چرا انحصار در بازار، به خودروهاي ميليارد توماني منجر شد؟
صحبت از ارزش پرايد و مقايسهي آن با درآمد متوسط مردم ايران، توضيح واضحات و گزافهگويي است. با شروع سال ۱۳۹۸، ارزش دلار به ۱۵ هزار تومان رسيد و طبيعتا، بسياري از افراد جامعه با هدف جلوگيري از كاهش ارزش داراييهاي نقدي خود، به خريد خودروهاي مختلف روي آوردند. هرچند نميتوان از گناه خودروسازان و كاهش توليد آنها بهسادگي گذشت، مهمترين مقصر اين فاجعه از نگاه متخصص كارشناسان، مديريت انحصاري بازار و جلوگيري از واردات خودرو به بهانههاي مختلف است. از يك سو، حمايت از توليدكنندهي ايراني و شاغلان در صنعت خودرو بهانه ميشود و از سويي ديگر، كمبود منابع ارزي و اهميت جلوگيري از خروج سرمايهها دغدغهي دولتمردان است.
روزگاري نهچندان دور، انواع خودروهاي لوكس با ارزش بيش از يك ميليارد تومان در بازار ايران انگشتشمار بودند. پيش از جهش ارزش دلار به رقمهاي بيشتر از ۴,۰۰۰ تومان، محصولاتي از پورشه و مازراتي با ارزش ۱ تا ۱.۵ ميليارد تومان فروخته ميشدند. درضمن، اندك مدلهاي سفارشي از مرسدس بنز و بيامو هم بهلطف شرايط ويژه و بهدليل كمياببودن در ايران، ارزش ۹ رقمي داشتند. باوجوداين، حالا شرايط متفاوت از سال ۱۳۹۶ است و پيداكردن خودروهايي با برچسب ارزش بيش از يك ميليارد تومان در بازار تهران و مشهد و ديگر شهرهاي بزرگ سخت نيست. اتفاقا اين محصولات بهراحتي خريدوفروش ميشوند و شرايط ركود را نشان نميدهند.
موضوعي كه ذهن افكار عمومي را بهشدت آزار ميدهد، جولان خودروهاي ميليارد توماني با پلاك ملي و مدلهاي جديد است. از انديشه متخصصينات عامهي مردم، اختلاف طبقاتي وجود دارد و البته هر شخص متمول، حق دارد از امكانات مالياش براي انواع محصولات لوكس هزينه كند؛ اما باتوجهبه ممنوعيت واردات خودرو از اواسط سال ۱۳۹۶ و محدوديت مربوطبه مدلهاي داراي پيشرانهي حجيم (بيش از ۲.۵ ليتر)، برخورد دوگانهي گمرك و قوانين مربوطبه واردات خودروهاي خارجي، چگونه توجيه ميشود. آيا نميتوان با واردات مدلهاي دستدوم و اقتصادي از خارج، افزايش ارزش محصولات ساخت داخل را مديريت كرد؟
بازار خودرو ايران در چنگال انحصار
بسياري از دولتمردان در مصاحبههاي خود، هجوم مردم و تزريق نقدينگي به بازار خودرو را، دليل اصلي افزايش ارزشها اعلام ميكنند؛ درحاليكه، متخصص كارشناسان اقتصادي و مديريت كلان، انحصار مطلق و فقدان فضاي رقابتي را، مهمترين عوامل آشفتگي در بازار خودرو ميدانند. علي خاكساري، استاد دانشگاه علامهطباطبايي، با اشاره به اين نابسامانيها ميگويد:
وضعيت بازار خودرو، ناشي از سوءمديريت و وجود انحصار در بازار و ممنوعيت واردات خودرو است كه هزينههاي سرسامآوري روي دوش مردم تحميل ميكند. عرضه و تقاضاي خودرو در بازار رقابتي واقعي، باعث تعيين ارزش خودرو ميشود. بازار خودرو ايران سه دهه است كه به انحصار جدي دچار شده و هرروز نيز اين انحصار شدت مييابد. ارزش خودرو در كشورمان سرسامآور است و با هيچ معياري نميتوان آن را توجيه كرد. طبق استانداردهاي جهاني، ارزش خودرويي معمولي و توليد روز بايد معادل چهار ماه حقوق متخصص عادي باشد؛ درحاليكه هماكنون در ايران، با چنين وضعيتي روبهرو نيستيم. البته منظور از خودرو معمولي، خودروهاي بيكيفيتي توليد داخل نيستند. ارزش گران خودرو در ايران لطماتي جدي به سلامت مردم و محيطزيست و اقتصاد كشور ميزند و هزينههايي گزاف بر دوش مردم مي گذارد.
