با كدك هاي صوتي دالبي و DTS در صداي فراگير فيلم هاي سينمايي آشنا شويد
تابستان سال ۱۹۶۹ را ميتوان زمان ورود فناوري صداي فراگير به خانهها دانست. در آن زمان، اين فناوري Quadrophonic نام داشت و اولينبار در آن از نوارهاي مغناطيسي و كاست استفاده ميشد. متأسفانه نسل اول كه با استفاده از چهار بلندگو در چهار گوشهي اتاق، اولين تجربههاي فراگير را فراهم ميكرد، عمر زيادي نداشت. درواقع تجربهي متخصصي نهچندان روان و درگيري بين شركتهاي متعدد كه بر سر فرمتهاي گوناگون صدا نبرد ميكردند، موجب مرگ زودهنگام فناوري شد.
با وجود اينكه نسل اول فناوري صداي فراگير عمر زيادي نداشت، اما تجربهي كيفيت اين نوع از صدا باعث شد تا متخصصان زيادي بهدنبال فناوريهاي مرتبط باشند. در سال ۱۹۸۲، Dolby Laboratories فناوري جديدي بهنام Dolby Surround معرفي كرد. فناوري جديد، سيگنال صداي فراگير را به يك منبع استريويي ميرساند. فرايند مورداستفاده در دالبي ساراند، Matrix Encoding نام داشت. از آن زمان، Dolby و DTS و ديگران تلاش خود را بهكار گرفتند تا تجربهي صداي فراگير خانگي با انواع گزينهها و نسخهها، روزبهروز بهتر شود. امروزه بهخاطر وجود گزينههاي بسيار متعدد در پيش روي متخصصان، احتمالا همهي آنها تجربهي سادهاي با فناوري ندارند و شناخت خوبي هم از جزئيات آن پيدا نميكنند. انواع نمونههاي موجود از ۵.۱ تا دالبي اتموس با بلندگوهاي متعدد، پيچيدگيهاي زيادي را در ذهن متخصصان ايجاد ميكنند. در ادامهي اين مطلب اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران تمامي پيكربنديها و فناوريهاي موجود در دنياي صداي فراگير را شرح ميدهيم.
نكات اوليه صداي فراگير
بلندگوها
پايهايترين پيكربندي صداي فراگير متشكل از بلندگوهاي استريو (چپ و راست) و بلندگوهاي فراگير ميشود كه اغلب در كنارهها و پشت يك موقعيت مركزي شنوايي متخصص جانمايي ميشوند. مرحلهي بعدي پيكربندي بلندگوها با پيادهسازي يك كانال مركزي اين كانال، با يك بلندگو ايجاد ميشود كه بين بلندگوهاي چپ و راست قرار ميگيرد و مثلا در پخش فيلم، مسئوليت ارسال صداي ديالوگها را برعهده دارد. در مجموع، پنج بلندگو در پيكربندي صداي فراگير مورد استفاده قرار ميگيرد. البته در پيكربنديهاي پيچيدهتر، بلندگوهاي بيشتر (و شايد بسيار بيشتر) به اتاق اضافه ميشوند. درنهايت براي درك پايهاي، همين ساختار پنج بلندگو را در انديشه متخصصين بگيريد كه براي مقايسهي فرمتهاي گوناگون هم متخصصدي خواهد بود.
ماتريس
فناوريهاي فراگير پيشرفته، به تعداد زيادي بلندگو نياز پيدا ميكنند
ماتريس در ساختارهاي صداي فراگير به رمزنگاري سيگنالهاي گوناگون صدا در داخل يك منبع استريو گفته ميشود. همانطور كه گفتيم، اين رويكرد پايهي فرمتهاي ابتدايي صداي فراگير را تشكيل داد. فرمتهايي همچون دالبي ساراند و دالبي پرو لاجيك بر مبناي رويكرد ماتريس پيش رفتند. يكي از دلايل توسعه و پيادهسازي رويكرد ماتريس، فضاي محدود براي اطلاعات مجزا و منحصربهفرد در واسطهاي صوتي-تصويري ابتدايي بود. به بيان بهتر، ابزارهايي همچون نوارهاي VHS توانايي مجزا كردن دادههاي رسانهاي را با كيفيت بالا نداشتند.
