۵ نكته‌ي مهم درباره‌ي روغن موتور و نگهداري از آن

حركت خودرو به سه ماده‌ي بسيار مهم كه ما مسئول تأمين آن‌ها هستيم، وابستگي دارد. اين مواد، سوخت، آب و روغن موتور هستند. از انديشه متخصصينات تئوري، بنزين يا گازوئيل طي احتراق با هوا، تأمين‌كننده‌ي انرژي لازم براي حركت خودرو است و آب، قطعات درگير را خنك مي‌كند. در اين ميان، روغن يا هر روان‌كننده‌ي ديگر، حركت قطعات اين سيستم را ممكن مي‌كند.

همه‌ي ما مي‌دانيم كه روغن موتور هم مثل سوخت، بايد در پيشرانه‌ي خودرو ريخته و به طور مداوم بازرسي شود؛ اما زمان تعويض، نوع روغن و مقدار آن اهميت زيادي دارد. استفاده از خودروهاي مدرن با سيستم‌هاي پيشرفته، هنوز نتوانسته است جاي يك راننده‌ي آشنا به اصول متخصص در مباحثه روغن موتور را بگيرد. پس رانندگان جوان نيز بايد اطلاعات خود را در زمينه‌ي شناخت اين ماده‌ي مهم افزايش دهند.

تصور يك موتور بدون سيستم روان‌كننده غير ممكن به انديشه متخصصين مي‌رسد. حتي در موتورهاي كوچك هم از گريس يا انواع روغن براي كاهش اصطكاك قطعات استفاده مي‌شود. قطعات مكانيكي به اين ماده نيازمندند تا به هنگام حركت و سايش با يكديگر، دچار فرسايش نشوند و حرارت ناشي از اصطكاك، كاهش يابد. علاوه بر اين، ذرات معلق و رسوبات محيط نيز مي‌تواند جذب روان‌كننده‌ها شود و از آسيب به سيستم‌هاي مختلف خودرو، جلوگيري كند. با اين اوصاف مسلما ساختمان شيميايي انواع روغن‌ موتور، با توجه به وظايف مهمي كه در يك خودرو ايفا مي‌كند، پيچيده و دانش‌بنيان است و ساخت آن به سادگي ممكن نيست؛ اما شناخت روغن خودرو و استفاده‌ي صحيح از آن با رعايت چند نكته‌ي ساده امكان‌پذير خواهد بود.

فرقي نمي‌كند خودروي شما مدرن يا قديمي باشد. اين‌روزها براي هر نوع خودرو مي‌توان روغن مناسب ماينرال (ارگانيك)، سينتيك يا نيمه سينتيك خريداري كرد. روغن‌هاي ماينرال كه به آن‌ها روغن طبيعي نيز گفته‌ مي‌شود، مستقيما از نفت يا گاز طبيعي در پالايشگاه استخراج مي‌شوند. از زماني كه خودروهاي بنزيني توليد مي‌شوند، اين روغن‌ها نيز وجود دارند. مهم‌ترين مشخصه‌ي روغن‌هاي ماينرال، طول عمر كم در مقايسه با نوع سينتيك و البته ارزش پايين‌تر است.

فرايند ساخت روغن‌هاي سينتيك، كاملا شيميايي و مهندسي‌شده است. اين فناوري در مقايسه با روغن‌هاي ماينرال، هزينه‌ي بيشتري در بر دارد كه منجر به گران‌تر شدن روغن‌هاي سينتيك مي‌شود. در عوض طول عمر روغن‌هاي سينتيك بيش‌تر از نوع ارگانيك است و در شرايط حرارتي نامتعارف، مثل آب و هواي بسيار سرد و بسيار گرم يا در پيشرانه‌هايي كه تحت فشار با دورهاي بالا كار مي‌كنند (مثل خودروهاي اسپرت)، عملكرد بهتري دارند. به بيان ساده، روغن‌هاي سينتيك ساختار مولكولي يكنواخت‌تري دارند كه اين ساختار، به مولكول‌هاي كروي آن‌ها اجازه مي‌دهد به سادگي روي هم حركت كنند. درصورتي‌ كه مولكول‌هاي روغن‌ ماينرال را مي‌توان به مكعب‌هايي تشبيه كرد كه براي لغزيدن روي يكديگر با اشكال مواجه هستند.

