مقايسه رايج‌ترين فرمتهاي صوتي
اگر دوست داريد فايلهاي صوتي را با كيفيت بالا و جزئيات زياد گوش كنيد يا دوست داريد فيلم‌هاي جديد را با صدايي باكيفيت، هيجانانگيز و واضح بشنويد، حتماً زياد درگير فرمتهاي مختلف صوتي هستيد و باتوجه به قابليت‌ها و ويژگي‌هاي پليرهاي سخت‌افزاري و نرمافزاري، دوست داريد بدانيد كدام يك از فرمت‌ها بهترين كيفيت را دراختيار شما قرار مي‌دهند. از سوي ديگر حتماً هنگام استفاده از نرم‌افزارهاي مبدل فايلهاي صوتي با تنظيمات و اصطلاحاتي مواجه شده‌ايد كه با آن‌ها آشنايي نداشته‌ايد و همين موضوع شما را سردرگم كرده است.
در ادامه با توضيح مفاهيم مرتبط با فرمتهاي صوتي مختلف با بياني ساده و همچنين مقايسهي اين فرمت‌ها با يكديگر، تلاش مي‌كنيم به سؤال‌هاي احتمالي شما دررابطه‌با اين موضوع پاسخ دهيم.
مفاهيم مرتبط با فرمتهاي صوتي
فرمت
فرمت روشي استاندارد براي رمزگذاري فايلهاي صوتي و ذخيره‌سازي آن‌ها در كامپيوتر است. درحقيقت داده‌هاي فرمت‌ها دربردارنده‌ي داده‌هاي خام صوتي هستند. فرمتهاي صوتي به دو دسته‌ي فشرده و غيرفشرده تبديل ميشوند كه در ادامه در مورد آن‌ها توضيح خواهيم داد.
در لينك زير مي‌توانيد فهرست تمام فايلهاي صوتي ايجاشده توسط سازندگان مختلف را مشاهده كنيد؛ به دليل اينكه بسياري از اين فرمت‌ها تنها در موارد معدودي استفاده ميشوند و چندان متداول نيستند و پليرهاي سخت‌افزاري و نرمافزاري محدودي از آن‌ها همراهي مي‌كنند، در بخش مقايسهي فرمت‌ها تنها فرمت‌هايي را مطالعه مي‌كنيم كه متداول هستند كه شامل MP3، MP2، WAV، PCM، AIFF، AAC، AC3، OGG، WMA، FLAC، ALAC، Vorbis، DTS و AVC ميشوند.
مي‌توانيد از اينجا فهرست كاملي از فرمتهاي صوتي را مشاهده كنيد.
داده‌ي متا (Meta data)
داده‌هاي متاي فايلهاي صوتي شامل هنرمند سازنده‌ي موسيقي (Artist)، آلبوم (Album)، تصوير كاور آلبوم (Album Artwork)، عنوان فايل (Track title)، شماره‌ي فايل (Track number) و ژانر (Genre) ميشود.
فشردهسازي (Compressing)
فشردهسازي فايلهاي موسيقي براي كاهش حجم آن‌ها انجام ميشود؛ البته در زمان فشردهسازي برخي از فايلها تمام اطلاعات آن‌ها حفظ ميشود كه به آن‌ها فايلهاي صوتي Lossless گفته ميشود و از ميان اين فايلها مي‌توان به FLAC و ALAC اشاره كرد. از سويي ديگر فايل‌هايي هستند كه برخي از اطلاعات آن‌ها در زمان فشردهسازي به‌منظور كاهش بيشتر حجم حذف ميشوند. قطعاً اين كار كيفيت صدا را كاهش مي‌دهد؛ اما در زمان حذف اين اطلاعات معمولاً اطلاعات و جلوه‌هايي حذف ميشوند كه تأثير چنداني در كاهش كيفيت ندارند و نويز ناشي از كاهش كيفيت با استفاده از روش‌ها و استانداردهاي خاص به حداقل مي‌رسد. به اين دسته از اين فايلها گفته Lossy ميشود و فايلهاي MP3 و AAC نمونه‌اي از اين فايلها هستند. يادآوري ميشود، در هر يك از اين دو روش فشردهسازي داده‌هاي متا حذف نميشوند؛ البته برخي از فرمت‌ها مثل WAV و AIFF اصلاً فشرده نميشوند و كيفيت بالايي دارند.
كانتينر (Container)
كانتينر كه برخي از افراد آن را با فرمت يكي مي‌دانند يا آن را با فرمت اشتباه مي‌گيرند، مي‌تواند فرمتهاي مختلفي را در خود جاي دهد؛ به‌عنوان مثال فرمت WAV درواقع يك كانتينر است كه معمولاً دربردازنده‌ي فرمت PCM است.
نرخ فشردهسازي (Compression rate)
نرخ فشردهسازي نشان مي‌دهد كه فايل صوتي تا چه حدي فشرده شده است. هر چقدر نرخ فشردهسازي بيشتر شود حجم و بلندي صداي فايل صوتي كمتر و بخش‌هاي بي‌صداي فايل صوتي تقويت ميشوند و درنتيجه فايل فشرده‌تر ميشود؛ به‌عنوان مثال نرخ فشردهسازي 2:1 به‌معني فشردهسازي فايل به ميزان يك دوم حجم فايل اصلي و نرخ فشردهسازي 8:1 به‌معني فشردهسازي فايل به ميزان يك هشتم فايل اصلي است.
ريپ‌كردن (Ripping)
اكستركت‌كردن (خارج‌كردن از حالت فشرده) فايلهاي Audio CD، كپي‌كردن آن‌ها روي هارد و درنهايت تبديل آن‌ها به فرمتهاي مختلف صوتي با استفاده از نرم‌افزارهاي ripping را ريپ‌كردن مي‌گويند.