دستهاي پشتپرده و سوءاستفاده از سيل نقدينگي در بازار خودرو
سيدناصر موسوي لارگاني، عضو كميسيون اقتصادي مجلس شوراي اسلامي، سياستگذاريهاي اشتباه پولي دولت و بيانضباطيهاي مالي در بودجه را دليل آشفتگي در بازار خودرو ميداند. او معتقد است:
نرخ خودرو در بازار آزاد را چه كسي تعيين ميكند كه اعلام ميشود ۵ درصد زير ارزش بازار آزاد است؟ افزايش ارزشي كه هماكنون در بازار خودرو رخ داده، مشابه همان افزايش ارزشي است كه سال گذشته در بازار ارز، طلا، سكه و مسكن اتفاق افتاد يا همانند افزايش ارزش گوشت است كه سه ماه قبل اتفاق افتاد. ريشه تمام اين افزايش ارزشها در سياستگذاريهاي اشتباه پولي دولت و بيانضباطيهاي مالي در بودجه است؛ يعني براي آنكه اقتصاد تورم سنگين و نقدينگي سرگردان را شاهد نباشد، بايد وزارت اقتصاد و بانك مركزي و سازمان برنامهوبودجه رفتار خود را اصلاح كنند. اين دليل ماجراي افزايش ارزشها است و ساير داستان، ديگر معلول ماجرا است. حالا پرسش اين است كه شما ميخواهيد دليل ماجرا را حل كنيد يا بهدنبال راهكارهايي براي حل معلولها باشيد؟
سعيد مؤتمني، رئيس اتحاديهي نمايشگاهداران خودرو، دربارهي افزايش ارزش خودروها ميگويد:
در اول ديماه ۱۳۹۷، سانتافه كرمانموتور ۵۰۰ ميليون تومان بود؛ ولي امروز ۹۵۰ ميليون تومان است. همچنين، سراتو شركت سايپا ۲۰۰ ميليون تومان بود؛ اما امروز ۳۶۰ تا ۳۷۰ ميليون تومان معامله ميشود. مزدا نيز حدود ۲۳۰ ميليون تومان بود كه امروز حدود ۵۰۰ ميليون تومان است.اين فرضيه مطرح شده كه برخي خودروها، مانند سانتافه، بهنوعي رهبري ارزش بازار خودروها را در دست گرفته و تحولات ارزشي در اين خودروها به بازار خودروهاي خارجي هم وارد شده و از اين مسير بازار خودروهاي داخلي نيز متلاطم شده است. فرضيه مذكور اين موضوع را دنبال ميكند كه گويا دستهايي پشتپرده وجود دارند كه بازار خودروها را به بازي گرفتهاند.
درادامهي مطلب، تعدادي از خودروهاي بازار ايران را معرفي ميكنيم كه در نمونههاي دست اول يا دستدوم با ارزش بيش از يك ميليارد تومان معامله ميشوند. همچنين، نگاهي خواهيم انداخت به ارزش نمونههاي دستدوم از اين خودروها كه در بازار كشورهاي خارجي نواحي شمالغرب ايران، مثل گرجستان و آذربايجان و ارمنستان وجود دارند. در اين مطلب، منبع استعلام ارزش خودروهاي داخل ايران نمايشگاههاي تهران و مشهد بودند و براي محاسبهي ارزش مدلهاي موجود در خارج از كشور، به سايت AutoPapa مراجعه كردهايم. اين مقايسه نشان ميدهد چگونه جلوگيري از واردات خودرو به افزايش ارزش نمونههاي موجود در ايران، منجر شده است.
محصولات خانوادهي بيامو
پرشياخودرو بهعنوان نمايندهي رسمي بيامو در ايران فعاليت ميكند و مشابه ديگر واردكنندگان خودرو، فعاليت در بازار را كاهش داده است. افزونبراين، بهآساني ميتوان مدلهاي ۲۰۱۷ و حتي ۲۰۱۸ از خودروهاي لوكس سري ۵ و سري ۷ را در نمايشگاهها مشاهده كرد. البته، كراساورهاي X3 و X4 هم شرايط مشابهي دارند.
