چه كساني بايد واكسن كرونا را زودتر از بقيه دريافت كنند؟
۱۹ متخصص سلامت جهاني از سراسر دنيا به‌تازگي برنامه‌ي جديدي براي توزيع واكسن كرونا پيشنهاد كرده‌اند. طرح پيشنهادي آن‌ها «مدل اولويت‌بندي منصفانه» نام دارد و اعلام مي‌كند كه بهتر است واكسن ويروس كرونا در سه مرحله به دست افراد برسد تا بدين‌طريق، از مرگ‌هاي زودرس بيشتر و ديگر عواقب جبران‌ناپذير كوويد ۱۹ روي سلامت انسان‌ها جلوگيري شود.
هنگامي‌كه واكسن مؤثر كوويد ۱۹ از راه برسد، قطعا تمامي افراد در سراسر كره‌ي زمين امكان دسترسي به آن را نخواهند داشت و واكسن در تعداد محدود توليد خواهد شد. سازمان جهاني بهداشت، موسوم به WHO و رهبران جهاني و توليدكنندگان واكسن از همين حالا با اين سؤال مواجه شده‌اند كه چگونه مي‌توان واكسن مؤثر كوويد ۱۹ را به‌طور مناسب در بين كشورهاي مختلف توزيع كرد.
نه‌تنها سازمان جهاني بهداشت، بلكه رهبران جهاني و مديران شركت‌هاي توليدكننده‌ي واكسن گفته‌اند كه واكسن مؤثر بايد به شيوه‌اي منصفانه و برابر توزيع شود؛ اما واقعا منظور آن‌ها از توزيع «منصفانه و برابر» واكسن كرونا چيست؟ هنوز كسي دقيقا نمي‌داند؛ زيرا فعلا طرح‌هايي به‌صورت اوليه ارائه شده‌اند و جزئيات برنامه‌ي نهايي توزيع واكسن رسما اعلام نشده است.
در همين زمينه، گروهي متشكل از ۱۹ متخصص حوزه‌ي سلامت از سراسر دنيا برنامه‌ي سه مرحله‌اي جديدي تدوين كرده‌اند كه مي‌تواند تا حد زيادي توزيع منصفانه‌ي واكسن كوويد ۱۹ را براي جلوگيري از صدمات بيشتر اين بيماري براي انسان‌ها تضمين كند. جزئيات برنامه‌ي سه مرحله‌اي «مدل اولويت‌بندي منصفانه» كه هفته‌ي گذشته در رسانه‌ي معتبر ساينس (Science) منتشر شد، مباحث بسيار جالبي دربر دارد. نويسنده‌ي ارشد اين مقاله دكتر ازيكيل جي. امانوئل نام دارد كه نايب‌رئيس مؤسسه‌ي Global Initiatives و رئيس هيئت‌مديره‌ي گروه اخلاق پزشكي و سياست‌هاي بهداشتي در دانشكده‌ي پزشكي پرلمن در دانشگاه بزرگ پنسيلوانيا است.
مدل اولويت‌بندي منصفانه توزيع اوليه‌ي واكسن در بين كاركنان بهداشت و افراد مسن‌تر از ۶۵ سال را نادرست مي‌داند
تاكنون، پيشرفت كمي براي ارائه‌ي مدلي واحد به‌منظور توزيع منصفانه‌ي واكسن كرونا در سراسر دنيا انجام شده است؛ بااين‌حال، متخصصان زيادي در سراسر دنيا به‌طور عمده دو طرح پيشنهاد كرده‌اند كه مي‌تواند مفيد واقع شود.
شماري از متخصصان گفته‌اند كادر درمان و افرادي كه بيشتر از بقيه در خطر ابتلا به ويروس كرونا هستند (نظير افراد مسن‌تر از ۶۵ سال) بايد پيش از ساير افراد واكسن را دريافت كنند تا بدنشان دربرابر بيماري مقاوم شود. درمقابل، خود سازمان جهاني بهداشت پيشنهاد كرده است كه كشورهاي مختلف دُز خاصي از واكسن را بسته به تعداد جمعيتشان دريافت كنند. دكتر ازيكيل جي. امانوئل و همكارانش در مقاله‌ي جديد خود اعلام مي‌كنند كه اگر از زاويه‌ي اخلاقي به ماجرا بنگريم، هر دو طرح يادشده نقص‌هايي جدي دارند.
