نگاهي به ارتباط مصرف نوشابه و پوكي استخوان
نوشابه يكي از نوشيدني‌هاي پرطرفدار ميان طيف‌هاي سني گوناگون است. هميشه شنيده‌ايم كه بهتر است نوشابه را با آب و ديگر نوشيدني‌هاي طبيعي جايگزين كنيم؛ معمولا اگر دليل آن را بپرسيم پاسخي بيشتر از مضر بودن آن براي بدن نخواهيم شنيد؛ اما آيا تاكنون به اين فكر كرده‌ايد كه چه دليلي باعث مي‌شود نوشابه به‌عنوان يك نوشيدني ناسالم براي بدن شناخته شود؟
عوامل متعددي مانند حفظ سلامتي و پيشگيري از وقوع يك بيماري، باعث نگراني و حساسيت ما در مورد انتخاب رژيم غذايي‌مان مي‌شود. پوكي استخوان يكي از همين بيماري‌ها است كه در سراسر جهان افراد زيادي را درگير كرده.
نزديك به ۱۵ درصد از جمعيت جهان و ۳۰ درصد از زنان پس از يائسگي از اين بيماري خاموش رنج ميبرند. عوامل متعددي در بروز اين بيماري نقش دارند؛ اما در اين مقاله مي‌خواهيم ارتباط مصرف نوشابه و پوكي استخوان را دقيق‌تر مورد مطالعه قرار بدهيم.
در ادامه با معرفي عوامل مؤثر در شكل‌گيري و پيشگيري از پوكي استخوان به ارتباط مصرف نوشابه و پوكي استخوان خواهيم پرداخت. با اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران همراه باشيد.
پوكي استخوان چيست
پوكي استخوان يك اختلال اسكلتي است كه با كاهش استحكام و تراكم استخوان‌ها باعث شكنندگي آن‌ها مي‌شود. پوكي استخوان تا زماني‌كه منجر به شكستگي شود، يك بيماري خاموش و بدون علامت است. افراد مسن و زنان يائسه بيشتر در معرض ابتلا به اين بيماري قرار دارند. شكستگي استخوان به‌دنبال كاهش تراكم استخوان يكي از دلايل مرگ‌ومير در افراد كهن‌سال است. دليل مستقيم شكستگي‌ها، سقوط يا ضربه تصادفي است؛ اما علت بنيادين آن، تراكم پايين استخوان‌ها و از دست دادن بيش از حد بافت استخوان محسوب مي‌شود.
يافته‌هاي علمي اخير نشان مي‌‌دهند كه يكي از مهم‌ترين دلايل كاهش سريع تراكم مواد معدني استخواني در زنان يائسه، به غير از كاهش استروژن، سبك زندگي ناسالم و عادات غذايي نادرست است. در شرايط كمبود مواد معدني در رژيم غذايي، بدن اين كمبود را از بافت‌هاي استخواني جبران مي‌كند؛ اين كار در طول زمان باعث كمبود مواد معدني در استخوان و در نتيجه كاهش تراكم و پوكي استخوان مي‌شود. همچنين با بالا رفتن سن، تخريب بافت استخواني بيشتر از ساخت آن مي‌شود. پس از ۳۰ سالگي، كاهش توده استخواني يك روند اجتناب‌ناپذير است كه با ايجاد تغيير در چرخه بازسازي استخوان‌ها منجر به شكنندگي آن‌ها مي‌شود.
مصرف نوشابه و پوكي استخوان
تاكنون عوارض مختلفي براي مصرف نوشابه ذكر شده است؛ بااين‌حال مردم زيادي در سراسر جهان طرفدار پروپاقرص اين نوشيدني هستند. يكي از عوارض ذكرشده براي نوشابه، تأثير مخرب آن روي استخوان‌ها است؛ اما تحقيقات چه مي‌گويند و تا چه حد اين ادعا صحت دارد؟
طي يك تحقيق در مورد اثر مصرف نوشابه بر شكستگي استخوان‌ها، ۱۷,۳۸۳ شهروند چيني در طيف سني ۲۰ تا ۷۵ سال مورد مطالعه قرار گرفتند. شركت‌كنندگاني كه هر روز نوشابه مصرف مي‌كردند نسبت به كساني كه نوشابه مصرف نمي‌كردند، شكستگي استخوان بيشتري را تجربه كردند. طبق آمار در طي يك پيگيري ۵ ساله، شكستگي در مناطق مختلف استخوان‌هاي بدن ۵۶۹ نفر از اين شركت‌كنندگان اعلام شد.
