ماشين زمان: تاريخچه واكمن سوني؛ ۴۱ سال بعد

پايان دنيا، توقف پيشرفت تكنولوژي و از دست رفتن همه‌ي چيزهايي كه دوست داريم، در تلاش براي زنده ماندن در شرايطي كه همه چيز عليه ماست. بازي «The Last of Us Part 2» تجسم دلهره‌آوري از اين دنياست: بدون اينترنت، بدون صنعت سينما و سرگرمي، بدون تكنولوژي؛ در اين فضا است كه هديه‌ي تولدي كه اِلي، دختر بچه‌ي عاشق موسيقي، از جوئل كه دوران پيش از زامبي را هنوز به خاطر دارد، مي‌گيرد، به طرز غافلگيرانه‌اي دل بسياري از ما را مي‌لرزاند و خاطرات نوستالژيك و بسيار عزيزي را برايمان زنده مي‌كند: واكمن سوني.

ذوق اِلي هنگام ديدن واكمن براي خيلي‌ها به طرز عجيبي قابل لمس بود. در دنياي پسارستاخيزي كه نه از اينترنت خبري است و نه از آهنگ‌هاي ديجيتالي، واكمن بهترين و تنها گزينه براي همراه داشتن موسيقي در همه‌ي شرايط است. دنياي ما به اصطلاح دهه‌ي شصتي‌ها هم تا قبل از همه‌گيري اينترنت و پخش‌كننده‌هاي ديجيتالي موسيقي، با آخرالزمان اِلي در يك چيز مشترك بود: ذوق بي حد و اندازه‌ي داشتن واكمن و توانايي گوش دادن به موسيقي در هر كجا كه هستيم.

الي در حال گوش دادن به صداي پرتاب شاتل فضايي ازطريق واكمن سوني مدل WM-1

براي خيلي از ما كه در آن سال‌ها سن كمي داشتيم، واكمن (دركنار گيم‌بوي) بهترين و باارزش‌ترين دارايي شخصي‌مان بود كه مي‌توانستيم آن را با خودمان به هرجايي كه دوست داشتيم ببريم و از فضاي كسالت‌بار و گيج‌كننده‌ي مهماني آدم بزرگ‌ها، به دنياي كوچك و هيجان‌انگيز خودمان پناه ببريم.

اين داستان زندگي واكمن است؛ وسيله‌اي كه نه‌تنها سهم بزرگي در دوران كودكي و نوجواني خيلي از ما داشت، بلكه بسياري از تكنولوژي‌هاي امروز كه تصور زندگي بدون آن‌ها برايمان غيرممكن است، به آن مديون است.

از روزي كه واكمن سوني، موسيقي را به‌معني واقعي كلمه قابل حمل كرد، ۴۱ سال مي‌گذرد. واكمن، اول جولاي ۱۹۷۹ متولد شد و راه را براي ظهور سي‌دي، دانلود و سرويس‌هاي استريم موسيقي روي موبايل‌هاي هوشمند باز كرد. تولد اين دستگاهِ نسلِ دومِ ۱۵۰ دلاري، مثل خيلي از اختراعات ديگر، درواقع راه حلي بود براي يك اشكال:

ماسارو ايبوكا، بنيان گذار و مدير ارشد و نام آشناي سوني، اوايل سال ۱۹۷۹ يك درخواست ويژه داشت؛ ايبوكا عاشق موسيقي بود و مرتب در حال سفر و هميشه يكي از ضبط‌صوت‌هاي استريوي «قابل حمل» شركت را با خودش در پروازهاي بين‌المللي به‌همراه داشت. اين ضبط صوت استريو كه مدل TC-D5 بود يك اشكال بزرگ داشت؛ اينكه به‌شدت سنگين بود و با استانداردهاي امروز، به هيچ وجه «قابل حمل» محسوب نمي‌شد.

