هرآنچه بايد در مورد كليه بدانيم؛ عملكرد، ساختار و بيماريها
كليهها يك جفت اندام لوبيايي-شكل هستند كه در بدن همه مهرهداران وجود دارند. آنها مواد زائد را از بدن خارج ميكنند، سطح الكتروليتهاي بدن را متعادل نگه ميدارند و فشار خون را تنظيم ميكنند.
محل قرارگيري كليهها در دو طرف ستون فقرات، زير دندهها و پشت معده است. هر كليه تقريبا ۹ تا ۱۲ سانتيمتر طول دارد و اندازه هر يك از كليهها به اندازه مشت يك فرد بزرگسال است.
كليهها از مهمترين اندامهاي بدن به شمار ميآيند. مصريان باستان قبل از موميايي كردن بدن، فقط مغز و كليهها را در موقعيت خود رها ميكردند؛ زيرا معتقد بودند اين اندامها از ارزش بالاتري برخوردار هستند.
وظيفه كليهها فيلتر كردن خون است. آنها مواد زائد را از بين ميبرند و تعادل مايعات بدن و سطح مناسب الكتروليتها را كنترل ميكنند. تمام خون موجود در بدن شما چندين بار در روز از فيلترهاي كليوي عبور ميكند.
در طول گردش خون در بدن، خون وارد كليه ميشود. هر كليه حدود يك ميليون فيلتر كوچك به نام نفرون دارد. مواد زائد خون دفع شده و در صورت نياز نمك، آب و مواد معدني موجود در آن بازجذب ميشوند. خون فيلتر شده دوباره به جريان خون باز ميگردند.
مواد زائد خون از طريق كليه به ادرار تبديل و در لگنچه كليه جمع ميشوند. لگنچه يك ساختار قيفي-شكل است كه لولهاي در آن به نام حالب، ادرار را از كليهها به مثانه تخليه ميكند.
ساختمان كليهها
كليهها اندامهاي قهوهاي مايل به قرمزرنگي هستند كه در دو طرف ستون فقرات و در پشت حفره شكم قرار دارند. كليه راست بهطور كلي كمي كوچكتر و پايينتر از كليه چپ قرار دارد تا فضاي لازم براي قرارگيري كبد در حفره شكمي ايجاد شود.
وزن هر كليه در مردان ۱۲۵ تا ۱۷۰ گرم و در زنان ۱۱۵ تا ۱۵۵ گرم است. طول كليهها نيز در مردان و زنان كمي با يكديگر تفاوت دارد؛ در زنان طول كليهها در حدود ۹٫۵ تا ۱۱ سانتيمتر و در مردان ۱۰ تا ۱۲ سانتيمتر اندازهگيري شده است.
از خارج به سمت داخل، كليهها توسط سه لايه احاطه شدهاند. بيرونيترين لايه يك لايه بافت همبند سخت است كه فاسياي كليه ناميده ميشود. اين لايه غدد فوق كليوي (غدههايي كه در بالاي هر كليه قرار دارند) را نيز احاطه ميكند. لايه دوم كپسول چربي اطراف كليه است كه به قرارگيري كليهها در محل اصلي خود كمك ميكند. سومين و داخليترين لايه، كپسول كليه است. اين كپسول از ساختارهاي فيبري سخت و محكم تشكيل شده است.
تمام خون در بدن انسان چندين بار در روز توسط كليهها فيلتر ميشود. اين اندامها تقريبا ۲۵ درصد اكسيژن جذبشده از طريق ريهها را براي انجام اين عملكرد مصرف ميكنند. اكسيژن به سلولهاي كليه اين امكان را ميدهد تا از طريق تنفس هوازي، انرژي شيميايي را به شكل ATP (مولكول حامل انرژي) بهطور كارآمد توليد كنند. مايع حاصل از فيلتراسيون خون كه از كليهها خارج ميشود، ادرار نام دارد.
بخشهاي مختلف كليه
كليهها از بخشهاي مختلفي تشكيل شدهاند كه همراه با حالب، مجاري ادرار و مثانه، سيستم ادراري بدن را تشكيل ميدهند. در اين بخش به معرفي بخشهاي مختلف كليهها ميپردازيم:
نفرون
نفرون مهمترين قسمت هر كليه است. نفرونها خون را دريافت، مواد مغذي را متابوليزه و به دفع مواد زائد از خون فيلترشده كمك ميكنند. هر كليه حدود ۱ ميليون نفرون دارد كه هر كدام داراي مجموعه ساختارهاي داخلي خود است.
جسمك كليوي
خون پس از ورود به نفرون به درون بخشي به نام جسمك كليوي ميرود كه جسم مالپيگي نيز ناميده ميشود. هر جسمك كليوي در حدود ۲ ميليمتر قطر دارد و از دو بخش جداگانه تشكيل شده است:
- گلومرول: اين بخش مجموعهاي از مويرگها است كه پروتئين خون درحالحركت در طول جسمك كليوي را جذب ميكند. خون از طريق شبكه مويرگي گلومرول و به وسيله سرخرگهاي آوران وارد كليهها و از طريق سرخرگهاي وابران از كليهها خارج ميشود.
- كپسول بومن: مايعات باقيمانده از تصفيه خون به نام ادرار كپسولي، از كپسول بومن به داخل توبولها يا لولههاي كليه منتقل ميشود.
توبولهاي كليه
توبولهاي كليوي مجموعهاي از لولهها و مجاري هستند كه از انتهاي كپسول بومن شروع و به مجاري جمعآوري ادرار ختم ميشوند.هر توبول كليوي داراي چندين قسمت است:
- لوله پيچيده نزديك: اين بخش آب، سديم، اسيدهاي آمينه و گلوكز را دوباره به خون جذب ميكند.
- لوله هنله: بخشي U شكل است كه ارتباط لولههاي پيچيده دور و نزديك را برقرار ميكند و داراي دو بخش نزولي (رو به پايين) و بخش صعودي (رو به بالا) است. بخش نزولي لوله هنله نسبت به آب بسيار نفوذپذير ولي در برابر يونها كاملا نفوذناپذير است و باعث ميشود مقدار زيادي آب در اين بخش دوباره وارد خون شود. در مقابل، بخش صعودي لوله هنله در برابر آب نفوذناپذير اما در برابر يونها بسيار نفوذپذير است بيشتر كلريد، سديم و پتاسيم را به خون جذب ميكند. اين بخش مهمترين مكان براي بازجذب كلسيم، منيزيم و يون هيدروژن است و بعضي از داروها مانند پنيسيلين در اين مكان از خون دفع ميشوند.