فراموش نكنيم كه ممكن است در روغن‌هاي سينتيك هم از مواد طبيعي و حاصل از نفت استفاده شود كه در اين‌صورت با رسيدن به نسبت خاصي، روغن نيمه سينتيك ناميده مي‌شود. اين نوع روغن‌ها از انديشه متخصصين ارزش و عملكرد، بين روغن‌هاي سينتيك و ماينرال قرار مي‌گيرند و معمولا براي خودروهاي سنگين، مثل وانت‌بارها و شاسي‌بلندها توصيه مي‌شوند.

در قسمتي از موتور خودرو كه درپوش مخزن روغن قرار دارد، حتما عددي به صورت xW-y مثل 20W-50 ديده مي‌شود كه ميزان ويسكوزيته‌ي روغن مناسب براي خودروي شما را نشان مي‌دهد.

عددي كه به عنوان ويسكوزيته يا گرانروي يك سيال بيان مي‌شود، بيانگر ميزان مقامت آن در برابر جاري شدن است. ما براي درك ويسكوزيته‌ي روغن موتور، از اعدادي كه روي بسته‌بندي آن ديده مي‌شود، استفاده مي‌كنيم. هرچه عدد ويسكوزيته بالاتر باشد، مقاومت سيال دربرابر جاري شدن بيشتر خواهد بود. به عنوان مثال، ويسكوزيته‌ي عسل بالاتر از ويسكوزيته‌ي آب است. در قديم به اين عدد، وزن روغن هم گفته مي‌شد كه البته تعريف درستي نيست.

بنياد SAE مخفف عبارت Society for Automobile Engineers (بنياد مهندسين خودرو)، ويسكوزيته‌ي تمام انواع روغن‌ موتور را در دماي ۹۸.۹ درجه‌ي سانتيگراد آزمايش مي‌كند. اين درجه حرارت به عنوان يك استاندارد قراردادي (معادل ۲۱۰ درجه‌ي فارنهايت) براي پيشرانه‌هاي خودرو در حين كار، مورد قبول واقع شده است.

روغن‌هاي چهار فصل به واسطه‌ي استفاده از پليمر‌هاي خاص مي‌توانند ويسكوزيته‌ي متفاوتي در دماهاي مختلف داشته باشند. حرف W در توضيح ويسكوزيته‌ي اين روغن‌ها، از واژه‌ي Winter به معني زمستان گرفته شده است. به عنوان مثال روغني كه عبارت 20W-50 روي آن ديده مي‌شود، ويسكوزيته‌اي بين ۲۰ تا ۵۰ دارد. يعني زماني كه موتور خودروي شما گرم باشد (حدود ۱۰ دقيقه پس از استارت، به دماي ۱۰۰ درجه‌ي سانتيگراد رسيده باشد) روغن داراي ويسكوزيته‌ي ۵۰ است؛ اما در لحظه‌ي استارت ويسكوزيته‌ي ۲۰ دارد، يعني با اين‌كه هنوز گرم نشده (به واسطه‌ي استفاده از پليمر‌ها)، روان‌تر است.

حال براي روشن‌تر شدن ماجرا، روغن‌هاي 20W-50 و 15W-50 را مقايسه مي‌كنيم. اگر در هواي بسيار سرد زمستان، مثلا منفي ۲۰ درجه به سراغ خودرو برويم، روغن 15W-50 كاملا بهتر از روغن 20W-50 در موتور جاري خواهد شد. به همين دليل، خودروهاي داخلي در اكثر مناطق ايران با ويسكوزيته‌ي 20W-50 به خوبي كار مي‌كنند و تا دماي منفي ۱۰ درجه اشكال خاصي ندارند؛ اما مردم مناطق سردسير كشور، مثل استان‌هاي آذربايجان از روغن‌هايي 10W-40 يا 5W-30 استفاده مي‌كنند. فراموش نكنيم روغن‌هاي 20W-50، معمولا ماينرال و نمونه‌هايي مثل 5W-30 از نوع سينتيك هستند.

در گذشته، رسم جالبي ميان رانندگان وجود داشت كه هر ۵ هزار كيلومتر روغن خودرو را عوض مي‌كردند. اين سنت عجيب نه‌ به‌واسطه‌ي كيفيت روغن‌، بلكه به دليل آسان‌ بودن شرايط فهم آن فراگير شد؛ چرا‌كه رانندگان با رسيدن كيلومترشمار خودرو به اعدادي با ضريب ۵، مثل ۸۰ هزار يا ۸۵ هزار، اقدام به تعويض روغن مي‌كردند. ضمن اينكه باتوجه به ماينرال بودن روغن‌ها و احتمال اتمام طول عمر آن‌ها، حتي در صورت استفاده نكردن از خودرو، سالي ۲ بار به تعويض روغن مراجعه مي‌كردند، هرچند كه بعضي افراد نيز در انتهاي هر فصل (هر سه ماه) به سراغ روغني با ويسكوزيته‌ي مخصوص آن فصل مي‌رفتند.