اين شد كه ايبوكا از معاونش در آن زمان، نوريو اوگا، پرسيد كه آيا مي‌تواند چيزي بهتر از TC-D5 برايش سرهم كند. اوگا براي اين درخواست به سراغ محصول قبلي شركت، پرسمن Pressman رفت؛ يك ضبط صوت مونوي قابل حمل كه بين خبرنگاران بسيار پرطرفدار بود. اينطور شد كه اوگا توانست به موقع براي پرواز بعدي ايبوكا يك دستگاه پخش موسيقي استريو دست و پا كند.

جواب ايبوكا به اين سؤال ساده بود: «به انديشه متخصصينتان داشتن يك پخش كاست استريو كه بتوانيد موقع قدم زدن به آن گوش كنيد، ايده‌ي خوبي نيست؟» و همين جواب ساده بزرگ‌ترين شكسته‌نفسي در تاريخ كسب‌و‌كار بود.

پرسمن (سمت چپ) و نسل اول واكمن ازلحاظ ظاهري بسيار به هم شبيه بودند. 

واكمن يك اختراع اتفاقي بود و سوني مطمئن نبود فروش خوبي داشته باشد، براي همين هم توليد اوليه اين دستگاه تنها ۳۰هزارتا بود و كل دوره‌ي توسعه‌ي آن فقط چهار ماه طول كشيد. سرپرست تيم توسعه‌ي واكمن، كوروكي ياسوآ Kuroki Yasuo بود كه بعدها به آقاي واكمن معروف شد. ياسوآ در جزوه رايگان «برنامه‌ريزي به سبك واكمن» (Walkman-Style Planning) در توضيح مي‌نويسد:

واقعيت اين است كه هيچ برنامه‌ي واضح و مشخصي براي توليد و فروش واكمن وجود نداشت. مهندسان جوان آن را ساختند فقط براي اينكه ببينند چنين ايده‌اي امكان‌پذير است يا نه، و اصلا در ليست توسعه‌ي محصول براي بخش ضبط صوت نبود. همين نبود برنامه‌ريزي است كه داستان پيدايش واكمن را اينقدر شگفت‌انگيز كرده است.

شگفت انگيزتر آن كه تمام اين ۳۰هزار دستگاه در كمتر از سه ماه به‌طور كامل فروش رفت و محبوبيت واكمن تا سال‌هاي بعد هم ادامه پيدا كرد.

واكمن گام بزرگي در مهندسي محسوب نمي‌شود چرا كه از مدت‌ها قبل، حول و حوش سال ۱۹۶۳، تكنولوژي نوار مغناطيسي ايجاد شده بود و مخترع آن شركت الكترونيكي هلندي فيليپس بود كه آن را براي استفاده‌ي منشي‌ها و خبرنگاران توليد كرده بود. شركت سوني كه در آن زمان در عرضه‌ي دستگاه‌هاي الكترونيكي خوش‌ساخت و كوچك به بازار خبره شده بود (اولين راديوي ترانزيستوري سوني در سال ۱۹۵۵ عرضه شد)، با كمك گرفتن از تكنولوژي نوار مغناطيسي شروع به ساخت يك سري دستگاه‌هاي ضبط صوت قابل حمل و نسبتا موفق كرد.

اما اين معرفي نوارهاي موسيقي از پيش ضبط شده در اواخر دهه‌ي ۱۹۶۰ بود كه بازار جديدي براي خودش دست و پا كرد. در اين زمان مردم هنوز ترجيح مي‌دادند در خانه به‌جاي نوار كاست به صفحات گرامافون گوش دهند، اما اندازه‌ي كوچك نوار كاست آن را براي استفاده در استريوهاي خودرو و در هنگام حركت به گزينه‌ي منطقي‌تري نسبت به صفحه‌ي گرامافون يا نوارهاي ۸ تراك تبديل كرد.

