آيا ريشه‌كني كوويد ۱۹ امكان‌پذير است؟

اكثر دانشمندان توافق دارند كه براي محدود كردن شيوع ويروس SARS-CoV-2، به اقدامات كنترلي دقيقي مانند رديابي تماس، آزمايش و جداسازي، همراه‌ با فاصله‌گيري اجتماعي و پوشيدن ماسك نياز است. كره‌جنوبي، تايوان، چين و نيوزيلند همگي با موفقيت از اين رويكردها براي سركوب ويروس استفاده كرده‌اند. حتي تعدادي از آن‌ها خواستار رويكرد «كوويد ۱۹ صفر» بوده‌اند كه به‌معناي اين است كه به‌جاي تلاش براي محدود كردن انتشار ويروس، براي ريشه‌كني آن تلاش كرد. نيوزيلند تقريبا موفق شده بود؛ اما پس از ۱۰۰ روز بدون مورد جديد، عفونت‌هاي جديدي از مسافرت‌هاي بين‌المللي و ديگر منابع ناشناخته ظاهر شدند.

اگرچه مي‌توان منحني موارد جديد را با استفاده از اين اقدامات كنترلي هموار كرد، رسيدن به كوويد ۱۹ صفر با استفاده از آن‌ها دشوارتر است. اين روش براي برخي از كشورهاي جزيره‌اي مي‌تواند ممكن باشد؛ اما مورد نيوزيلند نشان مي‌دهد كه بايد براي پيشگيري از ورود مجدد ويروس تلاش زيادي كرد. اين امر احتمالا به محدوديت‌هاي مسافرتي شديد و طولاني و آزمايش دقيق مسافران قبل و بعد از مسافرت نياز دارد.

با توجه ‌به اينكه ميل كمي براي بسته بودن طولاني‌مدت مرزها وجود دارد و اقدامات كنترل جامعه به‌تنهايي براي حذف ويروس كافي نيست، رسيدن به سطح صفر از عفونت كوويد ۱۹ درحال حاضر غير ممكن است. اما در آينده در صورت به‌كارگيري رويكردهاي متفاوت، ممكن است عملي باشد.

موثرترين روش مهار كوويد ۱۹ بهره‌برداري از مكانيسم دفاعي طبيعي بدن يعني سيستم ايمني است. بهبودي از عفونت ويروسي معمولا با ايجاد ايمني همراه است. اينكه آيا ابتلا به عفونت SARS-CoV-2 در برابر عفونت مجدد اين ويروس محافظت مي‌كند يا نه، هنوز مشخص نيست؛ اما موارد معدودي وجود دارد كه در آن افراد دچار عفونت مجدد شدند.

بيشتر افراد آلوده آنتي‌بادي‌هايي عليه ويروس توليد مي‌كنند و اگرچه كساني كه علائم بيماري را بروز نمي‌دهند، ممكن است آنتي‌بادي توليد نكنند، عفونت مي‌تواند سلول‌هاي T را در آن‌ها فعال كند كه دفاع ديگري مهيا مي‌كنند. بنابراين به ‌انديشه متخصصين مي‌رسد عفونت حداقل در كوتاه‌مدت در بيشتر افراد ايمني ايجاد كند. برخي از دانشمندان با آگاهي از اين مسئله اخيرا پيشنهاد كرده‌اند كه ضمن محافظت از افراد سالمند و آسيب‌پذير، بايد اجازه داد ويروس در بين مردم منتشر شود تا ايمني جمعي ايجاد شود. ايمني جمعي موقعيتي است كه در آن تعداد كافي از افراد در برابر بيماري ايمن مي‌شوند تا مانع از انتشار آزادانه‌ي آن شوند. آستانه‌ي رسيدن به اين وضعيت درمورد ويروس‌هاي به‌شدت مسري مانند ويروس سرخك، تا حد ۹۰ تا ۹۵ درصد بالا است. برخي پيشنهاد كرده‌اند اين آستانه براي ويروس SARS-CoV-2 ممكن است تا حد ۵۰ درصد پايين باشد؛ اما اتفاق ‌انديشه متخصصين بيشتر درمحدوده‌ي ۶۰ تا ۷۰ درصد است.

