ماشين زمان؛ فلاپي ديسك چيست و آيا هنوز متخصصد دارد؟
فرقي نميكند متخصص عاشق دنياي فناوري باشيد يا تنها براي كارهاي روزمره با كامپيوترهاي شخصي كار كنيد؛ قطعا تاكنون با درايوهاي ذخيرهسازي پلاستيكي موسوم به فلاپي ديسك برخورد يا حتي از آنها براي ذخيرهسازي و جابهجايي داده استفاده كردهايد. فلاپي ديسكها درايوهاي ذخيرهسازي هستند كه داده را روي صفحههاي بسيار نازك مغناطيسي ذخيره ميكنند و بستهبندي پلاستيك با شكلي مربعي يا شبيه به مربع دارند. اين ابزارها از دههها پيش با ظرفيتها و ابعاد گوناگون دركنار كامپيوترهاي شخصي ديده شدهاند. از مدتها پيش، استفاده از آنها بهدليل تولد ابزارهاي حرفهايتر همچون CD و DVD از همه مهمتر فلش درايوها منسوخ شد؛ اما هنوز متخصصدهايي در برخي حوزهها براي فلاپي ديسك ديده ميشود. درادامهي اين مطلب اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران، با توضيح ساختار و روش كار فلاپي ديسك، كمي از تاريخچهي آن را نيز مطالعه ميكنيم.
حتي اگر امروزه استفاده از فلاپي ديسك بهنوعي منسوخ شده باشد، هنوز علامت و شكل آن را در بسياري از برنامههاي كامپيوتري، خصوصا مايكروسافت آفيس ميبينيم. آخرين نمونه از فلاپي ديسكها حداكثر ظرفيت ذخيرهسازي ۱/۴۴ مگابايت را به متخصص ارائه ميكردند. درواقع، ظرفيت آنها براي ذخيرهسازي يك آهنگ MP3 هم كافي نبود؛ درنتيجه فلاپي ديسك در رقابت با ابزارهاي كنوني با چندين گيگابايت حافظه در ابعادي بسيار كوچكتر هيچ بختي ندارد. البته هنوز متخصصاني هستند كه بدون فلاپي ديسك امكان كاركردن ندارند و هنوز به ابزارهايي نياز دارند كه بسياري از توليدكنندگان ديگر توليدشان نميكنند.
تاريخچهي فلاپي ديسك
ساخت فلاپي ديسك بهعنوان ابزار ذخيرهسازي به سال ۱۹۶۷ و شركت IBM بازميگردد. تا آن زمان، نوارهاي كاست بهعنوان ابزارهاي ذخيرهسازي داده استفاده ميشدند. بهعنوان مثال، كامپيوتري همچون Radio Shack TRS-80 از نوار كاست براي ذخيرهسازي داده استفاده ميكرد. از كامپيوترهاي ديگر ميتوان به IBM 2420-9 و IBM 360/370 اشاره كرد. نوارهاي كاست با وجود متخصصديبودن براي فعالان دنياي كامپيوتر، ضعفهاي اساسي داشتند؛ مثلا ظرفيت ذخيرهسازي آنها محدود بود و سرعت عملكرد بسيار كندي هم داشتند. متخصصان و متخصص كارشناسان دنياي كامپيوتر كه بهدنبال روشهاي سريعتر و بهينهتر بودند، بالاخره نوآوري فلاپي ديسك را براي منسوخكردن نوارهاي كاست از كامپيوترها توسعه دادند.
مديران IBM در سال ۱۹۶۷ به اين نتيجه رسيده بودند كه نوارهاي كاست براي بارگذاري نرمافزار در كامپيوترهاي مينفريم مناسب نيستند. آلان شوگارت در سال ۱۹۶۷ ديويد نوبل را بهعنوان مدير گروهي انتخاب كرد كه وظيفهي توسعهي سيستمي پايدار و ارزان را براي بارگذاري ميكروكدها در كامپيوتر IBM System/370 برعهده گرفتند. آنها از فرايندي بهنام Initial Control Program Load براي ساخت فناوري جديد استفاده كردند. نتيجهي فعاليت گروه تحقيقاتي IBM، اولين فلاپي ديسك جهان موسوم به فلاپي ديسك هشتاينچي بود. از اعضاي مهم گروه توسعهدهندهي فلاپي ديسك علاوهبر شوگارت و نوبل ميتوان به هربرت تامسون و رالف فلورس و وارن دالزيل اشاره كرد.
