يادگيري مباني بورس؛ مباني روانشناسي بازار بورس
يكي از راههاي تحليل بازارهاي مالي، تحليل روانشناسي بازار است. همانطوركه ميدانيد، ريشه و پايهي تحليل تكنيكال نيز بهنوعي استفاده از روانشناسي بازار است. اينكه بدانيم عمدهي سرمايهگذاران و معاملهگران در هر لحظه چه نگرشي به بازار دارند، ميتواند ما را در ايجاد استراتژي موفق در سرمايهگذاري ياري كند.
اگر در بازارهاي مالي فعاليت كرده باشيد، احتمالا با شرايطي مواجه شدهايد كه اخبار مثبتي منتشر ميشود؛ اما بازار سهام سقوط ميكند يا برعكس، اخبار منفي بهگوش ميرسد؛ ولي بازار صعود ميكند. سؤال اين است: چه چيزي باعث ميشود بازار چنين واكنشهايي از خود نشان بدهد؟
مدتها پيش، تصور ميشد كه ارزش سهام در هر لحظه نمايانگر ارزش واقعي سهم است؛ اما سالها است كه خط بطلاني روي اين باور كشيده شده. يكي از دلايل مهم در رد اين ادعا نوسانهاي شديد ارزشي در يك سال است. ارزش اكثر سهمها در طول يك سال تغيير چنداني نميكنند؛ چراكه اتفاق خاصي در آنها رخ نميدهد؛ اما ارزش آنها در اين زمان، نوسانهاي شديدي بهخود ميبيند. دليل اين اتفاق چيست؟ درواقع، ارزش سهام نه برمبناي ارزش ذاتي و واقعي سهم، بلكه در اكثر مواقع براساس احساسي تعيين ميشود كه سرمايهگذاران به آن سهم دارند.
پيشتر، تصور ميشد كه ميتوان با تجزيهوتحليل بنيادين سهام، به سودي بيشتر از ميانگين بازار دست پيدا كرد. اين ايده تا حدودي صحيح است و مثال بارز آن سرمايهگذار مطرحي بهنام وارن بافِت است؛ اما اخيرا با بازشدن پاي روانشناسي به بازارهاي مالي، روشي جديد براي تجزيهوتحليل سهام ايجاده شده است.
درواقع با افزايش كارايي بازارهاي مالي و پيشرفت فناوري، كار براي افرادي مانند بافِت بهشدت سخت شده است كه سهام را تجزيهوتحليل تكنيكال ميكنند. ايدهي امثال بافت ايدهاي قديمي است كه ميگويد «پايين بخر، بالا بفروش»؛ اما امروزه كار به همين سادگي نيست و بهلطف فناوريهاي پيشرفته و تحليلهاي رايانهاي و توسعهي هوش مصنوعي، كمتر ميتوان فرصتي مانند فرصتهايي يافت كه بافِت در دهههاي ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ پيدا ميكرد. پس، عبارت قديمي «پايين بخر، بالا بفروش» جاي خود را به عبارت «بالا بخر، بالاتر بفروش» داده است.
درواقع، اين ايدهي جديد چيزي به ما از ارزش سهام يا شركت نميگويد و ارزش سهام منعكسكنندهي ارزش واقعي آن نيست؛ بلكه ارزش تنها منعكسكنندهي اين موضوع است كه افراد ديگر حاضرند چقدر براي سهام هزينه كنند.
يكي از مثالهاي مهم براي اثبات ادعاي روانشناسان بازار «بيتكوين» است. بيتكوين برخلاف كالاهايي مانند روغن يا مس يا گندم ارزش قابلاستفادهاي ندارد و ارزشش برمبناي حجم مصرف آن تعيين نميشود؛ اما چرا ارزش آن تا اين حد نوسان دارد؟ افزايش ارزش اين رمزارز فقط بهدليل اعتقاد سرمايهگذاران بود. آنها تصور ميكردند ارزش بيتكوين فردا بيشتر از امروز خواهد بود؛ پس بيتكوين خريدند و درنهايت، وقتي سرمايهگذاران قانع شدند كه ارزش نميتواند از اين بيشتر شود، ارزش بيتكوين شروع به ريزش كرد. در شكل زير، مراحل مختلف روانشناسي بازار سرمايه را مشاهده ميكنيد.
چگونه ميتوان براساس روانشناسي بازار معامله كرد؟
معامله براساس مومنتوم ارزش
اگرچه اين روش را نميتوان مبناي معامله قرار داد، آن را بهعنوان تأييد جهت معامله ميتوان در انديشه متخصصين گرفت. بهعنوان مثال، در روندي نزولي هرگاه كاهش حجم معاملات را شاهد بوديم، انتظار داريم بهتدريج جهت بازار معكوس شود و صعود ارزش را ببينيم. همچنين در روند صعودي، اگر افزايش حجم معاملات را شاهد بوديم، بهاحتمال زياد افزايش سرعت و قدرت روند را مشاهده خواهيم كرد.
معامله براساس عوامل تأثيرگذار خارجي
گاهي اوقات اخبار تأثيرگذاري منتشر ميشوند كه ميتوانند روي بازار تأثير بسزايي بگذارند؛ اخباري مانند گرانشدن مواداوليه، افزايش تعرفهها، كاهش ارزش پول ملي، تحريم و... . بااينحال، تأثير تمام آنها به يك ميزان و در يك جهت نيست. حتي ميتوان گفت گاهي يك عامل در دو زمان مختلف، دو واكنش مختلف را در ارزش يك سهم ايجاد ميكند؛ اما ميتوان با كمك روانشناسي احساسات سرمايهگذاران، جهت كلي بازار را تشخيص داد.
