جستجوگران حيات فرازميني سيگنالي اسرارآميز از پروكسيما قنطورس شناسايي كردند
روزنامهي بريتانيايي گاردين بهتازگي خبر شناسايي سيگنال اسرارآميزي را منتشر كرد كه از پروكسيما قنطورس (نزديكترين ستاره به ما) ميآيد. اين ستاره با وجود فاصلهي بسيار اندك تنها ۴٫۲ سال نوري با زمين، به دليل درخشندگي پايين با چشم غير مسلح قابل مشاهده نيست. سيگنال تازه كه پاييز امسال در دادههاي بايگاني سال گذشته يافت شد، ظاهرا از ستارهي همسايهمان منشأ ميگيرد. سيگنال را هنوز نميتوان بهعنوان تداخل زميني رد كرد و همين امر موجب شده است پاي هوش فرازميني پيشرفته بهعنوان فرستندهي احتمالي اين بهاصطلاح «ردپاي فناورانه» به ميان كشيده شود.
دانشمندان مسئول كشف جديد در گفتوگو با ساينتيفيك آمريكن هشدار ميدهند كه هنوز مسائل بسيار زيادي بايد روشن شود؛ اما اذعان ميكنند كه توجه به فرازميني ها موجه است. اندرو سيميون از دانشگاه كاليفرنيا بركلي، ميگويد «[سيگنال] برخي مشخصات بهخصوص دارد كه موجب ميشود در بسياري از مطالعههاي ما قبول شود و هنوز نميتوانيم آن را توضيح دهيم.»
از همه جالبتر، سيگنال جديد پهناي باند باريكي از طيف راديويي را اشغال ميكند. در اين محدوده با فركانس ۹۸۲ مگاهرتز معمولا هيچ پيامي از ماهوارهها و فضاپيماهاي انسانساخت مخابره نميشود. سيميون ميگويد هيچ روشي طبيعي براي فشردهسازي انرژي الكترومغناطيسي به يك بازه در فركانس همچون اين سيگنال نميشناسيم. بهگفتهي او شايد برخي ويژگيهاي غير معمول و فعلا ناشناختهي فيزيك پلاسما بتواند توجيه طبيعي براي اين امواج فشرده باشند. «اما در حال حاضر تنها منبعي كه ميشناسيم، فناورانه است.»
كشف جديد با پروژهي ۱۰۰ ميليون دلاري بركترو ليسن (Breakthrough Listen) تحقق يافت كه سيميون به همراه يوري ميلنر (ميلياردر فناوري) در قالب برنامهاي علمي به نام ابتكارات خطشكن از آن همراهي مالي كردهاند. هدف اين تلاش چندلايه كه در سال ۲۰۱۵ با حضور استيون هاوكينگ و ديگر مشاهير علوم فضايي راهاندازي شد، خريد زمان رصد روي تلسكوپهاي راديويي سرتاسر جهان به منظور جستجوي آسمان و يافتن شواهد تمدنهاي پيشرفته است. اين برنامه معمولا با عنوان جستوجو براي هوش فرازميني (SETI) شناخته ميشود.
تا به امروز تمام سيگنالهايي كه از احتمال وجود هوش فرازميني حكايت كردهاند، درواقع از ماهوارههاي درگردش به دور زمين يا ديگر تداخلهاي انساني منشأ گرفته و از همينرو رد شدهاند. در نتيجه با وجود بيش از نيم قرن فعاليت آرام اما پيوستهي ستي، هيچ مدرك محكمي از وجود حيات پيشرفتهي بيگانه يافت نشده است. جيسون رايت، ستارهشناس متمركز بر ستي در دانشگاه ايالتي پنسيلوانيا، ميگويد «اگر چنين سيگنالي ببينيد كه از سطح زمين نميآيد، ميدانيد كه فناوري فرازميني را شناسايي كردهايد. متأسفانه انسانها فناوريهاي فرازميني فراواني پرتاب كردهاند.»
