استارلينك ؛ هرآنچه درباره اينترنت ماهواره اي اسپيس ايكس بايد بدانيد
تقريباً ۳ ميليارد نفر يا حدود ۴۰ درصد جمعيت دنيا از دسترسي به اينترنت محروماند و از ۴٫۵ ميليارد نفر مشترك فعلي نيز خيليها دسترسي به اينترنت پرسرعت، ارزان و باكيفيت ندارند.
اين مقاله ابتدا در تاريخ ۲۵ آبان ۱۳۹۹ توسط مسعود توكلي نوشته شد و بهمرور زمان بهروز ميشود.
به همين دليل اخبار از راه رسيدن اينترنت ماهوارهاي استارلينك بسياري از متخصصان را اميدوار كرده است. در اين مطلب قرار است با اينترنت ماهوارهاي و مخصوصا پروژهي استارلينك اسپيس ايكس بيشتر آشنا شويم. با اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران همراه باشيد.
- اينترنت ماهوارهاي چيست؟
- تأخير پايين و سرويس جهاني
- سرعت و ظرفيت بالا
- اينترنت ماهواره اي استارلينك ؛ تاريخچه و فناوريها
- انتقادها از استارلينك
- استارلينك براي چه كساني خواهد بود؟
- ساكنان مناطق دوردست
- بازارهاي مالي و متخصصد نظامي
- مناطق تحت پوشش اينترنت ماهواره اي استارلينك
- ارزش اينترنت ماهواره اي استارلينك
- رقباي استارلينك
- اينترنت ماهواره اي استارلينك در ايران
- سرويس Direct to Cell؛ اينترنت ماهوارهاي براي موبايل
اينترنت ماهوارهاي چيست؟
اينترنت ماهوارهاي پديدهي جديدي نيست و همين حالا نيز شركتهايي وجود دارند كه خدمات اينترنت ماهوارهاي ارائه ميدهند. بزرگترين ارائهدهندههاي اينترنت ماهوارهاي درحالحاضر دو شركت وياست (ViaSat) و هيوزنت (HughesNet) هستند. جالب است بدانيد هر دو اين شركتها براي اولينبار در سال ۲۰۱۲ سرويس اينترنت ماهوارهاي خود را ارائه دادند و هيوزنت ۱٫۳ ميليون نفر مشترك در آمريكا دارد.
اما چرا اين بار داستان فرق ميكند و همهي دنيا با اشتياق فراوان اخبار پروژهي استارلينك را دنبال ميكنند و بيصبرانه منتظر عرضهي اينترنت ماهوارهاي اسپيس ايكس هستند؟
جواب پرسش بالا در تفاوت سيستم منظومهي ماهوارهاي استارلينك با ديگر منظومههاي ماهوارهاي اينترنتي كه ساير شركتها ارائه ميدهند، نهفته است:
- استارلينك قرار است جهاني باشد و ازلحاظ تئوري قابليت سرويسدهي آن مختص منطقهي جغرافيايي خاصي نخواهد بود.
- استارلينك با توجه به تعداد بيشتر ماهواره، پهناي باند بسيار بيشتري خواهد داشت و درنتيجه به متخصصان بسيار بيشتري سرويس خواهد داد.
- ازهمه مهمتر، استارلينك سرعت بسيار بيشتر و تأخير يا Latency بسيار كمتري نسبت به ديگر اينترنتهاي ماهوارهاي دارد.
تأخير پايين و سرويس جهاني
تا پيش از اين يكي از مهمترين معايب اينترنت ماهوارهاي، تأخير (Latency) بسيار بالاي آن و محدود بودن سرويس به يك كشور يا قارهي خاص بوده است. دليل اين تأخير زياد و محدوديت جغرافيايي اين است كه شركتهاي ارائهدهندهي خدمات اينترنت ماهوارهاي تا پيش از اين ماهوارههاي خود را در مدار زمين ثابت يا GEO قرار ميدادند. سرعت گردش ماهوارههايي كه در اين مدار قرار ميگيرند، برابر با سرعت چرخش زمين به دور خود است و درنتيجه ماهواره عملا از ديد ناظر زميني در يك نقطهي ثابت در آسمان ثابت باقي ميماند.
