يادگيري مباني بورس؛ مباني نمودارهاي شمع ژاپني

ژاپني‌ها يكي از كشورهاي پيشرو در مباحثه تحليل تكنيكال بازارهاي مالي هستند؛ به‌طوري‌كه مي‌توان گفت بسياري از مفاهيم و انديكاتورهاي مطرح در جهان را ژاپني‌ها ايجاد كرده يا توسعه داده‌اند. باوجوداين، شايد بتوان مهم‌ترين ابداع ژاپني‌ها را نمودار‌هاي شمعي عنوان كرد.

مدت‌ها پيش از آنكه غربي‌ها با روش شمع ژاپني آشنا شوند، ژاپني‌ها از اين روش براي پيش‌بيني روندها استفاده مي‌كردند تا اينكه يكي از تحليلگران مطرح آمريكايي به‌نام استيو نيسون جزوه رايگاني با نام (The Candlestick Course) منتشر كرد و روش استفاده از نمودارهاي شمع ژاپني را به غرب معرفي كرد. گفتني است در ايران اين جزوه رايگان به‌نام «الگوي شمع ژاپني» ترجمه شده است.

استفاده از نمودار شمع ژاپني به دو صورت امكان‌پذير است: ۱. براي تجزيه‌و‌تحليل نمودارها و نمايش حركت‌هاي ارزشي؛ ۲. شناسايي تركيب‌هاي خاصي از شمع‌ها به‌منظور آگاهي از روند آتي سهم.

نحوه‌ي رسم نمودارهاي شمعي در بازار ايران و بازارهاي جهاني قدري باهم تفاوت دارد؛ اما شكل ظاهري آن‌ها با يكديگر يكسان است. هر شمع از چهار نقطه تشكيل شده است كه نشان‌دهنده‌ي ارزش اوليه، ارزش پاياني، كمترين ارزش و بيشترين ارزش است. در بازار‌هاي جهاني آخرين ارزشي كه سهم در آن قرار دارد، به‌عنوان ارزش پاياني در انديشه متخصصين مي‌گيرند؛ ولي در بازار ايران ارزش پاياني عبارت است از ميانگين تمام ارزش‌هاي معامله‌شده در آن روز. به‌عبارت ساده‌تر، در بازارهاي جهاني اگر ارزش سهم ساعت‌ها در سطح ۱۰۰ دلار بوده باشد و فقط در آخرين لحظه كاهش پيدا كرده و به ارزش ۵۰ دلار رسيده باشد، ارزش پاياني همان پنجاه دلار خواهد بود؛ اما در بازار ايران باتوجه‌به حجم معاملات در ساعات مختلف، ميانگين مي‌گيرند و ارزش‌ پاياني را باتوجه‌به اين ميانگين لحاظ مي‌كنند.

همين تغيير در شمع باعث مي‌شود كه بسياري از تحليلگران داخلي اعتقاد داشته باشند كه نمي‌توان از الگوهاي شمعي در بازار ايران استفاده كرد؛ چرا‌كه شمع‌ها دست‌كاري‌شده هستند و درنتيجه، الگوهاي شمعي در بازار ايران چندان كارايي ندارد. درمقابل، عده‌اي استدلال مي‌كنند كه با وجود دست‌كاري در شمع‌ها، همچنان فلسفه‌ي الگوهاي شمعي پابرجا هستند و مي‌توان از آن‌ها استفاده كرد.

رنگ شمع‌ها نيز براي شناسايي شمع‌ها اهميت زيادي دارد. عموما براي شناسايي شمع‌ها از دو رنگ سبز و قرمز يا سياه و سفيد استفاده مي‌كنند؛ ولي تركيب رنگ‌هاي متنوع‌تري نيز وجود دارد. اين تغيير رنگ به ما نشان مي‌دهد كه ارزش پاياني كمتر از ارزش اوليه بوده‌ است يا بيشتر. به‌عنوان مثال، در تركيب رنگ سبز و قرمز، اگر ارزش اوليه بيشتر از ارزش پاياني باشد، رنگ شمع قرمز خواهد بود و اگر ارزش اوليه كمتر از ارزش پاياني باشد، رنگ شمع سبز خواهد بود.