- لوله پيچخورده دور: نفوذپذيري اين بخش در برابر آب بسته به محرك هورموني، متغير است تا تنظيم پيچيده اسمولاريته، حجم، فشار و pH خون را امكانپذير كند. بهطور معمول اين لولهها در برابر آب نفوذناپذير و در برابر يونها نفوذپذير هستند. اما هورمون ضد ادرار (از غده هيپوفيز بهعنوان بخشي از هموستاز ترشح ميشود) روي لولههاي پيچيده دور عمل ميكند تا نفوذپذيري لوله را در برابر آب افزايش دهد و جذب مجدد آب افزايش يابد. اين امر منجر به افزايش حجم و بالا رفتن فشار خون ميشود. بسياري از هورمونها تغييرات مهم ديگري را در توبول پيچيده دور ايجاد ميكنند كه ساير عملكردهاي هموستاتيك كليه را برآورده ميكند. بازجذب كلسيم توسط هورمون پاراتورمون در اين بخش موجب بازجذب سديم بيشتري در خون ميشود و پتاسيم و اسيد را از طريق كليهها دفع ميكند.
- لولههاي جمعآوريكننده: لولههاي جمعآوريكننده محل اصلي رقيقسازي ادرار هستند. با رسيدن مايعات به انتهاي توبولهاي كليوي، ادرار رقيق و با اوره پر ميشود. اوره محصول جانبي متابوليسم پروتئين است كه در ادرار آزاد ميشود.
بخش قشري كليه
قشر كليه، قسمت خارجي كليه و شامل گلومرول و توبولهاي پيچيده است. قشر كليه در لبههاي خارجي توسط كپسول كليه و يك لايه بافت چربي احاطه شده است. قشر كليه و كپسول در كنار هم از ساختارهاي داخلي كليه محافظت ميكند.
بخش مركز كليه
بخش مركزي كليه كه به آن مدولاي كليه نيز ميگويند، بافت صاف و داخلي كليه را تشكيل ميدهد. بخش مركزي كليه شامل لولههاي هنله و همچنين هرمهاي كليه است.
اهرام كليه
هرمهاي كليوي ساختارهاي كوچك حاوي رشتههايي از نفرون و قسمتهايي از توبولهاي پيچيده و مجاري جمعكننده هستند. اين لولهها مايعات را به كليه منتقل ميكنند. هر هرم و بخش پوشاننده آن يك لوب كليوي را تشكيل ميدهند.
در انتهاي هر هرم روزنهاي قرار دارد كه پاپيلاي كليوي نام دارد. مايعات از اين بخش به داخل بخشي به نام كاليكس تخليه و سپس به لگنچه كليه هدايت ميشود. تمام ادرار از طريق مجرايي به نام حالب از كليه خارج ميشود.
مجاري جمعآوريكننده
در انتهاي هر نفرون در بخش مركزي كليه، مجراي جمعآوريكننده وجود دارد. اين جايي است كه مايعات فيلترشده از نفرون خارج ميشوند. هنگامي كه ادرار در مجراي جمعآوريكننده قرار ميگيرد، مايع به سمت ايستگاههاي نهايي خود در لگنچه كليه حركت ميكند.
لگنچه كليه
لگنچه كليه فضايي قيفي شكل است كه در داخليترين قسمت كليه قرار دارد. اين بخش بهعنوان يك مسير براي مايعات كليه در مسير رسيدن به مثانه عمل ميكند.
كاليس
قسمت ابتدايي لگنچه كليه، كاليس نام دارد. كاليسها فضاهاي كوچك فنجاني شكل هستند كه مايع را قبل از حركت به مثانه در خود جمع ميكنند. كاليس همچنين جايي است كه مايعات و پسماندهها به ادرار تبديل ميشوند.
هيلوم
هيلوم يك دهانه كوچك است كه در لبه داخلي هر كليه قرار دارد. در محل هيلوم، در كليه فرورفتگي وجود دارد و شكل لوبيايي كليهها به وسيله آن ايجاد ميشود.
هيلوم محل عبور مجاري خروجي از لگنچه است و موارد زير نيز از اين ناحيه به كليه وارد و از آن خارج ميشوند:
- سرخرگ كليوي: اين سرخرگ، خون داراي اكسيژن را از قلب به كليه ميرساند تا خون تصفيه شود.
- سياهرگ كليوي: اين رگ خون فيلترشده توسط كليه را به قلب بازميگردانند.
ميزناي يا حالب
حالب لولهاي از جنس ماهيچه است كه ادرار را به داخل مثانه ميراند. ادرار در مثانه جمع و سپس از بدن دفع ميشود.
دلايل اهميت كليهها
اكثر مردم ميدانند عملكرد اصلي كليهها دفع مواد زائد و مايعات اضافه از بدن است. اين مواد زائد و مايعات اضافه از طريق ادرار دفع ميشوند. توليد ادرار شامل مراحل بسيار پيچيده دفع و بازجذب است. اين روند براي حفظ تعادل پايدار مواد معدني و تركيبات بدن لازم است.
كليه در تنظيم فشار خون، توليد برخي هورمونها و حفظ تعادل تركيبات معدني و مايعات بدن نقش دارد
تنظيم ميزان سديم، پتاسيم و اسيد بدن توسط كليهها كليهها همچنين هورمونهايي توليد ميكنند كه بر عملكرد اندامهاي ديگر تأثير ميگذارند. بهعنوان مثال يك هورمون توليدشده توسط كليهها، توليد گلبولهاي قرمز را تحريك ميكند. ساير هورمونهاي توليدشده توسط كليهها به تنظيم فشار خون و كنترل متابوليسم كلسيم كمك ميكنند.
كليهها كارخانههاي شيميايي قدرتمندي هستند كه عملكردهاي زير را انجام ميدهند:
- مواد زائد را از بدن خارج ميكنند.
- باقيمانده داروها را از بدن دفع ميكنند.
- مايعات بدن را متعادل ميكنند.
- هورمونهايي ميسازند كه فشار خون را تنظيم ميكنند.
- يك فرم فعال از ويتامين D توليد ميكند كه باعث تقويت استخوانها ميشود.
- توليد گلبولهاي قرمز خون را كنترل ميكنند.
در ادامه ميتوانيد اطلاعات بيشتري در مورد كليهها و نقش حياتي آنها در عملكرد بدن پيدا كنيد.
عملكرد كليهها
نقش اصلي كليهها حفظ هموستاز است؛ اين بدان معنيكه آنها سطح مايعات، تعادل الكتروليتها و ساير عواملي كه محيط داخلي بدن را ثابت و متعادل نگه ميدارند، مديريت ميكنند.
كليهها آب اضافه و سموم را از خون فيلتر ميكنند. طبق گزارش انستيتوي ملي بهداشت آمريكا (NIH) كليهها در روز حدود ۱۱۳ تا ۱۴۴ ليتر خون را فيلتر و ۰٫۹۴ تا ۱٫۸ ليتر ادرار ايجاد ميكنند.
