شايد براي نجات بزرگ‌ترين درياچه دنيا دير شده باشد
اغلب افراد مي‌دانند سطح اقيانوس‌هاي جهان در حال بالاآمدن است؛ اما در خشكي، مقياس تغييرات اقليمي تا حدودي تفاوت دارد. گرما و خشك‌سالي باعث خشكشدن درياچه‌ها و درياهاي محاط در خشكي مي‌شود.
طبق پژوهشي جديد، درياچه‌ي خزر، بزرگ‌ترين درياي محاط در خشكي، در حال خشكشدن است. براساس هشدار دانشمندان، عمق اين درياچه‌ي آب شور تا انتهاي قرن ۹ تا ۱۸ متر كاهش خواهد يافت. با ادامه‌ي اين روند، تقريبا كل بخش شمالي درياچه‌ي خزر و جنوب‌شرقي ساحل تركمن تبخير خواهد شد و حاشيه‌ي شرقي نيز به‌گفته‌ي پژوهشگران، كاملا خشك خواهد شد.
براساس مدل‌ها، در بدترين سناريو با كاهش عمق ۱۸ متري سطح دريا، ۳۴ درصد از مساحت سطح دريا كاهش خواهد يافت و اين بحران هنوز به‌اندازه‌ي كافي در كانون توجه قرار نگرفته است و حتي جامعه‌ي علمي هم از اين اتفاقات كاملا آگاه نيست. هيئت بين‌المللي تغييرات اقليمي در هيچ گزارشي به تبخير درياي خزر اشار‌ه‌اي نكرده است و حتي سازمان ملل هم در اهداف توسعه‌ي پايدار از اين مسئله چشم‌پوشي كرده است. مؤلفان در مقاله‌اي جديد مي‌گويند:
آثار چشم‌پوشي‌شده‌ي تغييرات سطح دريا، ازجمله كاهش سطح درياچه‌ها و درياهاي محاط در خشكي در مقياس جهاني مي‌تواند به‌اندازه‌ي افزايش سطح درياهاي آزاد خطرناك باشد و زندگي ميليون‌ها نفر را در سراسر جهان تهديد كند.
درياچه‌ي خزر به‌دليل مساحت ۳۷۱ هزار كيلومترمربعي و سطح شوري ۱/۲ درصدي معمولا در رده‌ي درياها قرار مي‌گيرد. اين درياچه بدون اقدام هماهنگ و فوري براثر گرمايش جهاني دچار پس‌روي خواهد شد. در‌صورتي‌كه اقدامي براي پيشگيري از خشكشدن خزر انجام نشود، پيامدهاي زيست‌محيطي نامحدودي به‌دنبال خواهد داشت. كاهش پيش‌بيني‌شدني سطح دريا به‌شدت بر اين اكوسيستم منحصر‌به فرد تأثير مي‌گذارد و از‌بين‌رفتن آب سطحي جنوب مي‌تواند به نابودي ماهيان و پرندگان و زيستگاه و منابع غذايي آن‌ها منجر شود.
براساس نتايج به‌دست‌آمده از مقاله‌ي جديد، آثار قابل‌انتظار كاهش سطح درياي خزر مي‌توانند به سازمان‌دهي مجدد اكوسيستم‌ها منجر شود و جانداران منحصر‌به‌فرد خزر را تهديد كند كه در طول ميليون‌ها سال به‌تكامل رسيده‌اند. حتي نواحي تحت‌حفاظت درياي خزر هم احتمالا دچار تغيير خواهند؛ شد زيرا رسوب مواد‌مغذي به‌سمت بخش مركزي كف دريا هدايت مي‌شوند. نواحي مُرده با افزايش دماي رودخانه‌ها و كاهش حجم اكسيژن ورودي به دريا ظاهر مي‌شوند و بر نواحي كم‌عمق و عميق درياچه‌ها تأثير مي‌گذارند. اين اتفاق قبلا براي برخي قسمت‌هاي اقيانوس‌ها رخ داده است.
پيامدهاي ژئوپولتيك هم به‌شدت نگران‌كننده هستند. اقتصادهاي محلي وابسته به تجارت ماهي‌گيري و دريايي و لنگرگاه‌ها و بنادر به‌شدت تحت‌تأثير قرار مي‌گيرند. درنهايت، اين اتلاف مي‌تواند به بدترشدن اشكالات كمبود آب در مناطق خشك منجر شود و اختلال‌هايي در سطح بين‌المللي به‌وجود بياورد. براساس پيش‌بيني متخصص كارشناسان، ازآنجاكه زندگي و امنيت غذايي ميليون‌ها نفر به درياي خزر وابسته است، از‌بين‌رفتن خدمات اكوسيستمي پيامدهاي اقتصادي‌اجتماعي چشمگيري خواهد داشت و مي‌تواند باعث اختلاف‌هاي محلي و منطقه‌اي شود.
براساس پژوهش‌هاي جديدتر، دليل اصلي كاهش سطح آب درياهاي محصور و سيستم‌هاي درياچه‌اي خشكشدن قاره‌ها براثر تغييرات اقليمي است. ازآنجاكه درياچه‌ها جريان خروجي ندارند، دربرابر افزايش دما آسيب‌پذيرتر هستند و سطح آب آن‌ها براساس رسوب‌گذاري و جريان ورودي رودخانه‌اي و تبخير مشخص مي‌شود. همين مسئله براي درياي خزر هم صدق مي‌كند كه جريان ورودي آن به رودخانه‌ي ولگا وابسته است.
مدل‌هاي دقيق بازسازي درياچه‌اي سراسر جهان براي حفظ اكوسيستم‌هاي ارزشمند و اقتصاد و جوامع ضروري هستند. متأسفانه براي نجات درياچه‌ي خزر از‌طريق كاهش نشر كربني به‌تنهايي دير شده است. در‌حال‌حاضر، عمق درياچه‌هاي داخل خشكي با سرعت سالانه‌ي ۶ تا ۷ سانتي‌متر رو‌به‌كاهش است. در‌نتيجه، تلاش براي متعادل‌سازي شرايط و تطبيق منطقه‌اي لازم است و در اين زمينه، به‌دنبال افزايش آگاهي عمومي بايد بود.
پژوهشگران سال‌ها است از كاهش سطح درياچه‌هاي داخل خشكي چشم‌پوشي مي‌كنند و نبود پژوهش كافي فقط بخشي از اشكال است. ريسك‌ها و آسيب‌پذيري درياي خزر به‌دليل كاهش سطح آب به مطالعه بيشتري نياز دارند. براساس نمونه‌ي درياي خزر، مؤلفان به‌دنبال جمع‌آوري كمپيني جهاني و افزايش آگاهي و بهبود پژوهش‌ها درباره‌ي كاهش سطح درياچه‌ها و درياهاي داخل خشكي سراسر جهان هستند؛ زيرا از اين مباحث به‌شدت چشم‌پوشي شده است. ماتياس پرانگ دراين‌باره مي‌گويد:
بسياري از افراد حتي نمي‌دانند درياچه‌ها به‌دليل تغييرات اقليمي رو به خشكشدن هستند. اين روند بايد تغيير كند. به پژوهش‌هاي بيشتر و درك بهتري از پيامدهاي گرمايش جهاني در اين منطقه نياز داريم.
ناگفته نماند پژوهش يادشده در Communications Earth and Environment منتشر شده است.
هم انديشي ها