بلك فرايدي يا جمعه سياه چه روزي است
بلك فرايدي يا جمعه سياه هرساله به يك روز پس از تاريخ جشن شكرگزاري در ايالات متحده گفته ميشود. جشن شكرگزاري يا روز شكرگزاري خود جشن و تعطيلاتي رسمي در ايالات متحده است كه در آخرين پنجشنبهي ماه نوامبر برگزار ميشود؛ درنتيجه، تاريخ بلك فرايدي يا روز شكرگزاري هرسال با سال قبل تفاوت دارد. بهعنوان مثال، تاريخ روز شكرگزاري در سالهاي ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲، بهترتيب ۲۹، ۲۷، ۲۶ و ۲۵ نوامبر است. تاريخ بلك فرايدي ۲۰۲۱ در ايران، جمعه ۵ آذر ۱۴۰۰ خواهد بود.
اولين روز پس از جشن شكرگزاري، در فرهنگ آمريكايي بهعنوان روز شروع فصل خريد كريسمس شناخته ميشود. اين فرهنگ از سال ۱۹۵۲ شروع شد؛ اما استفاده از نام بلك فرايدي براي روز مذكور از دهههاي اخير بهشهرت رسيد. در روز جمعه سياه، بسياري از فروشگاهها در سرتاسر ايالات متحده محصولات و كالاهاي خود را با تخفيفهاي بسيار زياد ميفروشند و زودتر از روزهاي عادي فروشگاه را باز ميكنند و حتي برخي اوقات، فروشگاهها از ساعتهاي پاياني روز شكرگزاري آمادهي خدمترساني به مشتريان هستند. همين فرايندها و تمايل شديد مردم به خريد در بلك فرايدي باعث شد برخي از ايالتهاي آمريكا همچون كاليفرنيا، روز پس از شكرگزاري را هم به فهرست تعطيلات رسمي خود اضافه كنند.
تاريخچهي بلك فرايدي
سابقهي جمعه سياه يا به تعريفي بزرگترين روز حراج در دنيا، به قرن بيستم بازميگردد؛ ولي اصطلاح Black Friday به قرن نوزدهم ميرسد. كلمهي «سياه» در اغلب فرهنگها براي شرح مصيبت و بلا استفاده ميشود. در فرهنگ آمريكايي نيز، اين اصطلاح براي روزهايي استفاده ميشود كه مصيبتهاي عمومي رخ داده بودند. اولين بار در سال ۱۸۶۹، اصطلاح جمعه سياه براي روزي بهكار رفت كه بازار طلا در ايالات متحده بهدليل سوءاستفادهي چند معاملهگر، با نگراني و ترس شديد سرمايهگذاران روبهرو شد.
اولينباري كه اصطلاح بلك فرايدي براي روز پس از جشن شكرگزاري بهكار رفت، در مقالهاي در سال ۱۹۵۱ و ژورنال Factpry Management and Maintenance بود. همين ژورنال مجددا اصطلاح را در نوامبر ۱۹۵۲ بهكار برد و اينبار هم اصطلاح جمعه سياه ربطي به خريد و حراج نداشت. درواقع، تعداد زيادي از نيروي سادهان در آن سالها، به بهانهي بيماري از رفتن به كارخانه پس از يك روز تعطيل رسمي امتناع ميكردند. آنها با اين كار، تعطيلي چهارروزه براي خود مهيا ميكردند. در همان دوران، اصطلاح جمعه سياه را پليس فيلادلفيا و راچستر هم استفاده كرد. ترافيكي كه با شروع فصل خريد كريسمس در خيابانها ايجاد ميشد، حكم مصيبت را براي نيروي پليس داشت كه به استفاده از اصطلاح جمعه سياه و شنبه سياه منجر شد. پس از مدتي كه مديريت ترافيك آسانتر شد، متخصص كارشناسان روابطعمومي اصطلاحهايي همچون Big Friday و Big Saturday را براي روزها پيشنهاد كردند كه البته با استقبال چنداني مواجه نشد.