الگوهاي شمع ژاپني تصويري روان‌شناختي از ذهنيت معامله‌گران در آن زمان به ما ‌مي‌دهد. اين تصوير به‌وضوح نشان مي‌دهد كه عملكرد معامله‌گران در زمان مشخص بازار چگونه است. ازآنجاكه تحليل الگوهاي شمعي يكي از انواع تحليل تكنيكال است، اساس الگوهاي شمعي روان‌شناسي معامله‌گران است. يكي از ايده‌ها براي الگوهاي شمعي اين است كه معامله‌گران در زمان‌هاي يكسان رفتار يكساني از خود بروز مي‌دهند و اين رفتار يكسان در نهايت خود را در ظاهر شمع‌ها نمايان مي‌كند.

الگوهاي شمعي به‌طوركلي به دو دسته تقسيم مي‌شوند: ۱. الگوهاي برگشتي؛ ۲. الگوهاي دنباله‌دار. معمولا هر الگويي كه در روند نزولي مشاهده مي‌شود، قرينه‌اي نيز در روند صعودي دارد. درادامه، اين الگوها را مطالعه مي‌كنيم. الگوهاي شمعي بسيار زيادي در منابع مختلف ذكرشده است؛ ولي در اينجا فقط به بعضي از الگوهاي محبوب‌ بسنده مي‌كنيم.

الگوهاي شمع برگشتي تركيبي از شمع‌هاي ژاپني است كه معمولا نشان‌دهنده‌ي وارونگي روند است. يكي از ملاحظات جدي كه براي كمك به شناسايي الگوي صعودي يا نزولي استفاده مي‌شود، روند بازار قبل از اين الگو است. شما نمي‌توانيد الگوي برگشتي صعودي در روند صعودي داشته باشيد.

الگوي ابر سياه و خط نافذ

اين الگويي با دو كندل است كه به ما اخطار مي‌دهد امكان تغيير روند بازار وجود دارد و در بازار ايران نيز بسيار ديده شده است. در اين الگو، كندل اول شمع صعودي نسبتا بلندي ايجاد مي‌كند و شمع دوم بالاتر از بالاترين ارزش شمع اول باز مي‌شود و بيشتر از نصف شمع بدنه‌ي اول نزول مي‌كند. اين الگو نشان‌دهنده‌ي تغيير روند بازار از صعودي به نزولي است. چنين الگويي در روند‌هاي نزولي نيز به‌چشم مي‌خورد كه به آن الگوي خط نافذ گفته مي‌شود و دقيقا شرايط الگوي ابر سياه را دارد؛ تنها با اين تفاوت كه در الگوي خط نافذ، شمع اول نزولي و شمع دوم صعودي است.

الگوي ستاره‌ي عصرگاهي و صبحگاهي

دو الگوي قوي برگشتي ديگر نيز الگوي ستاره‌ي عصرگاهي و صبحگاهي است كه سه شمع را شامل مي‌شود و فوق‌العاده عمل مي‌كنند. در الگوي ستاره‌ي عصرگاهي، شمع اول شمع نسبتا بلند صعودي است كه روند صعودي فعلي را تأييد مي‌كند. شمع دوم قدري بالاتر از كندل اول باز مي‌شود؛ اما بدنه‌ي آن كوچك‌تر از شمع اولي است و درادامه شمع سوم كه نزولي است و تا نصف شمع اول سقوط مي‌كند. الگوي ستاره‌ي صبحگاهي دقيقا معكوس اين الگو است.

