چرا برخي افراد حس بويايي خوبي دارند؟

آيا با حس برخي بوها احساس ناراحتي يا حتي تهوع پيدا مي‌كنيد؟ آيا بيني شما حتي ضعيف‌ترين بوها را احساس مي‌كند؟ برخي بوها به شما حس مثبت يا منفي مي‌دهند؟ اگر پاسختان به اين پرسش‌ها مثبت است، حس بويايي شما قوي است. از انديشه متخصصين پزشكي افرادي كه نسبت به سطح ميانگين افراد عادي، حس بويايي قوي دارند با عنوان هيپروسمي (hyperosmia) شناخته مي‌شوند. براي مثال، برخي از اين افراد حتي نسبت به بوهاي خوشايند هم حساس هستند و واكنش گروهي ديگر به بوهاي بد، شديدتر از حد معمول است. هيپروسمي‌ها نمونه‌هاي نادري هستند؛ بااين‌حال پژوهشگرها اطلاعات دقيقي از اين شرايط ندارند. در ادامه به دلايل حساسيت شديد به بوها اشاره مي‌كنيم.

در برخي پژوهش‌ها به رابطه‌ي بين شرايط متعدد پزشكي و هيپروسمي اشاره شده است. براي مثال بيماري‌هايي مثل ميگرن، لايم، نحوه‌ي توزيع مايعات بدن، نقص هورموني و برخي داروها مي‌توانند بر حس بويايي تأثير بگذارند. گرچه در بسياري از نمونه‌ها دليل اصلي هيپروسمي شناسايي نشده است، بيماري‌هاي فوق با تغيير الكتروليت‌هاي بدن بر سيگنال‌هاي گيرنده‌هاي حسي تأثير مي‌گذارند.

طبق پژوهش‌ها، جهش‌ها و شرايط ژنتيكي مشخصي مثل بيان بيش از اندازه‌ي ژن KAL1، رابطه‌ي مستقيمي با افزايش حس بويايي دارند. بيان ژن به فرآيندي گفته مي‌شود كه در آن از اطلاعات يك ژن براي تركيب محصولات آمينواسيدي استفاده مي‌شود. ژن KAL1 كه وظيفه‌ي توليد پروتئيني به‌نام آنوسمين را برعهده دارد، حركت و رشد سلول‌هاي عصبي بويايي را كنترل مي‌كند. طبق پژوهشي، رمزنگاري ژنتيكي پروتئين مرتبط با حس بويايي و گيرنده‌هاي حسي بيني، در ميان گروه‌هاي جمعيتي متفاوت است درنتيجه برخي افراد ذاتا حس بويايي بهتري نسبت به بقيه دارند.

بسياري از زنان باردار، بوهاي خاصي را حس مي‌كنند كه قبلا هرگز آن‌ها را آزار نمي‌داد. طبق پژوهشي علمي، برخي زنان باردار به‌صورت موقتي حس بويايي قوي پيدا مي‌كنند. پژوهشگرها با مقايسه‌ي يافته‌هاي بيش از ۵۰ پژوهش در رابطه با تأثير بارداري بر حس بويايي به اين نتيجه رسيدند: حتي زناني كه قبل از بارداري حس بويايي قوي و شديدي ندارند، پس از بارداري نسبت به برخي بوهاي خاص حساس مي‌شوند؛ اما در اين پژوهش شواهد كافي براي شناسايي بوهاي بيشتر وجود نداشت. با اينكه افزايش شدت حس بويايي در ميان زنان باردار، پديده‌اي متداول است پژوهشگرها هنوز به‌علت واقعي آن پي نبرده‌اند. بااين‌حال اين حساسيت موقتي است.

پژوهشي در سال ۲۰۱۹، به تفاوت‌هاي مغزي افراد با حس بويايي شديد با افراد نرمال پرداخت. پژوهشگرها به مقايسه‌ي ۲۵ مرد با حس بويايي شديد و ۲۰ مرد با وضعيت نرمال پرداختند. آن‌ها با استفاده از اسكن مغزي شركت‌كنندگان به مقايسه‌ي حجم ماده‌ي خاكستري در بخش‌هاي مرتبط با بويايي پرداختند. طبق يافته‌ها، فعاليت مغزي در افرادي كه حس بويايي شديد دارند در دو نقطه‌ي كليدي مغز افزايش مي‌يابد. اين دو نقطه‌ وظيفه‌ي گردآوري، يادگيري و به خاطر سپردن اطلاعات بويايي را برعهده دارند. باتوجه‌به تفاوت‌هاي مغزي افراد با يكديگر مشخص نيست حس بويايي شديد دليل ژنتيكي دارد يا اكتسابي است.

بديهي است بو و حافظه‌ رابطه‌ي مستقيمي با يكديگر دارند؛ اما طبق يافته‌هاي پژوهشي در سال ۲۰۱۴، اين رابطه مي‌تواند يكي از دلايل هيپروسمي باشد. در اين پژوهش، حس بويايي ۵۵ داوطلب بيشتر از سطح ميانگين بود. پژوهشگرها همچنين به مقايسه‌ي‌ افراد هم‌سن و هم‌جنسيت با حس بويايي عادي پرداختند. در ادامه از افراد هيپروسمي خواسته شد، پرسشنامه‌هايي را درباره‌ي تجربه‌ي بوها كامل كنند. برخي بوهاي محيط براي اين گروه آزاردهنده و تهوع‌آور هستند؛ اما در اين پژوهش حساسيت افراد نسبت به مجموعه‌ي گسترده‌اي از بوها ارزيابي نشد؛ به همين دليل به‌سختي مي‌توان تشخيص داد شركت‌كنندگان حس بويايي عادي يا غيرعادي دارند. بر اساس پژوهش‌هاي مشابه ديگر، حساسيت نسبت به برخي بوهاي خاص مثل رزين‌هاي فنوليك، فرمالدهيد و بوي برخي مواد شيميايي رابطه‌ي مستقيمي با تجربه‌هاي منفي دارند.

آيا حس بويايي شديد قدرتي ويژه است كه تا ابد ادامه دارد يا موقتي است؟ در سال ۲۰۰۳ پژوهشي روي ۲۳۰ داوطلب براي تست عمق بويايي نسبت به متخصصلاتيل الكل (بوي رزها) و اوكاليپتول (داراي بوي مشابه نعنا) انجام شد. طبق يافته‌هاي اين پژوهش، ميزان عمق بو رابطه‌ي مستقيمي با غلظت آن دارد. پژوهشگرها از دستگاهي براي آشكارسازي هشت درجه‌ي غلظت بو استفاده كردند كه از «به سختي قابل حس» تا «بسيار قوي» متغير است.

بنابراين اين‌طور به‌انديشه متخصصين مي‌رسد كه علت حس بويايي شديد در برخي افراد، تركيبي از ژنتيك و يادگيري بويايي باشد؛ البته برخي از آن‌ها شرايط خاص پزشكي دارند. همچنين زنان بارداري كه در بازه‌اي موقتي حس بويايي شديد پيدا مي‌كنند در گروه هيپروسمي‌ها قرار نمي‌گيرند.