سي‌دي صوتي (Audio CD)
به سي‌دي‌هاي دربردارنده‌ي فايلهاي صوتي و موسيقي طراحي‌شده براي سي‌دي پليرها گفته ميشود: اين سي‌دي‌ها همان سي‌دي‌هاي اورجينال موسيقي هستند كه در فروشگاه‌هاي معتبر به فروش مي‌رسند. ترك‌هاي موجود روي اين سي‌دي (فايلهاي موسيقي) كه معمولاً داراي فرمت WAV هستند، فشرده‌شده نيستند و به همين دليل كيفيت بالايي دارند.
استاندارد صوتي MPEG
اين استاندارد براي فشردهسازي فايلهاي صوتي به‌كار مي‌رود. حجم فايل‌هايي كه با استفاده از اين استاندارد فشرده ميشوند، به ميزان چشمگيري كمتر از فايل اصلي است؛ اما كاهش كيفيت آن نسبت به فايل اصلي چندان چشمگير نيست.
رمزگذاري و رمزگشايي (Encoding and Decoding)
رمزگذاري (كه در اصطلاح به آن انكد هم گفته ميشود) به‌معني استفاده از الگوريم‌هاي خاص براي فشردهسازي فايلها و خارج‌كردن آن‌ها از حالت فشرده و همچنين تبديل فايل صوتي به فرمتهاي قابل‌شناسايي براي پليرهاي مختلف است. رمزگشايي فايل‌هايي صوتي هم به‌معناي تشخيص اطلاعات فايلها جهت خواندن آن‌ها است.
كدك (Codec)
كدك نرمافزاري براي اجراي الگوريتمي جهت رمزگذاري و رمزگشايي (ديكد) فايلهاي صوتي است. درواقع هدف از به‌كارگيري اين الگوريتم ايجاد صدايي با كيفيت بالا و حفظ كيفيت آن با حداقل تعداد ممكن بيت است. با استفاده از كدك‌هاي مختلف مي‌توان حجم فايلهاي صوتي و پهناي باند موردنياز براي پخش فايلها را كاهش داد.
كدك با فرمت تفاوت دارد؛ همان‌طور كه گفتيم، كدك ابزاري براي رمزگذاري و رمزگشايي داده‌هاي صوتي است؛ اما فرمت دربردارنده‌ي اين فايلها است؛ به‌عنوان مثال MP3 يك فرمت و LAME يك كدك محسوب ميشود.
كدك متن‌باز (Open source codec): كدك‌هاي متن‌باز كدك‌هايي هستند كه دراختيار همه قرار دارند و مختص سازندگان خاصي نيستند. علاوه‌بر كدك‌هاي متن‌باز، فرمتهاي متن‌باز نيز ايجاد شده‌اند.
بيت‌ريت يا نرخ بيت (Bitrate)
بيت‌ريت درواقع به تعداد بيت‌هايي از فايل گفته ميشوند كه در هر واحد زماني پردازش ميشوند و هر چقدر ميزان بيت‌ريت يك فايل بيشتر باشد، كيفيت و حجم صداي آن فايل هم بيشتر است. واحد سنجش بيت‌ريت، كيلوبيت (kbps) در ثانيه است (مثلاً ۱۲۸ كيلوبيت يا ۳۲۰ كيلوبيت در ثانيه). بيت‌ريت فايلهاي موسيقي معمولاً بين ۹۶ تا ۳۲۰ كيلوبيت در ثانيه است؛ البته بيت‌ريت فرمت DTS كه معمولاً براي فيلم‌هاي داراي صداي فراگير استفاده ميشود، به ۱۵۰۹ كيلوبيت در ثانيه هم مي‌رسد كه باعث ميشود متخصصان صدايي هيجانانگيز را بشنوند و كاملاً در فضاي فيلم قرار بگيرند.
بيت‌ريت فايلهاي صوتي به دو دسته تقسيم ميشوند؛ بيت‌ريت ثابت و بيت‌ريت متغير. در بيت‌ريت ثابت بيت‌ريت در طول پخش فايل صوتي يا تصويري ثابت است يا تغيير بسيار كمي دارد؛ اما در بيت‌ريت متغير، ميزان بيت‌ريت متناسب با پيچيدگي فايل موسيقي و تعداد بيت‌هاي در‌حال پردازش در هر ثانيه افزايش يا كاهش مي‌يابد.
سمپل ريت يا نرخ نمونه‌برداري (Sample Rate)
به بيان ساده سمپل ريت به تعداد دفعاتي گفته ميشود كه يك سيگنال صوتي در زمان تبديل‌شدن به سيگنال ديجيتالي، پردازش ميشود و واحد سنجش آن هرتز يا كيلوهرتز در ثانيه است. درواقع سمپل ريت براي اندازه‌گيري فركانس ايجاد شده است. سمپل ريت متداول صداي فيلم‌ها و فايلهاي موسيقي ۴۸ كيلوهرتز و بهترين سمپل ريت ۴۴٫۱ كيلوهرتز است كه بهترين گزينه براي توليد حرفه‌اي موسيقي و فايلهاي صوتي نيز محسوب ميشود. سمپل ريت برخي از فايلهاي به ۱۹۲ كيلوهرتز نيز مي‌رسد. دركل فايلهاي صوتي با سمپل ريت بالاتر كيفيت بهتر و صداي بيشتري دارند.
عمق بيت (Bit Depth)
عمق بيت كه درواقع نشان‌دهنده وضوح و رزولوشن داده‌هاي صوتي ايجاد‌شده و ذخيره‌شده در هر فايل صوتي است، عمق بيت به تعداد بيت‌هاي اطلاعات دردسترس در هر بار نمونه‌برداري (پردازش سيگنال‌ها در زمان تبديل سيگنال‌هاي آنالوگ به ديجيتال) گفته ميشود. عمق بيت در فايلهاي صوتي سي‌دي ۱۶ بيت و در فايلهاي صوتي دي‌وي‌دي ۲۴ بيت است. عمق بيت بيشتر نيز به‌معناي كيفيت بالاتر و حجم صداي بالاتر است. درواقع با افزايش يك بيت، بلندي صدا نيز ۶ دسيبل افزايش مي‌يابد.
كانال‌هاي صدا (Audio channels)
فايلهاي صوتي از انديشه متخصصين تعداد كانال به فايلهاي مونو يا تك كاناله، استريو يا دو كاناله و فراگير تقسيم ميشوند.