امروزه نه‌تنها فناوري ساخت روغن موتور پيشرفت زيادي داشته است، بلكه پيشرانه‌ها نيز بسيار كمتر از گذشته باعث استهلاك روغن مي‌شوند. بعضي خودروهاي مدرن، زماني كه روغن از استاندارد خود خارج شود، راننده را مطلع مي‌كنند؛ اما تا حدود زيادي مي‌توان به عددي كه روي بسته‌بندي روغن نوشته شده است، اعتماد كرد.

خودروهاي برون‌شهري كه معمولا پيشرانه‌ي آن‌ها در يك دور موتور ثابت كار مي‌كند، ديرتر به تعويض روغن احتياج خواهند داشت؛ اما بهتر است كساني كه در شهر، با ايست و حركت‌هاي متوالي مواجه هستند، پيش از رسيدن به كيلومتر انقضاي روغن، نسبت به تعويض آن اقدام كنند.

اين حركت از زمان اختراع خودروها تاكنون، در ميان رانندگان ثابت بوده است و با وجود رشد فناوري، همچنان شايد با حضور سنسورهاي متعدد در خودروهاي مدرن امروزي، چك كردن روغن موتور كاري بيهوده به‌ انديشه متخصصين برسد؛ اما دست كم باعث بالا رفتن كاپوت ماشين مي‎شود تا وضعيت ظاهري پيشرانه و متعلقات آن، مثل رادياتور، وايرها و... مشاهده شود.

هرچند پيشرانه‌ي خودروهاي امروزي، زير پوشش مخصوصي مخفي شده؛ اما همچنان محل چك كردن روغن در دسترس است. فراموش نكنيد، فقط و فقط در زماني كه خودرو كاملا سرد شده باشد (يك ساعت پس از خاموش كردن پيشرانه) اقدام به باز كردن پيچ مخصوص و بيرون آوردن گيج روغن (ميله‌ي فلزي باريك درجه‌بندي شده) كنيد. براي فهم دقيق مقدار روغني كه در موتور وجود دارد، بهتر است يك‌بار، اين گيج را با دستمالي كه پرز ندهد، تميز كنيد و مجددا و به آرامي به داخل مخزن بازگردانيد. بيرون كشيدن آرام گيج در مرتبه دوم، مقدار روغن داخل موتور را به شما نشان مي‌دهد كه بايد بين خط مينيموم و ماكزيمم باشد.

اگر از ميزان روغن در پيشرانه اطمينان حاصل كرديد، مجددا پس از تميز كردن گيج با پارچه‌ي مناسب، آن‌ را به جاي خود بازگردانيد. هرگز از دست بدون دست‌كش براي تميز كردن گيج استفاده نكنيد و در صورت لمس روغن، از آب و صابون براي شست و شوي دست‌ها استفاده كنيد.

فرض‌ كنيم گيج روغن را چك كرده و متوجه كمبود روغن در خودرو شده‌ايد. در اين حالت مي‌توانيد با دانستن ويسكوزيته‌ي روغني كه در خودروي شما وجود دارد، اقدام به خريد روغن و اضافه كردن آن به مخزن مربوطه كنيد. مهم‌ترين نكته در اين حالت نيز اطمينان از سرد بودن پيشرانه، استفاده از قيف مناسب و دست‌كش است.

عمل اضافه‌ كردن روغن را به آرامي انجام دهيد و در صورت پر شدن قيف، يك يا دو دقيقه صبر كنيد، سپس گيج را مطالعه كنيد تا درصورت رسيدن سطح روغن به ميزان استاندارد (بين خط مينيموم و ماكزيمم)، روغن بيشتري اضافه نشود.

چنانچه كم‌ شدن روغن موتور، به طور مداوم براي خودروي شما اتفاق مي‌افتد، دو سناريو وجود دارد. حالت اول، احتمال روغن‌ريزي از موتور و خصوصا از قسمت پيچ زير منبع روغن (كارتر) است كه با گذاشتن يك مقواي بزرگ در زير موتور قابل مطالعه خواهد بود. اگر پس از انجام اين آزمايش و گذشت چند روز، لكه‌ي روغن روي مقواي مذكور ديده نشد، اين احتمال وجود دارد كه خودروي شما دچار روغن‌سوزي و ايراد در قسمت واشر سرسيلندر باشد. در اين حالت، بايد هرچه زودتر به نزديك‌ترين تعميرگاه مجاز مراجعه كنيد.