كدام جانداران از تغييرات اقليمي جان سالم به در مي‌برند؟
در صورت عدم پيشگيري از بحران اقليمي، كدام گونه‌ها به بقاي خود ادامه مي‌دهند؟ به اعتقاد جولي گري، زيست‌شناسي مولكولي، انسان در ميان بازماندگان خواهد بود؛ اما حتي باوجود ظرفيت خارق‌العاده‌ي انسان براي نوآوري و تطبيق‌پذيري، ممكن است نتواند از تغييرات اقليمي جان سالم به در ببرد.
يكي از دلايل انقراض احتمالي انسان، توليدمثل كُند و اندك آن است و از اين انديشه متخصصين به حيواناتي مثل پاندا شباهت دارد كه در طول عمر خود به‌طور ميانگين، يك يا دو فرزند به دنيا مي‌آورند؛ بنابراين احتمال بقاي جانداراني كه سريع توليدمثل مي‌كنند، بيشتر است.
شايد در نگاه اول، اين پيش‌بيني‌ها در حد فرضيه به انديشه متخصصين برسند؛ اما قابليت بقا و نجات گونه‌ها از تغييرات اقليمي موضوعي جدي است. براساس گزارشي جديد درباره‌ي تنوع زيستي، از هر چهار گونه، يك گونه در معرض خطر انقراض قرار دارد. بخش زيادي از اين خطر به تغييرات اقليمي وابسته است كه منجر به بالا رفتن دماي مناطق، افزايش سطح آب دريا و تغييرات شديدتر آب‌وهوايي مي‌شود.
برخي خطرها قريب‌الوقوع هستند. علاوه بر اين، ميزان جدي بودن تغييرات اقليمي انكارناپذير است اما مشخص نيست دقيقا چه پيامدها و تهديدهايي را براي گونه‌ها و آينده‌ي آن‌ها خواهد داشت. روش‌هاي پيش‌بيني، روزبه‌روز كامل‌تر مي‌شوند اما اشكالاتي مثل داده‌هاي محدود و ناسازگار، قوانين و سياست‌هاي پيچيده و تغييرات متخصصي زمين و آثار بوم‌‌شناختي پيش‌بيني را دشوار مي‌سازند. ارزيابي آسيب‌هاي تغييرات اقليمي همواره با خطا و نقاط كور همراه است. علاوه بر اين، مدل‌سازي آثار غيرمستقيم و عامل تغييرات اقليمي بر جمعيت ازجمله زنجيره‌ي غذايي، دشوارتر از مدل‌سازي آثار مستقيم است.
بعضي از گونه‌هاي كوئول استراليايي تقريبا توسط گونه‌هاي مهاجم به‌صورت محلي منقرض شده‌اند، اين روند با تغييرات اقليمي تشديد خواهد شد
يكي از ابهامات ديگر، ظرفيت انواع حيات براي سازگاري با تغييرات است. براي مثال سرعت سازگاري اكتوترم‌ها (جانوران خونسردي مثل خزندگان و دوزيستان) با تغييرات اقليمي نسبت به اندوترم‌ها (جانداران خونگرم) كمتر است؛ به همين دليل، توانايي آن‌ها براي تطبيق دماي بدن كمتر است؛ اما استثناهايي مثل غوك‌هاي بزرگ آمريكايي وجود دارند كه به دليل گرمايش زمين، موفق به يافتن محيط‌هاي قابل سكونت شدند.
- گرمايش زمين چگونه زندگي در اقيانوس را تا آستانه انقراض برد
- انقراض نخستين پستاندار در اثر تغييرات اقليمي
البته راه‌حل ديگري هم براي جلوگيري از انقراض انسان وجود دارد: انسان‌ها مي‌توانند با همكاري يكديگر و با تطبيق سياست‌ها و روش زندگي خود براي كاهش گاز گلخانه‌اي از بحران اقليمي جلوگيري كنند؛ اما در پيش‌بيني مورد مباحثه، فرض شده است كه اين اتفاق نخواهد افتاد و تغييرات اقليمي با روند فعلي افزايش پيدا مي‌كند.