پرو لاجيك
فناوري دالبي پرو لاجيك با استفاده از فرايند ماتريس توسعه پيدا كرد تا سيگنالهاي مجزا را در كانالهاي اصلي چپ و راست، رمزنگاري كند. دالبي به دستگاههاي خانگي صوتي امكان داد تا دو كانال اضافهي صدا را از وروديهايي همچون نوار VHS، رمزگشايي كنند. همين ورودي، صداي مدانديشه متخصصين را به كانال مركزي و بلندگوهاي فراگير ارسال ميكرد. سيگنالهايي كه با فرايند ماتريكس بهصورت فراگير درآمده بودند، بهخاطر محدوديت در فضا با محدوديتهاي عملكردي روبهرو شدند. كانالهاي فراگير در نسخههاي ابتدايي پرو لاجيك در فرمت استريو نبودند و پهناي باند محدودي داشتند. به بيان ديگر، همهي بلندگوها يك سيگنال را پخش ميكردند و صدا شامل اطلاعات كافي باس يا تربل (صداي با فركانس بالا) نميشد.
شكلگيري صداي فراگير با فناوري 5.1
شكلگيري پايههاي اصلي با فناوري Dolby Digital 5.1 / AC-3
در دههي ۱۹۷۰، فناوري بهنام LaserDisk متولد شد و در سال ۱۹۷۸ بهصورت عمومي دردسترس قرار گرفت. البته تا سال ۱۹۸۳ خبري از محبوبيت بالاي اين فناوري نبود. در آن سال شركت Pioneer Electronics سهم عمدهاي از مالكيت فناوري را دراختيار گرفت كه موفقيتهاي بيشماري را هم براي آنها خصوصا در آمريكا شمالي بههمراه داشت. يكي از برترين مزيتهاي ليزرديسك، ارائهي فضاي ذخيرهسازي بسيار بيشتر نسبت به نوارهاي VHS بود.
دالبي با بهرهمندي از فناوري ليزرديسك، فناوري جديدي بهنام AC-3 را معرفي كرد. امروزه اين فناوري، بيشتر بهنام دالبي ديجيتال (Dolby Digital) شناخته ميشود. اين فرمت، بهنوعي يك فناوري بهبوديافته از پرو لاجيك بود كه ارائهي صدا با پهناي باند بالاتر را در بلندگوهاي فراگير ممكن ميكرد. در فرمت جديد، همچنين يك كانال جلوههاي صوتي با فركانس پايين هم ارائه شد كه در نهايت، اضافه شدن عدد يك را بهنامگذاري 5.1 بههمراه داشت. فركانس مذكور با بهرهمندي از يك سابووفر تأمين ميشود. در فرمت Dolby Digital 5.1، هريك از كانالها اطلاعات مخصوص به خود را دارند و نيازي به استفاده از فرايند ماتريس نيست.
با انتشار فيلم Clear and Present Danger در فرمت ليزرديسك، اولين تجربهي صداي فراگير دالبي ديجيتال به سينماهاي خانگي آمد. تا سال ۱۹۹۷ كه فناوري DVD به شهرت رسيد، ديگر دالبي ديجيتال بهعنوان فرمت پيشفرض صداي فراگير شناخته ميشد. تا به امروز هم بسياري از متخصصان، فرمت 5.1 را بهنوعي استاندارد صداي فراگير ميدانند كه حتي در اكثر ديسكهاي بلوري هم پيادهسازي ميشود.
پيكربندي بلندگوها Dolby Digital 5.1
تولد رقيبي بهنام DTS
در دنياي فناوري هيچ مفهوم و دستاوردي بدون رقيب و رقابت معنا پيدا نميكند. دالبي تا سالها فضاي محصولات و فناوريهاي صداي فراگير را تحت سلطه داشت. در سال ۱۹۹۳ رقيبي بهنام DTS (مخفف Digital Theater Systems) متولد شد كه سرويسهاي تركيب صداي اختصاصي خود را براي توليد فيلم با صداي فراگير، ارائه ميكرد. فناوريهاي مذكور براي اولينبار با فيلم پارك ژوراسيك به سينماها آمدند. در سالهاي بعدي همين تجربهها در LD و DVD هم دردسترس قرار گرفتند، اما در ابتدا در ديسكهاي آنچنان زيادي عرضه نميشدند.
DTS از بيتريت بالاتري بهره ميبرد و درنتيجه اطلاعات صوتي بيشتري را ارائه ميكند. تفاوت بين فناوري DTS و دالبي ديجيتال را ميتوان مانند تفاوت بين گوش دادن به فايلهاي MP3 با بيتريت 256kbps و 320kbps تشبيه كرد. تفاوت كيفيت در آنها مشهود است، اما مانند بسياري از مقايسههاي ديگر دنياي صدا، چنين تفاوتي لاخبار تخصصيا منجر به فروش بهتر يكي از فناوريها نسبت به ديگري نميشود.