اصطلاح بلك فرايدي اولينبار در قرن نوزدهم در ايالات متحده آمريكا استفاده شد
در دهههاي بعدي، بهمرور استفاده از اصطلاح بلك فرايدي بهعنوان شلوغترين روز فروش در ايالات متحده افزايش يافت. رسانههاي باسابقهاي همچون نيويوركتايمز و فيلادلفيااينكواير، در دهههاي ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ شهرت بلك فرايدي را افزايش دادند. در سالهاي ابتدايي دههي ۱۹۸۰، فروشندگان تعريف و توجيه جالبي براي جمعه سياه ارائه كردند. آنها ادعا ميكردند در طول سال، از ژانويه تا نوامبر، در ضرر مالي فعاليت ميكنند و گزارش آنها هميشه با خسارت همراه است و اولين روز فصل خريد كريسمس، براي آنها حكم شروع دوران سود را دارد. مميزان مالياتي و حسابرسان از رنگ قرمز براي نشاندادن ضرر مالي فروشنده و رنگ سياه براي نشاندادن سود استفاده ميكردند. درنتيجه، جمعه سياه همان روزي بود كه رنگ گزارش درآمدي فروشگاهها از قرمز به سياه تغيير ميكرد.
تاريخچهي جمعه سياه در فرهنگ ايالات متحده به رژهي بابانوئل (Santa Claus Paade) هم مربوط ميشود. آمريكاييها براي جشنگرفتن روز شكرگزاري، رژههايي هم برگزار ميكنند كه بابانوئل در انتهاي رژه حركت ميكند. اين حركت يعني بابانوئل بهزودي ميآيد و آمادهشدن آمريكاييها براي مهمترين تعطيلات پس از روز شكرگزاري را نشان ميدهد. در قرنهاي نوزدهم و بيستم، فروشگاههاي بزرگي در آمريكا و كانادا از رژههاي بابانوئل براي تبليغات و بازاريابي استفاده ميكردند و بهنوعي همراه مالي رژه هم بودند. بههرحال، اين روند بهمرور ادامه پيدا كرد تا اينكه اولين روز پس از جشن شكرگزاري، بهعنوان اولين روز فصل خريد در آمريكايشمالي شهرت يافت.
فرهنگ آمريكايي هميشه مخالف تبليغات فصل خريد كريسمس پيش از جشن شكرگزاري بود. با پديدآمدن فرهنگ بلك فرايدي، فروشندگان مجبور بودند تبليغات خود را زودتر شروع كنند. اين اقدامها حتي زماني با مخالفت مستقيم رئيسجمهور آمريكا نيز همراه شد. بههرحال در سالهاي اخير و با رشد نفوذ تجارت الكترونيك در فرهنگ خريد، سنتها نيز بهمرور فراموش شدهاند. بهعنوان مثال، آمازون در ژوييهي ۲۰۱۵ روز تخفيفي بهنام Prime Day برگزار كرد كه تخفيفهاي بيشتري هم درمقايسهبا بلك فرايدي ارائه ميدارد. اين روند در سالهاي بعد هم ادامه داشت و حتي فروشگاههاي بيشتري با غول تجارت الكترونيك همراه شدند كه به تولد روز جديدي بهنام «جمعه سياه ماه جولاي (Black Friday in July)» منجر شد.
فروشگاههاي آمريكايي با گذشت سالها و افزايش تمايل مردم به خريد در جمعه سياه، تصميم گرفتند فروشگاههاي خود را در ساعتهاي ابتدايي روز باز كنند تا مشتريان با خيال راحتتري خريد كنند. اين روند باعث شد حتي اصطلاح «پنجشنبه سياه» متولد شد؛ هرچند روند مذكور آنچنان ادامهدار نبود و تقريبا شكست خورد.
جمعه سياه در ايران و نقاط ديگر جهان
در سالهاي اخير، تجارت الكترونيك و در صدر فعالان آن آمازون، نقش مهمي در توسعهي فرهنگ جمعه سياه ايفا كردهاند. تخفيفهاي باورنكردني فروشگاههاي الكترونيك براي اجناسشان، بهمرور خريد در جمعه سياه را به فرهنگي بينالمللي هم تبديل كرد. اين تأثير و نفوذ فرهنگي بهحدي شد كه خريد در جمعه سياه آمريكايي به ايران هم رسيد و در سالهاي اخير، شاهد برگزاري جمعه سياه در فروشگاههاي اينترنتي ايران نيز هستيم.