گرمايش جهاني مي‌تواند به سود غوك‌هاي آمريكايي باشد
گرايش‌هاي سرسخت
باوجود ابهامات، مي‌توان به حدس درباره‌ي الگوهاي گسترده پرداخت. شانس بقاي گياهان مقاوم در برابر خشكي و گرما، مانند گياهان بياباني از گياهان جنگلي بيشتر است؛ بنابراين گياهاني مثل نارگيل كه دانه‌ي آن‌ها از طريق باد يا جريان‌هاي اقيانوسي به فواصل دوردست مي‌رسند نسبت به گياهاني كه توسط مورچه‌ها جابه‌جا مي‌شوند (مثل اقاقيا)، شانس بيشتري براي زنده ماندن دارند. گياهاني كه مي‌توانند زمان‌هاي شكوفه‌دهي خود را تنظيم كنند، بهتر با دماهاي بالا سازگار مي‌شوند. جن لاو، زيست‌شناس دانشگاه اينديانا بلومينگتون، اين ويژگي را به‌عنوان يكي از مزاياي گياهان غيربومي ثابت مي‌كند كه به آن‌ها در مواجهه با تغييرات اقليمي كمك مي‌كند.
هميشه از تاريخ مي‌توان به‌عنوان راهنما كمك گرفت. فسيل‌ها شامل علائمي از سازگاري گونه‌ها با تغييرات اقليمي گذشته هستند. سرنخ‌هاي ژنتيكي متعددي هم درباره‌ي بقاي طولاني‌مدت وجود دارد. براي مثال مي‌توان به ريزجلبك‌هاي سبز اشاره كرد كه طي ميليون‌ها سال با محيط‌هاي شورتر سازگار شدند (اين يافته در سپتامبر ۲۰۱۸ توسط فاطما فوفلانكر و همكاران از روتگرز منتشر شد).
سوسك‌ها چند انقراض دسته‌جمعي را پشت سر گذاشته‌اند
از طرفي، امروزه انسان مسئول بخش زيادي از تغييرات اقليمي است؛ به همين دليل نمي‌توان به‌طور كامل به معيارهاي گذشته تكيه كرد. به‌گفته‌ي جيم كار، يكي از مسئولان گروه تخصصي تغييرات اقليمي از كميسيون بقاي گونه‌هاي IUCN: «تغييرات اقليمي آينده با تغييرات اقليمي گذشته تفاوت زيادي دارند.»
سوابق تاريخي به مقاومت بالاي سوسك‌ها اشاره مي‌كنند. به‌گفته‌ي اسمرت اسفو برچ، زيست شيمي‌دان خاك از دانشگاه كاليفرنيا:
اين جانوران منفور از كل انقراض‌هاي دسته‌جمعي تاريخ جان سالم به در برده‌اند. براي مثال ده‌ها ميليون سال قبل، سوسك‌ها با حفر لانه‌هاي زيرزميني از خشك‌سالي استراليا جان سالم به در بردند.
سوسك‌ها از كل انقراض‌هاي دسته‌جمعي تاريخ جان سالم به دربرده‌اند
به‌گفته‌ي روبرت ناسي، رئيس مركز CIFOR (مركز بين‌المللي پژوهش‌هاي جنگلداري):
اين نتيجه دو ويژگي مهم دارد: در درجه‌ي اول، توانايي مخفي شدن و محافظت در پناهگاه‌هاي موقت (براي مثال زيرِ زمين) و تاريخچه‌ي طولاني تكامل، به‌طور كلي نشان مي‌دهند مقاومت گونه‌هاي كهن بيشتر از گونه‌هاي كنوني بوده است.
به‌گفته‌ي ناسي، اين ويژگي‌ها به بقا در شرايط سخت مانند تغييرات اقليمي مرتبط هستند. سوسك‌ها ازانديشه متخصصين تغذيه گزينشي عمل نمي‌كنند و از طيف عظيم غذايي برخوردار هستند؛ بنابراين تغييرات اقليمي گونه‌هايي مثل موش‌ها، پرندگان فرصت‌طلب و راكون‌هاي شهري را تهديد نمي‌كند. در مقابل، حيواناتي مثل كوآلا را در انديشه متخصصين بگيريد. غذاي اصلي كوآلاها برگ اكاليپتوس است كه با افزايش سطح كربن دي‌اكسيد جو، مواد مغذي آن‌ها كاهش پيدا كرده است؛ درنتيجه تغييرات اقليمي خطر گرسنگي اين گونه‌ها را به‌دنبال خواهد داشت.