تأثير موج دوم احتمالا در چنين مناطقي كه در آن‌ها بسياري از افراد قبلا آلوده شده‌اند، كمتر خواهد بود اما اگر آن منطقه به آستانه‌ي ايمني جمعي نرسيده باشند، كل جمعيت محافظت نخواهد شد. نتيجه‌ي تلاش براي رسيدن به آستانه‌ي ايمني جمعي ازطريق عفونت طبيعي مرگ‌و‌مير بالاتر در گروه‌هاي درمعرض خطر يعني افراد سالخورده، افراد دچار چاقي و افراد داراي وضعيت‌هاي پزشكي زمينه‌اي، خواهد بود.

علاوه‌بر‌اين، برخي افرادي كه مبتلا مي‌شوند، حتي اگر عفونت اوليه‌ي آن‌ها خيلي شديد نباشد، دچار عوارض سلامتي بلندمدت مي‌شوند. بنابراين در بيشتر موارد، تلاش براي رسيدن به ايمني جمعي استراتژي غيرقابل قبولي براي سركوب ويروس است.

با‌اين‌حال دستيابي به ايمني جمعي ازطريق واكسيناسيون، از انديشه متخصصين تئوري داراي اين پتانسيل است كه ما را به سطح صفر كوويد ۱۹ برساند. واكسن‌ها در بسياري از كشورهاي پيشرفته شيوع ديفتري، كزاز، سرخك، اوريون، سرخچه و هموفيلوس آنفلوانزاي نوع B را نزديك صفر رسانده‌اند.

بيش از ۲۰۰ واكسن عليه SARS-CoV-2 در دست ساخت است. اما داشتن واكسني كه كوويد ۱۹ را حذف كند، بسيار دشوار است. در اين شرايط واكسن بايد هم در پيشگيري از بيماري و هم در توقف انتقال ويروس به افرادي كه دچار آن نشده‌اند، بسيار مؤثر باشد. اما واكسن‌هاي در حال ساخت هدف بسيار پايين‌تري را دنبال مي‌كنند: حداقل كارآيي ۵۰ درصد كه آستانه‌ي مورد نياز براي تأييد آن‌ها از سوي سازمان غذا و داروي آمريكا است.

ساخت واكسني بسيار مؤثر در اولين تلاش ممكن است بيش‌ازحد خوش‌بينانه باشد. همچنين لازم است واكسن‌ در تمامي گروه‌هاي سني مؤثر و استفاده از آن‌ براي كل جمعيت بي‌خطر باشد. بي‌خطر بودن واكسن مهم است؛ زيرا هرگونه نگراني در هر يك از گروه‌هاي سني، اعتماد و پذيرش واكسن را كاهش مي‌دهد.

همچنين لازم است واكسن به مقادير كافي توليد شود تا به دست بيش از ۷ ميليارد نفر برسد و اين فرايندي زمان‌بر است. براي مثال، شركت آسترازنكا كه در حال ساخت يكي از واكسن‌هاي پيشتاز است، قراردادهايي براي توليد ۲ ميليارد دوز واكسن تا پايان سال ۲۰۲۱ بسته است. توليد دوز كافي از واكسن براي كل جهان ممكن است چندين سال طول بكشد.

همچنين تأثير فوري نخواهد بود. آخرين مورد طبيعي آبله در سال ۱۹۷۷ ديده شد؛ يعني ده سال پس از اينكه سازمان جهاني بهداشت، برنامه ريشه‌كني جهاني را براي اين بيماري راه‌اندازي كرد و حدود ۲۰۰ سال پس از اينكه اولين واكسن آبله ساخته شد. از زمان آغاز طرح جهاني ريشه‌كني فلج اطفال، ۳۰ سال طول كشيد تا اين ويروس از بيشتر مناطق دنيا ريشه‌كن شود؛ اما همچنان در پاكستان و افغانستان در گردش است.

بنابراين درحالي‌كه واكسن مؤثر بهترين شانس براي رسيدن به كوويد ۱۹ صفر است، بايد درمورد آنچه امكان‌پذير است، واقع‌بين باشيم. ريشه‌كن كردن ويروس در بيشتر مناطق جهان غير ممكن نيست؛ اما ممكن است سال‌ها طول بكشد.