همچنين ارتفاع ۳۵ هزار كيلومتري مدار اين ماهوارهها باعث ميشود تأخير اينترنتي كه ارائه ميدهند در بهترين حالت به ۵۵۰ ميليثانيه و درعمل تا ۶۰۰ ميليثانيه برسد. چنين ميزان تاخيري سرويسهاي اينترنت ماهوارهاي سنتي را براي مصارفي مثل ارتباط صوتي-تصويري و بازيهاي ويديويي بسيار نامناسب يا حتي عملا غيرقابل استفاده ميكند.
ماهوارههاي استارلينك ۷۰ تا ۱۰۰ برابر از ماهوارههاي مخابراتي متداول بهزمين نزديكتر هستند
اما ماهوارههاي استارلينك قرار است در مدار پاييني زمين يا LEO با ارتفاع ۵۰۰ كيلومتر در فاز اول و ۳۰۰ كيلومتر در فازهاي بعدي (يعني ۷۰ تا ۱۰۰ برابر نزديكتر از ماهوارههاي مدار GEO) قرار بگيرند. همين موضوع باعث ميشود تأخير اينترنت ماهوارهاي استارلينك ازلحاظ تئوري حتي از فيبر نوري هم كمتر باشد.
اما چطور ممكن است سيگنالي كه بهفضا ميرود و دوباره بهزمين باز ميگردد، از سيگنالي كه درون فيبر نوري مسير كوتاهتري را طي ميكند سريعتر به مقصد برسد؟ پاسخ در تفاوت سرعت حركت نور و امواج اكترومغناطيسي در شيشه (فيبر نوري) و خلاء نهفته است: سرعت نور در فيبر نوري تنها دوسوم سرعت حركت امواج الكترومغناطيسي در خلا است.
با توجه به نتايج تستهاي سرعتي كه بهتازگي منتشر شده، مشخص شده است كه ميزان تأخير اينترنت استارلينك فعلاً بين ۳۰ تا ۹۰ ميليثانيه است و حتي بعضي متخصصان ميزان تأخير ۲۰ و ۲۱ ميليثانيه نيز گزارش دادهاند.
ايلان ماسك نيز پيش از اين گفته بود با اجرايي شدن فاز بعدي، ميزان تأخير استارلينك ميتواند تا ۸ ميليثانيه هم كاهش پيدا كند. اين يعني براي اولينبار ميتوان از اينترنت ماهوارهاي براي مصارفي مانند تماس صوتي و تصويري و بازيهاي ويديويي استفاده كرد.
سرعت و ظرفيت بالا
يكي ديگر از معايب اينترنت ماهوارهاي تا پيش از اين كم بودن تعداد ماهوارههاي موجود در مدار بود كه باعث ميشد متخصصان زيادي مجبور شوند پهناي باند يك ماهواره را با يكديگر بهاشتراگ بگذارند كه درنتيجه سرعت مشتركين اينترنت ماهوارهاي را كاهش ميداد. كم بودن تعداد ماهوارهها همچنين باعث محدود شدن تعداد متخصصان بالقوه نيز ميشود. براي مثال حتي اگر وياست و هيوزنت پوشش جهاني داشتند، براي جلوگيري از افت شديد سرعت نميتوانستند به دهها يا صدها ميليون نفر سرويسدهي كنند.
اسپيس ايكس اما قصد دارد تعداد ماهوارههاي بسيار بيشتري براي ارائهي اينترنت به فضا ارسال كند. اگر همهچيز طبق برنامه پيش برود، اسپيس ايكس با حداقل ۱۰ پرتاب ديگر در سال جاري ميلادي، تعداد ماهوارههاي فعالش در مدار زمين را به بيش از هزار ميرساند. در پايان فاز اول تعداد ماهوارههاي اسپيس ايكس بيشتر از ۴هزار عدد خواهد بود و درنهايت مجموع تعداد ماهوارهها به تعداد باورنكردني ۴۰ هزار ميرسد.
براي مقايسه، وياست درحالحاضر تنها ۴ ماهواره در مدار زمين دارد. جالب است بدانيد تا قبل از شروع پروژهي استارلينك فقط حدود ۱۵۰۰ ماهوارهي فعال در مدار زمين وجود داشت. اين يعني اسپيس ايكس قرار است بيشتر از ۲۵ برابر تعداد كل ماهوارههاي فعالي كه هماكنون در مدار زمين وجود دارند، ماهواره به فضا ارسال كند.