معامله براساس رفتار بازيگران حقوقي
بازيگران حقوقي يكي از اركان مهم بازار سرمايه هستند. بسياري از سهامداران خُرد جهت معامله خود را باتوجهبه رفتار اين بازيگران تعيين ميكنند. ميتوان با كمك تحليل روانشناسي و رفتارشناسي اين بازيگران معاملات سودمندي ايجاد كرد. البته بايد توجه كرد كه اين بازيگران نيز از رويكرد سهامداران خُرد از معاملههايشان مطلع هستند؛ پس، در استفاده از اين روش بايد بسيار مراقب باشيد تا در دام بعضي بازيگران طماع نيفتاد. رفتار بازيگران حقوقي را تنها تأييدي بر جهت معامله خود بدانيد.
بهعنوان مثال، بسياري از معاملهگران تازهكار فروش بازيگران حقوقي را سيگنال منفي و خريد آنها را سيگنال مثبت قلمداد ميكنند؛ اما در اكثر مواقع اينگونه نيست. بازيگران حقوقي در روند نزول پلهاي خريد ميكنند و تا زمانيكه خريدشان كامل نشود، نميتوان به رشد سهم اميد داشت. همچنين، در روند صعودي سهامشان را ميفروشند و تا زمانيكه فروششان تمام نشده، ميتوان به رشد سهم اميدوار بود. پس همانطوركه گفته شد، خريدوفروش حقوقي را كاملا تحليل كنيد و هرگز برمبناي آن خريدوفروش نكنيد.
معامله براساس گزارشها
هنگاميكه گزارشها سالانه و فصلي و ماهانه شركتها منتشر ميشود، معمولا انتظار داريم كه نوسانهاي ارزشي در سهم مشاهده كنيم؛ اما اين نوسانها به كدام سمت خواهد بود؟ براي دانستن اين موضوع، بايد به روانشناسي بازار مراجعه كنيد. اينكه هر تغيير در گزارشها چه معنايي براي سهامداران و معاملهگران دارد؟ آيا اين تغيير را مثبت يا منفي ارزيابي ميكنند؟
معامله براساس نقدينگي هوشمند
معاملهگران معمولا ورودوخروج پول هوشمند را بهعنوان تأييدي مهم در جهت معامله در انديشه متخصصين ميگيرند. در انديشه متخصصينيههاي پولي در بازار سرمايه، دو نوع پول وجود دارد: پول هوشمند و پول احمق. پول هوشمند عمدتا دراختيار معاملهگران كلان، صندوقهاي سرمايهگذاري و... و پول احمق يا گنگ پولي است كه دراختيار معاملهگران احساسي و خُرد قرار گرفته است.
براساس انديشه متخصصينيههاي موجود، جريان پول هوشمند چهار مرحله دارد:
- در مرحلهي اول كه به آن «فاز خاموش» گفته ميشود، بازيگران اصلي و صاحبان پول هوشمند با حجمهاي كم سهم ميخرند تا صاحبان پول احمق متوجه اين خريدها نشوند.
- در مرحلهي دوم كه به آن «فاز آگاهي» گفته ميشود، پول هوشمند قصد دارد ارزش سهام را افزايش دهد؛ پس سيگنالي به بازار ميدهد تا ساير خريداران خريد كنند و ارزش سهام را افزايش دهند.
- در مرحلهي سوم كه به آن «فاز شيدايي» گفته ميشود، تمام سرمايهگذاران متوجه صعود ارزش سهام شدهاند؛ پس براي جانماندن از اين سير صعودي وارد ميشوند. در اين مرحله است كه پول هوشمند بهتدريج و با حجم كم در حال خروج از بازار است.
- در مرحلهي چهارم كه به آن «فاز سقوط» ميگويند، پول هوشمند براي كاهش ارزش سهام، سهم را بهطور سنگين عرضه ميكند؛ اگرچه حتي در اين زمان نيز، بسياري از دارندگان پول احمق سهام ميخرند.
فيلترنويسي بهترين روش براي رصد بازار
در بازار سرمايه، بيش از ۶۰۰ نماد مختلف وجود دارد و اين آمار همچنان در حال افزايش است. رصد تمام اين نمادها كار بسيار وقتگير و شايد ناممكني است. باوجوداين، سازمان بورس و بعضي كارگزاريها به شما اين امكان را ميدهند تا با فيتلرنويسي، سهمهاي مختلف را مطالعه و دستهبندي كنيد. بهعنوان مثال، ميتوانيد نمادهايي را دستهبندي كنيد كه در آنها بازيگران حقوقي بيشترين خريد يا بيشترين فروش را داشتند يا ميتوانيد نمادهايي را مشخص كنيد كه مومنتوم ارزش در آنها در حال تغيير است. البته توجه كنيد فيلترنويسي فقط براي معرفي نمادها متخصصد دارد و نميتوان براساس آن معامله كرد.
سخن پاياني
روانشناسي بازار يكي از روشهاي روبهرشد تجزيهوتحليل بازار است. البته اين روش در ابتداي مسيرش است و روشهاي مربوط به آن چندان توسعه نيافته است و از اطمينان نسبتا كمي برخوردار است؛ اما همچنان ميتوان براي تأييد روش معامله خود از آنها استفاده كرد. همچنين، احتمالا با پيشرفت علومي مانند اقتصاد رفتاري و رفتارشناسي ارزش و رفتارشناسي مالي، روش معاملهگري براساس روانشناسي بازار نيز رشد خواهد كرد.
هم انديشي ها