اولين درايوهايي كه قابليت خواندن ديسكهاي هشتاينچي را داشتند، در سال ۱۹۷۱ براي استفادهي عموم مردم به بازار عرضه شدند. عرضهي ابزارهاي جديد باعث شد مردم بهمرور نوارهاي كاغذي را از فرايندهاي كامپيوتري كنار بگذارند؛ نوارهايي كه بهراحتي تا و پيچيده ميشدند و بهسرقتبردن آنها نيز آسان بود. با ازبينرفتن كارايي نوارهاي كاغذي، دستگاه تاريخي پانچ IBM 5081 هم از رده خارج شد. متخصصان دنياي فناوري از اينكه ابزاري جايگزين با بستهبندي خاص براي ذخيرهسازي پيدا كرده بودند، بسيار راضي و خشنود بودند.
فلاپي ديسكهاي هشتاينچي كه اولين ابزارهاي ساختار جديد ذخيرهسازي بودند، مزيتهايي بسيار زيادي درمقايسهبا ابزارهاي قبلي يعني كاغذهاي پانچشده و نوارهاي كاست داشتند. هر فلاپي ديسك هشتاينچي يكرو ظرفيت ذخيرهسازي داده بهاندازهي سههزار كاغذ پانجشده را داشت كه تقريبا برابر با ۸۰ كيلوبايت ميشود. البته نسخههاي بعدي و پيشرفتهتر فلاپيهاي هشتاينچي تا ۱/۲ مگابايت ظرفيت ذخيرهسازي داشتند.
از اولين كامپيوترهاي مجهز به درايوهاي هشتاينچي ميتوان به Xerox 820 و Xerox Alto اشاره كرد. البته نسل اول فلاپي ديسكها هيچگاه به شهرت چنداني در ميان مصرفكنندگان عادي دست پيدا نكرد و اين افتخار به نسل بعدي، يعني فلاپي ديسكهاي ۵/۲۵ اينچي رسيد.
شوگارت در سال ۱۹۷۲ از IBM خداحافظي و شركت خودش را بهنام Shugart Associates راهاندازي كرد. شركت Wang در آن سال به شوگارت مراجعه كرد تا سفارش دستگاه جديدي را بدهد. آنها از فعالان جدي بازار پردازندههاي متني بودند و سفارش كامپيوتري كوچك را به شوگارت دادند كه امكان استفاده روز ميز كار را داشته باشد. براي چنين كامپيوتري، قطعا به درايو فلاپي ديسك كوچكتري نياز بود.
استفاده از فلاپي درايو ۵/۲۵ اينچي در كامپيوتر اپل، به محبوبيت آنها كمك شاياني كرد
دان ماسارو، يكي ديگر از متخصصان IBM كه با شوگارت همراه شده بود، دربارهي درخواست چارلز وانگ، بنيانگذار شركت وانگ ميگويد: «او گفت ميخواهم پردازنده متن بسيار ارزانتري به بازار عرضه كنم. براي اين كار نميتوانم ۲۰۰ دلار براي فلاپي درايو هشتاينچي به شما پرداخت كنم. يك فلاپي درايو ۱۰۰ دلاري ميخواهم.» اتفاقهايي كه در دههي ۱۹۷۰ در مسير ساختن كامپيوترهاي كوچكتر رخ داد، بهنوعي در حال شكلدادن به دنياي كامپيوترهاي شخصي بود؛ دنيايي كه هنوز كسي اطلاع زيادي از آن نداشت.
