آسيا براي پيشگيري از دنياگيري احتمالي بعدي آماده مي‌شود
در ژانويه‌ي ۲۰۲۰ جهان شاهد آغاز دنياگيري كرونا بود كه از ووهان چين آغاز شد. دولت تايلند مطالعه مسافران چيني را در فرودگاه آغاز كرده بود و تعدادي از دانشمندان از جمله سوپاپورن واچاراپوليسدا براي آزمايش نمونه‌ها و كشف اشكال انتخاب شدند.
پوليسدا يكي از شكارچيان خبره‌ي ويروس است. او مركز علوم سلامت و بيماري‌هاي عفوني نوظهور را در بانكوك اداره مي‌كند و در طول ده سال گذشته بخشي از تلاش‌هاي پيش‌بيني و توقف بيماري‌هاي جانور به انسان را بر عهده داشت. پوليسدا و تيمش به نمونه‌برداري از گونه‌هاي مختلف مي‌پردازند؛ اما تمركز اصلي آن‌ها روي خفاش‌ها است كه به‌عنوان يكي از ناقلان ويروس كرونا به شهرت رسيد.
پوليسدا و تيمش تنها در طي چند روز، اولين مورد كوويد ۱۹ را در خارج از چين كشف كردند. به لطف اطلاعات اوليه، دولت تايلند فورا براي قرنطينه‌ي بيمارها اقدام و به شهروندان توصيه‌هاي لازم را منتقل كرد؛ در نتيجه با وجود جمعيت ۷۰ ميليوني تايلند، تا تاريخ ۳ ژانويه‌ي ۲۰۲۱ تنها ۸۹۵۵ مورد مبتلا و ۶۵ مرگ بر اثر كوويد ۱۹ در اين كشور گزارش شد.
تهديد بعدي
با اينكه هنوز دنيا سرگرم جنگيدن با كوويد ۱۹ است، پوليسدا احتمال وقوع دنياگيري بعدي را مطالعه مي‌كند. آسيا داراي تعداد زيادي بيماري عفوني نوظهور است. مناطق گرمسيري به دليل تنوع زيستي بالا مي‌توانند منبع بزرگي از پاتوژن‌ها باشند و احتمال ظهور ويروس‌هاي جديد را افزايش بدهند. افزايش جمعيت انسان و تماس با حيوانات وحشي در اين مناطق، يكي از معيارهاي ريسك است.
پوليسدا و همكاران او در طول فعاليت براي نمونه‌برداري از هزاران خفاش، تعداد زيادي ويروس جديد كشف كردند. بخش زيادي از آن‌ها، انواع ويروس كرونا بودند؛ اما ويروس‌هاي كشنده‌ي ديگري هم وجود دارند كه مي‌توانند به انسان منتقل شوند. يكي از اين ويروس‌ها، نيپا است. خفاش‌هاي ميوه‌خوار ميزبان طبيعي اين ويروس‌ها هستند. نرخ مرگ و مير بر اثر اين ويروس از ۴۰ تا ۷۵ درصد متغير است.
شيوع ويروس جديد تنها نگراني پوليسدا نيست. هر سال سازمان جهاني بهداشت (WHO) به مطالعه فهرست بزرگي از پاتوژن‌ها مي‌پردازد كه مي‌توانند شرايط اضطراري عمومي ايجاد كنند و پژوهش‌ها و سرمايه‌گذاري‌ها، براساس اين ويروس‌ها اولويت‌بندي مي‌شوند. تمركز دانشمندان بر اين سه مورد است: ويروس‌هاي پرخطر، ويروس‌هايي كه پتانسيل همه‌گيري دارند و ويروس‌هايي كه هيچ واكسني ندارند. ويروس نيپا در صدر ده ويروس كشنده است و در بخش‌هايي از آسيا شيوع يافته.