صداي مونو
در فايلهاي صوتي مونو كه تقريباً ديگر منسوخ شده است، تمام اصوات از يك كانال پخش ميشوند و از يكديگر تفكيك نميشوند. باتوجه به اينكه امروزه تقريباً تمام دستگاه‌ها از صداي استريو همراهي مي‌كنند، تقريباً كسي ديگر از صداي مونو استقبال نمي‌كند؛ مي‌توان گفت صداي مونو تنها براي افرادي مناسب است كه يك گوش آن‌ها اشكال داشته باشد و مي‌خواهند بخش‌هاي مختلف صدا را بشنوند.
استريو
صداي استريو نسل بعدي فناوري صوتي محسوب ميشوند. صداي استريو از دو اسپيكر پخش ميشود كه يكي از آن‌ها در سمت راست دستگاه و ديگري در سمت چپ آن قرار دارد؛ بنابراين گوش چپ و راست فرد صدا متفاوتي را ميشوند. تفاوت بين صداي مونو و استريو زماني بيشتر محسوس ميشود كه از هدفون استفاده كنيد؛ به‌عنوان مثال وقتي با هدفون در حال شنيدن موسيقي جذابي هستيد كه براي ساخت آن از دو ساز متفاوت استفاده شده است، صداي يكي از سازها را از گوش راست خود و صداي ساز ديگري را از سمت چپ مي‌شنويد. صداهاي استريو و سراند مي‌توانند تجربه‌ي حضور در كنسرت زنده يا صحنه‌هاي هيجانانگيز فيلم‌ها را شبيه‌سازي كنند يا اين حس را به شما القا مي‌كنند كه كاملاً در فضاي فيلم يا بازي قرار داريد (البته صداي فراگير اين تجربه و حس را به مراتب بهتر ايجاد مي‌كند).
صداي فراگير
صداي فراگير كه به آن صداي دالبي، سراند يا چند كاناله نيز گفته ميشود. به صداي 5.1، 7.1، 9.1، 22.2 و دالبي اتموس تقسيم ميشود. درواقع در صداهاي چند كاناله بخش‌هاي تشكيل‌دهنده‌ي صدا مثل ديالوگ‌ها، صداهاي محيطي و جلوههاي صوتي از يكديگر تفكيك و از اسپيكرهاي جداگانه پخش ميشوند و به اين صورت متخصص صداي لذت‌بخشي را تجربه مي‌كند.
صداي 5.1 و صداي 7.1
صداي 5.1 از ۶ اسپيكر با موقعيت و زاويه‌ي متفاوت از يكديگر پخش ميشوند كه شامل سه اسپيكر در جلو، دو اسپيكر در عقب و يك سابووفر ميشود. سه اسپيكر شامل اسپيكر سمت راست، مركز و سمت چپ ميشود و دو اسپيكر عقب در سمت راست و چپ قرار مي‌گيرند. در اين سيستم بلندگوي چپ و راست جلو در زاويه ۲۲ تا ۳۰ درجه، بلندگوي مياني درست درمقابل فرد و دو اسپيكر پشتي در زاويه‌ي ۱۳۵ تا ۱۵۰ درجه از فرد مستمع قرار مي‌گيرند. سابووفر هم به دليل اينكه مي‌تواند صداي باس را در همه‌ي جهات پخش كند، مي‌تواند در هر مكاني قرار گيرد؛ اما توصيه مي‌كنيم آن را در گوشه و بين دو ديوار قرار دهيد؛ اين موضوع درمورد ساير سيستمهاي صداي فراگير نيز صدق مي‌كند.
چنانچه اسپيكر مركزي در فاصله‌ي ۳ متري يا هر فاصله‌ي ديگري از صندلي شما قرار دارد، اسپيكرهاي سمت چپ و راست جلو و عقب كه به آن‌ها اسپيكرهاي سراند هم گفته ميشود، بايد همان فاصله را با صندلي داشته باشند (در ساير سيستمهاي صوتي سراند نيز بايد فاصله‌ي همه‌ي اسپيكرها با شما يكسان باشد)؛ به همين دليل اسپيكرهاي سراند و مركزي نبايد در يك خط صاف كنار هم قرار بگيرند؛ درضمن بايد زاويه‌ي قرارگيري اسپيكرهاي سراند به گونه‌اي باشد كه به زاويه‌دار و ضربدري درمقابل يكديگر باشند (اسپيكر سمت راست جلو درمقابل اسپيكر سمت چپ عقب و اسپيكر سمت راست عقب درمقابل اسپيكر سمت چپ جلو قرار بگيرند).
چنانچه اسپيكرها در مكان كاملاً درستي قرار بگيرند، صداي هر چهار اسپيكر درست به سمت مكاني پخش ميشود كه فرد نشسته است (البته خود فرد هم براي تجربه‌ي صداي فرگير به بهترين شكل ممكن، بايد درست در نقطه‌ي مركزي ميان اسپيكرها بنشيند).در ضمن بايد اسپيكرهاي سراند پشتي را به صورتي قرار دهيد كه ۳۰ تا ۶۰ سانتي‌متر بالاتر از سطح گوش شما و سه اسپيكر جلو هم بايد در سطح گوش شما قرار داشته باشند. در صداي 5.1 جلوهاي صوتي، صداي موسيقي و ديالوگ‌ها از سه بلندگوي جلو و صداي محيطي فيلم كه شبيه صداهاي واقعي هستند از بلندگوهاي عقب پخش ميشوند.
در سيستمهاي صوتي 7.1 دو اسپيكر اضافي در سمت چپ و راست شما قرار مي‌گيرند كه فاصله‌ي آن‌ها هم بايد با شما كاملاً يكسان باشند و در زاويه‌ي ۹۰ تا ۱۱۰ درجه قرار بگيرند. در اين سيستم جلوههاي صوتي از بلندگوهاي عقب، صداهاي محيطي از بلندگوهاي چپ و راست، موسيقي و ديالوگ‌ها از اسپيكر مياني و جلوههاي ويژه صوتي هم از دو اسپيكر سراند چپ و راست پخش ميشوند.