علاوهبر ايالات متحده، كشورهايي همچون كانادا، بريتانيا، مكزيك، روماني، هند، فرانسه، آلمان، سوئيس، استراليا و نيوزيلند با رويدادهاي جمعه سياه بزرگ شناخته ميشوند. در اين كشورها، مراسم ويژهاي براي جمعه سياه برگزار ميشود و خريد تخفيفدار به فروشگاههاي الكترونيك محدود نيست؛ هرچند بسياري از متخصصان در كشورهاي مذكور نيز امروزه خريد الكترونيك در سرويسهايي همچون آمازون و والمارت و ديگران را ترجيح ميدهند.
غول چيني تجارت الكترونيك، عليبابا، رويدادي مشابه با جمعه سياه را در پلتفرم خود راهاندازي كرد كه در سالهاي اخير، چندين بار ركورد فروش آمازون و رقباي آمريكايي را شكسته است. «روز مجردها (Singles' Day)» يازدهم نوامبر هرسال در چين برگزار ميشود؛ روزي كه در تقويم بهصورت ۱۱/۱۱ ديده شده است و تكرار عدد يك در آن، نشانهاي از مجردبودن افراد تفسير ميشود. عليبابا با بهرهبرداري از اين اصطلاح چيني، فروش ويژهي پلتفرمهاي گوناگون خود را در آن پيادهسازي كرد كه چندبار ركورد فروش آمازون و والمارت و حتي كل فروش بلك فرايدي را شكست.
استفاده از اصطلاح بلك فرايدي در فروشگاههاي الكترونيك و در ميان متخصصان ايراني در سالهاي اخير بهحدي رسيد كه اين سؤال را براي عموم مردم ايجاد كرد: جمعه سياه در ايران چيست يا بلك فرايدي در ايران چه روزي است؟ بسياري از متخصصان بهدنبال تاريخ بلك فرايدي در ايران هستند تا شايد از تخفيفهاي زياد فروشگاههاي الكترونيك داخلي و خارجي بهرهمند شوند.
تاريخ بلك فرايدي ۲۰۲۰ در ايران، ۷ آذر ۱۳۹۹ است
امكان خريد از فروشگاههاي بينالمللي همچون آمازون در ايران در سالهاي اخير با وجود فشارها و تحريمها كمي آسانتر شده است. بههميندليل، متخصصان در سالهاي گذشته بهدنبال تاريخ بلك فرايدي در ايران بودند تا ازطريق همين راههاي واسط يا دوستان و آشنايان ساكن در كشورهاي ديگر، خريدهاي تخفيفدار خود را انجام دهند. همين روند باعث شد فروشگاههاي الكترونيك ايراني نيز بهمرور برنامههايي براي فروش تخفيفدار به متخصصان داخلي اجرا كنند كه تجربههايي همراه با شكست و موفقيت بههمراه داشت. فروشگاه اينترنتي باميلو اولينبار رويدادي موسوم به «حراجمعه» را در ايران برگزار كرد تا همزمان با بلك فرايدي آمريكا، محصولات خود را با تخفيف بيشتر به متخصصان بفروشد. كمي بعد هم ديجيكالا با «جمعه به خريد» به اين مسير اضافه شد و رويكردي مشابه را در پيش گرفت. ديجيكالا البته نسخهي داخلي ديگري از بلك فرايدي را هم با عنوان «يلداي شگفتانگيز» برگزار ميكند.
استقبال فروشگاههاي الكترونيك از جمعه سياه باعث شد در سالهاي ابتدايي دههي ۲۰۰۰، اصطلاحي بهنام «دوشنبه سايبري» يا Cyber Monday متولد شود. خردهفروشان در سرتاسر آمريكا متوجه شدند بسياري از خريداران بهدليل شلوغي روز جمعه سياه ترجيح ميدهند در اولين دوشنبه پس از روز شكرگزاري، خريدهاي تخفيفدار خود را الكترونيك انجام دهند. افزايش فروش الكترونيك در اين روز سالبهسال افزايش يافت و در سال ۲۰۱۰، ركورد فروش در دوشنبه پس از شكرگزاري به نزديكي بلك فرايدي رسيد. اصطلاح دوشنبه سايبري نيز در همان دوران بهمرور بهشهرت رسيده بود. در سالهاي بعدي، حتي فروش سايبر ماندي در برخي موارد بيشتر از بلك فرايدي شد.
