گونههاي دريايي در حال فرار از استوا به سمت آبهاي سردتر هستند
آبهاي گرمسيري استوا به خاطر بيشترين گوناگوني زيستي و صخرههاي مرجاني و تراكمهاي بالاتر ماهي تن، لاكپشتهاي دريايي، سفرهماهيهاي عظيم و كوسهوالها معروف هستند. تعداد گونههاي دريايي با حركت به سمت قطبها كاهش مييابند و به عقيدهي بومشناسها، اين الگوي جهاني در طول قرنهاي گذشته ثابت مانده است.
طبق پژوهشي جديد، اقيانوسهاي استوايي براي بقاي گونهها بسيار گرم شدهاند و گرمايش جهاني عامل اين افزايش دما است. به بيان ديگر، الگوي جهاني پايدار زمين بهسرعت در حال تغيير است. با حركت گونهها به سمت قطبها و آبهاي سردتر، تغييراتي در اكوسيستمهاي دريايي و حتي زندگي انسانها به وجود خواهد آمد. چنين تغييري در حدود ۲۵۲ ميليون سال پيش رخ داد و منجر به نابودي ۹۰ درصد از گونههاي دريايي شد.
نمودار خطرناك
بر اساس الگوي جهاني فعلي تعداد گونهها در قطبها پائين است؛ اما تنوع آنها در استوا به اوج خود ميرسد. اين تعريف به نموداري زنگولهشكل از تعدد گونهها ميانجامد. اين نمودار بر اساس توزيع تقريبا ۵۰ هزار گونهي دريايي كه از ۱۹۵۵ جمعآوري شدند، به دست آمد.
با نگاهي به خطوط نمودار ميتوانيد شيبي خفيف در تعداد كل گونهها بين سالهاي ۱۹۵۵ و ۱۹۷۴ ببينيد. اين شيب در دهههاي بعد شديدتر ميشود
با گرمتر شدن اقيانوسها، گونهها براي پيدا كردن دماي مناسب خود به سمت قطبها حركت ميكنند. گرمايش استوا به اندازهي ۰٫۶ درجهي سانتيگراد در طول ۵۰ سال گذشته، در مقايسه با گرمايش در ارتفاعات بالاتر زياد نبوده است. گونههاي گرمسيري نسبت به گونههاي ديگر حساسيت بيشتري به دما دارند.
با افزايش سرعت گرمايش اقيانوسها به دليل تغييرات اقليمي در طول دهههاي گذشته، شيب گرمايشي استوا عميقتر شده است. بر اساس پيشبينيها با استفاده از روش مدلسازي، اين تغييرات از پنج سال پيش آغاز شدهاند و حالا شواهد آن را ميبينيم. گوناگوني زيستي ده گروه اصلي گونههاي مورد مطالعه (از جمله ماهي پلاژيك، ماهي ريف و نرمتنان) كه در آبها يا بستر دريا زندگي ميكنند، در ارتفاعاتي با دماي ميانگين ۲۰ درجهي سانتيگراد، بدون تغيير باقي مانده يا كاهش يافته است.
امروزه گوناگوني گونهها در نيمكرهي شمالي در ارتفاعات تقريبي ۳۰ درجهي شمالي (مكزيك و جنوب چين) و در جنوب در ارتفاع تقريبي ۲۰ درجهي جنوبي (شمال استراليا و جنوب برزيل) بيشتر است.
اتفاقي كه قبلاً رخ داده است
تعجبآور نيست كه گوناگوني زيستي جهاني تحت تأثير گرمايش جهاني قرار بگيرد. اين اتفاق قبلاً رخ داده و با پيامدهاي چشمگيري همراه بود. در حدود ۲۵۲ ميليون سال پيش در انتهاي عصر زمينشناسي پرمين، دماي زمين به دليل نشر گازهاي گلخانهاي حاصل از فوران آتشفشانهاي سيبري، در بازهاي ۳۰ الي ۶۰ هزارساله به اندازهي ده درجهي سانتيگراد افزايش يافت.
بر اساس پژوهش فسيلها از آن زمان، تنوع زيستي در استوا ثابت و پراكنده شده است. در اين دوره ۹۰ درصد از گونههاي درياي از بين رفتند. بر اساس پژوهشي از سال ۲۰۱۲، در طول گرمايش سريع زمين در حدود ۱۲۵ هزار سال پيش، صخرههاي مرجاني اندكي از نواحي گرمسيري جابهجا شدهاند. اين الگو مشابه الگو فعلي است گرچه در آن زمان انقراض انبوهي ديده نميشود. نتايج فوق ميتواند هشداري براي گرمايش جهاني فعلي باشد و حتي در آيندهاي نزديك با حركت گونهها به سمت نواحي زيرحارهاي باعث رقابت و تطبيق آنها شود و به انقراض انبوهشان بينجامد.