صداي 9.1
در سيستم صداي فراگير 9.1 علاوه‌بر ۶ بلندگوي قبلي دو بلندگوي ديگر نيز به‌صورت عمودي در بالاي بلندگوهاي سراند جلو قرار مي‌گيرند كه باعث ميشود يك بعد ديگر به صداي سراند افزوده شود؛ اين بلندگوها حداقل بايد ۹۰ سانتي‌متر بالاتر از اسپيكرهاي سراند نصب شوند. براي كسب اطلاعات بيشتر در مورد چينش اسپيكرهاي سيستم صداي فراگير به مقاله‌ي «راهنماي چيدمان اسپيكرها در سينماي خانگي و سيستمهاي صوتي» مراجعه كنيد.
نحوه تفكيك صدا در سيستم 9.1 هم مانند سيستم 7.1 است با اين تفاوت كه دو اسپيكر بالايي هم براي براي حداكثررساندن تأثير جلوههاي صوتي به كار گرفته ميشوند.
صداي 22.2
در اين سيستم كه به تازگي ايجاد شده و در خلق صداي سه‌بعدي عملكرد بسيار بهتري نسبت به ساير سيستمهاي صداي فراگير دارد، از سه رديف اسپيكر تشكيل شده است؛ لايه‌ي بالايي دربردارنده‌ي ۹ اسپيكر در سمت جلو، عقب و طرفين، لايه‌ي مياني دربردارنده‌ي ۱۰ اسپيكر با آرايشي مشابه و لايه‌ي زيرين متشكل از سه اسپيكر در زير نمايشگر براي ايجاد صداهاي بم و عمق‌دار است.
دالبي اتموس
در سيستم دالبي اتموس كه جديدترين فناوري صداي فراگير محسوب ميشوند نيز يك اسپيكر در مركز، چهار بلندگو در اطراف و دو بلندگو در سقف قرار مي‌گيرد (البته مي‌توانيد از تركيب‌هاي ديگري نيز استفاده كنيد). تعداد كانال‌ها در سيستم دالبي اتموس مي‌تواند تا ۱۲۸ كانال (و ۳۴ اسپيكر) هم افزايش پيدا كند تا افراد صدايي كاملاً ۳۶۰ درجه و شگفت‌انگيزي را تجربه كنند. براي لذت‌بردن از صداي دالبي اتموس مي‌توانيد از سيستمهاي صوتي مجهز به اين فناوري استفاده كنيد كه از ميان آن‌ها مي‌توان به سيستم صوتي انكيو (ONKYO) D-309H و ساندبارهاي HT-ST5000 سوني يا ساندبار آمبوي سنهاهيزر (Sennheiser Ambeo Soundbar) سامسونگ HW-N950 و... اشاره كرد؛ البته ممكن است بسياري از اين سيستمهاي صوتي صداي دالبي اتموس واقعي را ارائه نكنند و تنها آن را شبيه‌سازي كنند.
درضمن مي‌توانيد با ارتقاي سيستم صوتي دالبي فعلي خود نيز آن را تبديل به سيستم دالبي‌اتمس كنيد. براي انجام اين كار ابتدا بايد دستگاه گيرنده‌ي فعلي خود را با دستگاهي كه از بلندگوهاي بيشتري همراهي مي‌كند، تعويض كنيد و پس از آن با استفاده از بلندگوهايي كه توانايي هدايت صدا به سمت بالا را دارند (كه در اصطلاح به آن‌ها اسپيكرهاي رو به بالا مي‌گويند) يا استفاده از بلندگوهايي كه مي‌توان آن‌ها را در سقف نصب كرد، سيستم خود را ارتقا دهيد. تركيب سيستم شما مي‌تواند پنج اسپيكر سراند، چهار اسپيكر رو به بالا و يك سابووفر يا هفت اسپيكر سراند، دو اسپيكر سقفي و يك سابووفر باشد.
مباحثه تخصصي‌تر در مورد صداهاي فراگير و ساير مفاهيم بيان‌شده نيازمند مقاله‌هاي جداگانه‌اي است و به دليل اينكه اين موارد موضوع اصلي مقاله حاضر نيستند، به همين ميزان توضيح در مورد آن‌ها اكتفا مي‌كنيم.
اكنون كه به قدر كافي با مفاهيم تخصصي درمورد فرمتهاي صوتي آشنا شديم، اجازه دهيد مقايسهي فرمتهاي صوتي متداول را شروع كنيم.
MP3 يا MPEG-1 Audio Layer 3
معرفي
كمتر كسي است كه با فرمت MP3 آشنا نباشد. اين فرمت كه هميشه متداول‌ترين و شناخته‌شده‌ترين فرمت فايل موسيقي بوده است در سال ۱۹۹۳ ايجاد شد. MP3 با سه هدف ايجاد شد؛ اولين هدف حذف داده‌هاي صوتي فراتر از محدوده‌ي شنوايي انسان؛ دومين هدف كاهش كيفيت اصواتي بود كه شنيدن آن‌ها براي انسان آسان نبود و سومين هدف فشردهسازي فايلها تا حد ممكن (تا ميزاني كه به كيفيت آسيبي نزند) بود.
مشخصات متخصص
مزايا
معايب
مقايسهي MP3 و MP2
MP2 درمقايسه‌با MP3 حجم بيشتري دارد و كمتر فشرده شده است. نرخ فشردهسازي ام پي تو ۶:۱ و ۸:۱ و نرخ فشردهسازي ام پي تري ۱۰:۱ و ۱۲:۱ بوده و به همين دليل MP2 كيفيت بيشتري دارد. MP2 براي پخش پادكست، ضبط و پخش صداي گويندگان راديويي و ساير فايلهاي صوتي مورداستفاده در راديو و انتقال فايلهاي صوتي در ساير موارد استفاده ميشود. از ديگر مشخصات MP2 مي‌توان به صداي ۱۶ بيتي، سمپل ريت ۴۴٫۱ كيلوهرتز و بيت‌ريت ۱۹۲ كيلوبيت در ثانيه اشاره كرد.