شوگارت و همكارانش بهسرعت كار روي فلاپي ديسك كوچكتر و ارزانتر را شروع كردند. ماسارو ميگويد آنها در مسير سفر جادهاي، كليات طراحي فلاپي ۵/۲۵ اينچي را ازلحاظ طرح كلي ترسيم كردهاند. سؤال مهم اين است: براي طراحي فلاپي ديسك كوچك، چرا ابعاد ۵/۲۵ اينچ انتخاب شد؟ ماسارو ميگويد كوچكترين ديسك قابلساخت كه در جيب لباسهاي شخصي جا نوشد، اين ابعاد را داشت. او ميگويد تيم طراحي ميخواست محصولش خم نشود؛ پس بايد كمي بزرگتر از جيبهاي مرسوم ساخته ميشد. البته داستانهاي ديگري هم براي دليل انتخاب ابعاد ۵/۲۵ اينچي شنيده ميشود كه نميتوان اعتبار زيادي براي آنها در انديشه متخصصين گرفت.
انواع فلاپي درايو
وانگ، تنها شركتي نبود كه به رشديافتن و مشهورشدن فلاپي ديسكهاي ۵/۲۵ اينچي كمك كرد. يكي از مهندسان شوگارت بهياد ميآورد كه نمونهاي از فلاپي كوچكتر را به دورهمياي در سيليكونولي برده بود. مهندسي جوان و بااستعداد با ديدن فلاپي ديسك به آن علاقهمند شد و طرح را پيگيري كرد. او به مهندس شركت شوگارت گفته بود دستگاهي براي استفاده از اين فلاپي ديسكها دارد. آن مهندس جوان استيو جابز بود كه تصميم گرفته بود فلاپي ديسكهاي ۵/۳۵ اينچي را با كامپيوتر Apple II به شهرت برساند.
اپل در كامپيوترهاي ابتدايي خود از نوارهاي كاست استفاده ميكرد. جابز هم مانند همهي نوآوران صنعت فناوري بهدنبال ابزارهاي كوچكتر و ارزانتر و با قابليت جابهجايي آسانتر بود. درپايان سال ۱۹۷۷، كامپيوتر Apple II مجهز به فلاپي درايو ۵/۲۵ اينچي به بازار معرفي شد. شركت شوگارت ساخت درايورها را برعهده داشت. اين كامپيوتر از دو درايو استفاده ميكرد: يكي براي نگهداري برنامهها و ديگري براي نگهداري دادهها.
عصر كامپيوترهاي شخصي
امروزه وقتي به ساختار فلاپي ديسكها نگاه ميكنيم، ابزارهاي كامپيوتري سادهاي را ميبينيم. فراموش نكنيد همين ابزارها نقش مهمي در انقلابهاي بزرك كامپيوتر ايفا كردهاند. آنها پيشرفتي عظيم بهسمت بهبود تجربهي كاربري كار با كامپيوتر بودند و از عوامل مهم شكلگيري صنعت PC بودند. لي فلسنستاين، از پيشگامان دنياي كامپيوتر بود كه توسعهي اولين كامپيوتر همراه مشهور پرفروش، Osborne 1 را برعهده داشت. وي دربارهي تأثير فلاپي ديسك بر صنعت كامپيوتر ميگويد:
بزرگترين تأثير فلاپي ديسكها روي تجربهي متخصصي افراد نبود؛ بلكه آنها روي طبيعت و ساختار صنعت IT تأثير گذاشتند. تا دههي ۱۹۷۰، خود توليدكنندگان كامپيوتر اكثر نرمافزارها همچون پردازندههاي متن را توسعه ميدادند. بهلطف تولد فلاپي، كامپيوترها امكان توسعهي نرمافزار و كپي كردن آنها روي درايوهاي ذخيرهسازي و فروش آنها ازطريق فروشگاه يا پست را پيدا كردند. فلاپي ديسك بهنوعي به شكلگيري صنعت نرمافزار منجر شد.
پيش از تولد و رشد شبكههاي كامپيوتري و دردسترس قرارگرفتن شبكه براي متخصصان عادي، مردم براي جابهجايي داده و برنامهها از فلاپي ديسك استفاده ميكردند. روش سالهاي دور، بهنام اسنيكرنت (Sneakernet) شناخته ميشد. به بيان خلاصه، فلاپي ديسك باعث شد مفهوم ميكروكامپيوتر به كامپيوتر شخصي تغيير پيدا كند.