گاهي پيش مي‌آيد كه با مشاهده‌ي چند مرحله كاهش در ارزش‌ها مردد هستيم كه معامله را ادامه بدهيم يا همان‌جا آن را ببنديم. الگوهاي دنباله‌دار به ما كمك مي‌كنند تا بفهميم روندي كه در آن قرار داريم ادامه پيدا مي‌كند يا خير. الگوهاي دنباله‌دار چندان الگوهاي مهمي نيستند؛ ولي باز‌هم مي‌توانند در شناسايي روند كمك كنند.

الگوي سه‌گانه‌ي كاهشي و افزايشي

در الگوي سه‌گانه‌ي افزايشي، پنج شمع وجود دارد. شمع اول بدنه‌ي بلندي دارد و صعودي است. سپس سه شمع با بدنه‌ي كوچك تشكيل مي‌شود كه برآيند حركت آن‌ها نزولي است؛ اما پايين‌تر از بدنه‌ي شمع اول نمي‌روند و حداقل دو شمع از اين سه شمع نزولي است. درادامه يك شمع صعودي ديگر كه ارزش پاياني‌اش از ارزش پاياني شمع اول بيشتر است و بدين‌ترتيب روند صعودي ادامه پيدا مي‌كند. الگوي سه‌گانه‌ي كاهشي نيز به‌همين‌ترتيب تنها در جهت عكس صورت مي‌گيرد.

الگوي دوجي زماني رخ مي‌دهد كه قدرت خريدار و فروشنده با يكديگر برابر است و شمع با كمي نوسان تقريبا در همان نقطه‌ي بازشده بسته مي‌شود. اين الگو نشان مي‌دهد كه بازار مردد است چه مسيري را براي ادامه طي كند. الگوي دوجي به‌خودي‌خود نشان‌دهنده‌ي تغيير روند يا ادامه‌ي آن نيست؛ بلكه تنها نشان‌دهنده بلاتكليفي خريداران و فروشندگان است؛ به‌همين‌‌دليل، معامله‌گران بايد منتظر تشكيل شمعي بعد از الگوي دوجي بمانند كه به آن شمع تأييد گفته مي‌شود. اگر اين شمع در جهت خلاف حركت بازار بود، مي‌توانند در آن جهت معامله را ببندند.

در تصوير زير چند نمونه‌ي مهم و محبوب ديگر از الگوهاي شمعي را مشاهده مي‌كنيد.

الگوهاي شمع ژاپني متخصصد بسيار زيادي دارند و مرتبا در نمودارهاي مختلف مشاهده شده‌اند؛ ولي به‌تنهايي نمي‌توانند مؤثر باشند. هنگام مشاهده‌ي الگو نه‌تنها بايد به تمام شرايط آن الگو دقت كنيد؛ بلكه بايد به‌دنبال تأييديه‌هاي ديگر از ساير انديكاتورها نيز باشيد. عموما معامله‌گران تكنيكال از چهار يا پنج انديكاتور و ابزار تكنيكال براي تأييد جهت معامله‌شان استفاده مي‌كنند كه الگوهاي شمع ژاپني، تنها يكي از اين ابزار است.

الگوهاي شمع ژاپني هميشه مشاهده‌شدني نيستند و تنها در شرايط خاصي ايجاد مي‌شوند. نكته‌ي ديگر اينكه بازار براي ايجاد الگوي شمع مطمئن بايد زمان كافي دراختيار داشته باشد. بهتر است براي تشخيص بهتر الگوي شمع ژاپني از چهارچوب‌هاي زماني (Time Frame) بالاتر از يك ساعت استفاده كنيد. امروزه در بازارهاي جهاني، با تركيب شمع‌هاي ژاپني با انديكاتورهاي RSI ،CCI و... سيستم‌هاي معاملاتي مطلوب و مطمئني ايجاد شده است كه خطاي نسبتا كمي دارد و خطر ايجاد الگوهاي ناقص را نيز كاهش داده است.