مدل ۲۰۱۷ يا ۲۰۱۸ از بيامو سري ۷ با كاركرد صفر يا نزديك به صفر كيلومتر، بين سه ميليارد تا چهار ميليارد تومان فروخته ميشوند. نسخههاي ويژه با امكانات بيشتر، ازجمله مدل 730i، ممكن است تا پنج ميليارد تومان ارزش داشته باشند و معامله شوند. اين خودورها بهدليل استفاده از پيشرانهي ۲ ليتري توربوشارژ، مدتي قبل از ممنوعيت واردات خودرو، وارد ايران شدهاند. بيامو سري ۵ هم شرايطي مشابه سري ۷ دارد و البته، ارزانتر است. مدل ۲۰۱۸ از 530i صفركيلومتر، حدود ۲ تا ۲.۵ ميليارد تومان ارزش دارد. بيامو X4 صفركيلومتر و مدل ۲۰۱۸ كمياب است. درمقابل، نمونههاي كمكاركرد ۲۰۱۷ با پيشرانهي دوليتري، ارزشي درحدود ۲ تا ۲.۵ ميليارد تومان دارند. تعدادي از ديگر محصولات بيامو، مثل سري ۴ كوپهي مدل ۲۰۱۶ و كراساور X3 مدل ۲۰۱۷ و نمونههايي از Z4 مدل ۲۰۱۵ هم، ۱ تا ۲ ميليارد تومان ارزش دارند.
در بازار كشورهاي شمالغرب ايران، بيامو 535i مدل ۲۰۱۶ با پيشرانهي ۲ ليتري و ۲۰ هزار كيلومتر كاركرد، ۲۲ هزار دلار ارزش دارد. كراساور X4 مدل ۲۰۱۸ با پيشرانهي ۲.۸ ليتر و كاركرد ۱۰ هزار كيلومتر نيز به ارزش ۳۵ هزار دلار فروخته ميشود.
محصولات مرسدس بنز
يكي از محبوبترين خودروهاي بنز در ايران، نسخهي پايه از كلاس E است كه در بازار جهاني، ضعيفترين پيشرانه را دارد. اين خودرو با كد E200 مدل ۲۰۱۷ و پيشرانهي ۲ ليتري، حدود سه ميليارد تومان ارزش دارد. مدل ۲۰۱۶ كمكاركرد كد E250 نيز بيش از ۲ ميليارد تومان معامله ميشود.
نكتهي بسيار جالب دربارهي بنزهاي موجود در ايران، ارزش بسيار گران مدل قديمي است؛ مثلا S كلاس كد S500 مدل ۲۰۱۱ بهلطف استفاده از پيشرانهي ۴.۷ ليتري و امكانات رفاهي درخورتوجه، با ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار كيلومتر كاركرد، بيش از ۲ ميليارد تومان ارزش دارد. حتي S350 مدل ۲۰۰۹ بيش از يك ميليارد تومان معامله ميشود. نمونههاي كمياب، مثل CLS 500 مدل ۲۰۱۲ و SL350 مدل ۲۰۱۰، بين ۱.۵ تا ۲.۵ ميليارد تومان ارزش دارند.
در سايتهاي خارجي، مرسدس بنز E350 مدل ۲۰۱۳ با ۲۵ هزار كيلومتر كاركرد، ۱۵ هزار دلار ارزشگذاري شده است. مدل S550 ساخت ۲۰۰۹ با ۱۰ هزار كيلومتر كاركرد و امكانات سري AMG و پيشرانهي ۵.۵ ليتري ۱۵ هزار دلار ارزش دارد.
محصولات پورشه
معروفترين خودرو پورشه در بازار جهاني، مدل 911 كه در كشورمان نيز وجود دارد. البته در ايران، تعداد پانامرا و كاين بيشتري درمقايسهبا 911 وارد شدهاند.
هرچند غالب مدلهاي پورشه 911 در بازار ايران، ساخت ۲۰۱۳ و پيش از آن هستند، عموما بيش از ۲.۵ ميليارد تومان ارزش دارند. البته، اختلاف ارزش بين مدل ۲۰۱۰ و ۲۰۱۳ با كاركرد و امكانات مشابه، ممكن است به دوميليارد تومان برسد. براي مثال، نسخهي كروك 911 مدل ۲۰۱۳، شايد بيش از چهارميليارد تومان معامله شود. پورشه پانامرا 4S و كاين مدل ۲۰۱۲ يا ۲۰۱۳ نيز با ۳۰هزار تا ۵۰ هزار كيلومتر كاركرد، حدود دو تا سه ميليارد تومان ارزش دارند. عضو تازهي اين گروه، پورشه ماكان است كه برخلاف بدنهي كوچكتر، بهلطف مدلهاي ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ تا سه ميليارد تومان معامله ميشود.