اينترنت ماهواره اي استارلينك ؛ تاريخچه و فناوريها
اسپيس ايكس براي اولينبار در سال ۲۰۱۸ دو ماهوارهي مخابراتي با نامهاي تَن تَن A و تن تن B را براي آزمايش كردن اينترنت ماهوارهاي به مدار پاييني زمين فرستاد. پس از انجام آزمايشهاي مختلف، اسپيس ايكس خط توليد ماهوارههاي خودش را در ردموند واشينگتن بهراه انداخت تا اولين محمولهي ۶۰ تايي از ماهوارههاي استارلينك را در اواسط سال ۲۰۱۹ با نام v0.9 (بخوانيد وي پوينت ناين) يا نسخهي نه دهم را به فضا پرتاب كند. اين دستهي ۶۰ تايي نيز آزمايشي بود و اكنون از رده خارج شده است و به مرور زمان وارد جو زمين ميشود.
اسپيس ايكس به فاصله بسيار كمي در اواخر سال ۲۰۱۹ اولين محموله ۶۰ تايي از ماهوارههاي عملياتي نسخهي ۱ استارلينك را به فضا فرستاد و از آن تاريخ تا لحظهي نگارش اين مقاله طي ۱۴ پرتاب با موشكهاي فالكون ۹ پيش از ۸۰۰ ماهوارهي استارلينك نسخه ۱ را در مدار زمين قرار داده است.
هر ماهوارهي استارلينك ۲۲۷ كيلوگرم وزن دارد و حداكثر پهناي باند ۲۰ گيگابيتبرثانيه فراهم ميكند. اسپيس ايكس براي ساخت استارلينك نوآوريهاي زيادي بهخرج داده است كه براي توضيح كامل هركدام از آنها شايد مقالهاي جدا نياز باشد. براي همين در ادامه بهصورت مختصر به مهمترين مشخصات و ويژگيهاي ماهوارههاي استارلينك اشاره ميكنيم.
تمامي ويژگيها و مشخصات ماهوارههاي استارلينك در درجهي اول براي پايين آوردن ارزش نهايي ماهواره طراحي شدهاند، نه انقلابي و اولين بودن. همين حالا نيز ماهوارههايي با فناوريهاي مشابه يا پيشرفتهتر نسبت به استارلينك در مدار وجود دارند، اما هيچكدام از آنها ازلحاظ ارزشي قابل مقايسه با استارلينك نيستند. براي مثال ارزش ماهوارههاي ايريديوم (كه تا پيش از اين ركورددار ارزانترين ماهوارههاي تجاري بودند) ۵ ميليون دلار بهازاي هر ماهواره است؛ درحاليكه ارزش تمامشدهي ماهوارههاي استارلينك ۲۰ برابر ارزانتر و تنها برابر با ۲۵۰ هزار دلار بهازاي هر ماهواره تخمين زده ميشود.
براي اولينبار در تاريخ، شركتي فضايي درحال توليد ماهواره بهصورت انبوه و در خط توليد كارخانه است. اين كار باعث ميشود هزينهي نهايي ماهواره كه تا پيش از اين بهصورت تكي و در شرايط لابراتواري ساخته ميشد، بسيار كاهش پيدا كند. هماكنون اسپيس ايكس ماهيانه ۱۲۰ ماهواره (روزي ۴ ماهواره) توليد ميكند.
مكانيزم جداشدن ماهوارههاي استارلينك از مرحلهي دوم موشك در مدار نيز درنوع خود منحصربهفرد است. تا پيش از ماهوارهها با استفاده از مكانيزمهاي فنري يا انفجاري (پايروتكنيك) از مرحلهي دوم موشك جدا ميشدند كه پيچيدگيهاي خاص خود را دارد. اسپيس ايكس اما براي پيادهكردن ماهوارهها در مدار ابتدا مرحلهي دوم موشك را بهدور خود ميچرخاند و سپس با رهاسازي ميلهاي كه ماهوارهها را دركنار هم نگهداشته است، هر ۶۰ ماهواره را بهصورت يكجا در مدار رها ميكند. ماهوارهها سپس به دليل نيروي مركزگراي ناشي از چرخش مرحلهي دوم، به آرامي از يكديگر جدا ميشوند.