ازيكيل جي. امانوئل مي‌گويد:
ايده‌ي توزيع واكسن براساس تعداد جمعيت در نگاه اول همچون استراتژي عادلانه‌اي به‌انديشه متخصصين مي‌رسد؛ اما حقيقت اين است كه معمولا چيزهاي مختلف را براساس ميزان سختي‌ها و اشكالات موجود در هر منطقه توزيع مي‌كنيم؛ بدين‌صورت كه در هر منطقه سختي بيشتري وجود داشته، واكسن در ابتدا به آنجا مي‌رسد. در زمينه‌ي كرونا، استدلال مي‌كنيم كه معيار اصلي مشخص‌سازي ميزان سختي بايد شمار مرگ‌هاي زودرس باشد؛ مرگ‌هاي زودرسي كه واكسن مي‌تواند از وقوع آن‌ها جلوگيري كند.
نويسندگان مقاله‌ي جديد در طرح پيشنهادي خود به سه معيار اصلي اشاره مي‌كنند كه بايد هنگام توزيع واكسن كوويد ۱۹ در بين كشورهاي مختلف در انديشه متخصصين گرفته شوند: ۱. فايده رساندن به مردم و محدودسازي ميزان آسيب‌ها؛ ۲. اولويت قراردادن محرومان؛ ۳. نگاه برابر به تمامي افراد ساكن در منطقه.
«مدل اولويت‌بندي منصفانه» با تمركز بر كاهش سه نوع آسيب جدي كه ويروس كرونا ايجاد مي‌كند، هر سه معيار يادشده را پوشش مي‌دهد. طبق گفته‌ي ازيكيل جي. امانوئل، سه آسيب جدي كه كرونا به‌بار مي‌آورد، عبارت‌اند از: ۱. مرگ و آسيب دائمي به اندام‌هاي بدن؛ ۲. عواقب بهداشتي‌محور غيرمستقيم نظير واردشدن فشار و استرش شديد به سيستم مراقبت‌هاي بهداشتي و كادر درمان؛ ۳. اشكالات اقتصادي.
نويسندگان مقاله‌ي مذكور مي‌گويند از بين سه اشكال يادشده، جلوگيري از مرگ افراد، به‌خصوص مرگ‌هاي زودرس، بايد اولويت اصلي باشد و بيشترين توجهات را به‌خود جلب كند. همان‌طوركه اشاره كرديم، طرح آن‌ها شامل سه بخش است كه بخش اول «مدل اولويت‌بندي منصفانه» دقيقا روي همين موضوع تمركز مي‌كند. مرگ‌هاي زودرس ناشي از كوويد ۱۹ در هر كشور ازطريق محاسبه‌ي معياري با نام SEYLL تشخيص داده مي‌شوند كه معياري معمول در محاسبات بهداشتي جهاني است. SEYLL مجموعه‌ي عمرهاي ازدست‌رفته در هر جامعه را اعلام مي‌كند.
نويسندگان مقاله در بخش دوم طرح دو معيار را مطرح مي‌كنند كه مي‌تواند ميزان بهبود كلي اقتصاد را اندازه بگيرد. اين دو معيار مشخص مي‌كنند كه كدام گروه از افراد جامعه دربرابر فقر در امان مي‌مانند. در بخش سوم طرح، كشورهايي كه نرخ واگيري بيشتري از بقيه دارند، به‌صورت اوليه اولويت‌بندي مي‌شوند. بااين‌حال، تمامي كشورها درنهايت بايد واكسن كافي به‌منظور جلوگيري از پخش بيشتر ويروس دريافت كنند. پيش‌بيني‌ها نشان مي‌دهد كه براي دستيابي به اين هدف بايد ۶۰ تا ۷۰ درصد از افراد جامعه دربرابر كرونا ايمن باشند.
درمقابل «مدل اولويت‌بندي منصفانه»، طرح اختصاصي سازمان جهاني بهداشت را داريم. اين طرح اعلام مي‌كند كه در ابتدا صرفا ۳ درصد از جمعيت هر كشور واكسن كرونا را دريافت مي‌كند و سپس، فرايند ارائه‌ي واكسن به كشورها جدي‌تر پيگيري مي‌شود. در مرحله‌ي دوم، به هر كشور متناسب با تعداد جمعيتش، واكسن داده مي‌شود تا در پايان مرحله، ۲۰ درصد از جمعيت هر كشور واكسن را دريافت كرده باشد.