خارج از ايران، پورشه كاين ۲۰۱۱ با ۶۷ هزار كيلومتر كاركرد، حدود ۱۹ هزار دلار ارزش دارد. البته، ميتوان به پورشه 911 مدل ۲۰۰۲ نيز اشاره كرد كه با ۸۹ هزار كيلومتر كاركرد، ارزشش ۱۷ هزار دلار است.
بهتازگي مطلع شديم تويوتا راو4 صفر كيلومتر مدل ۲۰۱۷ در بازار تهران، با ارزش يك ميليارد تومان مشتري دارد. شايعه شده معدود مدلهاي واردشده با سال ساخت ۲۰۱۸ نيز ارزش ۱.۲ ميليارد توماني دارند.
علاقهمندان تويوتا لندكروزر به ارزش دو تا چهار ميليارد توماني براي مدلهاي دستدوم اين خودرو عادت كردهاند. بزرگترين محصول ژاپني بازار با پيشرانههاي ۴ و ۴.۷ و حتي ۵.۷ ليتري، بين سالهاي ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۷ به تعداد نسبتا زيادي به ايران وارد شدهاند؛ درحاليكه چگونگي واردات اين محصولات بهدليل استفاده از پيشرانهي حجيم سؤالبرانگيز است. تويوتا كمري هم عضو جديد خانوادهي خودروهاي ميليارد توماني ايران محسوب ميشود. بهعنوان مثال، كمري هيبريد ساخت ۲۰۱۶ بهشرط كاركردي كمتر از ۳۰ هزار كيلومتر، ۸۵۰ ميليون تا ۱ ميليارد تومان ارزش دارد.
در بازار جهاني، مدل NX كراساوري ميانرده محسوب ميشود و يكي از محصولات ارزانارزش لكسوس است. اين خودرو در نسخهي پايه با كد NX 200T بيش از يك ميليارد تومان ارزش دارد و در بعضي نمايشگاهها، با ارزش ۱.۵ ميليارد تومان در نمونههاي صفركيلومتر معامله ميشود. لكسوس RX دستدوم مدل ۲۰۱۲ با حدود ۱۰۰ هزار كيلومتر كاركرد، ارزشي مشابه NX مدل ۲۰۱۷ دارد. اندك نمونههاي صفركيلومتر لكسوس RX ساخت ۲۰۱۸ هم در نمايشگاههاي تهران ديده ميشوند كه ارزششان ۲.۵ تا ۳ ميليارد تومان است.
در كشور گرجستان، تويوتا راو4 مدل ۲۰۱۷ با ۱۶ هزار كيلومتر كاركرد، ۱۷ هزار دلار و كمري ۲۰۱۷ با ۲۸ هزار كيلومتر كاركرد، ۱۴ هزار دلار و لكسوس RX350 مدل ۲۰۱۳ با ۷۰ هزار كيلومتر كاركرد، ۲۰ هزار دلار آگهي شدهاند.
محصولات هيونداي و كيا
البته براي نگارنده هم مشاهدهي ارزش يك ميليارد تومان براي كراساورهاي كرهاي عجيب است. نمونهي صفركيلومتر هيونداي سانتافه ۲۰۱۷ با امكانات متفاوت، ۹۵۰ ميليون تا ۱.۲ ميليارد تومان ارزش دارد. شرايط براي كيا سورنتو هم مشابه سانتافه و در بعضي مدلها گرانتر است.
هيونداي جنسيس و سنتنيال نيز اين روزها بهعنوان محصولي سوپرلوكس در بازار ايران مطرح هستند. اين خودروها با مدلهاي ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ و صفر تا ۵۰ هزار كيلومتر كاركرد، ۱ تا ۱.۵ ميليارد تومان ارزش دارند. همچنين، اندك نمونههاي وارداتي از نسل جديد هيونداي سوناتا و آزرا به گروه خودروهاي ميليارد توماني بازار ايران پيوستهاند. مدلهاي كمكاركرد و سالم از هيونداي وراكروز (iX55) و كيا موهاوي ساخت ۲۰۱۳ نيز حدود ۹۰۰ ميليون تومان تا ۱ ميليارد توما، ارزش دارند.
در بازار فروش خودروهاي دستدوم گرجستان، هيونداي سانتافه ۲۰۱۴ با ۴۸ هزار كيلومتر كاركرد، ۱۵ هزار دلار و هيونداي آزرا ۲۰۱۳ با پيشرانهي ۳.۳ ليتر و ۵۹ هزار كيلومتر كاركرد، ۶,۸۵۰ دلار فروخته ميشوند.
هم انديشي ها