همچون مكزيك هستند از جمله‌ي اين محصولات هستند. استفاده از محيط‌هاي كشت كنترل شده، روش‌هاي مدرن نظارت و پايش دائمي محصولات از طريق سنسورها از جمله عوامل موفقيت هلندي‌ها در صادرات محصولات كشاورزي هستند.
كاشت توت‌فرنگي به روش هواكشتي در هلند
كاهش مصرف آب، انرژي و مواد شيميايي
بالغ بر ۵۰ درصد محصولات كشت شده در هلند به صورت گلخانه‌اي پرورش مي‌يابند. اين بدين معني است كه كشاورزان هلندي كنترل قابل توجهي روي منابع مصرفي از جمله آب دارند. هلندي‌ها توانسته‌اند مصرف آب را براي محصولات كليدي، همچون گوجه‌فرنگي و سيب‌زميني تا ۹۰ درصد كاهش دهند. هلندي‌ها اين كاهش را مديون استفاده از سيستم‌هاي آبياري مدرن هستند كه به طور هوشمند و توسط رايانه‌ها كنترل مي‌شوند.
هلندي‌ها توانسته‌اند مصرف آب را براي محصولات كليدي تا ۹۰ درصد كاهش دهند
علاوه بر آب، مصرف انرژي هم در كشاورزي هلند بهينه شده است. گلخانه‌ها بستري مناسب هستند تا از انرژي خورشيد به صورت بهينه استفاده شود؛ اما آن‌ها تنها به بهينه‌سازي مصرف انرژي از طريق گلخانه‌ها بسنده نكرده‌اند. سفره‌هاي آب زيرزميني بيش از نيمي از سطح زيرين خاك هلند را در بر مي‌گيرند؛ متخصصان هلندي با بهره‌بردن از انرژي گرمايي اين سفره‌هايِ آب زيرزميني، گرماي لازم را براي گلخانه‌ها تامين مي‌كنند. كشاورزان هلندي مصرف آفت‌كش‌ها و باروركننده‌هاي شيميايي را هم به ميزان ۶۰ درصد كاهش داده‌اند. آن‌ها از راهكارهاي زيستي به عنوان جايگزيني براي مواد شيميايي استفاده مي‌كنند.
صادرات فناوري كشاورزي
هلندي‌ها تنها به صادرات محصولات كشاورزي بسنده نكرده‌اند و تجهيزات كشاورزي، مواد مصرفي و دانش كشاورزي را هم در جمله‌ي صادرات خود قرار داده‌اند. رشد صادرات فناوري كشاورزي از هلند بسيار سرسام‌آور است. به‌طوري كه در بازه‌ي ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۴، صادرات فناوري كشاورزي از هلند چهار برابر شده بود و از كمتر از ۵۰۰ ميليون دلار به ۱.۹۵ ميليارد دلار رسيده بود. در بازه‌ي ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ نيز رشد صادرات فناوري كشاورزي از هلند حدودا پنج برابر شده و به بيش از ۱۰ ميليارد دلار (۹.۱ ميليارد يورو) رسيده است؛ در سال ۲۰۱۷ مواد اوليه و فناوري رتبه‌ي نخست در صادرات كشاورزي و غذايي هلند را در اختيار داشته‌اند.
علاوه بر ماشين‌آلات، گلخانه‌ها، سيستم‌هاي تابش نور، راهكارهاي آبرساني و بذرهاي مقاوم در برابر خشكسالي از جمله مواردي هستند كه در بازار جهاني با استقبال خوبي روبه‌رو شده‌اند. شركت‌هاي هلندي، همچون شركت Koppert كه در زمينه‌ي آفت‌كش‌هاي زيستي فعاليت دارد، محصولات خود را به ده‌ها كشور مختلف صادر مي‌كنند.