ماهوارههاي استارلينك همچنين اولين ماهوارههايي هستند كه از موتورهاي يوني كريپتوني براي پيشرانش خود در مدار استفاده ميكنند. تا پيش از اين براي سوخت موتورهاي يوني در ماهوارهها از گاز زنون استفاده ميشد كه اگرچه عملكرد بهتري نسبت به كريپتون در موتورهاي يوني دارد، ارزش آن بسيار بالاتر است.
برخلاف ساير ماهوارهها، ماهوارههاي استارلينك فقط در يك سمت خود پنل خورشيدي دارند؛ ولي همين پنل بهقدري بزرگ است كه مجموع مساحت آنها در هر پرتاب ۶۰ تايي، از مجموع مساحت پنلهاي خورشيدي ايستگاه بينالمللي فضايي بيشتر است. استفاده از تنها يك پنل يكپارچه در يك سوي ماهواره يكي ديگر از تصميماتي است كه به آسانسازي فرايند ساخت، سهولت بازشدن ماهواره در مدار و درنهايت پايين آمدن ارزش تمامشده كمك ميكند.
نميتوان تنها با استفاده از موبايل همراه به اينترنت ماهوارهاي متصل شد
براي متصل شدن به اينترنتهاي ماهوارهاي از جمله استارلينك، متخصص بايد از آنتنهاي خاصي استفاده كند. يعني برخلاف باور شايع اشتباه، نه اينترنت ماهوارهاي 4G و 5G وجود دارد كه بتوان بهسادگي با موبايل و بدون هيچ تجهيزات خاصي به آن متصل شد، نه حتي در آيندهاي نزديك چنين اينترنتي عرضه خواهد شد.
استارلينك براي ارسال و دريافت داده هم در ماهواره، هم در ديش سمت متخصص، از آنتنهاي خاصي بهنام آنتن آرايه فازي (Phased Array Antenna) استفاده ميكند. ويژگي جالب اين آنتنها اين است كه بدون نياز به چرخيدن فيزيكي، تنها با استفاده از قابليت برهمنهي امواج، ميتوانند سيگنال ارسالي خود در باند فركانسي Ku و Ka را در جهتهاي مختلف ارسال كنند.
ايلان ماسك پيش از اين گفته بود آنتنهاي استارلينك بهاندازهي پيتزا هستند؛ اما آنطور كه از ويديوهايي كه چند وقت پيش به بيرون درز پيدا كرد مشخص شد، ظاهراً سايز پيتزاي آمريكايي از بقيه دنيا خيلي بزرگتر است.
همانطور كه گفتيم، بنا به ماهيت آنتنهاي آرايه فازي، نيازي به تنظيم آنها به سمت خاصي نيست؛ هرچند آنتن پس از نصب بهصورت خودكار و تنها يك بار، موقعيت خود را بهسمتي از آسمان كه بيشترين تعداد ماهوارهي استارلينك در آن قرار دارد، يا سمتي كه كمترين مانع فيزيكي بين آنتن و آسمان باشد، تنظيم ميكند.
راهاندازي سيستم مورد نياز براي استفاده از اينترنت ماهوارهاي استارلينك قرار است تاحد ممكن ساده باشد تا متخصص تجربهاي به اصطلاح plug and play داشته باشد. به گفتهي ايلان ماسك مراحل راهاندازي اينترنت استارليك از اين قرار است:
- آنتن را به برق بزنيد
- آنتن را به سمت آسمان بگيريد
اين دو مرحله ترتيب خاصي ندارند.
Looks like a thin, flat, round UFO on a stick. Starlink Terminal has motors to self-adjust optimal angle to view sky. Instructions are simply: - Plug in socket - Point at skyThese instructions work in either order. No training required.- Elon Musk (@elonmusk) January 7, 2020
همانطور كه گفته شد آنتن مجهز به موتور است و بهصورت خودكار تنها يكبار موقعيت خود را تنظيم ميكند و پس از آن ثابت باقي خواهد ماند.