داستان كشف اخير ستي در ۲۹ آوريل ۲۰۱۹ آغاز شد. در آن زمان، دانشمندان وابسته به بركترو ليسن شروع به گردآوري دادههايي كردند كه بعدا سيگنال جذاب را آشكار كرد. تيمي از پژوهشگران با استفاده از تلسكوپ راديويي پاركس در استراليا، در حال مطالعهي پروكسيما قنطورس بودند تا نشانههايي از شرارههاي اين كوتولهي سرخ پيدا كنند و دريابند آنها چگونه ميتوانند بر سيارههاي اين ستاره تأثير بگذارند. منظومهي پروكسيما ميزبان دست كم دو جهان است. سيارهي نخست به نام پروكسيما بي كه در سال ۲۰۱۶ كشف شد، تقريبا ۱٫۲ برابر زمين اندازه دارد و در مداري ۱۱ روزه در «كمربند حيات» ستاره در حال چرخش است. در اين محدوده، آب به شرطي ميتواند روي سطح سيارهي سنگي وجود داشته باشد كه شرارههاي خورشيدي موجب ازهمپاشي جو آن نشده باشند. سيارهي ديگر به نام پروكسيما سي با جرم تقريبا هفت برابر زمين، در سال ۲۰۱۹ در مداري منجمد و ۵٫۲ ساله كشف شد.
تصوير هنري از سيارهي پروكسيما بي در حال گردش به دور پروكسيما قنطورس.
ستارهشناسان با استفاده از پاركس، پروكسيما را بهعنوان بخشي از مطالعهي شراره خورشيدي به مدت ۲۶ ساعت رصد كردند؛ اما همانطور كه در پروژهي بركترو ليسن معمول است، دادههاي حاصله را بهمنظور مطالعه در آينده براي جستجوي هرگونه سيگنال احتمالي ستي نشانهگذاري كردند. اين وظيفه بر دوش كارآموز جواني در برنامهي ستي سيميون در بركلي به نام شين اسميت قرار گرفت. اسميت مطالعه دقيق دادهها را در ژوئن امسال آغاز كرد؛ اما اواخر ماه اكتبر بود كه بهطور غير منتظره سيگنال غير معمول را در فركانس ۹۸۲٫۰۰۲ مگاهرتز پيدا كرد. سوفيا شيخ از دانشگاه ايالتي پنسيلوانيا و سكاندار تجزيهوتحليل آتي سيگنال در بركترو ليسن و نويسندهي ارشد مقالهاي دربارهي پژوهش تازه كه در اوايل ۲۰۲۱ منتشر خواهد شد، ميگويد: «اين هيجانانگيزترين سيگنالي است كه در پروژهي بركترو ليسن پيدا كردهايم؛ زيرا هرگز هيچ سيگنالي موفق به عبور از فيلترهاي فراوان ما نشده بود. بهزودي تيم ما سيگنال را با نامي رسميتر خطاب خواهد كرد: BLC1 كه مخفف كانديداي اول بركترو ليسن است.»
سيگنالها براي برانگيختن علاقهي پژوهشگر ستي بايد اول مجموعهاي از آزمونهاي خودكار ساده را پشت سر بگذارند تا تداخل زميني آشكار منتفي شود. بااينحال صدها كانديدا معمولا در اين مرحله قبول و براي مطالعه بيشتر انتخاب ميشوند. اما در مرحلهي بعد، تقريبا تمام سيگنالها بهعنوان نوعي توهم يا خطا رد خواهند شد. بهعنوان مثال، شايد فزوني بيش از حد پارازيت است كه الگوريتم غربالگر را گمراه كرده تا عامل توليد آن مورد را برخلاف تمام ديگر سيگنالها، بيگانگان پرسروصدا قلمداد كند.
شيخ و همكارانش در بازبيني دادهها از سال ۲۰۱۹ اشاره كردند كه تلسكوپ در اسكنهاي ۳۰ دقيقهاي در طول مدت يك هفته، بارها به پروكسيما نگاه كرده بود. بركترو ليسن از تكنيكي به نام «نودينگ» استفاده ميكند كه در آن تلسكوپ دورهاي از زمان را صرف نگاه كردن به هدف و سپس همان مدت را صرف نگاه كردن به نقطهاي ديگر در آسمان ميكند تا مطالعه كند كه آيا هرگونه سيگنال احتمالي واقعا از هدف ميآيد يا خير. شيخ ميگويد: «در پنج مشاهدهي ۳۰ دقيقهاي درطول تقريبا سه ساعت، بازگشت سيگنال را ديديم.» اين نشان ميدهد كه سيگنال پيش از رسيدن به زمين واقعا از پروكسيما قنطورس يا منبعي ديگر در اعماق فضا منشأ گرفته است.
