فناوري ريتم شبانه‌روزي انسان را تغيير مي‌دهد
از زمان اختراع لامپ حبابي در سال ۱۸۷۹، وابستگي انسان به نور طبيعي خورشيد از بين رفت. امروزه، بسياري از افراد زمان زيادي از روز را در اتاق‌هايي با نور مصنوعي مي‌گذرانند و به صفحه‌نمايش‌هايي مثل صفحه‌نمايش تلفن‌همراه و كامپيوتر و تلويزيون خيره مي‌شوند. اخيرا نگراني‌ها بابت صفحه‌نمايش‌ها و تأثير آن‌ها بر ريتم شبانه‌روزي افزايش يافته است. ريتم شبانه‌روزي مانند ساعتي براي تنظيم چرخه‌ي خواب و بيداري عمل مي‌كند.
خيره‌شدن به صفحه‌نمايش‌ها مثل صفحه‌نمايش موبايل قبل از خواب مي‌تواند خواب را مختل كند. محصولات متعددي مثل فيلترهاي نور آبي صفحه‌نمايش وجود دارند كه كيفيت خواب را بهبود مي‌دهند؛ اما آيا اين محصولات واقعات تأثيرگذارند؟ آيا تغيير نور صفحه‌نمايش ريتم شبانه‌روزي را تغيير مي‌دهد يا به‌خواب‌رفتن را دشوارتر مي‌كند؟ اين ماجرا بسيار پيچيده است.
ريتم شبانه‌روزي چگونه كار مي‌كند؟
ريتم شبانه‌روزي همان ساعت داخلي بدن است كه در اشكال مختلف حيات ازجمله گياهان و قارچ‌ها و حيوانات وجود دارد. اين ساعت در انسان‌ها در بخش هيپوتالاموس مغز قرار دارد. هيپوتالاموس هورموني به نام ملاتونين را آزاد مي‌كند. ملاتونين اغلب اوقات به نام هورمون خواب هم شناخته مي‌شود؛ زيرا ميزان آن شب‌هنگام بسيار زياد است؛ اما صبح‌ها و قبل از بيدار‌شدن كاهش مي‌يابد. ساعت بدن ريتمي داخلي دارد؛ اما مي‌تواند دربرابر نور هم تطبيق پيدا كند. پروفسور جان اكسلسون، متخصص كارشناس پژوهش‌هاي خواب مؤسسه‌ي كارولينسكا، دراين‌باره مي‌گويد:
ساعت اصلي ريتم داخلي ۲۴ ساعته دارد و درمقابل نور طلوع و غروب خورشيد بسيار حساس است؛ در‌نتيجه ساعت بدن امكان تنظيم سيستم شبانه‌روزي را مي‌دهد و حالت پويايي و تطبيق با تغييرات فصلي در طول روز و شب را فراهم مي‌كند.
آيا فناوري ريتم شبانه‌روزي را تغيير مي‌دهد؟
بسياري از ابعاد فناوري مدرن، از لامپ‌هاي حبابي اوليه تا جديدترين تلفن‌هاي هوشمند لمسي، از خود نور منتشر مي‌كند. پروفسور جيمي زيتز از دانشگاه استنفورد معتقد است: «نور دو تأثير بر ساعت بدن مي‌گذارد: ۱. زمان ساعت را تنظيم مي‌كند؛ ۲. دامنه يا قدرت آن را تغيير مي‌دهد.»
ريتم شبانه‌روزي مي‌تواند ميزان ملاتونين را تغيير دهد و اين موضوع نيز بر ساعت بدن تأثير مي‌گذارد. براساس پژوهش‌هاي متعدد، نورهاي مصنوعي درخشان باعث كاهش ميزان ملاتونين در انسان مي‌شوند. نكته‌ي جالب اين است كه از نور مصنوعي بسيار درخشان به‌عنوان روشي درماني به نام فوتوتراپي براي كمك به بيماراني استفاده مي‌شود كه ساعت بيولوژيكي‌شان براي بيداري تأخير دارد و به آن‌ها كمك مي‌كند زودتر به خواب بروند.