تولد فناوري 6.1 و پيشرفت نسبي
فناوري 6.1 يك كانال ديگر به صداي فراگير اضافه كرد تا تجربهي آن را كمي بهبود دهد. درواقع متخصصان تلاش داشتند تا صحنهي صدايي را تا حد قابلقبولي بهبود دهند و يك كانال ديگر، به خروجيها اضافه كنند. بلندگوي ششم در مركز دو بلندگوي پشتي قرار ميگيرد و كانال جديد مركزي را از پشت متخصص توليد ميكند. از همان زمان كه بلندگوي ششم به پيكربنديها اضافه شد، متخصصان و مصرفكنندهها بيش از گذشته درگير ابهامهاي فناوري شدند.
كاربران عادي، هميشه بلندگوهاي فراگير را (به اشتباه) بهنام بلندگوهاي «پشتي» ميشناختند، چون بلندگوهاي مذكور در پشت اتاق قرار ميگرفتند. البته جانمايي پيشنهادي براي بلندگوها اينگونه بود كه بلندگوهاي فراگير را در كنارهها و كمي پشت سر مخاطب قرار دهند.
اضافه شدن بلندگوي ششم به پيكربنديهاي فراگير با اين هدف بود كه متخصص، احساس عميقتري در تجربهي صوتي داشته باشد و نزديك شدن سوژهها از پشت يا حركت آنها به سمت عقب را بهخوبي احساس كند. درنهايت، بلندگويي ششم بهنام بلندگوي «فراگير پشتي» معرفي شد كه كمي ابهام و سردرگمي براي متخصصان بههمراه داشت.
ابهام و سردرگمي در استفاده از فناوري 6.1 با تفاوت بين شركتهاي ارائهدهندهي سرويس، بيشتر هم شد. هريك از آنها، نسخههاي متفاوتي از پيكربندي و فرايندهاي توليد و عرضهي صدا را ارائه ميكردند. دالبي ديجيتال و THX با همكاري يكديگر نسخهاي بهنام EX يا Surround EX ارائه كردند كه از رمزنگاري مرسوم و متخصصدي ماتريسي براي ادغام كانال ششم در سيگنالهاي فراگير سمت چپ و راست استفاده ميكرد.
DTS دو نسخهي متفاوت از فناوري 6.1 را ارائه ميكرد و تفاوتهايي نسبي با رقبا داشت. نسخهاي بهنام DTS-ES Discrete و ديگري بهنام DTS-ES Matrix معرفي شد. همانطور كه از نام نسخهها بر ميآيد، با استفاده از Discrete اطلاعات مشخص كانال پشتي در ديسك بلوري يا DVD ثبت ميشود. نسخهي ديگر، از همان فناوري ماتريسي مرسوم استفاده كرده تا اطلاعات را از كانالهاي فراگير استخراج كند.
فناوري 7.1، اوجگيري بلوري
كمي پس از اينكه متخصصان با 6.1 و پيچيدگيهاي آن آشنا شدند، فناوري جديدي بهنام 7.1 و همراهبا HD-DVD و Blu-ray به شهرت رسيد كه بهمرور به استاندارد فرمتهاي صدا تبديل شد. اين فناوري، بهبود قابلتوجهي نسبت به نسل قبل داشت. در 7.1 هم شاهد فرمتهاي گوناگون هستيم كه البته همگي، از يك بلندگوي پشتي دوم در مركز بهره ميبرند.
در فناوري جديد، سيگنالهايي كه جلوههاي صوتي پشت سر مخاطب را شكل ميدادند، بهجاي انتقال به يك بلندگوي پشتي بايد به دو بلندگو ميرفتند كه ساختاري استريو ايجاد ميكرد. بهلطف فضاي ذخيرهسازي عالي كه در ديسكهاي بلوري فراهم شده بود، اطلاعات هريك از بلندگوها بهصورت اختصاصي و مجزا ساخته و منتقل ميشد. متخصصاني كه بهدنبال بهرهمندي از فناوري جديد بودند، بايد يك بلندگوي جديد دقيقا مشابه با بلندگوي مركزي پشتي خريداري ميكردند. درنهايت تركيب پشت نيز شبيه به بلندگوهاي دوگانهي فراگير در كنارهها ميشد.