كليهها فقط يك اسفنج بزرگ براي فيلتر خون نيستند. هر كليه سيستمي متشكل از ميليونها فيلتر كوچك به نام نفرون است.
نفرون دو قسمت دارد. گلومرول قسمت اول فيلتر است. اين فيلتر سلولهاي خوني و مولكولهاي بزرگ را از سموم و مايعات جدا ميكند. مايعات و سمومي كه از آن ميگذرند، از طريق لولههاي كليوي عبور ميكنند. توبولهاي كليوي مواد معدني مورد نياز بدن را جمع آوري ميكنند و دوباره در جريان خون قرار ميدهند و سموم بيشتري فيلتر ميكنند.
هنگام فيلتر كردن، كليهها ادرار توليد ميكنند تا مواد زائد و سموم را از بدن خارج كنند. ادرار از طريق دو لوله به نام حالب به مثانه منتقل ميشود. در آنجا ادرار از طريق مجراي ادرار بدن را ترك ميكند.
علاوه براي عملكردهاي فوق كليهها هورمون ميسازند. اين هورمونها به تنظيم فشار خون، ايجاد گلبولهاي قرمز خون و ارتقاي سلامت استخوانها كمك ميكنند. بهطور كلي كليهها عملكرد وسيعي دارند كه در اين بخش به مهمترين آنها اشاره ميشود:
دفع مواد زائد
كليهها تعدادي از مواد زائد را از بين ميبرند و از طريق ادرار از بدن دفع ميكنند. دو تركيب اصلي كه كليهها از بين ميبرند، عبارتاند از:
- اوره كه در نتيجه تجزيه پروتئين ايجاد ميشود.
- اسيد اوريك كه ماده حاصل از تجزيه اسيد نوكلئيك است.
جذب مجدد مواد مغذي
كليهها در طول فيلتراسيون خون، مواد مغذي را دوباره به خون بازميگردانند تا از هدررفت برخي مواد و آب در بدن جلوگيري كنند. آنها همچنين محصولات ديگر را براي كمك به حفظ هموستاز مجددا به خون برميگردانند. محصولات بازجذبشده عبارتاند از:
- گلوكز
- اسيد آمينه
- بيكربنات
- سديم
- آب
- فسفات
- يون كلريد
- سديم
- منيزيم
- پتاسيم
حفظ pH بدن
در انسان سطح pH قابل قبول بين ۷٫۲۸ تا ۷٫۴۲ است. پايينتر از اين بازه، بدن وارد حالت اسيدي (اسيدوز) و در بالاي اين بازه، وارد شرايط آلكالمي (آلكالوز) ميشود.
خارج از اين محدوده، پروتئينها و آنزيمها تجزيه ميشوند و ديگر نميتوانند كار كنند. تغيير شديد pH بدن ميتواند كشنده باشد.كليهها و ريهها به حفظ pH پايدار در بدن انسان كمك ميكنند. ريهها با تعديل غلظت دياكسيد كربن به اين هدف ميرسند و كليهها از طريق دو فرايند، pH را كنترل ميكنند:
- جذب مجدد و بازسازي بيكربنات از ادرار: بيكربنات به خنثيسازي اسيدها كمك ميكند. اگر pH قابل تحمل باشد، كليهها ميتوانند بيكربنات را در ادرار حفظ كنند يا در صورت افزايش سطح اسيد، بيكربنات را به خون آزاد ميكنند.
- دفع يونهاي هيدروژن و اسيدهاي ثابت: اسيدهاي ثابت يا غير فرار، اسيدهايي هستند كه در نتيجه دياكسيد كربن ايجاد نشوند. آنها از متابوليسم ناقص كربوهيدراتها، چربيها و پروتئينها حاصل ميشوند. اين اسيدها شامل اسيد لاكتيك، اسيد سولفوريك و اسيد فسفريك هستند. با دفع اين اسيدها در ادرار سطح pH خون كنترل ميشود.
تنظيم اسمولاريته يا تعادل مايعات بدن
اسمولاريته اندازهگيري تعادل الكتروليت و آب بدن يا نسبت بين مايعات و مواد معدني در بدن است. كمبود آب بدن علت اصلي عدم تعادل الكتروليت است. اگر اسمولاريته در پلاسماي خون افزايش يابد، هيپوتالاموس در مغز با ارسال پيامي به غده هيپوفيز پاسخ ميدهد. اين امر به نوبه خود، هورمون ضد ادرار (ADH) را آزاد ميكند.در پاسخ به ADH، كليه تغييرات زيادي ايجاد ميكند كه از آن جمله ميتوان به موارد زير اشاره كرد:
- افزايش غلظت ادرار
- افزايش بازجذب آب
- بازگشايي قسمتهايي از مجراي جمعكننده كه آب بهطور معمول نميتواند وارد آن شود و به اين ترتيب اجازه ميدهد آب به داخل بدن برگردد.
- نگهداري اوره در بخش مركزي كليه بهجاي دفع آن؛ زيرا اوره آب را به سمت خود ميكشد.
تنظيم فشار خون
كليهها در صورت لاخبار تخصصي فشار خون را تنظيم ميكنند و مسئول تنظيمات فشار خون بهصورت طولانيتر هستند. كليهها با ايجاد تغييرات در مايع خارج سلولي، فشار طولانيمدت در شريانها را تنظيم ميكنند.
زمانيكه حجم مايعات خون و همچنين فشار خون پايين ميآيد، بخشي از گلومرول كليهها مادهاي به نام رنين توليد و آن را به خون ترشح ميكنند. رنين در مسير فعاليت خود آنژيوتانسين دو را فعال ميكند. اين مولكول يك پپتيد تنگكننده عروق است و باعث افزايش فشار خون ميشود و از سويي ديگر، موجب ترشح هورمون آلدوسترون از غدد فوق كليوي ميشود.
با ترشح هورمون آلدوسترون بازجذب سديم و آب از ادرار در كليهها افزايش مييابد و فشار خون بالا ميرود. هر عاملي كه فشار خون را تغيير دهد، ميتواند به مرور زمان به كليهها آسيب برساند؛ از جمله اين عوامل ميتوان به مصرف زياد الكل، سيگار كشيدن و چاقي اشاره كرد.
حذف سم
همراه با كبد، كليهها با عملكردهاي خود از بدن ما در برابر سموم محافظت ميكنند. گزش مارهاي سمي باعث لخته شدن خون ميشود. تركيبات لختهكننده خون در مجاري جمعكننده كليه جمع ميشوند. در صورت عدم درمان سريع، مسموميت ميتواند منجر به آسيب حاد كليه يا نارسايي دائمي كليه شود.