مواد اوليه و فناوري جايگاه اول صادرات كشاورزي و غذايي هلند را در اختيار دارند / منبع: وب‌سايت رسمي دولت هلند
برخي كشورها از جمله ايران و عربستان صعودي، به واسطه‌ي مواجهه با اشكالاتي همچون كمبود آب، انرژي و ديگر منابع اقدام به وارد نمودن فناوري‌هاي كشاورزي از هلند مي‌كنند. براي مثال، در آذرماه ۱۳۹۴ و ارديبهشت‌ماه سال جاري اسنادي در راستاي همكاري ايران و هلند در زمينه‌ي صنايع كشاورزي به امضاي نمايندگان دو كشور رسيدند. استفاده از فناوري‌هاي مدرن آب، توسعه‌ي مراكز باغباني و توليد بذرهاي متناسب با خاك و اقليم ايران از جمله اهداف همكاري دو كشور است.
استفاده از فناوري‌هاي مدرن آب از جمله اهداف همكاري ايران و هلند است
در مقابل، برخي كشورها نيز با هدف كاهش وابستگي به كشورهاي خارجي اقدام به واردات فناوري كشاورزي از هلند كرده‌اند. براي مثال، در پي تنش‌هاي سياسي ميان روسيه و كشورهاي غربي، روس‌‌ها اقدام به تحريم برخي از محصولات كشاورزي غربي نمودند. اين تحريم‌ها باعث شده است تا صادرات فناوري كشاورزي از هلند به روسيه افزايش يابد؛ چرا كه فناوري‌هاي مدرن مي‌توانند براي كاهش وابستگي غذايي روسيه به ديگر كشورها مفيد باشند.
تيزر تبليغاتي تراكتور هوشمند NH Drive محصول New Holland
توسعه و به كارگيري روش‌هاي نوين در بسته‌بندي و انتقال محصولات
در كنار استفاده از فناوري‌هاي مدرن براي توليد محصولات كشاورزي، هلندي‌ها به فكر توسعه‌ي راهكارهاي مدرن و پايدار براي بسته‌بندي و انتقال محصولات كشاورزي نيز بوده‌اند. براي مثال، در گذشته بخش عمده‌اي از برگ‌ها، ساقه‌ها و پوشش‌هاي گياهي به عنوان مواد ناخواسته قلمداد مي‌شدند؛ اما كنون از اين مواد براي توليد بسته‌بندي‌هاي سازگار با محيط زيست استفاده مي‌شود. كشاورزان علاوه بر فروش محصولات كشاورزي، اين مواد به ظاهر ناخواسته را هم به شركت‌ها مي‌فروشند تا در بسته‌بندي از آن‌ها استفاده شود.
بسته‌بندي و آماده‌سازي محصولات در شركت Greenpack
شركت‌هايي همچون Greenpack با استفاده از مواد گياهي، ظروف و بسته‌هايي توليد مي‌كنند كه جايگزين ظروف و بسته‌هاي پلاستيكي مي‌شوند. توليد ظروف و بسته‌ها از مواد گياهي به معني درآمد بيشتر براي كشاورزان است؛ علاوه بر اين، چنين ظروفي به تجزيه‌پذير هستند و آسيب كمتري به طبيعت وارد مي‌كنند. با توجه به اين كه كشت گلخانه‌اي امكان پرورش مواد غذايي را در هر فصلي فراهم مي‌كند، شركت‌هايي مانند Greenpack بسته‌بندي و ارسال مداوم مواد غذايي را جايگزين ذخيره‌سازي بلندمدت غذا كرده‌اند. وابستگي كمتر به تجهيزات ذخيره‌سازي، نظير سردخانه‌ها، به معني كاهش هزينه‌ها و كاهش مصرف انرژي است. همچنين، مواد غذايي به‌صورت تازه در اختيار مصرف‌كنندگان قرار مي‌گيرند.