دالبي دو فرمت 7.1 را براي صداي فراگير ارائه ميكند. يكي از آنها بهنام دالبي ديجيتال پلاس شناخته ميشود كه كمي از كيفت و حجم اطلاعات صوتي ميكاهد. در اين نسخه بهجاي استفاده از فناوري ماتريسي، در تمامي كانالهاي صوتي مجزا، فشردهسازي صورت ميگيرد تا فضاي كمتري هم در ديسك بلوري اشغال شود. نسخهي ديگر بهنام Dolby TrueHD شناخته ميشود كه كيفيت اطلاعات صوتي را كاهش نميدهد. هيچگونه فشردهسازي در اين نسخه انجام نميشود و درنتيجه بهترين كيفيت را براي متخصص بههمراه دارد.
DTS هم دو نسخه از فناوريس 7.1 ارائه ميكند. تفاوت بين نسخههاي گوناگون DTS شبيه تفاوت بين نسخههاي گوناگون از دالبي است. DTS-HD نسخهاي فشردهتر از اطلاعات صوتي را ارائه ميكند كه كيفيت پايينتر دارد و DTS Master HD كيفيت بالاتر را بدون فشردهسازي بههمراه دارد.
در اينجا بايد به نكتهي مهمي اشاره كنيم كه صداهاي تركيبي 7.1 كاناله فراگير در ديسكهاي بلوري وجود ندارند. درواقع استوديوهاي فيلمسازي در زمان توليد بايد تجهيزات مناسب را براي ذخيرهي صدا در پيكربندي مذكور بهكار بگيرند. الزاما همهي آنها هميشه چنين رويكردي را در پيش نميگيرند. بهعلاوه، فاكتورهاي ديگري هم در استفاده يا عدم استفاده از 7.1 دخيل هستند. از مهمترين فاكتورها ميتوان به فضاي ذخيرهسازي اشاره كرد. اگر اطلاعات اضافهي زيادي در يك ديسك وجود داشته باشند، شايد فضا براي اطلاعات صداي فراگير آنطور كه بايد و شايد فراهم نشود. در بسياري از موارد، وروديهاي 5.1 در دستگاههاي A/V با فناوري ماترسي به 7.1 تبديل ميشوند. با چنين رويكردي، بلندگوهاي پشتي با وجود عدم دريافت اطلاعات مجزا و منحصربهفرد، حداقل متخصصدي خواهند بود. البته چنين شرايطي امروزه كمتر ديده ميشود. خصوصا با تولد ديسكهاي 4K Ultra HD Bluray شاهد كمتر شدن چالشها هستيم. ديسكهاي مذكور، اغلب از چندتركيب هفت كانالهي صدا همراهي ميكنند.
فناوري 9.1، بازگشت پرو لاجيك
دستگاههاي امروزي پخش محتواي رسانهاي، با نسخههاي گوناگون پردازش مبتني بر پرو لاجيك ارائه ميشوند. خانوادهي مدرن پرو لاجيك امروز شامل اعضاي متنوعي بهنامهاي Pro Logic II و Pro Logic IIx و Pro Logix IIz ميشود. در ادامه، تفاوت آنها با يكديگر را شرح ميدهيم.
Pro Logic II
فناوري Pro Logic II از همان صداي چهار كانال ماتريسي مانند پرو لاجيك اصلي بهره ميبرد. با استفاده از فناوري مذكور ميتوان از يك ورودي استريو، خروجي 5.1 دريافت كرد. اين فناوري همچنين يك ترفند ديگر براي بهبود كيفيت و تجربهي صوتي دارد. با استفاده از فناوري مذكور، سيگنالهاي صوتي فراگير به كانالهاي استريوي راست و چپ تبديل ميشوند، درحاليكه در نسخهي اول پرو لاجيك، سيگنالها به كانالهاي دوگانهي مونو تبديل ميشدند. حالت پردازشي مذكور، خصوصا در زمانيكه محتواي غير HD با تركيب فقط استريو پخش ميشود، متخصصد زيادي دارد.
Pro Logic IIx
اين فناوري، يك پله بالاتر عمل ميكند. اگر ورودي محتواي شما، صداي 5.1 داشته باشد، با استفاده از Pro Logic IIx ميتوان آن را به 6.1 يا 7.1 تبديل و در پيكربندي بلندگوها استفاده كرد. فناوري مذكور به سه دستهي حالتهاي مخصوص فيلم و موسيقي و بازي تقسيم ميشود.