تغييرات اقليمي، خطر گرسنگي كوآلاها را افزايش مي‌دهد
كوالاها علاوه بر منبع غذايي محدود، تنوع ژنتيكي اندكي هم دارند؛ به همين دليل بيماري كلاميديا (نوعي بيماري كه از طريق آميزش با گونه‌ي مبتلا به باكتري كلاميديا منتقل مي‌شود) منجر به ازبين‌رفتن گونه كوالاي وحشي شده است. اين ويژگي‌ها خطر انقراض را افزايش مي‌دهند و به‌گفته‌ي كار در بسياري از نمونه‌ها، گونه‌هاي خاص در صف اول انقراض قرار مي‌گيرند. اين خطر در مورد گونه‌هاي ساكن در زيستگاه‌هاي كوچك مثل جنگل‌هاي كوهستاني و مناطق محدود مثل پرندگان گرمسيري يا گياهان كوچك جزيره صدق مي‌كند. البته گونه‌هاي ساكن در محيط‌هاي بكر هم در معرض خطر قرار دارند؛ در طرف مقابل، اولين گونه‌هاي زيستگاه‌هاي دستخورده مثل زمين‌هاي چمن و جنگل‌هاي جوان قرار مي‌گيرند. به‌گفته‌ي جسيكا هلمان، سرپرست مؤسسه‌ي محيط‌زيست دانشگاه مينسوتا:
ممكن است اين گونه‌ها در شرايط تغييرات اقليمي عملكرد خوبي داشته باشند زيرا معمولا در شرايط تغيير و گذار به رونق مي‌رسند. براي مثال، حضور گوزن‌ها (در ايالات متحده) در مناطق اطراف شهري متداول است و در جنگل‌هاي ازبين‌رفته يا تقريبا آشفته رشد مي‌كنند.
ميكروب‌ها و باكتري‌هاي سازگار از تغييرات اقليمي جان سالم به در مي‌برند
گونه‌هايي كه مي‌توانند جابه‌جا شوند و خود را با محيط‌هاي مختلف تطبيق دهند، در مواجهه با تغييرات اقليمي مقاوم‌تر هستند. بااينكه تطبيق‌پذيري به‌طوركلي مثبت است، اما ممكن است هزينه‌هايي را براي ديگر بخش‌هاي اكوسيستم به‌دنبال داشته باشد. گونه‌هاي تهاجمي مانند وزغ نيشكري كه سمي هستند، مي‌توانند منجر به انقراض گونه‌هاي ديگري مثل كوئول‌ها (كيسه‌داران گوشت‌خوار) و بزمجه‌هاي (مارمولك‌هاي بزرگ) استراليايي شوند. به‌گفته‌ي هلمان، تنوع گياهان تهاجمي منجر به نابودي گونه‌هاي آسيب‌پذير مي‌شود زيرا با گرمايش زمين، جمعيت علفي هم افزايش خواهد يافت. علف‌هايي كه معمولا در كنار جاده‌ها ديده مي‌شوند، در مقايسه با گونه‌هاي ديگر دوام بيشتري دارند.
گوزن‌ها در مناطق متغير و در حال گذار هم رشد مي‌كنند؛ به همين دليل مقاومت آن‌ها در برابر تغييرات اقليمي زياد است
البته،بسياري از موجودات زنده، ذاتا جابه‌جايي كمتري دارند. اغلب گياهان نمي‌توانند پابه‌پاي گرمايش سريع جهان جابه‌جا شوند، اگرچه در گذشته و در شرايط تغييرات اقليمي كندتر جابه‌جا شده‌اند.
پناهگاه‌هاي موقتي
خوشبختانه بعضي گونه‌هاي پيچيده از پناهگاه برخوردار هستند: مناطقي مثل دره‌هاي اعماق دريا از پيامدهاي تغييرات اقليمي در امان هستند. به عقيده‌ي جاناتان استيلمان، فيزيكدان محيط زيردريايي در دانشگاه ايالتي سان‌فرانسيسكو، باوجود افزايش دما در اعمال دريا و كاهش تراكم اكسيژن، اكوسيستم‌هاي گرمابيِ اعماق دريا در شرايط سخت پناهگاه خوبي هستند. استيلمان مي‌گويد:
اعماق دريا كاملا از سطح سياره جدا هستند و فكر نمي‌كنم تغييرات اقليمي تأثير زيادي روي آن‌ها داشته باشد. حتي انسان‌ها تا سال ۱۹۷۷ از وجود آن‌ها بي‌خبر بودند. انرژي اين زيستگاه‌ها از اعماق زمين سرچشمه مي‌گيرد، نه از نور خورشيد و بعيد است تحت تأثير تغييرات سطحي اقيانوس قرار بگيرند.