شرايط كنوني
در طول آخرين عصر يخبندان كه حدود ۱۵ هزار سال پيش به پايان رسيد، گوناگوني فرامينيفرا (نوعي پلانكتون سختپوست تكسلولي) در استوا به اوج خود رسيد و از آن زمان شروع به كاهش كرد. اين پلانكتون يكي از سنگبناهاي گونهها در زنجيرهي غذايي است. طبق پژوهشها كاهش اين گونه در دهههاي اخير به دليل تغييرات اقليمي انساني سرعت گرفته است.
پيامدهاي عميق
از بين رفتن گونهها در اكوسيستمهاي گرمسيري بهمعني كاهش مقاومت بومشناسي در برابر تغييرات محيطي بهويژه به خطر افتادن مقاومت اكوسيستمي است. گوناگوني گونهها در اكوسيستمهاي زيرحارهاي رو به افزايش است. در نتيجه ممكن است مهاجمان گونهها، تعاملهاي جديد شكارچي طعمه و روابط رقابتي جديدي شكل بگيرند. براي مثال حركت ماهي گرمسيري به سمت سيدني هاربر ميتواند باعث افزايش رقابت آنها با گونههاي ديگر بر سر غذا و زيستگاه بشود.
رقابتهاي فوق ميتوانند منجر به فروپاشي اكوسيستم شوند كه در مرز بين دورههاي پرمين و ترياسه ديده شد. در اين دورهها گونههاي زيادي منقرض شدند و منابع غذايي آنها تغيير كرد. تغييرات فوق پيامدهاي چشمگيري براي زندگي انسانها دارند. براي مثال، درآمد بسياري از كشورهاي جزاير گرمسيري از طريق ناوگان ماهيگيري تن و فروش مجوز آن به آبهاي قلمروي خود تأمين ميشود. گونههاي ماهي تن احتمالا بهسرعت به سمت مناطق زيرحارهاي حركت كنند كه در آن سوي قلمروي كشورهاي قرار دارند.
بهطور مشابه بسياري از گونههاي تپههاي دريايي يا ريف كه براي ماهيگيران حائز اهميت هستند و گونههاي عظيمالجثه مثل كوسهي نهنگي، سفرهماهيهاي عظيم و لاكپشتهاي دريايي كه حامي صنعت توريسم هستند هم به سمت مناطق زيرحارهاي حركت ميكنند. حركت ماهيهاي تجاري و زينتي و همچنين ماهيان عظيم ميتواند توانايي كشورهاي گرمسيري براي برآورده ساختن اهداف توسعهي پايدار را به خطر بيندازد.
چاره چيست؟
يكي از راهحلها طبق توافق اقليمي پاريس، كاهش نشر گازهاي گلخانهاي است. فرصتهاي ديگري هم براي كمك به حفظ گوناگوني زيستي و به حداقل رساندن پيامدهاي منفي كوچ گونهها از استوا وجود دارند. در حال حاضر ۲٫۷ درصد از اقيانوس در محدودهي كاملا يا نسبتا حفاظتشده قرار دارند. اين محدوده زير ده درصد توافقشدهي سازمان ملل براي حفظ گوناگوني زيستي در سال ۲۰۲۰ است.
اما گروهي شامل ۴۱ كشور بهدنبال هدفگذاري جديد براي حفاظت از ۳۰ درصد از اقيانوس تا سال ۲۰۳۰ هستند. اين هدف ۳۰ در ۳۰ ميتواند مانع از استخراجهاي بستر دريا و در نتيجه از بين رفتن ماهيها در مناطق حفاظتشده و در نهايت جلوگيري از نشر كربن دياكسيد شود. اين مقياسها همچنين فشار وارده بر گوناگوني زيستي را كاهش ميدهند. طراحي مناطق هوشمند اقليمي ميتواند راه حلي ديگر براي محافظت از گوناگوني زيستي در برابر تغييرات آينده شود. براي مثال، مناطق زيست دريايي را ميتوان در پناهگاههايي با اقليم پايدار قرار داد. بر اساس شواهد موجود تغييرات اقليمي بر بهترين و شناختهترين الگوهاي جهاني بومشناسي هم تأثير ميگذارد در نتيجه نبايد اقدامات احياكننده را به تأخير انداخت.
هم انديشي ها