آلبوم تصاوير سير تكاملي واكمن سوني از ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۳

درست است كه سوني اولين شركتي نبود كه دست به توليد سيستم صوتي قابل حمل زد (اولين راديوي ترانزيستوري قابل حمل مدلRegency TR-1 بود كه در سال ۱۹۵۴ در آمريكا معرفي شد)، اما نسبت به همه‌ي مدل‌هاي پيشين سه برتري اساسي داشت: قابليت پخش نوار كاست و به عبارتي موسيقي دلخواه، حمل و نگه‌داري بسيار آسان (تنها به دو باتري AA احتياج داشت)، و البته حريم شخصي (به‌جاي پخش‌كننده‌ي خارجي، جك هدفون داشت). اين سه مورد پكيج بسيار جذاب و ايده‌آلي براي هزاران مصرف‎كننده‌اي بود كه دنبال يك استريوي قابل‌حمل و كوچك بودند تا آن را با خود به هرجايي كه مي‌خواستند، ببرند.

واكمن سوني مدل TPS-L2 كه يك پخش‌كننده موسيقي ۴۰۰ گرمي آبي-نقره اي با دكمه‌هاي بزرگ و زمخت، يك هدفون و جاي چرمي بود، براي اولين‌بار در آمريكا در جون ۱۹۸۰ معرفي شد. 

نام واكمن وامدار نام دستگاهي است كه از روي آن ساخته شده بود: پرسمن؛ اما واكمن تا مدت‌ها فقط در ژاپن به اين نام عرضه مي‌شد چون اين تصور وجود داشت كه اين نام براي خريداران خارجي بي‌معني است و نمي‌توانند با آن ارتباط برقرار كنند. 

شركت سوني آمريكا ابتدا نام «Sony Disco Jogger» را پيشنهاد داد، چون در آن زمان، هم دويدن (jogging) و هم ديسكو رفتن به‌شدت در آمريكا محبوب بود. اين فكر هم پشتش بود كه بازار هدف واكمن افراد جواني هستند كه به احتمال زياد اهل ديسكو هستند.

اما آكيو موريتا Akio Morita كه همراه‌با ايبوكا بنيان‌گذار شركت سوني بود و براي تجاري كردن نام واكمن تلاش زيادي كرده بود، با اين ايده مخالفت كرد و مي‌گفت درست است كه بازار اصلي واكمن افراد جواني هستند كه به دويدن و ديسكو رفتن علاقه دارند، اما افراد مسن هم بايد به‌عنوان خريداران بالقوه در انديشه متخصصين گرفته شوند، چرا كه ارزش فروش اين محصول در آن زمان ۱۹۹ دلار آمريكا (معادل بيش از ۶۰۰ دلار امروزي با احتساب نرخ تورم) بود.

موريتا پيشنهاد «Sony Disco Jogger» را رد كرد، چون احتمال مي‌داد افراد مسن به خاطر وجود اسم ديسكو در نام تجاري محصول، علاقه‌ي كمتري به خريد آن نشان دهند. درنهايت اسمي كه براي عرضه‌ي اين محصول در بازار آمريكا انتخاب شد «Soundabout» بود كه از عبارت «walk about» به‌معني قدم زدن الهام گرفته شده بود. اما شركت‌هاي فروش در كشورهاي مختلف، واكمن را با نام‌هاي متفاوتي به فروش مي‌رسانند. مثلا در انگليس، واكمن با نام «Stowaway» به‌معني «مسافر قاچاق» و در استراليا و سوئد با نام «Freestyle» عرضه شد.

نام واكمن سرانجام در سال ۱۹۸۶ جاي خودش را در فرهنگ لغت آكسفورد نيز باز كرد و در سال ۱۹۹۱ وارد فرهنگ لغت معتبر ژاپني «كوجين» (Kojien) شد.

و به اين ترتيب بود كه واكمن توانست هم در نام تجاري و هم در فروش (بيش از ۴۰۰ ميليون نسخه تا سال ۲۰۱۴) به موقعيت محكم و تزلزل ناپذيري دست پيدا كند. درواقع مي‌توان گفت موفقيت واكمن نه‌تنها در جذابيت و نوآوارانه بودن ويژگي‌هاي اين محصول، بلكه در فهم آسان نام تجاري آن نيز بود كه در ذهن مردم سراسر دنيا نقش بست.