مقايسهي MP3 و M4A
M4A نيز يكي ديگر از فايلهاي مشابه MP3 با لايه‌ي صوتي MPEG 4 است كه نسبت به MP4 كيفيت بهتر و حجم كمتري دارد و بيت‌ريت آن به ۲۵۶ كيلوبيت در ثانيه هم مي‌رسد؛ البته تبديل MP3 به M4A اصلاً ضروري نيست.
WAV يا Waveform Audio File Format
معرفي
WAV يكي از فرمتهاي رايج فايلهاي موسيقي به شمار مي‌رود كه مايكروسافت و IBM آن را با مشاركت يكديگر در سال ۱۹۹۱ ايجاد كردند؛ بسياري از افراد تصور مي‌كنند كه WAV يك فرمت غيرفشرده است؛ اما لاخبار تخصصيا اين‌چنين نيست؛ زيرا اين فرمت درواقع كانتينر است و مي‌تواند فرمتهاي فشرده و غيرفشرده‌ي مختلفي را در خود جاي دهد؛ البته اين كانتينر به‌ندرت براي فايلهاي فشرده استفاده ميشود. WAV يكي از فرمتهاي رايج فايلهاي Audio CD محسوب ميشود.
مشخصات متخصص
مزايا
معايب
WMA يا Windows Media Audio
معرفي
مايكروسافت اين فرمت را در سال ۱۹۹۹ ابداع كرد و از آن زمان تاكنون تغييرات زيادي پيدا كرده است. WMW با هدف رفع نواقص مربوط به فشردهسازي در فرمت MP3 ايجاد شد. مايكروسافت تاحدودي در اين كار موفق شد؛ زيرا اين فرمت كيفيت فشردهسازي نسبت به MP3 برتري دارد و درنتيجه از كيفيت بهتري هم برخوردار است؛ البته چون يك فرمت اختصاصي است و پليرهاي زيادي از آن همراهي نمي‌كنند، نتوانست در رقابت با MP3 به اندازه‌ي فايل‌هايي همچون WAV و AAC پيروز شود؛ البته WMA در دو فرمت استاندارد (Standard WMA) و حرفه‌اي (Professional WMA) ايجاد شده است؛ اولين فرمت به‌منظور رقابت با MP3 و بهبود كيفيت در بيت‌ريت پايين و دومين فرمت به منظور تقويت خود فرمت WMW در بيت‌ريت بالاتر ايجاد شد.
مشخصات فني
فايلهاي WMA داراي كدك‌هاي متفاوتي هستند كه تفاوت‌هاي محسوسي با يكديگر دارند. در ادامه برخي از اين كدك‌هاي متفاوت را به‌همراه ويژگي‌هاي متخصص و غيرفني آن‌ها بيان مي‌كنيم.
WMA 9
WMA 10 Professinal
WMA 9 Lossless
WMA 9 voice
مزايا
معايب
AC3
معرفي
AC3 يكي از فرمتهاي رايج صداي فراگير براي دي‌وي‌دي و بلوري محسوب ميشود كه در سال ۱۹۸۷ در لابراتورهاي دالبي ايجاد شد. اين فرمت درحالحاضر يكي از فرمتهاي رايج صداي سراند به شمار مي‌رود؛ البته كيفيت AAC نسبت به AC3 بهتر است و در بيت‌ريت يكسان (مخصوصا بيتريتهاي پايين) كيفيت بهتري نسبت به AC3 دارد؛ بنابراين در صورتي‌كه پلير جديد و قدرتمندي داريد كه از AAC همراهي مي‌كند و كيفيت بهتر را به حجم كمتر ترجيح مي‌دهيد، فرمت AAC را براي صداي فراگير انتخاب و چنانچه حجم كمتر برايتان اهميت بيشتري دارد، از AC3 استفاده كنيد. AC3 باعنوان فرمت دالبي ديجيتال (Dolby Digital) و دالبي ديجيتال پلاس (Dolby Digital Plus) هم شناخته ميشود. Dolby Digital نسخه‌ي Lossless هم دارد كه به آن Dolby TrueHD گفته ميشود. اين فرمت مي‌تواند صدايي با وضوح بسيار زياد ايجاد كند.
مشخصات متخصص
مزايا
معايب
مشخصات متخصص Dolby True HD
AAC يا Advanced Audio Coding
معرفي
AAC در سال ۱۹۹۷ پس از MP3 معرفي شد و با اينكه به فرمتي متداول تبديل شد و درحالحاضر يكي از فرمتهاي رايج براي صداي فيلم‌ها محسوب ميشود، هرگز نتوانست جاي MP3 را بگيرد. الگوريتم مورداستفاده براي فشردهسازي فايلهاي AAC پيشرفته‌‌تر و تكنيكي‌تر از الگوريتم مورداستفاده براي فايلهاي MP3 است و به همين دليل در بيت‌ريت يكسان كيفيت بهتري نسبت به فايلهاي MP3 دارد؛ البته كيفيت اين فايلها اصلاً به اندازه‌ي فايلهاي Audio CD، فايل WAV و فايلهاي WMW انكدشده با كدك WMA 10 Professinal نيست.
اگرچه MP3 فرمت رايج‌تر و محبوب‌تري به‌شمار‌مي‌رود، AAC به ميزان بيشتري استفاده ميشود و فرمت استاندارد براي فشردهسازي و پخش فايلهاي صوتي در اندرويد، iOS، iTunes، يوتيوب و كنسول‌هاي نينتندو و پلي‌استيشن به شمار مي‌رود.