در نتيجه اين تحقيقات بيان شده است كه مصرف زياد نوشابه، باعث افزايش خطر شكستگي استخوان‌ها مي‌شود. مصرف روزانه نوشابه، مستقل از الگوي كلي رژيم غذايي و سبك زندگي، اين احتمال را تا دو برابر افزايش مي‌دهد.
يافته‌هاي يك آزمايش ديگر كه روي موش‌ها انجام شد، نشان داد كه تراكم و غلظت مواد معدني استخوان در موش‌هايي كه نوشابه مصرف مي‌كردند نسبت به موش‌هاي ديگر كمتر است. اين كاهش ۲۰ درصدي در موش‌هاي ماده و نر يكسان بود. بر اساس اين تحقيق، نوشابه كولا منجر به آسيب كليه موش‌ها شده بود؛ اما نمي‌توان گفت كه تغييرات ثانويه‌اي كه در تعادل مواد معدني به علت آسيب به كليه‌‌ها ايجاد شده بود، دليل كاهش تراكم استخوان‌ها است. درنهايت براي اثبات اين موضوع به مطالعات بيشتري نياز است.
تحقيق ديگري كه در دانشگاه تافتس صورت گرفت، نشان داد كه نوشابه‌هاي كولا منجر به كاهش تراكم مواد معدني در استخوان لگن زنان مي‌شود؛ بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت كه افزايش مصرف كولا در زنان منجر به كاهش تراكم استخوان و كمبود كلسيم مي‌شود. نتايج حاصل از تحقيقات مختلف، دلايل متفاوتي را در رابطه با تأثير نوشابه بر پوكي استخوان، مؤثر دانسته‌اند.
متخصصان بر اين باورند كه جايگزين كردن مصرف نوشابه با نوشيدني‌هاي حاوي كلسيم، مي‌تواند عامل اصلي كاهش تراكم استخوان باشد. به نقل از هاروارد، انديشه متخصصينيه وجود اسيد فسفريك كه منجر به جذب نشدن كلسيم و كمبود آن در استخوان مي‌شود از عمده دلايل نگراني در مورد مصرف نوشابه‌ها است. هنوز شواهد كافي بر مبناي تأثيرگذاري مصرف زياد فسفات روي متابوليسم استخوان و تراكم آن وجود ندارد. فرض مي‌شود كه يكي از عوامل ارتباط شكستگي استخوان‌ها با نوشابه، محتواي بالاي اسيد فسفريك در نوشابه‌ها باشد. مصرف بيش از نياز اسيد فسفريك باعث تغيير نسبت كلسيم به فسفر و نيز نسبت اسيد و بازي بدن و در نتيجه كاهش تراكم استخواني و پوكي استخوان مي‌شود.
رژيم غذايي كم‌‌كلسيم و پر‌فسفر ممكن است هورمون پاراتيروئيد را تحريك كند و باعث تحليل استخوان‌ها شود. مصرف زياد اسيد فسفريك همچنين مي‌تواند باعث كاهش عملكرد كليه شود و بر هموستاز كلسيم تأثير بگذارد. شكر و سديم موجود در نوشابه‌ها نيز مي‌توانند باعث از دست دادن كلسيم شوند.
اگر مصرف نوشيدني‌هاي حاوي كافئين (مانند نوشابه‌ها و نوشيدني‌هاي انرژي‌زا) از مرز حداكثري مصرف روزانه كافئين تجاوز كند، ممكن است خطر شكستگي و تكرار شكستگي در آينده را افزايش بدهد.
نوشيدن بيش از ۳ فنجان قهوه در روز مي‌تواند بر سلامتي استخوان‌ها تأثير منفي داشته باشد. كافئين علاوه بر كاهش جذب كلسيم باعث افزايش جزئي كلسيم در ادرار نيز مي‌شود.