Pro Logic IIz
اين فناوري، امكان اضافهكردن دو بلندگوي جلويي را به پيكربندي ميدهد. اين بلندگوها در بالا و بين بلندگوهاي اصلي استريو قرار ميگيرند. چنين سبكي از پردازش ماتريسي، براي اضافه كردن عمق و فضاي بيشتر به صدا استفاده ميشود و سيگنالهاي صوتي را از مكانهايي كاملا جديد در اتاق پخش ميكند. فناوري Pro Logic IIz را ميتوان در سيگنالهاي 7.1 مورد استفاده قرار داد كه درنهايت خروجي بهنام 9.1 را در پي دارد.
فناوري Pro Logic IIz با وجود اضافه كردن كانالهاي جديد در ارتفاع، صدا را بهصورت كاملا سهبعدي ارائه نميكند. براي تجربهي نزديكتر به صداي كاملا سهبعدي، بايد فناوريهاي دالبي اتموس يا DTS:X را در انديشه متخصصين بگيريد كه در ادامه شرح ميدهيم.
سيستمهاي ديگر: 7.2 و 9.2 و 11.2
همانطور كه در بخشهاي قبلي اشاره شد، عدد يك در نامگذاري پيكرينديهاي قبلي براي نشان دادن جلوههاي فركانس پايين بود. سابووفر اين جلوهها را در پيكربنديهاي فراگير ارائه ميكند. اضافه شدن عدد دو بهنامگذاريها يعني دو خروجي سابووفر در پخشكنندهي محتواي رسانهاي داريم. البته هر دو خروجي، اطلاعات مشترك و مشابهي را ارائه ميكنند و براي دالبي و DTS تنها يك ترك اطلاعات سابووفر تعريف شده است. ازطرفي توليدكنندههاي گيرندههاي A/V و دستگاههاي ديگر بهدنبال راهي براي بازاريابي بهتر خروجي دوم سابووفر بودند و به همين دليل عبارت ۲. بهنامگذاريها اضافه شد.
براي اكثر متخصصان، يك خروجي سابووفر تجربهي كافي را بههمراه دارد و جلوههاي كافي را ارائه ميكند. البته اضافه شدن سابووفر دوم به افزايش كيفيت جلوهها ميانجامد و خصوصا در محيطهاي بسيار بزرگ، كارايي زيادي دارد.
راهكاري بهنام Audysses DSX
شركت Audyssey بيشتر با نرمافزارهاي كاليبرهسازي خودكار صدا شناخته ميشود كه در اكثر گيرندههاي A/V امروزي ديده ميشود. اين شركت، راهكار صداي فراگير اختصاصي بهنام Audyssey DSX دارد. DSX اضافه كردن بلندگوهاي اضافهي بيشتر و فراتر از پيكربنديهاي مرسوم 5.1 و 7.1 را ممكن ميكند. درواقع اين فناوري با تركيب كردن سيگنالهاي 5.1 و 7.1، امكان اضافه كردن كانالهاي جديد را فراهم كرده است. شركت با اضافه كردن كانالهاي عرضي و ارتفاعي جلويي، پيكربندي جديدي با ساختار 11.1 را ارائه ميكند.
راهكار ديگري بهنام Audyssey DSX 2 هم وجود دارد كه تركيب سيگنالهاي استريو را به صداي فراگير اضافه ميكند. البته با تولد و پيشرفت فرمتهاي سهبعدي مانند دالبي اتموس و DTS:X در سالهاي اخير، فرمت پيشنهادي Audyssey كمكم از دايرهي انتخاب متخصصان خارج شد و طرفداران آن كمتر شدند.
صداي فراگير سهبعدي
جديدترين توسعه و دستاورد در فناوري صداي فراگير بهنام صداي سهبعدي (3D) يا Object-Based شناخته ميشود. متخصصان عادي با اصطلاح 3D راحتتر هستند. صدايي كه با فناوريهاي مذكور توليد ميشود، احساس حركت كردن در فضا را به متخصص القا ميكند. با بهرهمندي از فناوري 3D، تجربهاي بسيار نزديك به واقعيت خواهيد داشت. در يك فيلم اكشن، اوج گرفتن هليكوپتر از جلوي خودتان و پرواز آن از بالاي سر و به سمت عقب را كاملا احساس خواهيد كرد.
هر جسم توليدكنندهي صدا، امكان حركت در فضاي سهبعدي و پخش جلوه را دارد
متخصصان صدا، بيشتر از عبارت مبتني بر سوژه يا همان object-based براي فناوري سهبعدي استفاده ميكنند. آنها با تكيه بر فناوري مذكور ميتوانند هر جسم توليدكنندهي صدا (مانند هليكوپتر) را در هر جايي در فضاي سهبعدي حركت دهند.
