براي كودكان نوپا زندگي پر از تجربيات جديد است. اخيرا پژوهشگران، نقطه عطف جديدي را به فهرست طولاني تغييراتي كه انسان‌هاي كوچك از آن مي‌گذرند، اضافه كرده‌اند. اين تغيير چشم‌گير در عملكرد مغز، هدفي حياتي به خواب مي‌بخشد.
چندين دهه مطالعه درزمينه‌ي اهميت خواب براي رشد و نگه‌داري مغز به ما ايده‌ي خوبي درمورد ضرورت خواب كافي داده است. به‌تازگي پژوهشگران آمريكايي با ايجاد مدلي رياضي كه نشان مي‌دهد با گذشت دوران كودكي، رفتار خواب چگونه تغيير مي‌يابد، بينش وسيع‌تري درمورد عملكردهاي اصلي خواب فراهم آورده‌اند. ون ساوج، بوم‌شناس و زيست‌شناس دانشگاه كاليفرنيا مي‌گويد: «من از مشاهده‌ي چنين تغييرات بزرگي در دوره‌ي كوتاه زمان، شوكه شده بودم و اينكه تغيير زماني رخ مي‌دهد كه بسيار كم سن و سال هستيد.»
درحالي‌كه خواب چيزي است كه همه‌ي ما آن را تقريبا هر روز تجربه مي‌كنيم، مسائل زيادي درمورد آن وجود دارد كه از آن‌ها بي‌خبريم. هرچه با دقت بيشتري نگاه مي‌كنيم، اين عملكرد پيچيده‌تر به‌انديشه متخصصين مي‌رسد. ساوج و گروهش در گزارش خود مي‌نويسند: «با فرض اينكه خواب با هدف خدمت به برخي عملكردهاي اصلي تكامل يافته است، تقريبا مسلم است كه اين خصوصيت فراگير و وقت‌گير حيات حيواني عملكردهاي فيزيولوژيكي مختلفي داشته باشد.»
بخش مهمي از فرايند خواب، ورود به نوعي وضعيت هشياري است كه با تغييرات سريع چشمان هنگام خواب همراه است و مرحله‌ي حركات سريع چشم (REM) خوانده مي‌شود. در افراد بزرگسال، اين مرحله تقريبا يك و نيم ساعت پس از رفتن به خواب آغاز مي‌شود و به‌انديشه متخصصين مي‌رسد با تقويت تجربياتي كه حين بيداري داشته‌ايم، ارتباط داشته باشد و اين خاطرات را در بانك‌هاي حافظه‌ي ما تثبيت مي‌كند. نوزادان درحال خواب معمولا حدود نيمي از زمان خود را در اين حالت مي‌گذرانند، درحالي‌كه با رسيدن به سن ۱۰ سالگي مرحله‌ي خواب REM تقريبا يك‌چهارم از خواب كودكان را تشكيل مي‌دهد. با گذر از سن ۵۰ سالگي، فقط ۱۵ درصد از دوره‌ي خواب شامل اين مرحله‌ي خواب تشكيل حافظه مي‌شود.
ممكن است تصور كنيم نوزادان به اين خاطر به خواب REM نياز دارند تا خواب مغز درحال رشد آن‌ها را تقويت كند و آن را با تجاربي پر كند كه به آن‌ها در آينده كمك كند. پس در زمان‌هاي ديگر چه اتفاقي مي‌افتد؟ خواب فرصت خوبي براي بدن است تا پاك‌سازي عمومي انجام داده و مواد زائد را حذف و ترميم انجام دهد. به‌انديشه متخصصين مي‌رسد كمبود خواب، راهي براي تجمع ضايعاتي باشد كه خطر بروز آسيب‌هاي عصبي نظير زوال عقل را در آينده افزايش مي‌دهد.
اگرچه درمورد الگوهاي خواب مي‌دانيم، درمورد مدل‌هاي جامعي كه ممكن است به ما در درك بهتر نحوه و علت تكامل خواب كمك كنند، دانش زيادي نداريم. پژوهشگران با تركيب تخصص خود در زمينه‌ي علوم اعصاب، زيست‌شناسي و رياضي از داده‌هاي حاصل از ده‌ها مطالعه‌ي انجام‌شده درزمينه‌ي خواب استفاده كردند تا دريابند كه آيا رابطه ميان مدت زمان خواب REM و اندازه‌ي بدن، منعكس‌كننده‌ي قانون عميق‌تري درمورد نحوه‌ي توسعه‌ي ما است. آن‌ها شواهدي از وجود ارتباط ميان توده‌ي بدن با مقدار خواب پيدا كردند. در انسان‌هاي كوچك مغز سريع‌تر از بقيه بدن رشد مي‌كند و نياز به تمركز زيادي براي ايجاد اتصالات دارد. با‌اين‌حال، رابطه‌ي ميان رشد مغز و نياز به نگه‌داري از آن با هم تناسب دارد. وقتي مغز كم‌و‌بيش ساخته شود، خواب عمدتا براي نگه‌داري مغز موردنياز است كه مقدار آن متناسب با اندازه‌ي آن است.
اندازه‌گيري‌هاي اوليه مربوط به سه حيوان نيز در اين مطالعه درانديشه متخصصين گرفته شد و بينشي درمورد توسعه‌ي خرگوش‌ها، موش‌ها و خوكچه‌هاي هندي فراهم كرد. اين تجزيه‌و‌تحليل، سازگاري شگفت‌انگيزي را ميان گونه‌هاي مختلف نشان مي‌داد. مدت زمان خواب REM در حيواناتي كه از انديشه متخصصين سني معادل انسان دو و نيم ساله بودند، كاهش پيدا مي‌كرد. اين موضوع كه اين تغييرات در ميان جانوران مورد مطالعه به‌خوبي حفظ شده است، نشان مي‌دهد كه عملكرد آن ممكن است براي توسعه‌ي پستانداران حياتي باشد.
هنوز خيلي زود است كه براساس اين مدل نتيجه‌گيري‌هاي محكم و كلي درمورد توسعه‌ي پستانداران ارائه كنيم يا بدانيم كه آيا اين مدل مي‌تواند به‌طور گسترده‌تري درمورد حيوانات ديگر به كار رود. اما داشتن يك رويكرد رياضي نظير اين مورد، راه را براي آزمايش اين موضوع كه آيا تحول عمده در هدف اوليه‌ي خواب، مرحله‌ي مشتركي در روند توسعه كل سلسله‌ي جانوران است يا اينكه آيا كودكان نوپاي انساني در اين خصوص خاص هستند، باز مي‌كند. ساوج مي‌گويد: «مغز در جريان آن دوره درحال انجام كاري واقعا شگفت‌انگيز و بسيار متفاوت است. پيامدهاي آن ازانديشه متخصصين توانايي ما براي يادگيري زبان يا سازگاري مغز با شرايط مختلف چيست؟»
درون آن سر كوچك اتفاقات زيادي درحال رخ دادن است. اين دليل ديگري است كه نشان مي‌دهد بايد تا جاي ممكن خواب شبانه‌ي خوبي داشته باشيم.
نتايج پژوهش جديد در مجله‌ي Science Advances منتشر شده است.
هم انديشي ها