كامپيوتر Apple II
موفقيت Apple II در بازارهاي مصرفكننده باعث شد فلاپي ديسكهاي ۵/۲۵ اينچي به استانداردي مرسوم در صنعت تبديل شوند. سهم عمدهاي از كامپيوترهاي كه در دهههاي ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به بازار عرضه ميشدند (دستهي CP/M-80)، به فلاپي درايو مجهز بودند. اولين كامپيوترهاي شخصي IBM كه در سال ۱۹۸۱ به بازار عرضه شدند، امكان انتخاب يك يا دو فلاپي درايو ۱۶۰ كيلوبايتي (درست خوانديد! كيلوبايت) را به متخصص ميدادند.
دههي ۱۹۸۰، با تبديل فلاپي به استاندارد ذخيرهسازي قابلحمل همراه بود. نوارهاي كاست تا آن زمان ديگر از بدنهي بازار خارج شده بودند و تنها براي همراهگيريهاي سازماني استفاده ميشدند. اولين فلاپي درايوها يك هد نوشتن/خواندن داشتند؛ اما بهمرور نوآوريهاي جديدي در ساختار آنها استفاده شد. كامپيوتر IBM XT PC كه در سال ۱۹۸۳ به بازار عرضه شد، به فلاپي درايوهاي پيشرفته مجهز بود كه به تولد فلاپي ديسكهاي دورو با ظرفيت ۳۶۰ كيلوبايت منجر شد.
در دوران اوجگيري كامپيوترهاي شخصي، برخي شركتها با توسعهي فناوريهاي انحصاري از پيادهسازي گستردهي فناوري جلوگيري كردند. بهعنوان مثال، شركت DEC درايو اختصاصي DEC Rainbow را عرضه ميكرد كه فقط امكان خواندن فلاپي ديسكهاي ۵/۲۵ اينچي همان شركت را داشت. آن فلاپي ديسكها يكرو بودند؛ اما دوبرابر ظرفيت فلاپي ديسكهاي عادي را ارائه ميكردند. در سال ۱۹۸۳، ارزش بستههاي ۱۰ عددي فلاپي ديسك ۴۵ دلار بود كه ارزش نسبتا گراني بهشمار ميرفت. درنهايت، قدرت بازار باعث شد تا درايوهاي انحصاري هم بهمرور به هماهنگشدن با كل صنعت مجبور شوند و شاهد تكهتكهشدن صنعت PC نباشيم.
در سال ۱۹۸۴، اولين فلاپي ديسك ۵/۲۵ اينچي با ظرفيت ذخيرهسازي ۱/۲ مگابايت رونمايي شد. IBM در آن سال كامپيوتر جديد موسوم به IBM Advanced Technology يا IBM AT را به بازار عرضه كرد كه به درايوهايي براي خواندن ديسكهاي پيشرفتهتر مجهز بود. در آن سالها، فرمتها و ابعاد گوناگون براي فلاپي ديسكها به بازار معرفي شد. انواع ۲، ۲/۵، ۲/۸، ۳، ۳/۲۴ و ۴ اينچي در دههي ۱۹۸۰ به بازار معرفي شدند كه هيچكدام در كسب سهم بازار و جلب انديشه متخصصين مشتريان موفق نبودند. دراينميان، سوني در سال ۱۹۸۰ فرمت فلاپي ديسك ۳/۵ اينچي را معرفي كرد كه انقلاب بعدي را در صنعت بههمراه داشت.
فلاپي ديسك ۳/۵ اينچي در دههي ۱۹۸۰ به اوج محبوبيت و شهرت رسيد
فلاپي ديسكهاي ۳/۵ اينچي در ابتدا موفقيت چنداني نداشتند؛ اما در سال ۱۹۸۲ كميتهي بهنام Microfloppy Industry Committee آنها را بهعنوان استاندارد جديد پذيرفت. سپس، اپل و كومودور و آتاري در محصولات جديد خود، يعني مكينتاش و آميگا و ST PC، از درايوهاي جديد استفاده كردند كه به شهرت سريع فرمت جديد منجر و صنعت با سرعت با شركتهاي پيشگام همراه شد. تا سال ۱۹۸۸، فروش فلاپي ديسكهاي ۳/۵ اينچي كه دوام بيشتري هم داشتند، از فلاپي ديسكهاي مشهور ۵/۲۵ اينچي پيشي گرفت.