تجربهي عميق صدا و قرارگيري در فضاي واقعي بهلطف اضافه كردن كانالهاي اختصاصي صدا براي بلندگوهاي متصل به سقف يا رو به سقف در گيرندههاي A/V ممكن ميشود. با استفاده از فناوري جديد، اين كانالها ديگر نيازي به استخراج سيگنالهاي مخصوص خود از صداي پخششده در بلندگوهاي ديگر ندارند (روندي كه در Pro Logic IIz 7.1 رخ ميداد). به همين دليل، آنها نامگذاري خاص خود را هم پيدا كردهاند. بهعنوان مثال، سيستمهاي 5.1.2 وجود دارند كه پيكربندي سنتي پنجكاناله بههمراه يك سابووفر را ارائه ميكند و البته دو بلندگوي اضافه براي افزودن اطلاعات صدا در ارتفاع بهصورت استريو در پيكربندي جلويي دارد. سيستم 5.1.4 چهار كانال ارتفاعي را به 5.1 اضافه ميكند كه دو عدد در جلو و دو عدد در پشت پيكربندي قرار ميگيرند.
دالبي اتموس (Dolby Atmos)
دالبي اتموس در سالن سينما
قطعا با خواندن مطالب بالا به اين نتيجه رسيدهايد كه دالبي پيشگام فناوريهاي صداي فراگير است و در توسعهي راهكارهاي جديد هم چيزي از رقبا كم ندارد. دالبي اكنون بهعنوان پيشگام سيستمهاي صوتي سهبعدي هم شناخته ميشود. در سينماهايي كه از فناوري دالبي اتموس همراهي ميكنند، ميتوان ۱۲۸ جسم مجزا را در يك صحنه به نمايش گذاشت و سيگنال آنها را به ۶۴ بلندگوي مجزا ارسال كرد. در گذشته، اگر مثلا انفجاري در سمت راست صحنهي فيلم رخ ميداد، تنها نيمي از سالن قادر به شنيدن دقيقا همان صدا بودند. با پيادهسازي اتموس، صداي موجود در سالن سينما از موقعيتهاي مجزايي بسته به مكان قرارگيري خارج ميشوند كه بهصورت حرفهاي تركيب شدهاند.
دالبي اتموس در خانه
فناوري اتموس در سال ۲۰۱۵ به گيرندههاي A/V اضافه شد. البته نسخهي خانگي نسبت به نسخهي حرفهاي محدوديتهاي زيادي داشت. همانطور كه گفته شد، پيكربنديهاي 5.1.2 و 5.1.4 مرسومترين پيكربنديها براي فناوري هستند كه دو و چهار بلندگوي ارتفاعي را به پيكربندي مرسوم 5.1 اضافه ميكنند. البته دالبي از پيكربنديهاي بسيار بزرگتر و پيشرفتهتر هم همراهي ميكند. اتموس با سرعت زيادي به شهرت رسيد و اكنون اكثر گيرندههاي A/V ميانرده و پرچمدار از اين فرمت همراهي ميكنند.
شركت ياماها براي اولينبار در سال ۲۰۱۵ همراهي از فرمت اتموس را در يكي از ساندبارهاي خود ارائه كرد (YSP-5600). ساندبار مذكور، از درايورهاي به سمت بالا استفاده ميكرد تا صداي فراگير را ايجاد كند. از آن زمان، توليدكنندههاي ساندبار به سمت همراهي هرچه بيشتر از دالبي اتموس متمايل شدند. برخي از آنها به بلندگوهاي بيسيم فراگير مجزا متصل ميشوند و با درايورهاي مخصوص در بار اصلي، تركيب صدا را ايجاد ميكنند. برخي ديگر هم مجهز به فناوري دالبي اتموس مجازي هستند و با بهرهگيري از بلندگوهاي كمتر، بهنوعي جلوهي اتمس را شبيهسازي ميكنند.
برخي از تلويزيونها مانند محصولات خانوادهي LG OLED ادعا ميكنند كه با استفاده از همان بلندگوهاي داخلي تلويزيون از دالبي اتموس همراهي ميكنند. ازآنجاكه ميتوان دالبي اتموس را براي استفاده در حداقل دو كانال كاليبره كرد، احتمالا خروجي تلويزيون هاي ال جي هم دقيق خواهد بود. البته بهعنوان يك متخصص بايد بدانيد كه قطعا تجربهي دالبي اتموس در دو بلندگو در تلويزيون به اندازهي تجربهي واقعي با پيكربنديهاي 5.1.2 طبيعي نخواهد بود.