انتقادها از استارلينك
در مدت كوتاه ارسال ماهوارههاي استارلينك به فضا، همهي ناظران مانند متخصصانِ مشتاق اينترنت پرسرعت مشغول تعريف و تمجيد از اسپيس ايكس نبودهاند. در اين ميان عدهي زيادي ازجمله علاقهمندان به اخترشناسي، اقدام اسپيس ايكس براي ارسال هزاران ماهواره به مدارهاي پاييني زمين را به باد انتقاد گرفتهاند. دغدغهي اين افراد از يك سو اشكال ايجاد زبالههاي فضايي و بهوجود آمدن سندروم كسلر (شرايطي مانند فيلم Gravity) و از سوي ديگر آلودهشدن بصري آسمان شب براي رصدهاي نجومي در آينده است.
اسپيس ايكس در پاسخ به اين انتقادها ميگويد ارتفاع عملياتي ماهوارههاي استارلينك به قدري پايين است كه حتي اگر تمام آنها در مدار خراب شوند يا در برخورد با يكديگر و ديگر ماهوارهها باعث ايجاد اثر كسلر شوند، ظرف مدتي كوتاه (تنها چند سال) تمام بقاياي ماهوارهها با ورود مجدد به جو زمين و سوختن در اتمسفر، از بين خواهند رفت و زبالهاي در فضا باقي نخواهد ماند.
در ارتفاع ۵۰۰ كيلومتري از سطح زمين اگرچه شرايط نزديك به خلاء است، اما سرعت بسيار بالاي ماهوارهها (حدود ۲۱ ماخ يا ۷ برابر سرعت گلوله) باعث ميشود حتي وجود مقادير بسيار اندكي از گازهاي جو زمين در اين مدار نيروي درگ قابل توجهي روي ماهواره ايجاد كند. براي همين است كه ماهوارههاي موجود در اين مدار بايد مرتبا مدار خود را افزايش دهند واگرنه با گذشت زمان و كاسته شدن از ارتفاع مداري مجددا وارد جو زمين خواهند شد و در آن خواهند سوخت.
از سوي ديگر نگراني علاقهمندان به ستارهشناسي دربارهي استارلينك نيز بيپاسخ نيست:
اول از همه اينكه تصاوير و ويديوهايي كه از ماهوارههاي استارلينك در شبكههاي اجتماعي وايرال ميشوند، همگي مربوط به لحظاتي پس از غروب يا پيش از طلوع خورشيد و مدت كوتاهي پس از قرار گرفتن ماهوارهها در مدار ۲۰۰ كيلومتري (در فاز اوليه ارتفاعگيري) هستند. پس از رسيدن به ارتفاع عملياتي ۵۰۰ كيلومتري، درخشش ماهوارههاي استارلينك بسيار كاهش پيدا ميكند و ديگر با چشم غير مسلح قابل ديدن نيستند.
دوم اينكه بيشتر اخترشناسي نوين همين حالا هم با استفاده از ماهوارههاي مستقر در مدار و تلسكوپهاي فضايي (مانند هابل، چاندرا و تس) انجام ميشود؛ كه استارلينك روي آنها تأثيري ندارد. ساير تلسكوپهاي زميني هم ميتوانند با دانستن اطلاعات دقيق مداري استارلينك و با استفاده از الگوريتمهاي كامپيوتري، تصاوير و رصدهاي خود را اصلاح كنند.
با تمام اين اوصاف، اسپيس ايكس دوستداران آماتور اخترشناسي و آسمان شب را نيز فراموش نكرده و با تغييراتي در رنگ و نوع پوشش ماهواره و همچنين مجهز كردن ماهوارههاي جديد به ويزور (Visor)، شاخص آلبيدو يا انعكاس استارلينك را بهشدت كاهش داده است تا همه بتوانيم همچنان از آسمان شب لذت ببريم.
استارلينك انتقاد سازمانهاي محيطزيستي را نيز به همراه داشته است. طرفداران محيطزيست در شكايت از اداره هوانوردي فدرال آمريكا (FAA) كه در ماه مي ۲۰۲۳ در دادگاه فدرال آمريكا در واشنگتن ديسي تنظيم شد، اعلام كردند اين سازمان بهاندازهي كافي بر پرتاب موشك استارشيپ اسپيس ايكس از تگزاس جنوبي نظارت نكرده است.
سازمانهاي محيطزيستي ميگويند درجريان نخستين پرتاب استارشيپ كه ۳۱ فروردين انجام شد، آوار و خاكستر بر فراز منطقهاي بزرگ، ازجمله زمينهاي مجاور سايت پرتاب كه زيستگاه گونههاي درمعرض خطر انقراض است. پراكنده شد.