دلايل مختلفي براي مهلك بودن نيپا وجود دارد. دوره‌ي طولاني نهفتگي ويروس (۴۵ روز در يكي از نمونه‌ها) فرصت گسترش آن توسط ميزبان را افزايش مي‌دهد. اين ويروس مي‌تواند طيف گسترده‌اي از حيوانات را آلوده كند و ازطريق تماس مستقيم يا مصرف غذاي آلوده منتقل مي‌شود.
شخص مبتلا به ويروس نيپا معمولا علائم تنفسي از جمله سرفه، گلودرد، درد عضلات، خستگي و انسفاليت را تجربه مي‌كند. انسفاليت به ورم مغزي گفته مي‌شود كه مي‌تواند به مرگ بينجامد. به‌طور كلي WHO در تلاش است از گسترش اين ويروس جلوگيري كند.
باتامبانگ شهري در رودخانه‌ي سانكي در شمال غرب كامبوج است. بازار صبحگاهي باتامبانگ از ساعت پنج صبح آغاز مي‌شود؛ موتورسوارها با عبور از كنار خريدارها گردوخاك به پا مي‌كنند. سبدهايي مملوي از ميوه‌ي تازه در اين بازار فروخته مي‌شوند. زنان مسن‌تر سبزي‌هاي خود را مي‌فروشند. به بيان ساده، اين محل يك بازار صبحگاهي عادي است اگر به آسمان نگاه نكنيد. به گفته‌ي واسنا دوئونگ (ويروس‌شناس)، مردم و سگ‌هاي سرگردان زير لانه‌ي پرندگان راه مي‌روند و هر روز در معرض ادرار خفاش‌ها قرار دارند.
بازار صبحگاهي باتامبانگ، محل زندگي خفاش‌هاي ميوه است
بازار باتامبانگ يكي از نقاط متعددي است كه خفاش‌هاي ميوه‌خوار و حيوانات ديگر در تماس مستقيم با انسان قرار مي‌گيرند. اين تماس مي‌تواند زمينه را براي جهش ويروس و دنياگيري بعدي فراهم كند. با وجود خطرهاي فراوان، نمونه‌هاي مجاورت مستقيم زياد هستند. براي مثال خفاش ميوه در بازارهاي تايلند، مدارس و حتي مناطق توريستي ديده مي‌شود.
شيره‌ي نخل خرما در كامبوج از محبوبيت بالايي برخوردار است؛ از طرفي خفاش‌هاي ميوه به‌وفور بر فراز اين درخت‌ها ديده مي‌شوند. به اين ترتيب انسان‌ها در اين مناطق بايد نه‌تنها نگران نزديكي با خفاش‌ها، بلكه نگران مصرف كردن محصولات آلوده‌شده توسط آن‌ها باشند.
تغيير دنيا
دوري از خفاش‌ها در سال‌هاي گذشته امكان‌پذير بود؛ اما با افزايش جمعيت، انسان‌ها در حال تغيير زمين و نابودي زيستگاه‌ها هستند تا بتوانند نياز خود به منابع را برآورده سازند. به اين ترتيب احتمال گسترش بيماري‌ها افزايش خواهد يافت. ۶۰ درصد جمعيت جهان در آسيا و مناطق اقيانوس آرام زندگي مي‌كنند و سرعت شهرسازي روبه افزايش است. به نقل از بانك جهاني، بين سال‌هاي ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ تقريبا ۲۰۰ ميليون نفر در شرق آسيا به مناطق شهري مهاجرت كردند.
نابودي زيستگاه خفاش‌ها عامل شيوع نيپا در گذشته بود. شيوع ويروس نيپا در مالزي در سال ۱۹۹۸ منجر به كشته شدن بيش از ۱۰۰ نفر شد. براساس نتايج پژوهش‌ها، آتش‌سوزي جنگل و خشكسالي محلي، خفاش‌ها را از زيستگاه طبيعي‌شان محروم كرده‌اند و آن‌ها به ناچار به سمت درخت‌هاي ميوه و مزارع روي مي‌آورند. طبق شواهد، خفاش‌ها در شرايط استرس بيشتر تحت تأثير ويروس قرار مي‌گيرند. اجبار به مهاجرت و تماس نزديك با گونه‌هايي كه در شرايط عادي ارتباطي با آن‌ها ندارند، باعث مي‌شود ويروس از خفاش به خوك و سپس به كشاورزها منتقل شود.