داگلاس شيل، متخصص زيست‌بوم جنگل‌هاي گرمسيري در دانشگاه علوم حيات نروژ انديشه متخصصين مشابهي دارد:
در آينده تنها گونه‌ي بازمانده‌ي مهره‌داران در آفريقا، غارماهي كور است. بسياري از گونه‌هاي موجود در كانال‌هاي گرمابي زيراقيانوس ناشناخته باقي مانده‌اند. اولين ماهي غار، سال ۲۰۱۵ در آلمان كشف شد.
موجودات سازگار با گرما و ميكروب‌هايي كه در محيط‌هاي خشن زندگي مي‌كنند، كمتر تحت تأثير تغييرات اقليمي قرار مي‌گيرند
موجودات سازگار با گرما ساكنِ خشني مثل چشمه‌هاي آتشفشاني كمتر تحت تأثير تغييرات دماي سطح قرار مي‌گيرند. درواقع، مقاوم‌ترين موجودات در برابر شرايط سخت، ميكروب‌ها هستند. براساس مدل‌سازي‌هاي كامپيوتري تنها ميكروب‌ها مي‌توانند از شدت فزاينده‌ي انرژي خورشيد جان سالم به در ببرند. به‌گفته‌ي برهه، زيست شيمي‌دان، آركيا نوعي باكتري است كه با زندگي در خشن‌ترين محيط‌ها سازگار است. خرس آبي با نام علمي تاردي‌گريد تقريبا با هر شرايطي سازگار است. به‌گفته‌ي استيلمان، فيزيكدان محيطي:
اين گونه‌ها حتي از محيط خلاء فضا يا بي‌آبي شديد و دماهاي بسيار بالا هم جان سالم به درمي‌برند. اگر هوادار پيشتازان فضايي باشيد، حتما با ويژگي‌هاي خارق‌العاده و مقاومت بالاي آن‌ها آشنا هستيد؛ اما اين جانداران گونه‌هاي واقعي هستند كه در اغلب زيستگاه‌هاي زمين زنده مي‌مانند.
عامل اصلي بيشترين تغييرات آينده، انسان است كه با توسعه‌ي شهرها به اين تغييرات دامن مي‌زند. به‌گفته‌ي آروين سي ديسموس، نمايشگاه‌گردان خزنده‌شناسي موزه‌ي ملي تاريخ طبيعي فيليپين، گونه‌هاي مقاوم گونه‌هايي هستند كه در زيستگاه‌هاي دستكاري‌شده مانند پارك‌ها و باغ‌هاي شهري مناطق زراعي، زمين‌هاي كشاورزي، مناطق كاشت درخت و موارد ديگر دوام مي‌آورند. به‌گفته‌ي ناسي از شركت CIFOR:
برندگان تغييرات اقليمي، گونه‌هاي بسياري كوچك و ترجيحا مهره‌داران خونگرم هستند كه نسبت به زندگي در شرايط خشن بسيار تطبيق‌پذير و همه‌چيزخوار هستند.
به‌گفته‌ي كار از JUCN: «قطعا چنين دنيايي، جاي زيبايي نخواهد بود.»
گياهاني مانند بروديا به‌شدت نسبت به تغييرات اقليمي آسيب‌پذير هستند
انسان تا اندازه‌اي با راهكارهاي پيشگيري از تغييرات اقليمي آشنا است. اقدام‌هاي پيشگيرانه شامل كاهش گازهاي گلخانه‌اي، محافظت از تنوع زيستي، احياي ارتباط بين زيستگاه‌ها (به‌جاي ساخت جاده‌ها، ديوارها و سدهاي بي‌شمار) و كاهش تهديد‌هاي مرتبطي مثل آلودگي و برداشت از زمين است. حتي گونه‌هاي نزديك به انقراض مثل سايگا (نوعي بز كوهي) را مي‌توان با اقدامات محافظتي احيا كرد. دانشمندان براي حفاظت پايدار و احيا و تأمين سلامت كامل گونه‌ها در حال تهيه‌ي فهرست سبزي از گونه‌هاي جاده‌اي هستند تا به‌اين‌ترتيب فهرست ِسرخِ گونه‌هاي در معرض خطر IUCN را تكميل كنند. البته موانع سياسي هم تأثيرگذار هستند؛ اما با بسط قوانين مي‌توان از تسليم سياره‌ي زمين به ميكروب‌ها جلوگيري كرد.
هم انديشي ها