امروزه فيلمهايي كه تركهاي صوتي دالبي اتموس داشته باشند، در ديسكهاي بلوري و Ultra HD Blu-ray بسيار مرسوم هستند. همچنين سرويسهاي استريم مانند نتفليكس، وودو، آمازون پرايم، ديزني پلاس و اپل تيوي پلاس همگي از فناوري همراهي ميكنند. اتموس حتي در بسياري از فرايندهاي پخش زنده هم پشيباني ميشود. مسابقههاي اخير المپيك زمستاني ۲۰۱۸ و مسابقههاي NHRA و بسياري از رويدادهاي زندهي موسيقي، از فناوري اتموس همراهي ميكنند. نكتهي مهم و نهايي دربارهي دالبي اتموس اين است كه نياز به تركيب دقيق تجهيزات دارد. درواقع تمامي بخشهاي سينماي خانگي شما از منبع پخش محتواي رسانهاي تا بلندگوها بايد بهطور كامل از فناوري همراهي كنند.
دالبي اتموس براي موسيقي
دالبي لبز از مدتها پيش همكاري خود را با توليدكنندههاي متعدد و استوديوهاي موسيقي و سرويسهاي استريم گسترش داده است تا از فناوري دالبي اتموس در توليد موسيقي هم استفاده شود. البته مذاكرهها و توسعهها هنوز در مراحل ابتدايي قرار دارند. مفهوم مدانديشه متخصصين شركت براي پيادهسازي فناوري، بسيار ساده خواهد بود. Dolby Atmos Music از همان ابزارهاي توليد صداي سهبعدي و مبتني بر اجسامي بهره ميبرد كه براي توليد صداي فيلمها استفاده ميشود. اين ابزارها اكنون در دست توليدكنندههاي موسيقي قرار ميگيرند.
نتيجهي پيادهسازي دالبي اتمس در موسيقي، توليد قطعههايي فراگير خواهد بود كه قطعا تجربهاي فراتر از بلندگوهاي استريو يا حتي كوادروفونيك خواهد داشت. متأسفانه درحالحاضر اين فناوري محدوديتهاي زيادي دارد. براي بهره بردن از اين موسيقي فراگير راهي به جز خريد ديسكهاي بلوري محدود شامل موسيقيهاي Dolby Atmos Music نداريد.
سرويس Amazon Music HD اولين سرويس استريم موسيقي است كه از دالبي اتموس همراهي ميكند. البته براي گوش دادن به قطعههاي دالبي اتموس بايد اسپيكر هوشمند Echo Studio 3D را از همان شركت خريداري كنيد. درنهايت متخصص كارشناسان اميدوار هستند كه دالبي بهزودي مسير بهرهمندي از قابليتهاي اتموس را براي توليدكنندههاي بيشتر هموار كند تا شاهد عرضهي قطعههاي بيشتر با اين فناوري باشيم.
سوني يك فرمت موسيقي فراگير مشابه بهنام Sony 360 Reality Audio دارد كه بهعنوان رقيب دالبي اتموس در دنياي موسيقي شناخته ميشود. اين فناوري نيز در برخي از سرويسهاي استريم وجود دارد، اما مانند دالبي اتموس، تعداد دستگاههاي دردسترس و همراهي كننده از فناوري، محدود است.
DTS:X
شركت DTS مانند ديگر فرمتهاي صداي فراگير، براي صداي مبتني بر اجسام هم نسخهي مخصوص خود را دارد و آن را بهنام DTS:X در سال ۲۰۱۵ معرفي كرد. دالبي اتموس، تعداد اجسام موجود در صحنه را در سينما به ۱۲۸ جسم محدود ميكند، اما DTS:X محدوديتي ازلحاظ تعداد اجسام ندارد. البته نميدانيم كه آيا فيلمسازها با محدوديت ۱۲۸ جسمي اتموس واقعا محدودي ميشوند و بهدنبال راهكاري انعطافپذيرتر هستند يا خير. بههرحال DTS:X تلاش ميكند تا انعطافپذيرتر و دردسترستر باشد. براي استفاده از اين فناوري ميتوان از همان الگوهاي موجود در سالنهاي سينما استفاده كرد و در خانه نيز تا ۳۲ پيكربندي متفاوت بلندگو همراهي ميشود.