دهه‌ي ۱۹۸۰ را بايد دهه‌ي واكمن نام‌گذاري كرد. محبوبيت محصول سوني، و به‌دنبال آن برندهايي مانند آيوا، پاناسونيك و توشيبا كه جا پاي سوني گذاشتند، باعث شد سرانجام در سال ۱۹۸۳، فروش نوار كاست براي اولين‌بار از فروش صفحه‌ي گرامافون پيشي بگيرد. تا سال ۱۹۸۶، كلمه‌ي واكمن آنقدر بر سر زبان‌ها افتاده بود تا بالاخره به‌عنوان يك كلمه‌ي معني‌دار وارد فرهنگ لغت آكسفورد شد. عرضه‌ي واكمن با اشتياق بي‌حد و اندازه براي ورزش‌هاي هوازي هم‌زمان شد و ميليون‌ها نفر شروع به استفاده از واكمن سر تمرينات خود كردند. بين سال‌هاي ۱۹۸۷ و ۱۹۹۷، يعني زمان اوج محبوبيت واكمن، تعداد افرادي كه مي‌گفتند براي ورزش به پياده‌روي مي‌روند تا ۳۰ درصد افزايش پيدا كرده بود.

در اين بين، سوني به ايجاد تغييرات مختلفي به پخش‌كننده‌ي جديدش ادامه داد و به مدل‌هاي بعدي، نوآوري‌هايي مانند گيرنده AM/FM، تقويت‌كننده‌ي باس و معكوسگر خودكار (براي برگرداندن به طرف ديگر كاست) اضافه كرد. سوني حتي واكمن خورشيدي، ضدآب و دستگاه‌هايي با دو جاي پخش كاست توليد كرد. اما نواركاست هم مثل هر تكنولوژي ديگري قرار نبود تا ابد دوام بياورد. با معرفي لوح‌هاي فشرده يا همان سي‌دي در سال ۱۹۸۲، استفاده از نواركاست هم به سرنوشت نوار ۸ تراك دچار شد.

البته سوني هم بيكار ننشست و يك سال بعد از اولين فروش سي‌دي، پخش‌كننده سي‌دي قابل‌حمل مدل D-50 را عرضه كرد، و بعد از آن هم تحت نام تجاري واكمن، شروع به عرضه‌ي MiniDisc و MP3 پليرها كرد. سوني حتي زماني سراغ توليد ضبط‌كننده‌ي صدا با نام «Scoopman» رفت كه بازار هدفش را بيشتر خبرنگاران تشكيل مي‌دادند.

خط توليد واكمن كاستي در ژاپن در ۲۳ اكتبر ۲۰۱۰ متوقف شد و امروزه، صاحبان مدل اوليه‌ي واكمن اين دستگاه را به كلكسيونرها تا هزاردلار مي‌فروشند. اين نام تجاري ديگر به اندازه‌ي گذشته وزن ندارد، اما ۴۱ سال بعد از تولدش، تغييراتي كه در زندگي ما و نوع رابطه‌ي ما با موسيقي و فناوري ايجاد كرد، انكار نشدني است.

به گفته‌ي بسياري از صاحب‌انديشه متخصصينان حوزه‌ي تكنولوژي از جمله The Verge، تولد واكمن، دنيا را تغيير داد.

آلبوم تصاوير واكمن در تاريخ: از پرنسس دايانا تا جنيفر انيستون و جورج مايكل

شما چه خاطراتي با واكمن داريد؟ در آن سال‌ها كه اوج محبوبيت واكمن بود، آيا جزو آن دسته از افراد خوش‌شانس بوديد كه پدر و مادرتان را به خريد واكمني كه چندان هم ارزان نبود، متقاعد كنيد؟ واكمن را به چه خاطر دوست داشتيد (يا نداشتيد)؟ حالا كه ۴۱ سال از تولد واكمن مي گذرد، انديشه متخصصينتان را با ما به اشتراك بگذاريد تا خاطرات آن روزها را در كنار هم زنده كنيم.