سموم ميتوانند مولكولهاي كوچك، متوسط يا بزرگ باشند. مولكولهاي بزرگ و اكثر سلولها براي انتقال به كپسول بومن سالم بسيار بزرگ هستند و به همين دليل در خون باقي ميمانند. كبد اين مولكولها را به مولكولهاي كوچكتر تقسيم ميكند.
سموم ميتوانند هر ماده زائدي باشند. بهعنوان مثال سلولهاي مرده و محصولات جانبي تنفس سلولي بهعنوان سموم در انديشه متخصصين گرفته ميشوند. طيف وسيعي از سموم از طريق ادرار از بدن خارج ميشوند.
زمانيكه كليهها در اثر وجود سموم بيش از حد در بدن آسيب ميبينند، نفرونهاي آسيبديده بسيار نفوذپذير ميشوند و با مشاهده مولكولهاي پروتئيني بزرگتر در آزمايش ادرار مانند آلبومين و گلبولهاي قرمز خون اغلب ميتوان به اين نتيجه رسيد كه يك يا هر دو كليه آسيب ديدهاند.
فعالسازي ويتامين D
كليه در مسير فعالسازي ويتامين D نقش اساسي دارد. از طريق رژيم غذايي يا پس از قرار گرفتن در معرض آفتاب، ويتامين D به كبد منتقل ميشود و در آنجا به كلسيديول تبديل ميشود.
كليههاي سالم گيرندههاي زيادي براي كلسيديول دارند و آن را به شكل فعال و قابل استفاده از ويتامين D به نام كلسيتريول تبديل ميكنند. كلسيتريول براي سلامت استخوان، جذب كلسيم، رشد سلول، عملكرد عضلات و ايمني بدن ضروري است.
افرادمبتلا به بيماري مزمن كليه، گاهي اوقات به مكمل كلسيتريول نياز دارند. مصرف فرم غيرفعال ويتامين D در اين افراد هيچ فايدهاي ندارد؛ زيرا كليهها هستند كه فرم غيرفعال را به شكل فعال تبديل ميكنند.
كلسيتريول كه متابوليت فعال هورموني ويتامين D است، هم مقدار كلسيم قابل جذب روده و هم جذب مجدد فسفات در كليه را افزايش ميدهد.
توليد اريتروپويتين
اريتروپويتين (EPO) هورموني است كه توليد گلبولهاي قرمز خون را افزايش ميدهد. كليهها اريتروپويتين را در بدن ميسازند. كبد نيز اريتروپويتين توليد ميكند؛ اما كليهها توليدكننده اصلي اين هورمون در بزرگسالان به شمار ميآيد.
وقتي بدن اكسيژن كمتري در محيط اطراف خود تشخيص ميدهد، گلبولهاي قرمز بيشتري توليد ميكند تا اكسيژن موجود را به بافتها منتقل كند. در سطح دريا، هوا حدود ۲۱٪ اكسيژن دارد؛ درحاليكه در ارتفاعات اين مقدار به ۹٫۵ درصد كاهش مييابد. به همين دليل افرادي كه در ارتفاعات زندگي ميكنند و كوهنوردان، گلبولهاي قرمز بيشتري دارند.
برخي از ورزشكاران حرفهاي بهطور غير قانوني از اريتروپويتين براي افزايش اكسيژنرساني به عضلات خود حين ورزش استفاده ميكنند.
در سال ۲۰۰۹ ماريم علاوي سلسولي (دونده مراكشي) به دليل مثبت شدن آزمايش اريترپويتين از دو سال ورزش محروم شد.
تعادل الكتروليت
ورزشكاران اغلب در هنگام ورزش نوشيدني با الكتروليت اضافهشده مصرف ميكنند. عرق كردن مواد معدني ضروري محلول در آب (الكتروليتها) را دفع ميكند. اين از دست دادن در الكتروليتها هنگام استفراغ يا اسهال نيز در بدن اتفاق ميافتد.
متداولترين الكتروليتها در بدن سديم، كلريد، پتاسيم، منيزيم، فسفات و بيكربنات هستند. هر يك از اين مواد معدني نقشهاي اساسي متعددي دارند.سديم و كلريد تمايل زيادي به آب دارند و كليههاي سالم در دفع نمك اضافه از بدن بسيار خوب عمل ميكنند.
اگر يك وعده غذايي خيلي شور ميخوريد، احتمالاً احساس تشنگي ميكنيد؛ زيرا كليهها اجزاي نمك را دفع ميكنند و نمك، آب زيادي با خود وارد ادرار ميكند. آب اضافه مثانه را پر ميكند و كمبود آب جذبشده باعث ترشح هورمون ضد ادرار ميشود كه احساس تشنگي را در شما ايجاد ميكند.
مواد معدني در بدن ما وظايف مهمي برعهده دارند؛ از اينرو تنظيم و حفظ تعادل آنها توسط كليهها از اهميت بالايي برخوردار است. سديم و كلرايد براي ارتباط بين سلولي و انقباض عضله ضروري هستند. سديم و پتاسيم اثرات معكوسي دارند و عدم تعادل آنها در بدن ممكن است زمينهساز بيماريهاي قلبي و عروقي شود.
فسفات يك ماده معدني مهم براي استخوانها، دندانها، اعصاب و عضلات به شمار ميآيد. منيزيم با بيش از ۳۰۰ واكنش مختلف بيوشيميايي در بدن مرتبط است.
بيكربنات يك قلياي طبيعي است كه به تنظيم pH بدن كمك ميكند. دياكسيد كربن و يونهاي هيدروژن اسيدي هستند. درحاليكه ميتوانيم دياكسيد كربن را در بازدم از بدن خارج كنيم، اسيدهاي ديگر بايد خنثي يا حذف شوند. يونهاي بيكربنات قليايي و يونهاي هيدروژن اسيدي اساس تنظيم pH در بدن را تشكيل ميدهند. اين يونها ميتوانند در ادرار، جذب يا بازجذب شوند.
بيماريهاي كليه
مراقبت نكردن صحيح از كليهها و سابقه ژنتيكي بيماريهاي كليوي ميتواند طيف گستردهاي از اشكالات سلامتي براي فرد ايجاد كند. بيماريهاي بسياري ميتوانند باعث اشكالات كليه شوند؛ از آن جمله ميتوان به ديابت نوع ۱ و ۲، فشار خون بالا، انسداد دستگاه ادراري و التهاب قسمتهاي مختلف كليهها اشاره كرد.