ازيكيل جي. امانوئل و همكارانش مي‌گويند طراحي سازمان جهاني بهداشت ممكن است از نگاه سياسي طرحي پذيرفتني باشد؛ اما به‌اشتباه فرض مي‌كند كه برابري يعني رفتار مشابه با كشورهايي كه شرايطشان متفاوت است؛ درحالي‌كه برابري نيازمند اين است كه عادلانه به نيازهاي متفاوت كشورها پاسخ داد. در واقعيت، كشورهايي كه جمعيت برابر دارند، شرايطشان به‌طور محسوس متفاوت است و ميزان مرگ‌و‌مير در هريك از اين كشورها با كشور ديگر فرق دارد. همچنين، اين كشورهاي داراي جمعيت يكسان در سطح متفاوتي با اشكالات اقتصادي مواجه شده‌اند.
نويسندگان مقاله‌ي جديد از طرح ديگري انتقاد كردند كه كشورها را براساس تعداد كاركنان بهداشتي آن‌ها اولويت قرار مي‌دهد. آن‌ها گفتند اين طرح دقت لازم را ندارد. ازيكيل جي. امانوئل و همكارانش طرح‌هاي ديگر را نيز نقد كردند و گفتند طرح‌هايي مثل ارائه‌ي زودهنگام واكسن به افراد مسن‌تر از ۶۵ سال و ارائه‌ي واكسن به كشورهايي كه در آن‌ها بيماران كرونايي مبتلا به بيماري‌هاي ديگر بيشتر است، طرح‌هاي مناسبي نيستند.
اين متخصصان مي‌گويند اولويت قراردادن كادر درمان براي دريافت واكسن كوويد ۱۹ احتمالا نخواهد توانست ميزان آسيب‌هاي ناشي از كرونا را در كشورهاي پردرآمد آن‌طور كه بايد و شايد كاهش دهد؛ زيرا خود اين كاركنان بهداشتي به تجهيزات حفاظت شخصي و ديگر روش‌هاي پيشرفته‌ي پيشگيري از ابتلا به بيماري‌هاي عفوني دسترسي دارند. به‌طور مشابه، تمركز روي واكسينه‌كردن كشورهاي داراي جمعيت مسن بيشتر نمي‌تواند الزاما جلو شيوع ويروس يا به‌حداقل‌رساندن مرگ‌ها را بگيرد. به‌علاوه طبق گفته‌ي متخصصان، مطالعه‌ها نشان مي‌دهد كشورهايي با درآمد كم يا متوسط دارند سرانه‌ي افراد مسن و كاركنان بهداشتي كمتري درمقايسه‌با كشورهاي پردرآمد دارند.
ازيكيل جي. امانوئل درادامه‌ي مقاله مي‌نويسد:
با در پيش گرفتن اين روش‌ها، كاري كه درنهايت انجام مي‌دهيد، دادن تعداد بسيار زيادي واكسن به كشورهاي ثروتمند است كه توزيعي عادلانه و منصفانه در سطح جهان به‌انديشه متخصصين نمي‌رسد.
نويسندگان مقاله‌ي جديد مي‌گويند «طرح اولويت منصفانه» بهترين طرح ممكن با درانديشه متخصصينگرفتن ارزش‌هاي اخلاقي براي كاهش ميزان آسيب‌هاي ناشي از ويروس كرونا است كه مي‌تواند به افراد محروم كمك كند و به‌طور برابر همه‌ي مردم را شامل مي‌شود.
امانوئل مي‌نويسد:
اجراي اين طرح به رهبران سياسي و سازمان جهاني بهداشت و توليدكنندگان واكسن وابسته است. نهادهاي تصميم‌گيرنده به‌دنبال چهارچوب مشخصي براي توزيع واكسن هستند تا ازطريق آن مطمئن شوند كه همه‌ي افراد در سراسر دنيا واكسينه مي‌شوند تا بتوانيم جلو شيوع ويروس كرونا را بگيريم.
امانوئل در بخش انتهايي مقاله مي‌نويسد او و اعضاي تيمش براي پي‌ريزي طرح جديدشان با دانشگاه‌ها و نهادهاي مختلفي نظير دانشگاه دنوِر، دانشگاه پرينستون، دانشگاه آريزونا، دانشگاه آكسفورد، دانشگاه ملبورن، دانشگاه تورنتو، هيئت ايجاد شغل در اتيوپي، نهاد FLACSO در آرژانتين، انستيتوي بهداشت عمومي نروژ، دانشگاه ملي سنگاپور و... همكاري كرده‌اند.
هم انديشي ها