كيفيت AAC براي صداي فراگير اصلاً به‌اندازه‌ي DTS نيست
فايلهاي AAC معمولاً با دو كدك Faac و Lav انكد ميشود. كدك Lav با بيت‌ريتي درحدود ۲۵۶ كيلوبيت در ثانيه كيفيت بهتري نسبت به كدك Faac با بيت‌ريت ۱۹۲ كيلوبيت دارد؛ البته باتوجه به اينكه فرمت AAC براي ايجاد صداي چند كاناله استفاده ميشود. هر دو كدك به نسبت فرمت DTS (در ادامه در مورد اين فرمت توضيح مي‌دهيم) كيفيت مطلوبي را ارائه نمي‌دهند؛ البته بيت‌ريت برخي از فايلهاي AAC با بيت‌ريت ثابت به ۵۱۲ كيلوبيت در ثانيه هم مي‌رسد كه كيفيت نسبتاً مناسبي محسوب ميشود؛ اما حتي كيفيت همين بيت‌ريت هم يك سوم بيت‌ريتي است كه فرمت DTS ارائه مي‌دهد. نكته‌ي ديگري كه بايد در زمان استفاده از اين دو كدك به آن توجه كنيم، همراهي پلير موردانديشه متخصصينمان از آن‌ها است.
فايلهاي AAC به دو دسته‌ي HE و LC تقسيم ميشوند. فايلهاي HE با استفاده از استاندارد MPEG 4 فشرده ميشوند و فرمت LC براي ايجاد و پخش فايل‌هايي با بيت‌ريت كم مثل فايلهاي صوتي كه الكترونيك پخش ميشوند، مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
مشخصات متخصص
مزايا
معايب
OGG
معرفي
OGG نه مخفف يك عبارت است و نه فرمت صوتي محسوب ميشود؛ درواقع مي‌توان OGG را كانتينري دانست كه مي‌تواند هر نوع فرمت فشرده را در خود جاي دهد. متداول‌ترين فايل مورداستفاده در فايلهاي OGG فايل صوتي Vorbis است؛ به همين دليل معمولاً OGG را معمولاً با نام OGG Vorbis مي‌شناسند.
OGG در سال ۲۰۰۰ براي نخستين بار عرضه شد و به دو دليل توانست به كانتينر محبوبي تبديل شود؛ نخست اينكه برپايه‌ي اصول فرمتهاي متن‌باز ايجاد شد و دوم اينكه از انديشه متخصصين كيفيت به نسبت حجم نسبت به بسياري از فرمتهاي lossy ديگر عملكرد بهتري دارد يا به عبارت ديگر، در حجم كمتر كيفيت بهتري نسبت به آن‌ها دارد.
OGG با اينكه در ابتداي پيدايش خود بايد با رقباي سرسختي نظير MP3 و AA3 رقابت مي‌كرد و بسياري از پليرها هم از آن همراهي نمي‌كردند (درحالحاضر نيز تاحدودي اين‌چنين است)؛ اما با گذشت زمان توانست جايگاه خوبي پيدا كند و اكنون به يكي از كانتينرهاي محبوب براي علاقه‌مندان به فرمتهاي متن‌باز تبديل شده است.
مشخصات
نوع فشردهسازي: Lossy
بيت‌ريت: ۳۲ تا ۵۰۰ كيلوبيت در ثانيه
سمپل ريت: ۸ تا ۱۹۲ كيلوهرتز
عمق بيت: ۸ تا ۱۶ بيت
تعداد كانال: صداي چند كاناله: ۲۵۵ كانال
مزايا
معايب
FLAC يا Free Lossless Audio Codec
معرفي
FLAC يكي از بهترين فرمت‌ها براي پخش موسيقي محسوب ميشود و كيفيت آن درست به اندازه‌ي فايل اصلي است. FLAC فرمتي فشرده به شمار مي‌رود؛ اما در فرايند فشردهسازي آن تمام اطلاعات حفظ ميشود و اصلاً نمي‌توانيد متوجه تفاوت كيفيت آن با فايل اصلي شويد؛ FLAC نيز متن‌باز و رايگان است و مي‌توان بدون هيچ‌گونه محدويتي از آن استفاده كرد. بدون شك مي‌توان اين فرمت را جايگزيني عالي و بدون نقص براي WAV و MP3 دانست و اكثر پليرهاي جديد نيز از آن همراهي مي‌كنند.
مشخصات متخصص
نوع فشردهسازي: Lossless
بيت‌ريت: از ۲۳۱ تا ۱۱۸۴ كيلوبيت در ثانيه
سمپل ريت: ۸ تا ۱۹۲ كيلو هرتز (۴۴٫۱ كيلوهرتز براي فايلهاي ۱۶ بيتي و ۹۶ و ۱۹۲ كيلوهرتز براي فايلهاي ۲۴ بيتي)
عمق بيت: ۱۶ و ۲۴ بيت
تعداد كانال‌ها: استريو و صداي چند كاناله (تا ۴۸ كانال)
مزايا
معايب
ALAC يا Apple Lossless Audio Codec
ALAC در سال ۲۰۰۴ به‌عنوان فرمت اختصاصي اپل ايجاد و در سال ۲۰۱۱ به فرمتي متن‌باز و رايگان تبديل شد؛ ALAC نسبت به FLAC از انديشه متخصصين ميزان كيفيت به نسبت حجم، بيت‌ريت و سمپل ريت در سطح پايين‌تري قرار دارد.
مشخصات متخصص
نوع فشردهسازي: Lossless
بيت‌ريت: ۱ تا ۳ مگابيت در ثانيه (البته حداكثر ميزان همراهي آيتيونز ۳۲۰ كيلوبيت در ثانيه است)
سمپل ريت: ۴۸ تا ۳۸۴ كيلوهرتز (سقف همراهي پليرها ۴۸ كيلوهرتز است)
عمق بيت: ۱۶ تا ۳۲ بيت (حداكثر ميزان همراهي ۲۴ كيلوبيت است)
تعداد كانال: استريو، صداي 5.1 و 7.1
مزايا
معايب
PCM يا Pulse-Code Modulation
معرفي
PCM يكي از رايج‌ترين فرمتهاي صوتي براي سي‌دي و دي‌وي‌دي محسوب ميشود. در اين فرمت تبديل صداي آنالوگ به ديجيتال بدون فشردهسازي فايلها در اين فرمت نيز كيفيت فايل فشرده نسبت به فايل اصلي كاهش پيدا نمي‌كند؛ LPCM نيز يكي از فرمتهاي مشابه PCM است كه براي CD و DVD استفاده ميشود و از صداي ۹ كاناله نيز همراهي مي‌كند. بيت‌ريت اين فرمت به ۲۷٫۶۴۸ مگابيت در ثانيه هم مي‌رسد كه واقعاً رقم شگفت‌انگيزي است.