ايلان ماسك در واكنش گفت اين شركت درحال انجام اقداماتي براي جلوگيري از اتفاقات مشابه است؛ ازجمله نصب يك صفحهي فولادي بزرگ و سامانهي فوران آب زير موشك.
ماسك افزود بقاياي پراكندهشده صرفا ماسه و سنگ هستند و درنتيجه هيچ چيز سمياي وجود ندارد. وي تبعات ناشي از پرتاب استارشيپ را مانند طوفان شن دانست و گفت: «اساسا يك طوفان شن ساختهي دست بشر است. اما ما نميخواهيم اين اتفاق را دوباره تكرار كنيم.»
استارلينك براي چه كساني خواهد بود؟
پيش از اين در اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران در مقالهاي جامع بهقلم ميلاد ميركاني با عنوان «چرا اسپيس ايكس پروژه استارلينك را توسعه ميدهد؟» به اين سؤال بهصورت مفصل پاسخ داده بوديم. آنچه در ادامه ميآيد توضيح كوتاه و سادهاي دربارهي چرايي و فلسفهي توسعهي استارلينك است. توصيه ميشود براي آشنايي بيشتر با زواياي متخصص، مقالهي بالا را مطالعه كنيد.
اگرچه اسپيس ايكس هدف استارلينك را فراهم كردن اينترنت پرسرعت و ارزان در سرتاسر دنيا عنوان كرده است، بايد توجه داشت كه اينها اهداف نهايي و بلندمدت پروژه است و در كوتاهمدت احتمالاً هيچكدام از آنها محقق نخواهد شد.
سرعت اينترنت استارلينك از برخي سرويسهاي DSL كمتر و هزينهي اشتراك آن حتي از اينترنت گيگابيتي نيز گرانتر است
اگر نتايج تست سرعت استارلينك كه در چند روز گذشته منتشر شده است را ديده باشيد، احتمالاً متوجه شدهايد كه سرعت ۱۷ تا ۶۰ مگابيتي آن (و حتي سرعت بالاي ۱۰۰ مگابيت بر ثانيه وعده داده شده در فاز اول عملياتي) چندان انقلابي نيست. همين حالا نيز سرعت فيبر نوري و حتي بيشتر سرويسهاي DSL در كشورهاي پيشرفته از سرعت استارلينك بيشتر است.
ازطرف ديگر آنطور كه بهتازگي مشخص شد، ارزش اينترنت ماهوارهاي استارلينك بسيار بيشتر از ديگر انواع اينترنت پرسرعت است. هزينهي اشتراك اينترنت ماهوارهاي استارلينك درحالي ماهيانه ۹۹ دلار خواهد بود كه متوسط ارزش اشتراك ماهيانهي اينترنت DSL در آمريكا ۴۳ دلار، اينترنت كابلي ۵۸ دلار، اينترنت فيبر نوري ۵۶ دلار و حتي اينترنت گيگابيتي تنها ۸۰ دلار است.
علاوهبر ارزش اشتراك ماهيانه، با توجه به ارزش ۵۰۰ دلاري ديش استارلينك (آنتن آرايهي فازي)، هزينهي اوليهي راهاندازي استارلينك نيز بسيار گرانتر از ديگر انواع اينترنت پرسرعت است.
با توجه به اينكه سرعت استارلينك با استانداردهاي كشورهاي پيشرفته متوسط است و ازلحاظ ارزشي هم جزو گرانترين سرويسهاي اينترنت بهشمار ميرود، پس اسپيس ايكس استارلينك را براي چه كساني و چه بازار هدفي درانديشه متخصصين گرفته است؟
ساكنان مناطق دوردست
اول از همه بايد توجه داشت كه حتي در كشورهاي پيشرفته نيز هنوز اينترنت پرسرعت به بسياري از مناطق دورافتاده نرسيده است. اگرچه سرعت اينترنت در شهرهاي بزرگ كشورهاي پيشرفته بسيار بالا است و خدمات فيبر نوري با سرعت گيگابيتي دسترسي به اينترنت را مانند دسترسي به شبكهي خانگي و اداري كرده است، اما وسعت بسيار زياد كشورهايي مانند آمريكا، كانادا، استراليا و روسيه، امكان سرويسدهي به تمام نقاط كشور را بسيار سخت يا غيرممكن ميكند. (براي مقايسهي ارزش، سرعت و كيفيت اينترنت در ايران با ساير نقاط جهان ميتوانيد اين مقاله را مطالعه كنيد).
