ايمني جمعي چيست و چگونه به توقف كوويد ۱۹ كمك ميكند؟
از زمان آغاز همهگيري جهاني ويروس كرونا، برخي افراد ايمني جمعي (ايمني گلهاي) را بهعنوان راهحلي براي توقف شيوع ويروس كروناي ويرانگري كه از دسامبر ۲۰۱۹ تمام كشورهاي جهان را مورد حمله قرار داده است، مطرح كردهاند. اين اصطلاح وضعيتي را توضيح ميدهد كه در آن درصد بالايي از افراد يك جامعهي خاص (يك شهر، ايالت يا كل كشور) دربرابر يك بيماري ايمن هستند. اين ايمني يا ازطريق واكسيناسيون يا بهعلت اينكه افراد درمعرض ويروس قرار گرفتهاند و سيستم ايمني آنها آنتيباديهايي را براي محافظت از آنها دربرابر آن عامل بيماريزا ساخته است، حاصل ميشود.
البته بهطوركلي، تفكر افرادي كه اين روش را بهعنوان بهترين دفاع دربرابر ويروس عامل كوويد ۱۹ يعني SARS-CoV-2 مطرح ميكنند، درست است. اين روش بهترين راه براي پيشگيري از گردش يك بيماري واگيردار در يك جمعيت است؛ زيرا روند انتشار ويروس از فردي به فرد ديگر را كند كرده يا آن را متوقف ميكند.
اشكالي كه درمورد ايمني جمعي و ويروس كرونا جديد وجود دارد، اين است كه جهان به هيچ وجه نزديك برخورداري از مقاومت گسترده دربرابر كوويد ۱۹ نبوده و راه درازي براي رسيدن به آن دارد. متخصص كارشناسان تخمين ميزنند كه ۶۰ تا ۹۰ درصد از افراد بايد دربرابر يك بيماري مصون شوند تا انتشار آن متوقف شود. اين در حالي است كه اكثر كشورهايي كه تحتتأثير كوويد ۱۹ قرار گرفتهاند، از مرز يك درصد عبور نكردهاند، ازجمله آمريكا كه درحالحاضر بالاترين تعداد موارد كوويد۱۹ را در ميان كل كشورها دارد.
ايمني جمعي زماني اتفاق ميافتد كه اكثريت مردم يك منطقهي جغرافيايي دربرابر يك بيماري مصون شوند و درنهايت شيوع آن بيماري متوقف شود
در ادامه، توضيحات دكتر جين اورينت، مدير اجرايي انجمن پزشكان و جراحان آمريكا و دكتر جوزف وينتز، متخصص بيماريهاي عفوني از مدرسهي پزشكي ييل و مركز كنترل و پيشگيري از بيماري درمورد ايمني جمعي و معناي آن براي كوويد ۱۹ و اينكه جهان چگونه ميتواند به آن برسد، آمده است.
ايمني جمعي چيست؟
دكتر اورينت ميگويد كه ايمني جمعي چيزي است كه همهگيريها و شيوعها را آهسته و درنهايت متوقف ميكند. اين وضعيت زماني اتفاق ميافتد كه ارگانيسم بيماريزا بهعلت جداسازي، قرنطينه يا ايمن شدن افرادي كه درمعرض بيماري قرار گرفتهاند، قربانيان مستعدي ندارد.
دكتر اورينت ميگويد بهجاي اصطلاح «ايمني گلهاي» ترجيح ميدهد از اصطلاح «ايمني جمعي» استفاده كند، زيرا ما دام نيستيم. وي بر اين مسئله تأكيد ميكند كه اگر بهخاطر ايمني جمعي نبود، همهي ما مانند مريخيها در جنگ دنياها ميمرديم. در رمان معروف هربرت جورج ولز، مريخيهايي كه به زمين سفر ميكنند، همه در اثر پاتوژنهاي زميني كه سيستم ايمني آنها قادر به مبارزه دربرابر آن نيست، ميميرند. دكتر وينتز توضيح ميدهد كه يك مثال خوب از ايمني جمعي، سرخك است. او ميگويد:
ايده اين است كه اگر ما ايمني جمعي داشته باشيم، انتقال بيماري را درون يك جمعيت كاهش ميدهيم. بهترين مثال در اين مورد، سرخك است. اگر ۹۵ درصد افراد عليه سرخك واكسينه شوند، بدان معنا است كه ۹۵ درصد مردم دربرابر سرخك مصون هستند و خطر انتقال سرخك از فردي به فرد ديگر بسيار پايين است.