نسخههاي اوليهي فلاپي ديسك ۳/۵ اينچي محدوديت ذخيرهسازي ۷۲۰ كيلوبايتي داشتند. همچنين، تجربهي متخصصي و دوام بهتري ارائه ميكردند و بههميندليل محبوب شدند. سالها بعد فناوري موسوم به MFM به افزايش ظرفيت فلاپي ديسكها تا ۱/۴۴ مگابايت منجر شد. كامپيوترهاي IBM PS/2 و Apple Mac IIx از درايوهاي جديد استفاده ميكردند كه تا پايان دههي ۱۹۸۰ بهشهرت رسيدند.
با شروع دههي ۱۹۹۰، زنگ خطر براي فلاپي ديسكها بهصدا درآمده بود. ابزارها و راهكارهاي جديد ذخيرهسازي با ظرفيتهاي بيشتر متولد شده بودند و فلاپي ديسكهاي مربعي را تهديد ميكردند. جابز در سال ۱۹۹۱ در كامپيوتر NeXT شركت جديد، نسخهاي پيشرفته از درايوهاي ۳/۵ اينچي را با ظرفيت ۲/۸ مگابايت معرفي كرد؛ اما اين ظرفيت براي متخصصان فراهم نبود و درمقابل، فناوريهاي جديد در حال رشد و كسب سهم بازار بودند.
۴۰ سال تاريخچهي تجهيزات ذخيرهسازي قابلحمل
ديسكهاي CD و DVD و از همه مهمتر فلش درايوهاي USB، قاتل فلاپي ديسك بودند. درحالحاضر يك فلش درايو ۶۴ گيگابايتي احتمالا امكان ذخيرهي داده را بهاندازهي تمامي فلاپي ديسكهايي دارد كه در عمر خود ديدهايد. اپل شركتي بود كه به شهرت فلاپي ديسك و فلاپي درايو كمك زيادي كرد؛ اما در سال ۱۹۹۸ و با عرضهي آيمك بدون فلاپي درايو، ميخ آخر را به تابوت اين ابزار ذخيرهسازي كوبيد؛ البته بازار فلاپي ديسك بازهم زنده ماند. سوني كه تا سال ۲۰۱۰ بيش از ۷۰ درصد بازار را دراختيار داشت، در آن سال، خروج رسمي از بازار را اعلام كرد.
فلاپي ديسك در دنياي امروز
همانطوركه گفته شد، فلاپي ديسكها هنوزهم در دنياي كامپيوتر جاي دارند. علاوهبر فروشگاههاي الكترونيك اجناس دستدوم، وبسايتهايي رسمي براي فروش اين ابزارها وجود دارند كه ازجملهي آنها ميتوان به Floppydisks.com اشاره كرد. تام پرسكي، مالك اين وبسايت، در دههي ۱۹۹۰ نام دامنهي آن را با پرداخت ۲۵۰ دلار خريد و هنوزهم مشتريان زيادي براي محصولاتش دارد.
يكي از دلايلي كه به ادامهي حيات فلاپي ديسك و فروشندههاي آن منجر شده، طراحي ماشينآلات صنعتي در دههي ۱۹۹۰ است. در آن زمان بهدليل محبوبيت فراوان فلاپي ديسك، بسياري از ماشينهاي صنعتي هوشمند مبتنيبر فلاپي ساخته شدند و هنوز امكان بهروزرساني و استفاده از ابزارهاي ديگر در آنها نيست. اكثر ماشينهاي صنعتي نيز بهگونهاي ساخته شدهاند كه حداكثر ۵۰ سال عمر خواهند كرد. از ماشينهايي كه براي تبادل داده هنوز به فلاپي ديسك نياز دارند، ميتوان به دستگاههاي ATM و حتي برخي از ماشينآلات صنعت هواپيمايي اشاره كرد.