براساس آماري كه درسال ۲۰۱۷ منتشر شده است، ۳۵ درصد يا ۲۲ ميليون نفر از آمريكاييهايي كه در مناطق غير شهري زندگي ميكنند، هنوز دسترسي به اينترنت پهنباند ندارند و به طرز باورنكردنياي دو ميليون نفر هنوز از اينترنت دايال آپ استفاده ميكنند. بهعنوان مثالي ديگر، هنوز ۲٫۵ ميليون نفر از مردم استراليا اصلاً دسترسي به اينترنت (چه پرسرعت چه كمسرعت) ندارند.
براي همين است كه دولتها مشوقهاي مالي زيادي براي شركتهايي كه بتوانند به اين مناطق اينترنت برسانند درانديشه متخصصين گرفتهاند. براي مثال دولت آمريكا به شركتهايي كه بتوانند اينترنت پرسرعت براي مناطق غير شهري فراهم كنند، ۱۶ ميليارد دلار سوبسيد ميدهد. استارلينك براي رساندن اينترنت به اين مناطق و اين افراد گزينهاي ايدهآل خواهد بود.
بازارهاي مالي و متخصصد نظامي
تأخير اينترنت براي بازارهاي مالي بهقدري اهميت دارد كه حاضرند براي كاهش دادن حتي چند ميليثانيهاي آن ميليونها دلار هزينه كنند. براي مثال هايبرنيا و هواوي در سال ۲۰۱۱ براي اينكه زمان ارتباط بين بازارهاي مالي لندن و نيويورك را تنها ۵ ميليثانيه كاهش بدهند، طي پروژهاي ۴۰۰ ميليون دلاري، ۳۰۰۰ مايل كابل فيبر نوري از زير اقيانوس اطلس رد كردند؛ يعني ۴۰۰ ميليون دلار هزينه، تنها براي كاهش ۵ ميليثانيهاي تأخير.
بازارهاي مالي حاضرند براي كاهش زمان تأخير ارتباط اينترنتي خود ميليونها دلار هزينه كنند
طبق شبيهسازيهايي كه مارك هندلي، استاد دانشگاه UCL از توپولوژي شبكه استارلينك انجام داده است، استارلينك حتي با همين ساختار فعلي خود نيز ميتواند زمان تأخير مسير مذكور (لندن-نيويورك) و مسيرهاي مشابه را از فيبر نوري نيز بيشتر كاهش بدهد. ميتوان تصور كرد بازارهاي مالي در سرتاسر جهان براي استفاده از استارلينك و كاهش دادن ميزان تأخير اينترنت خود حاضر باشند هزينهي هنگفتي به اسپيس ايكس بپردازند.
جالب است بدانيد كه استارلينك در فاز اول خود از ارتباط بين ماهوارهاي ليزري يا Laser Link استفاده نميكند. اين يعني زمان تأخير فعلي با استفاده از ارتباط با ايستگاههاي زميني به دست آمده است و در نسخههاي بعدي امكان كاهش بيشازپيش زمان تأخير اينترنت استارلينك وجود دارد.
استارلينك براي عمليات نظامي در نقاط دورافتاده نيز ايدهآل است. براي همين است كه حتي قبل از عملياتي شدن پروژه، ارتش آمريكا از همين حالا براي استفاده از استارلينك با اسپيس ايكس قرارداد امضا كرده است.
بهصورت خلاصه، استارلينك در فاز ابتدايي بيشتر براي رساندن اينترنت به مناطق دورافتاده و سرويس دادن به مشتريهاي خاص تجاري، دولتي و نظامي است؛ نه رقابت با ISP هاي سنتي.
اما پتانسل همين بازار هدف بهظاهر كوچيك باعث شده است كه اسپيس ايكس پيشبيني كند كه تا سال ۲۰۲۵ درآمد استارلينك از مجموع ساير درآمدهاي اسپيس ايكس بيشتر شود و براي همين احتمالاً بهصورت يك شركت مجزا سهامش را بهصورت عمومي در بازار بورس عرضه كند.