نارسايي كليه شديدترين مرحله از بيماريهاي كليوي به شمار ميآيد. اين اتفاق زماني رخ ميدهد كه كليهها بدون كمكهاي پزشكي از كار ميايستند. افراد مبتلا به نارسايي كليه براي زنده ماندن به دياليز يا پيوند كليه نياز دارند. افرادي كه كليههاي سالم دارند ميتوانند در اكثر موارد بدون بيمار شدن بخشي از كليه يا يك كليه خود را به بيماران نيازمند اهدا كنند.
عوامل محيطي يا پزشكي ممكن است منجر به بيماري كليه شود. علاوه بر اين برخي افراد با اشكالات عملكردي و ساختاري در كليهها متولد ميشوند. در اين بخش به معرفي و مطالعه بيماريهاي كليوي ميپردازيم:
- پيلونفريت يا عفونت كليه (Pyelonephritis): باكتريها ممكن است كليه را آلوده كنند و معمولاً باعث كمر درد و تب ميشوند. اين عفونت در لگنچه، توبولها و بافتهاي كليوي ايجاد ميشوند. گسترش باكتري ناشي از عفونت مثانه درماننشده شايعترين علت پيلونفريت است.
- گلومرولونفريت يا عفونت گلومرول (Glomerulonephritis): گلومرولها رگهاي خوني ريزي در كليهها هستند كه وظيفه تصفيه خون را بر عهده دارند. بيماري گلومرولونفريت باعث التهاب اين واحدهاي كوچك فيلتركننده كليه ميشود. گلومرولونفريت ممكن است بهطور ناگهاني رخ دهد؛ بهعنوان مثال پس از عفونت استرپتوكوك گلو اين بيماري در فرد ايجاد ميشود. بااينحال، بيماري ممكن است طي چندين سال بهآرامي ايجاد و باعث از بين رفتن تدريجي عملكرد كليه شود. خون و پروتئين در ادرار از اشكالات رايجي هستند كه همراه با گلومرولونفريت اتفاق ميافتند. اين بيماري همچنين ميتواند منجر به نارسايي كليه شود.مقالهي مرتبط:سنگ كليه؛ علائم، دلايل ايجاد، درمان و روشهاي پيشگيري
- سنگ كليه (Kidney stones): مواد معدني موجود در ادرار كريستال (سنگ) تشكيل ميدهند كه ممكن است به اندازه كافي بزرگ باشد تا مانع جريان ادرار شود. سنگ كليه يكي از دردناكترين بيماريهاي كليوي محسوب ميشود. اكثر سنگهاي كليه به خودي خود از بدن دفع ميشوند؛ اما برخي از آنها بسيار بزرگ هستند و ممكن است با مسدود كردن مجاري ادراري موجب عفونت كليوي شوند. در اين حالت بايد از روشهايي درماني مانند دارودرماني، سنگشكن و جراحي استفاده كرد.
- سندرم نفروتيك (Nephrotic syndrome): آسيب به كليهها بهخصوص ديواره گلومرولها باعث ميشود مقدار زيادي پروتئين به ادرار وارد شود. تورم پا (ادم) ممكن است يكي از علامتهاي سندرم نفروتيك باشد.
- بيماري كليه پليكيستيك (polycystic kidney disease): كليه پلي كيستيك يك بيماري ارثي است و در نتيجه ايجاد كيستهاي بزرگ در هر دو كليه به وجود ميآيد كه مانع كار آنها ميشود. اين بيماري يك اختلال ژنتيكي اتواخبار تخصصيال غالب است كه از هر هزار نفر، يك نفر را درگير ميكند. بيماري كليه پلي كيستيك، كيستهاي مملو از مايعات را توصيف ميكند كه روي سطح و درون كليهها تشكيل ميشوند. از جمله علائم اين بيماري ميتوان از فشار خون بالا و مزمن و وجود مواد زائد در خون نام برد. اين بيماري ميتواند منجر به عفونت كليه، آسيب، نارسايي يا سرطان شود. تنها درمان كليه پلي كيستيك عمل پيوند كليه است.
- نارسايي حاد كليه (acute renal failure): كاهش ناگهاني عملكرد كليهها موجب نارسايي كليه ميشوند. كمبود آب بدن، انسداد مجاري ادراري يا آسيب كليوي ميتوانند باعث نارسايي حاد كليه شود كه ممكن است برگشتپذير باشد.
- نارسايي مزمن كليه: از دست دادن تدريجي و دائمي عملكرد كليهها نارسايي مزمن كليوي به همراه دارد. ديابت و فشار خون شايعترين دلايل بروز نارسايي مزمن كليوي به شمار ميآيند.
- بيماري انتهايي كليوي (ESRD): اين بيماري در اثر از بين رفتن كامل قدرت كليه، معمولاً به دليل بيماري مزمن پيشرونده كليه اتفاق ميافتد. افراد مبتلا به ESRD براي زنده ماندن به دياليز منظم نياز دارند.
- نكروز پاپيلاري: در اين بيماري آسيب شديد به كليهها ميتواند باعث از بين رفتن تكههايي از بافت كليه و مسدود شدن آن شود. در صورت عدم درمان، آسيب ناشي از آن ميتواند منجر به نارسايي كلي كليه شود.
- نفروپاتي ديابتي: افزايش قند خون ناشي از ديابت بهتدريج به كليهها آسيب ميزند و در نهايت باعث بيماري مزمن كليه ميشود. وجود پروتئين در ادرار (سندرم نفروتيك) نيز ممكن است منجر به نفروپاتي ديابتي شود.
- نفروپاتي فشار خون بالا: آسيب كليوي ناشي از فشار خون بالا را نفروپاتي فشار خون مينامند. اين بيماري به بخشهاي مختلف كليه آسيب ميرساند كه در نهايت موجب نارسايي مزمن كليوي ميشود.
- سرطان كليه: كارسينوم سلولهاي كليوي اصليترين سرطاني است كه كليه را تحت تأثير قرار ميدهد. اين بيماري اغلب در سنين ۶۵ تا ۷۴ سال در افراد بروز ميكند. مردان بيشتر از زنان در معرض ابتلا به سرطان كليه قرار ميگيرند. سيگار كشيدن، چاقي و فشار خون مزمن از شايعترين علل سرطان كليه به شمار ميآيند. سرطان كليه بهطور كلي هفتمين سرطان شايع در جهان است.مقالههاي مرتبط:سرطان: علائم، تشخيص و درمانآينده درمان سرطان چه خواهد بود؟
- نفريت بينابيني: التهاب بافت همبند داخل كليه است كه اغلب باعث كاهش ناگهاني عملكرد كليهها و نارسايي حاد كليه ميشود. واكنشهاي آلرژيك و عوارض جانبي دارو از علل معمول بروز اين بيماري هستند.