شايد هنوزهم برايتان عجيب باشد كه در مناطقي از جهان و در برخي صنايع، فلاپي ديسك بهعنوان ابزاري حياتي براي ذخيرهسازي و جابهجايي داده استفاده ميشود. جالب است بدانيد وزارت دفاع ايالات متحده هنوز در برخي بخشها از فلاپي ديسك استفاده ميكند؛ درنتيجه شايد سازمانهاي نظامي در كشورهاي ديگر نيز هنوز وابسته به فلاپي ديسكها باشند.
فلاپي ديسك هستهاي
در سال ۲۰۱۴، مستندي دربارهي برنامههاي نظامي ايالات متحده پخش شد كه تعجب بسياري از بينندگان را بههمراه داشت. در اين مستند ديده شد كه يكي از مراكز هستهاي نيروي هوايي ايالات متحده هنوز از فلاپي ديسكهاي هشتاينچي استفاده ميكند. البته مقامها در آن مستند گفتند برنامهاي براي تغيير روالها دارند؛ اما جايگزيني امنيتي كه فناوري قديمي بههمراه دارد، بسيار دشوار خواهد بود.
مقامهاي نظامي اعتقاد دارند فلاپي ديسكها فناوريهاي مطمئني هستند و در مباحث نظامي اهميت امنيت و پايداري بيشترين اولويت را دارد. بنابراين، آنها ترجيح ميدهند در ساختارهاي حساس تسليحاتي، از فناوريهاي پايدار و مطمئن (هرچند قديمي) استفاده كنند.
يكي از دلايل مهمي كه سازمانهاي نظامي را به استفاده از فلاپي ديسك مجاب ميكند، مباحثه امنيت است. سيستمهايي كه براي جابهجايي داده از فلاپي ديسك استفاده ميكنند، نيازي هم به اينترنت نخواهند داشت؛ درنتيجه احتمال حملههاي سايبري و نفوذ به شبكههاي داخلي به حداقل ميرسد. استفاده از فناوريهاي جديد در ساختارهاي نظامي، به مطالعهها و آزمايشهاي بسيار دقيق و پيچيده نياز دارد كه شايد مراكز نظامي براي حركت بهسمت آنها، به مطالعههاي بسيار زيادي نياز داشته باشند.
همانطوركه گفته شد، براي استفاده از فناوري در زيرساختهاي مهم مانند مراكز نظامي و مالي و سلامت، بايد از پايدارترين نسخهي موجود استفاده شود. جديدترين فناوريها براي استفاده از كامپيوترهاي شخصي و موبايلهاي هوشمند و كنسولهاي بازي جذاب هستند؛ اما در ساختارهاي حساس، بايد از فناوري در پايدارترين و مطمئنترين حالت استفاده شود و ظاهرا فلاپي ديسك هنوز يكي از گزينههاي پايدار محسوب ميشود.
تام پرسكي ميگويد بهدليل قديميشدن فناوري، توليدكنندگان كمي در صنعت توليد فلاپي ديسك فعاليت ميكنند. او حسرت ميخورد كه سالها پيش تمامي پساندازش را براي خريد فلاپي ديسك هزينه نكرد. تام حدود ۵۰۰ هزار فلاپي ديسك ۵/۲۵ و يكميليون فلاپي ديسك ۳/۵ اينچي خريده بود كه ظاهرا نياز وبسايتش را تأمين نكرد. او اكنون فلاپي ديسكهاي ۳/۵ اينچي ۱/۴۴ مگابايتي را در بستههاي ۵۰ تايي با ارزش حدود ۵۰ دلار در وبسايتش ميفروشد.
تفاوت انواع فلاپي ديسك
همانطوركه گفته شد، فلاپي ديسكها در ابعاد بسيار متنوع به بازار عرضه شدند؛ اما نمونههاي ۸ و ۵/۲۵ و ۳/۵ اينچي بيش از همه بهشهرت رسيدند. هر سه نمونه در انواع حرفهاي ظرفيت ذخيرهسازي بيش از يك مگابايت را پيدا كردند. جديدترين فلاپي ديسكهاي مرسوم همان ديسكهاي ۳/۵ اينچي بودند كه تا سال ۱۹۹۹ هم توليد آنها ادامه داشت. ازلحاظ سرعت انتقال داده در جديدترين نمونهها، آمار ۱،۰۰۰ كيلوبيتبرثانيه براي درايوهاي ۳/۵ اينچي مطرح ميشود.