آسيا منبع تقريبا ۱۵ درصد از جنگل‌هاي گرمسيري جهان و سرعت جنگل‌زدايي در آن رو به افزايش است. اين مناطق معمولا بيشترين تنوع زيستي را دارند. بخش زيادي از جنگل‌زدايي‌ها به دليل توليد محصولاتي مثل روغن پالم است و برخي مناطق براي دامداري از بين مي‌روند. خفاش‌ها منبع بسياري از بيماري‌هاي مهلك مثل نيپا، كوويد ۱۹ و ابولا و سارس هستند. پس اين پرسش مطرح مي‌شود كه آيا بايد خفاش‌ها را نابود كرد؟ به گفته‌ي ترسي گولدستين رئيس مؤسسه‌‌ي Predict Project، با اين كار فقط شرايط بدتر خواهد شد. او مي‌گويد:
خفاش‌ها نقش زيادي در اكوسيستم دارند. آن‌ها وظيفه‌ي گرده‌افشاني بيش از ۵۰۰ گونه‌ي گياهي را بر عهده دارند، جمعيت حشرات را كنترل مي‌كنند و با خوردن پشه‌هايي مثل مالاريا نقش عمده‌اي در كنترل بيماري‌هاي مهلك حشرات دارند.
رسيدن به پاسخ، طرح پرسش
با پاسخ‌هايي كه دانشمندان ارائه مي‌كنند، پرسش‌هاي ديگري به وجود مي‌آيد. براي مثال چرا كامبوج شاهد شيوع ويروس نيپا نيست درحالي‌كه تمام معيارهاي ريسك را دارد؟ آيا ويروس كامبوج با ويروس مالزي تفاوت دارد؟ آيا تماس انسان با خفاش در هر كشور متفاوت است؟ تيم دوونگ در تلاش براي پاسخ به پرسش‌هاي فوق است. البته تيم دوونگ در پاسخ به اين پرسش‌ها تنها نيست و شكار ويروس مشاركتي جهاني است.
ازآنجاكه ويروس نيپا بسيار خطرناك است، دولت‌هاي سراسر جهان آن، پتانسيل بيوتروريسم (تروريسم زيستي) آن را بالا مي‌دانند و تنها مجموعه‌اي محدود از آزمايشگاه‌هاي سراسر جهان اجازه‌ي كشت، پرورش و ذخيره‌سازي آن را دارند. آزمايشگاه ويليام يكي از آن‌ها است. تيم ويليام شامل متخصص كارشناسان پيشتاز جهان در حوزه‌ي ويروس نيپا است كه به مجموعه‌ي وسيعي از ابزار تشخيصي دسترسي دارند. آن‌ها با پوشيدن لباس مخصوص ضد آلودگي قادر به پرورش ويروس‌هاي خطرناك از يك نمونه‌ي كوچك و سپس كار با حجم بزرگ‌تري از آن‌ها هستند. به اين ترتيب به نحوه‌ي تكثير، انتقال و عامل بيماري پي مي‌برند.
دوونگ و تيم او به دنبال جذب سرمايه براي آزمايش بعدي كشف پاتوژن هستند تا به‌صورت پيوسته بر خفاش‌هاي كامبوج نظارت كنند و به وجود آلودگي‌هاي ديگر در انسان پي ببرند. دوونگ و پوليسدا اميدوار هستند به همكاري با يكديگر براي مبارزه با ويروس نيپا در جنوب شرقي آسيا ادامه بدهند و پيش‌نويس طرح پيشنهادي براي مطالعه ويروس نيپا را ارائه داده‌اند.
هم انديشي ها