مشخصات متخصص
نوع فشردهسازي: غيرفشرده
بيت‌ريت: ۳۲ تا ۱۵۳۶ كيلوبيت در ثانيه
سمپل ريت: ۴۸ كيلوهرتز
عمق بيت: ۸ تا ۱۶ بيت
تعداد كانال: صداي استريو در DVD و صداي 7.1 در ديسك‌هاي بلوري
مزايا
معايب
AIFF يا Audio Interchange File Format
AIFF يكي از فرمتهاي مشابه WAV محسوب ميشود كه اپل آن را در سال ۱۹۸۸ براي مك توسعه داد. AIFF نيز مانند WAV يك كانتينر است و مي‌تواند فرمتهاي صوتي مختلفي را در خود جاي دهد. بيشتر فايلهاي AIFF دربردازنده‌ي فرمت PCM هستند. فايلهاي AIFF در مك و ويندوز به‌راحتي اجرا ميشوند.
مشخصات متخصص
نوع فشردهسازي: غيرفشرده
سمپل ريت: ۴۴٫۱ كيلو هرتز
عمق بيت: ۱۶ بيت
تعداد كانال: دو كاناله
مزايا
معايب
DTS يا Digital Theatre Systems
DTS يكي از بهترين و البته باكيفيت‌ترين فرمت‌ها براي صداي فراگير محسوب ميشود و معمولاً براي بلوري مورد استفاده قرار مي‌گيرد؛ البته دي‌وي‌دي پليرهاي جديد نيز مي‌توانند اين فرمت را رمزگشايي كنند. فرمت DTS كه براي صداي 5.1 كاناله استفاده ميشود، داراي دو فرمت زيرمجموعه‌اي ديگر يعني DTS HD و DTS X نيز است.
تفاوت اصلي بين DTS و DTS HD يا به بيان ديگر DTS HD Master Audio (كه به‌صورت DTS HD MA نمايش داده ميشود) اين است كه DTS معمولاً در DVD و DTS HD در بلوري مورد استفاده قرار مي‌گيرد؛ قطعاً DTS HD كيفيت بهتري نسبت به DTS دارد؛ اما تفاوت اين دو فرمت چندان هم فاحش نيست.
DTS X هم فرمتي جديد براي ايجاد صدايي سه‌بعدي در تمام فضا ايجاد شده است (در اين سيستم صوتي جديد، صدا علاوه‌بر اطراف از بالا هم شنيده ميشود و لذت شنيدن چنين صدايي به‌مراتب لذت‌تر از صداي فراگير است)؛ البته درحالحاضر محتواي زياد با فرمت DTS X عرضه نشده است؛ در مقاله‌اي كه در آينده‌اي نزديك منتشر خواهد شد، به‌صورت مفصل در مورد فناوري شگفت‌انگيز دالبي اتموس و فرمت DTS X توضيح خواهيم داد. هر سه فرمت DTS، DTS HD و DTS X داراي بيت‌ريت ثابت هستند.
مشخصات متخصص
مشخصات متخصص DTS
نوع فشردهسازي: Lossy
بيت‌ريت: از ۱٫۵ تا ۲۴٫۵ مگابيت در ثانيه
سمپل ريت: ۴۸ كيلوهرتز
عمق بيت: ۲۴ بيت
تعداد كانال: صداي 5.1 كاناله
مشخصات متخصص DTS HD MA
نوع فشردهسازي: Lossless
بيت‌ريت: ۳۵۰۰ كيلوبيت در ثانيه (۲۴٫۵ مگابيت در ثانيه با بيت‌ريت متغير)
سمپل ريت: ۴۸ كيلوهرتز
عمق بيت: ۲۴
تعداد كانال: صداي 5.1 و 7.1 كاناله
مشخصات متخصص DTS X
نوع فشردهسازي: Lossless (و lossy در برخي از موارد)
بيت‌ريت: ۱۸ مگابيت در ثانيه (براي انتقال اين ميزان از بيت‌ريت حتماً بايد از HDMI 2:0 استفاده شود)
سمپل ريت: ۹۶ تا ۱۹۲ كيلوهرتز
تعداد كانال: صداي 7.1.4 و صداي 11.2
مزاياي كلي هر سه فرمت
معايب كلي هر سه فرمت
مقايسهي نهايي و كلي
قطعاً نمي‌توان به‌طور قطعي گفت كه كدام‌يك از فرمت‌ها براي شما مناسب است؛ زيرا پاسخ اين سؤال به عوامل مختلفي بستگي دارد. اجازه دهيد براي مقايسهي بهتر فرمتهاي صوتي، آن‌ها را به چهار گروه تقسيم كنيم كه شامل فرمتهاي مناسب براي موسيقي، فيلم، فايلهاي صوتي الكترونيك و راديويي و ساير فايلهاي صوتي ميشوند.
فايلهاي مناسب براي موسيقي
اگر تنها هدف شما گوش‌دادن به موسيقي است و كيفيت موسيقي اهميت چنداني برايتان ندارد، بدون ترديد MP3 مناسب‌ترين گزينه براي شما محسوب ميشود و مي‌توانيد بدون هيچ‌گونه اشكالي از موسيقي خود لذت ببريد.