فلاپي ديسكهاي ۳/۵ اينچي با ظرفيت بيش از ۱/۴۴ مگابايت در دههي ۱۹۹۰ بهشهرت رسيدند؛ البته مشهورترين فرمت همان فلاپي ديسكهاي HD بودند كه ۱/۴۴ مگابايت ظرفيت داشتند. فرمتهاي بعدي بهصورت زير معرفي شدند:
- Floptical LS در سال ۱۹۹۱ با ظرفيت ۲۱ مگابايت
- Superdisk LS-120 در سال ۱۹۹۶ با ظرفيت ۱۲۰ مگابايت
- Superdisk Ls-240 در سال ۱۹۹۷ با ظرفيت ۲۴۰ مگابايت
- HiFD در سال ۱۹۹۸ با ظرفيت ۱۵۰ تا ۲۰۰ مگابايت
فرمتهاي نهچندان مشهور ديگر فلاپي ديسك اغلب براي دستگاههاي خاص طراحي شدند. فرمت سهاينچي مخصوص كامپيوتر و پردازندهي متن شركت Amstrad و فرمت دواينچي معروف به Video Floppy مخصوص دوربينهاي Mavica شركت سوني بود. فوجيفيلم هم فرمتي مشابه و انحصاري براي دوربينهاي Zenith Minisport خود معرفي كرد.
ساختار فلاپي ديسك
فلاپي ديسكهاي ۸ و ۵/۲۵ و ۳/۵ اينچي ساختاري مشابه دارند؛ اما نمونههاي ۳/۵ اينچي با كمي بهينهسازي در روش ساخت و استفاده همراه بودند. در فلاپي ديسكهاي ۸ و ۵/۵ اينچي، جنسي دايرهاي با پوشش معناطيسي با سوراخ بزرگي در مركز وجود دارد. اين سوراخ بزرگ براي اتصال ديسك به موتور گردان درايور استفاده ميشود. نوار ذخيرهسازي دايرهاي در بستهبندي پلاستيكي قرار دارد. دو بريدگي مستطيليشكل در دو طرف بستهبندي قرار گرفته است كه اتصال هد خواندن/نوشتن درايو را به فلاپي ديسك ممكن ميكند.
روي نوار معناطيسي اصلي دو پوشش در دو طرف وجود دارد كه اصطكاك بين ماده را با پوشش اصلي كاهش ميدهد. در فلاپي ديسكهايي كه قابليت نوشتن هم دارند، بريدگي كوچكي در يك سمت بستهبندي ديده ميشود.
ديسكهاي ۳/۵ اينچي تقريبا همين ساختار را دارند؛ اما حفرهي مستطيلي نوشتن و خواندن داده روي آنها با پوششي فلز محافظت ميشود. بهمحض واردكردن ديسك به درايو، پوشش كنار ميرود و عمليات هد شروع ميشود. اين ديسكها سوراخ مركزي ندارند و با خاصيت آهنربايي به موتور اسپيندل درايو متصل ميشوند. در ديسكهاي ۳/۵ اينچي از موادي همچون اكسيدآهن و اكسيدآهن با پوشش كبالت و فريتباريم استفاده ميشود. روي اين ديسكها هم انواع بريدگي براي نشاندادن قابلنوشتنبودن يا ظرفيت بيشتر ديده ميشود.
همانطوركه ديديد، فلاپي ديسك يكي از نوآوريهاي انقلابي دنياي كامپيوتر بود. شايد اغلب متخصصان امروزي دنياي فناوري حتي تجربهي در دستگرفتن فلاپي ديسك را هم نداشته باشند. همچنين، بسياري از ما هنوز با خاطرههاي نصب سيستمعامل يا بازي از روي تعداد زيادي فلاپي ديسك روحيهي نوستالژيك اين دنيا را تجربه ميكنيم. بسياري ديگر هم در نقاط گوناگون جهان هنوز از اين درايوهاي مربعي محبوب براي ذخيرهسازي و انتقال داده استفاده ميكنند.
هم انديشي ها