ممكن است فكر كنيد پرونده مختومه است؛ اما هرچند منبع كيهاني طبيعي احتمالا بعيد به انديشه متخصصين ميآيد، هنوز نميتوان آن را رد كرد. در عين حال، به همان اندازه كه توجيه طبيعي ممكن است بعيد باشد، احتمال توجيه غير طبيعي همچون بيگانگان بهمراتب كمتر است. در نتيجه تمام اعضاي تيم بركترو ليسن كه با ساينتيفيك آمريكن گفتوگو كردند با ثابتقدمي اصرار دارند كه وجود هر نوع عاملي به جز تداخل زميني بيشازحد بعيد است. پيت وردن، مدير اجرايي Breakthrough Initiatives، ميگويد: «محتملترين گزينه، نوعي عامل انساني است و وقتي ميگويم محتملترين، يعني مثلا ۹۹٫۹ درصد.»
اين بدبيني منطقي در تمام مسير همواره وجود داشته است. ميلنر ميگويد: «وقتي در سال ۲۰۱۵ بركترو ليسن را به همراه استيون هاوكينگ راهاندازي كرديم، ميدانستيم سختگيرانهترين رويكرد علمي را براي تجزيهوتحليل تمام سيگنالهاي كانديد به كار خواهيم برد.» ميلنر و ظاهرا تمام پژوهشگران ستي همكار او بهطور كامل انتظار دارند كه BLC1 در مطالعه موشكافانهي كنوني پروژه شكست بخورد؛ اما ممكن است اين اتفاق نيفتد.
قرار است ماهها تجزيهوتحليل بيشتر به منظور رد قطعي منابع احتمالي ديگر انجام شود و BLC1 هرچند ظاهرا از پروكسيما قنطورس ميآيد، با انتظارها از ردپاي فناورانه از آن منظومه بهخوبي تطابق ندارد. اول، سيگنال هيچ اثري از مدولاسيون (اعمال تغييراتي روي خصوصياتي از سيگنال كه ميتواند براي انتقال اطلاعات به كار رود) به همراه ندارد. BLC1 براي هر هدف و مقصودي كه توليد شده باشد، فقط سيگنالي تكنواخت است. بهگفتهي سيميون: «سيگنال بهطور قطع هيچ خصوصيت اضافهاي ندارد كه بتوانيم در اين نقطه تشخيص دهيم.»
دوم، سيگنال «منحرف» ميشود؛ بدين معنا كه تغيير جزئي در فركانس دارد. اين اثر ممكن است ناشي از جنبش سيارهي خودمان يا حركت منبع فرازميني نظير فرستندهاي روي سطح يكي از سيارههاي پروكسيما قنطورس باشد. بااينحال انحراف، خلاف آن چيزي است كه يك نفر بهسادگي از سيگنال منشأگرفته از جهان اطراف نزديكترين ستارهي همسايهمان انتظار دارد. شيخ ميگويد: «ما انتظار داريم فركانس سيگنال مانند شيپور پايين رود. در عوض آنچه ميبينيم، به سوت كشويي شباهت دارد (فركانس بالا ميرود).»
مشاهدات بعدي با استفاده از پاركس براي پيدا كردن دوبارهي سيگنال، تاكنون ناموفق بوده است؛ درحاليكه براي تأييد BLC1 بهعنوان ردپاي فناورانه واقعي، تكرار مشاهده ضرورت دارد. شامي چترجي، ستارهشناس راديويي از دانشگاه كرنل نيويورك، ميگويد: «اگر تيمي مستقل در رصدخانهاي مستقل بتواند همان سيگنال را بازيابي كند، آنگاه قطعا بله. حاضرم شرط ببندم كه موفق نخواهند شد؛ اما عاشق اين هستم كه در اشتباه باشم.»
با تمام آنچه گفته شد، BLC1 تا به امروز همچنان يكي از جذابترين سيگنالهاي يافتشده به دست تيم بركترو ليسن يا قطعا هر برنامهي ستي ديگر محسوب ميشود. شيخ اين سيگنال را با سيگنال بهاصطلاح «واو!» مقايسه ميكند كه در سال ۱۹۷۷ شناسايي شد و گمان ميرفت از منبعي فرازميني منشأ گرفته باشد. او ميگويد: «BLC1 همتراز با سيگنال واو! است؛ اما سيگنال ما به احتمال زياد صرفا از يك منبع تداخل زميني ناشناخته توليد شده است. در چند ماه آينده احتمالا به هر شكل خواهيم فهميد. اما فعلا قطعا بيگانگان عامل آن نيست. من از اين عبارت متنفرم.» رايت اضافه ميكند: «... اگر اينطور بگوييد، پس اصلا چرا مطالعه كنيم؟ منظور اين است كه پيشتر هرگز بيگانگان در كار نبودهاند.»
هم انديشي ها