پليرهاي سخت‌افزاري رده‌بالا و مجهز به سيستم‌عامل اشكالي در همراهي از فرمتهاي مختلف ندارند
چنانچه كيفيت براي شما اهميت دارد و در عين حال حجم فايلها نيز برايتان مهم است، فرمت WMA را به شما پيشنهاد مي‌كنيم. اين فرمت در بيتريتهاي پايين كيفيت بهتري نسبت به MP3 ارائه مي‌دهد و در بيت‌ريت ۱۲۸ كيلوبيت در ثانيه كه بيت‌ريت نسبتاً متداولي براي فايلهاي موسيقي محسوب ميشود، نسبت به MP3 برتري دارد؛ از سوي ديگر پليرهاي زيادي از آن همراهي نمي‌كنند؛ البته درمورد پليرها بايد گفت كه پليرهاي جديد از فرمت‌ها و كدك‌هاي جديدي همراهي مي‌كنند و در برخي از پليرهاي رده‌بالا كه مجهز به سيستم‌عامل‌هايي نظير لينوكس و اندرويد هستند، مي‌توان اشكال همراهي‌نكردن از فرمتهاي مختلف توسط آن‌ها را با نرم‌افزارها و به‌روزرساني‌هاي مختلف به‌راحتي برطرف كرد. آمازون و روكو نيز پليرهايي بسيار قوي با همراهي از فرمت‌ها و كدك‌هاي مختلف توليد كرده‌اند.
دركل اگر گوش شما نمي‌تواند جزئيات موسيقي را زياد درك كند يا در محيط شلوغ موسيقي گوش مي‌دهيد، فايلهاي MP3 با بيت‌ريت ۱۲۸ كيلوبيت نياز شما را برطرف مي‌كند؛ اما اگر مي‌خواهيد در محيطي آرام از موسيقي باكيفيت لذت ببريد، توصيه مي‌كنيم فايلهاي MP3 و WMA با بيت‌ريت ۱۹۲ كيلوبيت را گوش دهيد (البته درحالت معمول كيفيت ۳۲۰ كيلوبيت بهترين كيفيت براي فايلهاي موسيقي محسوب ميشود).
درصورتي‌كه كيفيت برايتان اهميت زيادي دارد و براي ذخيره‌سازي فايلهاي حجيم و نگه‌داري از آن‌ها اشكالي نداريد، توصيه مي‌كنيم از فرمتهاي WAV، AIFF و FLAC استفاده مي‌كنيم؛ البته دو فرمت WAV و AIFF غيرفشرده هستند و برتري كيفيت اين دو فرمت نسبت به FLAC كاملاً محسوس است؛ اگر مي‌خواهيد بالاترين كيفيت فايلهاي موسيقي را تجربه كنيد، فايلهاي Audio CD اصلي بهترين گزينه‌ي ممكن هستند. فرمت DSD نيز يكي ديگر از فرمتهاي رايج براي موسيقي است كه مي‌تواند صدايي با سمپل ريت ۲٫۸ مگاهرتز ايجاد و به فرمتهاي WAV ،FLAC ،ALAC و AIFF تبديل شود؛ البته عمق بيت اين فرمت تنها ۱ بيت است.
فرمتهاي مناسب براي فيلم
معمولاً براي فيلم‌هاي داراي صداي استريو از فرمتهاي MP2 ،MP3 ،AAC و MKA استفاده ميشود. در مورد تفاوت MP2 و MP3 بايد گفت كه كيفيت MP3 حتي با بيت‌ريت پايين‌تر نسبت به MP2 از كيفيت بالاتري برخوردار است؛ به‌عنوان مثال فايل صوتي MP3 با بيت‌ريت ۱۲۸ كيلوبيتي كيفيت بهتري نسبت به فايل MP2 با بيت‌ريت ۱۹۲ كيلوبيت در ثانيه دارد. فرمت AAC كه در برخي از موارد براي فايلهاي موسيقي و ساير فايلهاي صوتي نيز استفاده ميشود، فرمتي lossless است؛ بنابراين نسبت به MP3 كه فرمتي lossy به شمار مي‌رود، كيفيت بيشتري دارد و حتي در بيت‌ريت يكسان با MP3 نيز اين برتري حفظ ميشود.
درمورد فيلم‌هاي داراي صداي فراگير هم بايد گفت كه معمولاً از فرمتهاي AAC ،(Dolby Digital) AC3 و DTS استفاده ميشود. فرمت DTS HD بالاترين كيفيت صداي فراگير را ارائه مي‌دهد و باعث ميشود از صداي فراگير به‌معناي واقعي كلمه لذت ببريد و كوچك‌‌ترين جزئيات را بشنويد. پس از DTS HD، به‌ترتيب، فرمتهاي DTS Dolby TrueHD و Dolby Digital و در نهايت AAC بالاترين كيفيت را ارائه مي‌دهند.
فرمتهاي مناسب براي فايلهاي الكترونيك صوتي و راديويي
فرمتهاي MP2 ،MP3 ،M4a ،WMA ،AAC LC ،OGG و FLAC براي پخش فايلهاي صوتي الكترونيك، پادكست‌ها و ضبط و پخش صدا در راديو گزينه‌هاي مناسبي هستند. فرمتهاي MP2 ،WMA ،AAC LC و OGG براي پادكست و ضبط و پخش صدا در راديو (مثل صداي گويندگان) كه با بيت‌ريت كم ايجاد ميشوند، فرمتهاي بهتري به شمار مي‌روند.
درصورتي‌كه مي‌خواهيد در زمان تبديل فايلهاي صوتي خود با فرمتهاي رايج به فرمتهاي ديگر از فرمت‌هايي استفاده كنيد كه هيچ محدوديتي نداشته باشيد، از فرمتهاي متن‌باز مثل OGG ،FLAC و ALAC استفاده كنيد.
بهترين نرم‌افزارها و سخت‌افزارهاي مرتبط با فرمتهاي صوتي
چند مورد از بهترين پليرهاي نرمافزاري از انديشه متخصصين همراهي گسترده از فرمتهاي مختلف
چند مورد از بهترين پليرهاي سخت‌افزاري
بهترين مبدل‌هاي فرمتهاي صوتي
سخن آخر
همان‌طور كه در ابتداي مقاله گفتيم، در اين مطلب تنها فرمتهاي صوتي رايج با يكديگر مقايسه شده است. چنانچه از انديشه متخصصين شما فرمتهاي ديگري نيز رايج هستند كه در اين مقاله ذكر نشده‌اند، آن‌ها را بيان كنيد تا اين فرمت‌ها را نيز مطالعه كنيم.
هم انديشي ها