- بيماري حداقل تغيير: نوعي سندرم نفروتيك شايع در كودكان است كه در آن سلولهاي كليه در زير ميكروسكوپ تقريبا طبيعي به انديشه متخصصين ميرسند. اين بيماري ميتواند باعث تورم قابل توجه پا (ادم) شود. از استروئيدها براي درمان بيماري حداقل تغيير استفاده ميشود.
- ديابت بيمزه نفروژنيك: در اين بيماري كليهها نسبت به هورمون ضد ادرار واكنش نشان نميدهند. در نتيجه حجم زيادي از ادرار رقيق از طريق كليهها خارج ميشود. اين بيماري معمولاً به دليل واكنش دارويي اتفاق ميافتد. ديابت بيمزه نفروژنيك بهندرت خطرناك است، اما باعث تشنگي مداوم و تكرر ادرار ميشود.
- كيست كليه: كيستها فضاهاي توخالي در كليه هستند. كيستهاي جداشده كليه اغلب با افزايش سن در فرد ايجاد ميشوند و تقريبا هرگز اشكالي ايجاد نميكنند. كيستها و تودههاي پيچيده ميتوانند سرطاني باشند.
- كليه نعل اسبي (horseshoe kidney): كليه نعل اسبي نتيجه كليههاي پيوستهاي است كه به شكل نعل اسب توليد ميشود. اين اختلال نسبتا شايع است و از هر پانصد كودك تقريبا يك نفر با اين اختلال مادرزادي متولد ميشود. علائم كليه نعل اسبي شامل درد شكم، حالت تهوع و خطر بالاي سنگ كليه و عفونت كليه است. همچنين تصور ميشود كسي كه داراي كليه نعل اسبي است، بيشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان كليه قرار دارد.
علائم بيماريهاي كليوي
اغلب بيماريهايي كه كليه را تحت تأثير قرار ميدهند، علائم مشابهي دارند. در صورت بروز علائم بيماريهاي كليوي و تكرار آنها بايد به پزشك مراجعه كرد؛ زيرا در صورت درمان نشدن اغلب بيماريهاي كليوي، ممكن است نارسايي كليوي ايجاد شود. در زير به برخي از مهمترين علائم اين بيماريها اشاره ميشود.
- درد پهلوها و كمر درد: برخي از بيماريهاي كليوي مانند سنگ كليه و كليه پلي كيستيك موجب ايجاد درد در ناحيه كمر و پهلوها ميشوند. در عفونتهاي كليوي ممكن است درد در استخوانها و مفصل نيز به وجود آيد.
- تب: تب اگر به همراه ساير علائم بيماريهاي كليوي مشاهده شود، ميتواند نشاندهنده عفونت در كليه باشد.
- ادرار مكرر و دردناك: از نشانههاي اوليه وجود سنگ در كليهها تكرر ادرار (با حجم كم) و احساس درد در هنگام دفع ادرار است.
- وجود خون در ادرار: كليههاي سالم بهطور معمول هنگام فيلتر كردن مواد زائد از خون، سلولهاي خوني بدن را وارد ادرار نميكنند. اما وقتي فيلترهاي كليه آسيب ببينند، ميتوانند باعث افزايش نشت سلولهاي خوني به ادرار شوند. وجود خون در ادرار علاوه بر بيماري كليوي ميتواند نشاندهنده تومور، سنگ كليه و عفونت باشد. به شرايطي كه خون در ادرار مشاهده ميشود، هماچوري ميگويند.
- تغيير رنگ و بوي ادرار: تغيير غير طبيعي رنگ و بوي ادرار ميتواند نشانهاي از وجود برخي سموم و مواد غير طبيعي در ادرار باشد. اين تغييرات اغلب به دليل وجود سنگ در كليهها، عفونتهاي كليوي و مصرف برخي از داروها است.
- ادرار كفآلود: وجود حباب در ادرار نشانه دفع پروتئين است كه خود از علائم آسيب كليوي به شمار ميآيد.
- سردرد: كليهها با ترشح هورمون اريتروپويتين، در توليد گلبول قرمز نقش دارند. در صورتي كه كليهها به خوبي كار نكنند، تعداد گلبولهاي قرمز كم ميشود و به تبع آن، اكسيژن خون پايين ميآيد كه خود موجب سردرد و گيجي ميشود.
- خستگي، كاهش انرژي و اشكال در تمركز: كاهش شديد عملكرد كليهها ميتواند منجر به تجمع سموم و ناخالصي در خون شود. اين اشكالات ميتوانند باعث بروز احساس خستگي، ضعف در بدن فرد شود و تمركز را دشوار كنند. از ديگر عوارض بيماريهاي كليوي، كمخوني است كه موجب ايجاد احساس ضعف و خستگي ميشود.
- حالت تهوع: تجمع مواد زائد و سموم بدن كه كليهها قادر به دفع آنها نباشند، ميتوانند در فرد ايجاد حالت تهوع و استفراغ به وجود آورند.
- پاهاي متورم: زمانيكه كليهها مايعات اضافه بدن را بهخوبي دفع نكنند، اين مايعات ميتوانند موجب تورم در بخشهاي مختلف بدن بهخصوص پاها شوند.
- خارش پوست: خشكي و خارش پوست ميتوانند نشانهاي از اشكالاتي در مقدار مواد معدني و استخواني در بدن باشند كه اغلب همراه با بيماري پيشرفته كليه رخ ميدهند. در اين بيماري كليهها ديگر قادر به حفظ تعادل مواد معدني و مواد مغذي در خون نيستند.
- گرفتگي عضلات: كاركرد بد كليهها موجب اختلال در حجم مايعات و الكتروليتهاي بدن ميشود. بهعنوان مثال سطح پايين كلسيم و فسفر كنترلنشده، موجب گرفتگي عضلات ميشود.
- تورم دور چشم: پروتئين در ادرار علامت اوليه آسيبديدگي فيلترهاي كليه است و باعث ورود پروتئين به ادرار ميشود. دفع پروتئين در ادرار موجب كاهش فشار اسمزي عروقي و ورود مايع ميانبافتي به بافتهاي نرم مانند دور چشم و تورم آنها ميشود.