بنياد ملي پوكي استخوان براي جلوگيري از اين موضوع توصيه كرده است كه از مصرف به‌اندازه كلسيم در وعده‌هاي روزانه خود اطمينان حاصل كنيد. بهتر است بزرگ‌سالان زير ۵۰ سال، روزانه ۱۰۰۰ ميلي‌گرم و افراد بالاي ۵۰ سال، روزانه ۱۲۰۰ ميلي‌گرم كلسيم دريافت كنند. طبق گفته اين بنياد، نوشابه‌هاي كولا علاوه بر فسفريك اسيد و كافئين حاوي مواد شيميايي ديگري نيز هستند كه ممكن است براي استخوان‌ها مضر باشد؛ ازاين‌رو افراد مبتلا به پوكي استخوان بايد بر مصرف هفتگي نوشابه خود نظارت داشته باشند.
مصرف مقادير زياد نوشابه در سنين رشد نوجوانان مي‌تواند با كاهش تجمع مواد معدني استخوان، خطر شكستگي استخوان‌ها را در آينده افزايش بدهد. چربي بر تنظيم استخوان‌ها اثر مي‌گذارد و در متابوليسم هورمون‌هاي فعال استخوان نقش دارد؛ اما افزايش چربي عضلات منجر به سقوط بيشتر افراد مي‌شود كه مي‌تواند خطر شكستگي در مناطق خاص بدن را افزايش بدهد. افراد مبتلا به چاقي، مكانيزم‌هاي محافظتي معمول خود را از دست مي‌‌دهند و هنگام سقوط بيشتر به پهلو يا پشت سقوط مي‌كنند. يكي ديگر از علل دخيل در تأثير غير مستقيم نوشابه روي شكستگي استخوان‌ها، اثر واسطه‌اي چاقي است. مطالعات ثابت كرده‌اند كه مصرف زياد نوشابه خطر ابتلا به چاقي، ديابت و ساير بيماري‌هاي مزمن غير واگيردار را افزايش مي‌دهد.
طبق تحقيق انجام‌شده در كره جنوبي، فتالات به‌كاررفته در قوطي‌هاي نوشابه، صرف انديشه متخصصين از مصرف كلسيم يا فعاليت بدني، با توده استخواني و پوكي استخوان در زنان رابطه مستقيم دارند.
جلوگيري از پوكي استخوان
پوكي استخوان به دو عامل ژنتيكي و محيطي وابسته است. جدا از عوامل ژنتيكي كه نقشي در تعيين آن‌ها نداريم، عوامل محيطي نقش بسزايي در كيفيت زندگي ما ايجاد مي‌كنند. با تصحيح عادات نادرست و رژيم‌هاي غذايي ناسالم مي‌توانيم سبك زندگي خود را بهبود بخشيم و از بسياري از بيماري‌ها جلوگيري كنيم يا عوارض بيماري‌ها را به حداقل ممكن برسانيم.
براي داشتن استخوان‌هاي سالم لازم است كه به‌طور منظم ورزش كنيم، فعاليت بدني داشته باشيم و تا حد توان از بي‌تحركي بپرهيزيم. اگر استخوان‌ها ازانديشه متخصصين فيزيكي فعال نباشند، گيرندههاي مكانيكي (سلولهاي استخواني) سيگنال‌هاي مبني بر بازسازي، از بين بردن آسيب و سنتز استخوان‌هاي جديد را دريافت نخواهد كرد؛ در نتيجه به‌تدريج تراكم مواد معدني استخوان‌ها كاهش پيدا خواهد كرد. به گفته بنياد ملي پوكي استخوان، پياده‌روي يكي از مؤثرترين ورزش‌ها براي حفظ و بهبود تراكم استخوان در زنان يائسه است. تمرينات با وزن بدن و تمرينات مقاومتي براي افزايش تراكم استخوان مفيد هستند. تمرينات هوازي با افزايش تعادل و فعاليت عملكردي عضلات، از خطر سقوط و ضربه به استخوان‌ها مي‌كاهند.