فناوري DTS:X قبلا بهصورت يك بهروزرساني اضافه براي گيرندههاي A/V مجهز به دالبي اتموس با همراهي نهچندان قوي ارائه شده بود. اكنون اين فناوري در گيرندههاي جديد از همان ابتدا عرضه ميشود. شركتهايي همچون لاينزگيت و پارامونت، نسخههاي خانگي فيلمها را با DTS:X منتشر ميكنند، اما هنوز در محتواي منتشرشده روي ديسك، همراهي كاملي از اين فناوري ديده نميشود. در ميان سرويسهاي استريم نيز هيچكدام از دالبي اتموس همراهي نميكنند. درنتيجه با وجود همراهي تقريبي همهي گيرندهها از فناوري، باز هم محدوديتهاي قابلتوجهي در استفاده از DTS:X وجود دارد.
DTS Virtual:X
ميدانيد كه لاخبار تخصصيا همهي عاشقان فيلم و سينما امكان پيادهسازي يك پيكربندي كامل براي بهرهمندي از صداي مبتني بر اجسام ندارند. تحقيقات اين شركت نشان داد كه كمتر از ۳۰ درصد از مشتريان درنهايت بلندگوهاي ارتفاعي را هم به سيستمهاي خود اضافه ميكنند و كمتر از ۴۸ درصد، از بلندگوهاي فراگير در طرفين بهره ميبرند.
فناوري DTS Virtual:X براي ارائهي تجربهاي مشابه DTS:X در پيكربندي با بلندگوهاي كمتر توسعه يافت. DTS تلاش كرد تا تجربهاي مشابه را به متخصصاني ارائه كند كه از تعداد بلندگوهاي كمتر بهره ميبرند و حتي فناوري را براي تركيب دو بلندگو هم ممكن كرد. اين فناوري ابتدا در ساندبارها ارائه شد. تجهيزات مذكور اغلب تنها با يك سابووفر و شايد يك جفت بلندگوي ارتفاعي عرضه ميشوند. از آن زمان، شركتهايي همچون Denon و Marantz همراهي از DTS Virtual:X را به گيرندههاي خود افزودهاند. سوني هم ساندبار فراگير مجازي دارد كه وروديهاي دالبي اتموس و DTS:X را ميخواند.
ازلحاظ متخصص، نسخههاي مجازي فناوريهاي دالبي اتموس و DTS تفاوت زيادي با هم ندارند. البته دالبي ترجيح ميدهد تا از عبارت مجازي در برند خود استفاده نكند. از نگاه آنها اتموس هميشه اتموس است و تفاوتي نميكند كه بهصورت مجازي در پبكربنديهاي دو و سه و پنجكاناله يا در پيكربندي كامل 5.1.2 ارائه شود.
Auro-3D
فناوري Auro-3D به اندازهي دو فناوري سهبعدي قبلي شهرت ندارد، اما زودتر از آنها متولد شد. سالنهاي سينما از سال ۲۰۰۶ از فناوري Auro-3D استفاده ميكنند، اما اخيرا شاهد ورود آن به دنياي سينماي خانگي بودهايم. شركتهايي همچون Marantz و Denon با بهروزرساني پولي فرمور، از فناوري مذكور همراهي ميكنند.
Auro-3D در برخي از جنبهها به دالبي اتموس شباهت پيدا ميكند، اما از سه لايهي صدا براي رسيدن به جلوهي صوتي فراگير بهره ميبرد. آن لايهها عموما به بلندگوهاي بيشتري نياز پيدا ميكنند كه در بهترين حالت ۱۱ بلندگو نياز خواهد بود. درنتيجه Auro-3D براي پيادهسازي در خانه، كمي گرانارزش بهانديشه متخصصين ميرسد. Auro-3D تنها از يك عدد كانال ارتفاعي بهره ميبرد، درنتيجه استفاده از پيكربندي آن در تركيب با صداي دالبي اتموس، تجربهي عالي بههمراه ندارد.
توضيحات بالا، تمامي اصطلاحات و فناوريهاي مرسوم در صداي فراگير را شرح دادند. انتخاب هريك از فناوريها و پيكربنديها، بسته به بودجه و نياز مصرفكننده دارد. برخي متخصصان با صدايي مجازي از ساندبارها راضي ميشوند و برخي ديگر، پيكربندي كامل چندين كاناله را براي تماشاي فيلم و گوشدادن به موسيقي ترجيح ميدهند.
هم انديشي ها