دكتر وينتز ميگويد هدف آن است كه احتمال انتقال پايدار را حذف كنيم. براي رسيدن به اين نقطه، اكثريت افراد يك جامعه، شهر، ايالت يا كشور خاص به مصونيت نياز دارند. برايناساس، مردم يا بايد بيماري را بگيرند و بهبودي پيدا كنند يا دربرابر ويروس واكسينه شوند.
درحاليكه ايمني فعال (ايمني كه فرد در پاسخ به ابتلاي واقعي به بيماري حاصل ميكند)، داراي بيشترين كارآيي و دوام است، متخصص كارشناسان از مردم خواهش ميكنند كه بهطور عمدي و در تلاش براي ايجاد ايمني، خود را با ويروس SARS-CoV-2 آلوده نكنند. به اين ترتيب، گزينهي ديگر يعني واكسيناسيون ميماند.
واكسن چگونه ايمني جمعي را تقويت ميكند؟
دكتر اورينت ميگويد هدف از واكسيناسيون اين است كه مردم را درمعرض چيزي قرار دهيم كه بدون اينكه آنها را بهشدت بيمار كند، موجب ايجاد ايمني در آنها شود. او توضيح ميدهد كه واكسنها با استفاده از مقادير اندكي از يك عامل بيماريزا، يك ميكروارگانيسم مرده يا ميكروارگانيسم مشابهي كه ضعيف شده است، ساخته ميشوند. دكتر وينتز نيز توضيح ميدهد:
براي پيشگيري از انتشار گسترده در يك جمعيت به ۷۰ درصد ايمني محافظ نياز داريد كه اين اغلب به ايمنسازي نياز دارد بهخصوص درمورد بيماريهايي كه تقريبا از كشور ريشهكن شدهاند.
دكتر وينتز دوباره بهعنوان بهترين نمونه در اين مورد، سرخك را مثال ميزند. اين بيماري بهسادگي بهوسيلهي يك واكسن بسيار موثري كه باعنوان واكسن MMR (واكسن سرخك، اوريون و سرخچه) شناخته ميشود، قابل پيشگيري است. اما در سال ۲۰۱۹، كشور آمريكا شاهد بالاترين تعداد موارد سرخك از زمان ۱۹۹۲ بود و بيشتر موارد در بين افرادي ديده ميشد كه واكسن سرخك را دريافت نكرده بودند. البته تعداد ۱۲۸۲ مورد سرخكي كه در سال ۲۰۱۹ مشاهده شد، درمقايسهبا ۳ تا ۴ ميليون موردي كه قبل از واكسن رخ ميداد، ناچيز است و مدرك محكمي است كه نشان ميدهد واكسنها در كاهش يا حذف شيوع بيماريها در يك منطقه بسيار مؤثر هستند.
تنها يك بيماري، يعني آبله (ويروس واريولا) كاملا ريشهكن شده است. از زمان اعلام ريشهكني آبله در سال ۱۹۸۰، هيچ مورد آبلهاي كه بهطور طبيعي رخ دهد، مشاهده نشده است و ديگر نيازي نيست كه كودكان دربرابر اين ويروس واكيسنه شوند زيرا برنامهي واكسيناسيون جهاني بسيار موفق بوده است.
دكتر اورينت ميگويد توسعه و تأييد واكسن نياز به تجزيهوتحليل دقيق «نسبت خطر به مزيت» دارد. او ميگويد براي بيماريهاي بسيار مسري و كشنده مانند آبله، نسبت خطر به مزيت واكسنها بسيار مطلوب است. براي بيماريهاي خفيفتر، لاخبار تخصصيا اينگونه نيست.