در زناني كه از لحاظ فيزيكي فعال‌تر هستند، احتمال ابتلا به پوكي استخوان پايين‌تر است
از انديشه متخصصين آماري استعمال دخانيات ارتباط معنا‌داري با پوكي استخوان دارد. درحالي‌كه فعاليت بدني عامل حفظ توده عضلاني است، استعمال دخانيات يك عامل غير قابل انكار در ابتلا به پوكي استخوان است. استعمال دخانيات احتمال شكستگي استخوان را در مردان و زنان افزايش مي‌دهد. احتمال شكستگي استخوان در افراد سيگاري (به‌خصوص زنان) نسبت به افراد غير سيگاري و حتي افرادي كه سيگار را ترك كرده‌اند تا دو برابر بيشتر است.
رژيم غذايي يك شاخص مهم در سلامتي استخوان‌ها است. تصحيح رژيم غذايي با حذف مواد غيرمغذي و جايگزيني مواد مغذي يك راه مؤثر در پيشگيري از بسياري از بيماري‌ها است. كمبود مواد معدني مانند كلسيم، پروتئين و ويتامين D مي‌تواند منجر به كاهش تراكم عضلات شود. سعي كنيد رژيم غذايي خود را به‌گونه‌اي تنظيم كنيد كه مقادير مورد نياز روزانه درشت‌مغذي‌ها و ريزمغذيها به‌خوبي در آن گنجانده شده باشد. كلسيم، لبنيات و ويتامين D در سلامت استخوان‌ها نقش قابل توجهي دارند. رژيم‌هاي غذايي سرشار از ميوه‌ها و سبزي‌ها به دليل داشتن مقادير بالاي ويتامين‌ها و عناصر كم‌مقدار (يك ماده مغذي معدني كه در مقدار بسيار كم براي رشد و بهبود اندام‌هاي بدن لازم است) مي‌توانند با افزايش تراكم استخوان‌ها، خطر شكستگي را كاهش بدهند.
نتيجه‌گيري
به منظور ارتقا سلامت استخوان‌ها، كاهش مصرف نوشابه بايد به‌عنوان يك راهكار مهم براي افراد در انديشه متخصصين گرفته شود. در ۴۰ سال آينده، تعداد افرادي كه بر اثر پوكي استخوان در معرض خطر شكستگي استخوان‌ها قرار دارند، بار قابل توجهي بر دوش جوامع به‌خصوص جوامع آسيايي خواهد گذاشت.
هرچند مباحثه پوكي استخوان معمولا در سنين بالا و در زنان پس از يائسگي مطرح مي‌شود؛ اما اين بيماري مسئله‌اي است كه بايد از سنين كودكي و نوجواني از وقوع آن جلوگيري كرد. اگرچه افراد با پيش‌زمينه ژنتيكي بايد اين موضوع را جدي‌تر بگيرند؛ اما باقي افراد نيز نبايد نقش عوامل محيطي در ابتلا به پوكي استخوان را دست كم حساب كنند.
تصحيح سبك زندگي و كنار گذاشتن عادات ناسالم، از جمله مهم‌ترين راهكارهايي است كه در مورد پيشگيري از انواع بيماري‌ها به آن اشاره مي‌شود. همان‌طور كه اشاره شد، هنوز به مستندات بيشتري در مورد تأثير مصرف نوشابه بر پوكي استخوان نياز است؛ اما متخصصان تغذيه و پژوهشگران توصيه مي‌كنند كه تا حد امكان مصرف نوشابه را تقليل بدهيم و همواره تعادل را در خوردوخوراكمان برقرار كنيم. درست است كه هنوز نوشابه كاملا به‌عنوان يك ماده مؤثر بر پوكي استخوان شناخته نشده است؛ اما استعمال دخانيات، كمبود ويتامين D و نداشتن فعاليت از جمله موارد ثابت‌شده محيطي در ابتلا به اين بيماري هستند. نخستين قدم براي پيشگيري از پوكي استخوان حذف عوامل محيطي مؤثر بر آن در سبك زندگي است.
هم انديشي ها