واكسن آسترازنكا آكسفورد و هرآنچه بايد درباره آن بدانيد

در چند روز اخير، انتشار اخبار اميدبخش از واكسن‌هايي آزمايشي را شاهد بوديم كه به‌ منظور پيشگيري از كوويد ۱۹ ساخته شده‌اند و آخرين مورد آن‌ها، محصول دانشگاه آكسفورد و شركت داروسازي آسترازنكا است. اين دو روز دوشنبه نتايج تجزيه‌وتحليل مقدماتي را اعلام كردند كه اثربخشي واكسن به‌خصوص هنگام تزريق نيم‌دوز را نشان مي‌داد.

خبر واكسن آكسفورد و آسترازنكا پس از آن منتشر شد كه مدرنا، فايزر و بيون‌تك گزارش‌هايي خيره‌كننده از عملكرد واكسن‌هاي ساخت خود منتشر كردند. اما خبر محصول آسترازنكا اندكي ابهام دارد و به‌ همين دليل متخصصان پيش از قضاوت درباره‌ي ميزان اثربخشي نهايي واكسن، خواهان مشاهده‌ي داده‌هاي بيشتر هستند. بااين‌حال واكسن آكسفورد و آسترازنكا به‌ دليل ويژگي‌هايي كه دارد، مي‌تواند براي بخش عمده‌اي از جهان اميدواركننده و تغييردهنده‌ي وضعيت باشد. براي آشنايي با اين واكسن با اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران همراه باشيد.

پژوهشگران در دانشگاه آكسفورد، واكسن را با استفاده از نوعي عامل بيماري‌زا به ‌نام آدنوويروس ساخته‌اند كه معمولا موجب بروز سرماخوردگي در شامپانزه‌ها مي‌شود. آن‌ها ويروس را از انديشه متخصصين ژنتيكي به‌ نحوي تغيير دادند تا حامل ژن پروتئين ويروس كرونا باشد. در تئوري، اين ژن سيستم ايمني فرد را براي تشخيص ويروس كروناي واقعي يادگيري مي‌دهد.

واكسن‌هاي مبتني بر آدنوويروس را جانسون اند جانسون (شركت داروسازي آمريكايي) و همچنين آزمايشگاه‌هاي واقع در چين، ايتاليا و ساير نقاط دنيا آزمايش مي‌كنند. واكسني مبتني بر اين ويروس به‌ نام اسپوتنيك وي هم‌ براي موارد اضطراري در حال توزيع در روسيه است. مؤسسه‌ي گاماليا (سازنده‌ي واكسن روسي) هفته‌ي گذشته ادعا كرد محصول آن‌ها اثربخشي ۹۲ درصد دارد؛ بااين‌حال پژوهشگران هنوز داده‌هاي كارآزمايي مرحله‌ي پاياني اسپوتنيك وي را منتشر نكرده‌اند.

بهار امسال، آسترازنكا و آكسفورد اجراي كارآزمايي‌هاي باليني را نخست در بريتانيا و سپس ديگر كشورها از جمله ايالات متحده آغاز كردند. نتايج دور اول كارآزمايي‌ها اميدبخش بود و نشان داد واكسن موجب توليد پادتن‌هاي ضد ويروس كرونا در بدن شركت‌كنندگان مي‌شود.

روز دوشنبه، آسترازنكا و آكسفورد جزئياتي درباره‌ي ۱۳۱ داوطلب اوليه‌ منتشر كردند كه در كارآزمايي‌هاي مرحله‌ي پاياني در بريتانيا و برزيل، گيرنده‌ي واكسن بودند. به تمام داوطلبان دو دوز با فاصله‌ي تقريبا يك ماه تزريق شد؛ اما در برخي از موارد، قدرت دوز اول نصف بود. به‌ نحوي غافل‌گيركننده، تركيب واكسن با نيم‌دوز اوليه در پيشگيري از كوويد ۱۹، ۹۰ درصد مؤثر بود. در مقابل، تزريق تركيب دو دوز كامل تنها ۶۲ درصد كارايي داشت.

هيچ‌كس هنوز نمي‌داند. پژوهشگران گمان مي‌كنند دوز اوليه‌ي كمتر، عملكردي بهتر در شبيه‌سازي تجربه‌ي ابتلا به عفونت ويروس كرونا دارد و واكنش قوي‌تر سيستم ايمني را برمي‌انگيزد. اما ديگر عوامل نظير اندازه و تركيب گروه‌هاي دريافت‌كننده‌ي دوزهاي مختلف ممكن است تأثيرگذار باشد.

استفاده از نصف دوز در تزريق اول، صرفا اشتباهي از روي خوش‌شانسي بود. به ‌نقل از رويترز، پژوهشگران در بريتانيا قصد داشتند دوز اوليه را با قدرت كامل به داوطلبان تزريق كنند؛ اما انجام محاسبات غلط موجب شد آن را به اشتباه با نصف قدرت به افراد بدهند. پژوهشگران پس از كشف خطا، طبق برنامه يك ماه بعد به داوطلباني كه تحت ‌تأثير آن قرار گرفتند، دوز دوم را با قدرت كامل تزريق كردند.

از بين بيش از ۲۳ هزار شركت‌كننده كه نتايجشان روز دوشنبه منتشر شد، كمتر از ۲۸۰۰ داوطلب دوز اوليه را با نصف قدرت دريافت كردند. بر پايه‌ي اين تعداد بسيار اندك كه از شمار شركت‌كنندگان كارآزمايي‌هاي فايزر و مدرنا بسيار كمتر است، نمي‌توان اثربخشي قطعي واكسن را ۹۰ درصد نتيجه گرفت. به ‌همين دليل، تأييد اثربخشي چشمگير نيم‌دوز به داده‌هاي بسيار بيشتر نياز دارد.

پژوهشگران آكسفورد از سال‌ها پيش واكسن مبتني بر آدنوويروس خود به ‌نام ChAdOx1 را براي پيشگيري از شماري از ديگر بيماري‌ها از جمله ابولا و زيكا روي شامپانزه‌ها آزمايش كرده‌اند. هيچ‌كدام از آن مطالعات به كارآزمايي‌ پاياني مرحله‌ي سوم نرسيده‌ است اما به پژوهشگران امكان داده‌اند ايمني ساختار واكسن را بيازمايند و آن‌ها نيز تاكنون هيچ عوارض جانبي مهمي پيدا نكرده‌اند.

واكسن آسترازنكا درمقايسه با ديگر واكسن‌هاي پيش‌گام برخي مزايايي دارد؛ از جمله نگه‌داري و توليد انبوه آسا‌‌ن‌تر و ارزش ارزان‌تر (هر دوز بين ۳ تا ۴ دلار). اين خصوصيات موجب مي‌شود امكان توزيع واكسن در مناطق درحال‌توسعه از جمله ايران و كشورهاي آفريقايي راحت‌تر فراهم باشد.