عوامل ايجاد بيماريهاي كليوي
از شايعترين علل آسيبهاي كليه ميتوان به موارد زير اشاره كرد:
- مصرف بيرويه مسكنها: استفاده از داروهاي مسكن براي مدتزمان طولاني ممكن است منجر به نفريت ضد درد مزمن شود. از جمله اين مسكنها ميتوان از قرصهاي آسپرين، استامينوفن و داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي (NSAID) نام برد.مصرف مداوم و طولانيمدت مسكن موجب نارسايي حاد كليوي ميشود
- نفروپاتي IgA: اين بيماري كه بهعنوان سندرم برگر (Berger's disease) شناخته ميشود، زماني اتفاق ميافتد كه آنتيباديهاي ايمونوگلوبين آ (IgA) در كليه جمع ميشوند. اين گروه از ايمونوگلوبينها بخشي حياتي از سيستم ايمني بدن را تشكيل ميدهند؛ اما تجمع آن در بدن ميتواند مضر باشد. بيماري حاصل از تجمع ايمونوگلوبين A بهآرامي پيشرفت ميكند و گاهي اوقات تا ۲۰ سال طول ميكشد. علائم آن شامل درد شكم، بثورات پوستي و آرتروز است. در صورت عدم درمان، اين بيماري ميتواند منجر به نارسايي كليه شود.
- ليتيوم: پزشكان ليتيوم را براي درمان اسكيزوفرني و اختلال دوقطبي تجويز ميكنند. اما ليتيوم ممكن است با استفاده طولانيمدت، باعث آسيب كليوي شود؛ البته ميتوان با نظارت دقيق پزشكي از اثرات منفي ليتيوم جلوگيري كرد.
- عوامل شيميدرماني: رايجترين نوع بيماري كليه كه در افراد مبتلا به سرطان بروز ميكند، آسيب حاد كليه است. اين آسيب ممكن است به دليل استفراغ شديد و اسهال كه از عوارض جانبي شايع شيميدرماني است، در فرد ايجاد شود.
- الكل: الكل توانايي تصفيه خون كليهها را تغيير ميدهد. همچنين باعث كم آبي بدن ميشود و كليهها براي ترميم تعادل مايعات داخلي بدن دچار اشكال ميشوند و فشار خون را افزايش ميدهند كه همين امر ميتواند مانع از عملكرد صحيح كليهها شود.
- اشكالاتي در گردش خون: از بين رفتن يا كاهش ناگهاني جريان خون در كليهها ميتواند باعث نارسايي كليهها شود. برخي از بيماريها ميتوانند اين اشكال را ايجاد كنند كه از جمله آنها ميتوان به حمله قلبي، نارسايي كبدي، كمبود آب بدن، سوختگي شديد، واكنشهاي آلرژيك و فشار خون بالا اشاره كرد.
- اشكالاتي در دفع ادرار: هنگامي كه بدن نميتواند ادرار را از بدن خارج كند، سموم جمع شده در كليهها موجب اشكالاتي ميشوند. از عواملي كه موجب انسداد در مجاري ادرار ميشود ميتوان از سرطانهايي مانند سرطان پروستات، روده بزرگ و مثانه نام برد.
- عوامل ديگري مانند وجود سنگ در كليهها و مجاري ادراري و مثانه، لخته شدن خون در دستگاه ادراري و آسيب به اعصاب مثانه نيز ميتوانند اشكالاتي را در دفع ادرار به وجود آورند.
راههاي تشخيص بيماريهاي كليه
تشخيص و درمان بهموقع بيماريهاي كليه راهي براي جلوگيري از پيشرفت بيماري و ايجاد نارسايي كليوي است. برخي آزمايشهاي ساده ميتوانند براي تشخيص بيماري اوليه كليه انجام شوند. در ادامه به معرفي برخي از آنها ميپردازيم:
- آزمايش خون: راه اصلي تشخيص بيماري كليوي، آزمايش خون است. اين آزمايش سطح يك ماده زائد به نام كراتينين و اوره خون را اندازهگيري ميكند. پزشك نتايج آزمايش خون را با درانديشه متخصصينگرفتن سن، وزن و جنسيت بيمار مورد مطالعه قرار ميدهد تا محاسبه كند كه چند ميليليتر از پسماند كليههاي شما بايد در يك دقيقه فيلتر شود. اين محاسبه بهعنوان مقدار تخميني فيلتراسيون گلومرولي (eGFR) شناخته ميشود. كليههاي سالم بهطور معمول بايد بتوانند بيش از ۹۰ ميليليتر در دقيقه فيلتر كنند. اگر اين مقدار در نتيجه آزمايش كمتر باشد ممكن است آسيب كليوي داشته باشيد.
- آزمايش ادرار: انواع تست ادرار ميتوانند عملكرد كليهها را مطالعه كنند. بهعنوان مثال، آزمايش مطالعه پروتئين در ادرار با تعيين نسبت آلبومين به كراتينين (ACR)، مقدار آلبومين ادرار را تخمين ميزند. پروتئين بيش از حد در ادرار ممكن است نشاندهنده اين موضوع باشد كه واحدهاي فيلتركننده كليه در اثر بيماري آسيب ديدهاند. در برخي موارد ممكن است نتيجه اين آزمايش به دليل تب يا انجام ورزش سنگين، مثبت كاذب باشد كه بايد تكرار شود.
در كنار تست فيلتراسيون گلومرولي، آزمايش ادرار ميتواند به پزشك كمك كند تصوير دقيقتري از عملكرد كليهها به دست آورد.
ساير آزمايشهاي تشخيص بيماريهاي كليوي
گاهي اوقات آزمايشهاي ديگري براي ارزيابي ميزان آسيب به كليهها استفاده ميشود. اين آزمايشها ممكن است شامل موارد زير باشد:
- سونوگرافي، امآرآي يا سيتي اسكن: از اين آزمايشها براي ديدن شكل و اندازه كليهها، مطالعه وجود انسداد، وجود كيست و تومور استفاده ميشود. در زير تصوير از اسكن كليههاي پليكيستيك را مشاهده ميكنيد.
- بيوپسي كليه: در اين تست نمونه كوچكي از بافت كليه با استفاده از سوزن برداشت و سلولهاي آن در زير ميكروسكوپ مطالعه ميشود تا نوع آسيب تشخيص داده شود.
درمان بيماريهاي كليوي
بسته به علت اصلي بيماري، برخي از انواع بيماريهاي كليوي قابل درمان هستند. اگرچه اغلب، بيماريهاي مزمن كليه هيچ درماني ندارد.
درمان بيماريهاي كليوي معمولاً شامل اقدامات كمككننده در جهت كنترل علائم و نشانهها، كاهش عوارض و كند كردن روند بيماري است. اگر كليههاي شما بهشدت آسيب ببيند، ممكن است به درمان بيماري كليه در مرحله نهايي نياز داشته باشيد. در ادامه در مورد درمان مرحله نهايي توضيح داده ميشود.
درمان علت
در اين روش پزشك براي كاهش يا كنترل علت بيماري كليهها تلاش خواهد كرد. گزينههاي درمان با توجه به علت بيماري متفاوت است.