دكتر اورينت توضيح ميدهد كه واكسنها ممكن است براي برخي افراد عوارض جانبي نيز داشته باشند و ايمني با گذشت زمان كاهش مييابد، بنابراين اهميت واكسيناسيون به عوامل مختلفي نظير شدت و شيوع بيماري، بيخطر بودن واكسن و عوامل مرتبط با بيمار بستگي دارد. او ميگويد همه چيز يك بده بستان است.
دكتر اورينت از مردم ميخواهد كه فراموش نكنند كه اگرچه واكسنها براي برخي از بيماريها بسيار مهم هستند، تنها راه پيشگيري از بيماري نيستند. از بيماريها همچنين بايد با رعايت بهداشت شخصي و عمومي، كنترل حاملان بيماري (مثلا كنترل پشهها) يا درمان بيمار قبل از اينكه بيماري بتواند منتقل شود، پيشگيري كرد.
چرا به ايمني جمعي نياز داريم؟
اگر ايمني جمعي در كار نباشد، افراد همچنان به بيماري مبتلا شده و بيماري انتشار پيدا ميكند و مرگ مردم براثر اين بيماريها ادامه خواهد داشت. مركز كنترل و پيشگيري از بيماري ايمني جمعي را بهعنوان «وضعيتي كه در آن نسبت كافي از يك جمعيت دربرابر يك بيماري عفوني (ازطريق واكسيناسيون و/يا بيماري قبلي) ايمن هستند تا احتمال انتقال بيماري از فردي به فرد ديگر بسيار كم شود»، تعريف ميكند. بهگفتهي اين مركز، حتي افرادي كه واكسينه نشدهاند (مانند نوزادان و كساني كه دچار بيماريهاي مزمن هستند) از قدري حفاظت برخوردار ميشوند زيرا بيماري فرصت بسيار كمي براي جامعه دارد.
در اين زمينه، ويروس SARS-CoV-2 كه موجب بيماري كوويد ۱۹ ميشود، مثال بسيار مناسبي است. اين ويروس براي انسانها جديد است و وقتي براي اولينبار شروع به آلوده كردن انسانها كرد، كسي دربرابر آن ايمني نداشت (چه طبيعي و چه ازطريق واكسيناسيون). ازآنجاكه كسي ايمني ندارد و ويروس مسري است، بهسرعت و بهراحتي گسترش پيدا ميكند.
رسيدن به ايمني جمعي چگونه ممكن ميشود؟
دو راه براي ايجاد ايمني جمعي دربرابر يك بيماري وجود دارد: توسعه و اجراي واكسيناسيون بيخطر و مؤثر يا منتظر ماندن تا ويروس به حد كافي در جامعه گردش كند. واكسنهايي براي SARS-CoV-2 درحال توسعه است اما احتمالا دسترسي عموم به واكسن بيش از يك سال طول ميكشد. بدون واكسن، مردم بسياري از كشورها تحت توصيههاي فاصلهگيري اجتماعي قرار دارند و در اين انتظار بهسر ميبرند كه يا واكسني براي ويروس ساخته شود يا اينكه مردم دچار بيماري شده و از آن بهبود پيدا كنند تا ايمني جمعي در جامعه ايجاد شود. اگرچه عوامل مهم زيادي وجود دارند كه هنوز ناشناخته ماندهاند و به ويروس اجازه ميدهند كه بدون مداخله همچنان به هجوم خود ادامه دهد:
- دانشمندان هنوز نميدانند كه آيا ممكن است بيش از يك بار به ويروس SARS-CoV-2 دچار شد؟
- هيچ كس نميداند كه آيا آزمايش مثبت آنتيبادي ويروس كرونا به اين معنا است كه دربرابر ويروس ايمن هستيد؟
- پژوهشهايي درمورد درمان كوويد ۱۹ درحال انجام است ولي درحالحاضر درمان معيني وجود ندارد.
- براثر اين بيماري، حتي افراد سالم و جوان نيز ممكن است دچار عوارضي شوند كه منجر به مرگ شود و اين امر موجب ايجاد سوالاتي درمورد ماهيت ويروس ميشود.