آمار فروش و درآمد فروشگاههاي الكترونيك در سايبر ماندي، در سالهاي ابتدايي دههي ۲۰۱۰ بهمرور در هفتهي پس از روز مذكور نيز با افزايش همراه شد. فروشگاهها به اين نتيجه رسيدند كه خريداران تا يك هفته پس از سايبر ماندي، هنوز بهدنبال پيشنهادهاي تخفيفدار هستند؛ درنتيجه، اصطلاح ديگري موسوم به «هفتهي سايبري» (Cyber Week) هم در رسانهها معروف شد.
نكات جالب دربارهي بلك فرايدي
آمار فروش جمعه سياه در ايالات متحده در سالهاي اخير نشاندهندهي اوجگيري خريد در اين روز بوده است. جمعه سياه از چند سال پيش بهعنوان پرفروشترين روز براي خردهفروشان آفلاين و الكترونيك آمريكايي شناخته ميشود. بهعنوان مثال، آمار سال ۲۰۱۷ بلك فرايدي مجموع خريد متخصصان را ۵۸/۳ ميليارد دلار بيان ميكند كه بهمعناي ۳۳۵/۴۷ دلار خريد براي هر متخصص است.
آمارهايي كه هرساله از خريد آمريكاييها در بلك فرايدي منتشر ميشود، آن را با عوامل جالبي مقايسه ميكند. بهعنوان مثال، تعداد مشتريان والمارت در بلك فرايدي از تعداد كل بازديدكنندگان از ديزنيلند در يك روز بيشتر ميشود. فروش الكترونيك نيز هرساله ركوردشكني ميكند و سيستم مديريت زيرساخت فروشگاههاي الكترونيك هرسال براي پاسخ به نياز شديد به بهينهسازي مجبور ميشود. تعداد افرادي كه در بلك فرايدي زخمي ميشوند يا فوت ميكنند، آمار جالبي دارد و برخي آمارها تعداد آنها را از افرادي بيشتر گزارش ميكنند كه هرساله براثر حملهي كوسه در آمريكا جان خود را از دست ميدهند.
يكي از نكات جالب دربارهي جمعه سياه كه از استقبال بينظير مردم نشئت ميگيرد، نارضايتي متخصصان در خردهفروشيها است. فروشگاههاي كوچكوبزرگ بهمنظور آمادهشدن براي فروش عظيم جمعه سياه نياز دارند متخصصانشان يك روز قبل يعني در روز شكرگزاري در محل فروشگاه حضور داشته باشند. آمريكاييها روز شكرگزاري را روزي بسيار مهم در فرهنگ خود ميدانند و هيچكس از كاركردن در روز شكرگزاري رضايت ندارد. بههرحال، الزام نيروي سادهان و متخصصان براي كاركردن در آن روز باعث شد در رخدادهاي گوناگون، آنها اعتراضهاي گستردهاي را ازطريق اتحاديههاي نيروي سادهي مطرح كنند. دراينميان، بسياري از فروشگاهها نيز از خسارتهاي واردشده بهخاطر هجوم مردم در روز جمعه سياه شكايت ميكنند و حتي در اين روز تعطيل هستند.
شايد در نگاه اول تصور كنيم فروش كالاهاي سرگرمي در جمعه سياه بيش از تمامي دستههاي ديگر باشد. اگرچه سهم عمدهاي از متخصصان در اين روز بهدنبال تخفيف بيشتر براي خريد تجهيزات الكترونيك و سرگرمي مانند تلويزيون و كنسول بازي هستند، فروش كالاهاي ارزانارزش و ملاخبار تخصصيات منزل، هرساله در اين روز ركوردشكني ميكند. حتي والمارت در يكي از آمارهاي خود پيژامه و انواع لباس راحتي را پرفروشترين دستهي كالايي در جمعه سياه بيان كرده بود.
جمعه سياه يا بلك فرايدي يا هر نام ديگري كه براي آن انتخاب كنيد، متعلق به فرهنگ ايالات متحده است و ابزارهاي جهانيسازي و رشد فناوري باعث شد اين فرهنگ بهمرور به كل جهان صادر شود. امروزه، اكثر مردم در سرتاسر جهان منتظر روز حمعه سياه ميمانند و حتي بدون همذاتپنداري با فرهنگ تعطيلات شكرگزاري و كريسمس، تنها بهدنبال تخفيف بيشتر براي خريدهاي خود هستند؛ روندي كه بارديگر تأثير مصرفگرايي را بر جهتگيري فرهنگ مردم نشان ميدهد.
هم انديشي ها