درمان عوارض
براي تحمل راحتتر بيماري، ميتوان عوارض بيماري كليوي را كنترل كرد. اين درمانها ممكن است شامل موارد زير باشد:
- داروهاي فشار خون بالا
- داروهايي براي كاهش سطح كلسترول
- داروهايي براي درمان كمخوني
- داروهايي براي رفع تورم
- داروهايي براي محافظت از استخوان
- رژيم كمپروتئين براي به حداقل رساندن مواد زائد در خون
درمان بيماري كليه در مرحله نهايي
اگر كليهها بهتنهايي قادر به تحمل مواد زائد و مايعات اضافه بدن نباشند و به نارسايي كامل يا تقريبا كامل كليه مبتلا شوند، بيمار بهاصطلاح در مرحله آخر بيماري كليوي قرار دارد. در مرحله نهايي، به دياليز يا پيوند كليه نياز است.
دياليز
وقتي كليهها قادر به انجام عملكرد خود نباشند، دياليز مواد زائد و مايعات اضافه را از خون بيمار پاك ميكند. دو روش دياليز به نام همودياليز و دياليز صفاقي وجود دارد.
در همودياليز، دستگاهي مواد زائد و مايعات اضافه را از خون بيمار فيلتر ميكند. درمانهاي همودياليز معمولاً سه بار در هفته
در دياليز صفاقي، يك لوله نازك (كاتتر) وارد حفره شكم ميشود و آن را با يك محلول دياليز پر ميكند كه مواد زائد و مايعات اضافه را جذب كند. پس از مدتي، محلول دياليز كه مواد زائد را با خود حمل ميكند، از بدن تخليه ميشود. دياليز صفاقي معمولاً هر روز در خانه
پيوند كليه
پيوند كليه شامل قرار دادن كليه سالم از طريق اهداكننده در بدن بيمار با عمل جراحي است. كليههاي پيوندي ميتوانند از طريق اهداكنندگان متوفي يا زنده دريافت شوند.
براي اينكه بدن بيمار عضو جديد را رد نكند و بهاصطلاح، پيوند را پس نزند، بيمار بايد تا آخر عمر از داروهاي سركوبكننده بخشي از سيستم ايمني استفاده كند. در صورت پيوند كليه ديگر نيازي به دياليز نيست.
چگونه كليههاي سالمي داشته باشيم
با سبك زندگي مناسب كليههاي ما ميتوانند هميشه عملكرد مناسب خود را حفظ كنند. يكي از مهمترين مواردي كه در موضوع سلامت كليهها بايد به خاطر بسپاريد، هيدراته ماندن كليهها يا مصرف ميزان مورد نياز آب است. كليهها براي عملكرد صحيح و دفع سموم بدن به آب نياز دارند.
در اين بخش پيشنهادهايي براي سلامت كليه و جلوگيري از بيماري كليهها مطرح ميشود:
- رژيم متعادل غذايي داشته باشد: بسياري از اشكالات كليوي ناشي از فشار خون بالا و ديابت است. در نتيجه، حفظ يك رژيم غذايي سالم ميتواند از چندين علت شايع بيماري كليه جلوگيري كند. مؤسسه ملي قلب، ريه و خون (NHLBI) رژيم دش (DASH) را براي حفظ فشار خون سالم توصيه ميكند.
- به اندازه كافي ورزش كنيد: هر روز به مدت ۳۰ دقيقه ورزش ميتواند خطر فشار خون و چاقي را كاهش دهد. هر دوي اين عوارض ميتوانند سلامت كليهها را تحت تأثير قرار دهند.
- آب زيادي بنوشيد: مصرف مايعات، بهويژه آب براي سلامت كليهها مهم است. مصرف حدود ۶ تا ۸ ليوان آب در روز ميتواند به بهبود و حفظ سلامت كليه كمك كند.نوشيدن روزانه ۸ ليوان آب ميتواند در حفظ سلامت كليهها مؤثر باشد
- در مصرف مكملها دقت كنيد: هنگام مصرف مكملها مراقب باشيد؛ زيرا همه مكملهاي غذايي و ويتامينها مفيد نيستند. اگر فرد از اين نوع داروها بيش از حد مصرف كند، برخي از آنها ميتوانند به كليهها آسيب برسانند. بهعنوان مثال، مصرف بيش از حد ويتامين C و مكمل كلسيم ميتواند موجب ايجاد سنگ كليه شود.مقالههاي مرتبط:هرآنچه بايد درباره كلسيم بدانيد؛ فوايد، عوارض كمبود و مواد غذايي حاوي آنبروز نارسايي كليه بر اثر مصرف مقدار زياد مكمل ويتاميني
- مصرف نمك و برخي مواد معدني را محدود كنيد: مصرف سديم را حداكثر در روز به ۲۳۰۰ ميليگرم محدود كنيد. مقدار مورد نياز پتاسيم و فسفر بدن به ترتيب ۲۰۰۰ و ۱۰۰۰ ميليگرم تعيين شده است و مصرف بيشتر آنها ميتواند براي كليهها مضر باشد.
- از سيگار كشيدن پرهيز كنيد: دود تنباكو رگهاي خوني را مسدود ميكند. بدون خونرساني كافي، كليهها قادر به انجام كار طبيعي خود نخواهند بود.
- داروهاي بدون نسخه (OTC): داروهاي بدون نسخه، صرفاً به اين دليل كه فرد براي تهيه آن نيازي به نسخه پزشك ندارد، بي ضرر نيستند. استفاده بيش از حد از داروهاي OTC، مانند ايبوپروفن و ناپروكسن، ميتواند به كليهها آسيب برساند.
- انجام منظم آزمايشهاي غربالگري: هر فرد مبتلا به فشار خون يا ديابت بايد غربالگري منظم كليه را انجام دهد تا در كوتاهترين زمان، هرگونه اشكالات احتمالي كليه فرد تشخيص داده شود.
- خواب مناسب داشته باشيد و استرس خود را مديريت كنيد: مؤسسه ملي ديابت و بيماريهاي گوارشي و كليوي (NIDDK) توصيه ميكند هر شب ۷ تا ۸ ساعت بخوابيد و فعاليتهايي براي كاهش و كنترل استرس را در برنامه روزانه خود قرار دهيد.
مواد غذايي مؤثر بر سلامت كليهها
مصرف برخي از مواد غذايي در رژيم روزانه ميتواند در حفظ سلامت و عملكرد كليهها مؤثر باشد. در اين بخش به معرفي برخي از آنها ميپردازيم:
- گل كلم و كلم
- بلوبري و كرنبري
- انگور قرمز و سيب
- سفيده تخم مرغ
- سير و پياز
- روغن زيتون
- بلغور
- مرغ
- فلفل دلمهاي
- ماكادميا (فندق استراليايي)
- تربچه
- شلغم
- آناناس
- قارچ
هم انديشي ها