- ازآنجاكه برخي بيماران نشانهاي نداشته و برخي نيز چنان احساس بيماري نميكنند كه به مراكز بهداشتي مراجعه كرده و مورد آزمايش قرار گيرند يا بهعلت عدم دسترسي به آزمايش، تعيين تعداد افرادي كه دچار بيماري بوده ولي مورد آنها گزارش نشده است، غيرممكن است.
واكسنها در ايجاد ايمني جمعي درمورد چندين بيماري عفوني موفق بودهاند
دكتر وينتز به اين مسئله اشاره ميكند كه كشور آمريكا اصلا به ايمني جمعي دربرابر ويروس كرونا جديد نزديك نيست:
اگر ما ۳۳۰ ميليون نفر جمعيت داشته باشيم و يك درصد عفوني شده باشند، اين برابر ۳/۳ ميليون نفر ميشود و به اين معنا است كه ۹۹ درصد از جمعيت آمريكا آسيبپذير هستند.
اگر برآورد دكتر وينتز را درانديشه متخصصين بگيريد كه ميگويد حداقل ۷۰ درصد از مردم بايد دربرابر بيماري ايمن باشند تا ايمني جمعي رخ دهد، يعني حداقل ۲۳۱ ميليون نفر در آمريكا بايد دچار ويروس شده و از آن بهبودي پيدا كنند. تعداد واقعي موارد كوويد ۱۹ در آمريكا هنوز به يك درصد جمعيت نرسيده است. دكتر وينتز ميگويد لازم نيست كه انيشتين باشيد كه متوجه شويد ما اصلا به ايمني جمعي نزديك نيستيم.
چه زماني به ايمني جمعي دربرابر ويروس كرونا ميرسيم؟
دكتر اورينت ميگويد اينكه آيا در آينده شاهد ايمني جمعي دربرابر SARS-CoV-2 باشيم يا نه، به چند عامل بستگي دارد، مخصوصا اينكه آيا به مردم اجازهي رفتوآمد ميدهيم. او توضيح ميدهد:
اگر هر كسي درحالت انفرادي محصور باشد، مردم مصونيت كسب نميكنند مگر وقتي كه واكسن موثري براي بيماري ساخته شود. براي برخي بيماريها مانند سرماخوردگي (كه ويروسهاي كرونا يكي از علل آن هستند)، ايمني جمعي چنداني وجود ندارد زيرا ويروس تغيير ميكند يا درمواردي مانند مانند مالاريا، واكسن اثري ندارد.
از دكتر وينتز درمورد ايمني جمعي محلي يا ايمني جمعي در مناطق خاصي كه در آن موارد بيماري كوويد ۱۹ بالا بوده است (مانند نيويورك يا كاليفرنيا) سؤال ميشود. او ميگويد كه اگر مردم اجازهي رفتوآمد داشته باشند، چنين چيزي اهميتي ندارد. بهگفتهي او، ما جامعهي بسيار سياري هستيم، بنابراين اگر توصيههاي ماندن در خانه معتدلتر شده يا بهكلي برداشته شود و اگر مردم سوار اتوبوسها، هواپيما و قطارها شده و به مناطق ديگر سفر كنند، ايمني جمعي محلي هيچ معنايي ندارد.
دكتر وينتز ميگويد كه انتظار دارد كه شاهد تداوم امواج غلتان عفونتهاي كوويد ۱۹ باشد مگر اينكه بهطريقي در آن مداخله كنيم. او همچنين اين ايده را مطرح ميكند كه تجديد فعاليت گستردهاي از ويروس SARS-CoV-2 در پاييز سال ۲۰۲۰ وجود خواهد داشت، به اين خاطر كه اين ويروس تا آن زمان از بين نرفته است. متاسفانه اين بدان معنا است كه ما به احتمال زياد كل سال ۲۰۲۰ و تا سال ۲۰۲۱ بايد منتظر رسيدن به ايمني جمعي باشيم.
هم انديشي ها