صادرات محصول در تمام ساعات ادامه دارد و متوقف نمي‌شود
خودكارسازي پايانه‌هاي حمل و نقل نيز از جمله فاكتورهايي هستند كه امكان صادرات مداوم محصولات كشاورزي را از هلند فراهم كرده‌اند؛ به گونه‌اي كه كار صادرات محصول در تمام ساعات ادامه دارد و متوقف نمي‌شود. موفقيت شركت‌هاي بسته‌بندي و حمل و نقل مواد غذايي در هلند به حدي چشمگير بوده است كه برخي از توليدكنندگان خارجي نيز وظيفه‌ي بسته‌بندي و حمل و نقل محصولات خود را به هلندي‌ها سپرده‌اند. همچنين، هلندي‌ها برخي محصولات كشاورزي را از ديگر كشورها وارد مي‌كنند و پس از پردازش و بسته‌بندي مجدد، با ارزش افزوده به ديگر كشورها صادر مي‌كنند.
چالش‌هاي پيش رو
علي‌رغم موفقيت در گسترش حجم توليد، بسياري از مصرف‌كنندگان از اين مسئله شكايت مي‌كنند كه تمركز بيش از حد روي افزايش حجم توليد موجب بي‌توجهي نسبت به طعم محصولات شده است. لئو مارسليس، استاد باغباني در دانشگاه واخنينگن مي‌گويد:
طعم [محصولات] هميشه خوب نيست. اين مسئله بيشتر به انتخاب توليدكنندگان ارتباط دارد. بسياري از آن‌ها ترجيح مي‌دهند حجم توليد را افزايش دهند، چرا كه سود بيشتري نصيب آن‌ها خواهد شد.
پينار چكون، از دانشگاه روتردام هلند نيز معتقد است كه تمركز بر افزايش حجم و بازدهي توليد موجب شده تا توجه به طعم و مزه‌ي محصولات غذايي كاهش يابد. در حقيقت؛ انديشه متخصصينات كميت محور نسبت به غذا در سبك آشپزي مدرن هلندي‌ها هم بازتاب يافته و غذاهاي هلندي با غذاهاي ديگر كشورهاي اروپايي كه پر از طعم‌هاي دلچسب هستند قابل مقايسه نيستند. اما آگاهي از اين اشكال، بدين معني است كه متخصصان در تلاش هستند تا محصولات كشاورزي مدرن از انديشه متخصصين طعم و مزه نيز بهبود پيدا كنند.
يكي ديگر از نگراني‌ها هم به حوزه‌ي صادرات دانش متخصص مربوط مي‌شود. بسياري از كشورها با هدف كاهش هزينه‌هاي كشاورزي اقدام به واردات فناوري‌هاي كشاورزي از هلند مي‌كنند؛ اما با اين كار، مشتريان نيز توقع پيدا مي‌كنند تا ارزش محصولات كشاورزي كاهش يابد. اشكال اين است كه هزينه‌هاي اوليه‌ي واردات فناوري‌هاي كشاورزي و توقع زودهنگام مصرف‌كنندگان براي كاهش ارزش با يكديگر در تضاد هستند؛ تضادي كه باعث مي‌شود استفاده از فناوري‌هاي مدرن و گران‌ارزش براي كشورهاي ضعيف‌تر به يك چالش بزرگ تبديل شود. در چنين حالتي، بهترين راه حل براي وارد كنندگانِ فناوري، ايجاد تعادل ميان هزينه‌هاي واردات فناوري و ارزش‌گذاري محصولات كشاورزي است؛ هرچند كه برقراري چنين تعادلي چندان هم آسان نيست.
انديشه متخصصين شما خوانندگان اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران در رابطه با پيشرفت صنعت كشاورزي در هلند چيست؟ از نگاه شما، واردات دانش‌فني از هلند به كشورهايي از جمله ايران تا چه اندازه مي‌تواند براي توسعه‌ي بخش كشاورزي مفيد باشد؟
هم انديشي ها