شدت نور به‌كاررفته براي فوتوتراپي بسيار بيشتر از ميزان نور منتشرشده از صفحه‌نمايش‌ها يا لامپ‌هاي حبابي است. سال ۲۰۱۴، پژوهشي به سناريويي واقعي‌تر اختصاص يافت: مقايسه‌ي ميزان ملاتونين و كيفيت خواب افرادي كه قبل از خواب جزوه رايگان كاغذي مي‌خوانند با افرادي كه جزوه رايگان الكترونيكي مي‌خوانند. پژوهشگران به كاهش ميزان ملاتونين در شركت‌كنندگاني پي بردند كه جزوه رايگان الكترونيكي مطالعه كردند. دكتر سله ريچاردسون از دانشگاه استرالياي‌غربي بيان مي‌كند:
براساس شواهد ۱/۵ ساعت يا بيشتر استفاده از صفحه‌نمايش‌ها درخشان باعث افت انتشار طبيعي ملاتونين در شب مي‌شود و اين اثر ممكن است در طول چندين شب تشديد شود. با‌اين‌حال، اين مسئله به‌معني دير به‌خواب‌رفتن نيست.
تأثير ريتم شبانه‌روزي بر الگوهاي خواب
مي‌دانيم ملاتونين اثرهاي زيادي بر بدن مي‌گذارد و با چرخه‌ي خواب و بيداري در ارتباط است؛ اما نمي‌دانيم دقيقا چگونه كاهش مقدار ملاتونين بر كيفيت خواب تأثير مي‌گذارد. مطالعه‌هاي متعددي روي استفاده از فناوري و كيفيت خواب يا زمان لازم براي به‌خواب‌رفتن انجام شده‌اند. گرچه در بسياري از اين مطالعه‌ها بين زمان صفحه‌نمايش و خواب همبستگي وجود دارد، همبستگي‌ها اغلب ضعيف هستند و تأثير افزايش استفاده از صفحه‌نمايش بر اشكالات خواب را نشان نمي‌دهند.
براي مثال طبق پژوهش سال ۲۰۱۴، شركت‌كنندگاني كه جزوه رايگان‌هاي چاپي خوانده بودند، به‌طور‌ميانگين دَه دقيقه زودتر از افرادي به‌خواب رفتند كه جزوه رايگان الكترونيكي خوانده بودند. پژوهش‌هاي ديگر با هدف مقايسه‌ي افرادي انجام شدند كه از محصولات كاهش نور آبي صفحه‌نمايش استفاده مي‌كردند. نتيجه‌ي اين پژوهش‌ها اختلاف سه تا چهار دقيقه‌اي در زمان به‌خواب‌رفتن بود. از‌آنجا‌كه عوامل متعددي بر خواب تأثير مي‌گذارند، به‌سختي مي‌توان تأثير زمان صفحه‌نمايش را اندازه‌گيري كرد.
دكتر ريچاردسون به پيچيدگي ديگري درباره‌ي خواب اشاره مي‌كند و مي‌گويد:
رابطه‌ي دوطرفه بين استفاده از فناوري و خواب محتمل است. استفاده از فناوري مي‌تواند به‌مرور‌زمان بر خواب تأثير بگذارد و دليل اشكال خواب برخي افراد مي‌تواند افزايش مصرف فناوري باشد.
فناوري به‌ويژه نور مصنوعي مي‌تواند ريتم شبانه‌روزي بدن را تغيير دهد. اين نتيجه براساس تفاوت‌هاي ميزان ملاتونين پس از خيره‌شدن به صفحه‌نمايش به‌دست آمد؛ اما تأثيرش بر خواب، به‌ويژه زمان به‌خواب‌رفتن هنوز كاملا مشخص نيست.
هم انديشي ها