فوربز پيشبيني كرده است كه درآمد سالانهي استارلينك تا سال ۲۰۲۵ به بيش از ۱۰ ميليارد دلار برسد و ارزش شركت مستقل استارلينك بيشتر از ۳۰ ميليارد دلار باشد. بيدليل نيست كه ايلان ماسك به استارلينك بهعنوان منبع درآمد براي توسعه موشك استارشيپ و ساخت كلوني روي مريخ نگاه ميكند.
مناطق تحت پوشش اينترنت ماهواره اي استارلينك
ايلان ماسك قصد دارد درنهايت تمامي نقاط جهان را تحت پوشش اينترنت ماهوارهاي استارلينك قرار دهد؛ در حال حاضر تنها چند كشور (آمريكا، كانادا، انگلستان، فرانسه، آلمان، هلند، بلژيك، سوئيس، دانمارك، پرتغال، استراليا و نيوزلند) و در مناطق خاصي از امكانات اين سرويس بهرهمند هستند و امكان پيشسفارش در كشورهاي ايتاليا، لهستان، اسپانيا و شيلي هم وجود دارد.
پوشش جهاني اينترنت ماهوارهاي استارلينك، تنها با قرار گرفتن ۱۰ هزار ماهواره در مدار زمين ميسر ميشود و در حال حاضر هنوز تعداد ماهوارههايي كه در مدار قرار گرفتهاند، كمتر از اين مقدار است. تا تاريخ ۲۰ دسامبر ۲۰۲۰، تنها ۰٫۰۸ درصد از آمريكاييها به اينترنت استارلينك دسترسي داشتند و در آن زمان پروژه استارلينك هنوز در مرحلهي آزمايشي قرار داشت و حداكثر سرعت دانلود ۱۰۰ مگابيتبرثانيه و حداكثر سرعت آپلود ۱۰ مگابيتبرثانيه بود.
ارزش اينترنت ماهواره اي استارلينك
اسپيس ايكس در تاريخ ۲۸ اكتبر ۲۰۲۰ رسما دعوتنامهي بتاي عمومي استارلينك را براي متخصصاني كه پيش از اين ثبتنام كرده بودند ارسال كرد تا هزينهي استفاده از اينترنت ماهوارهاي استارلينك و ارزش ديش (آنتن آرايه فازي) آن پس از مدتها گمانهزني، رسما مشخص شود.
براساس اعلام اسپيس ايكس هزينه ماهانه استفاده از سرويس استارلينك ۱۱۰ دلار است كه ماليات و برخي هزينههاي ديگر نيز به آن اضافه ميشود. ضمنا مشتركان اين سرويس بايد هزينهي اوليهي ۵۹۹ دلار را هم براي دريافت ترمينال گيرنده امواج و مودمي مخصوص پرداخت كنند.
البته حق اشتراك ماهانه ۱۱۰ دلار براي سرويس اينترنت مبلغ بالايي محسوب ميشود، اما اين مبلغ. همچنان از سرعت اينترنتي كه فيبر نوري در ايالات متحده ارائه ميدهد، كمتر است. ماسك ادعا ميكند كه هزينهي ۵۹۹ دلاري براي خريد تجهيزات موردنياز اينترنت استارلينك در سالهاي آينده كاهش مييابد؛ چراكه اسپيس ايكس قصد دارد در آيندهاي نزديك هزينهي توليد ترمينالهاي گيرنده را به كمك روشهاي مختلف كاهش دهد.
رقباي استارلينك
استارلينك تنها پروژهي اينترنت ماهوارهايِ در دست توسعه نيست. مهمترين رقباي استارلينك كه ازلحاظ انديشه متخصصيني ميتوانند سرويس اينترنت قابل مقايسهاي ارائه دهند، وان وب (OneWeb) و پروژهي كايپر (Project Kuiper) آمازون است.
وان وب
وان وب درابتدا قرار بود منظومهاي ماهوارهاي متشكل از ۶۵۰ ماهوارهي مخابراتي در ارتفاع ۱۲۰۰ كيلومتري از سطح زمين باشد. با شيوع ويروس كرونا و سقوط بازارهاي مالي، سافتبنك، بزرگترين سرمايهگذار وان وب تصميم گرفت به سرمايهگذاري خود در اين شركت پايان دهد و درنتيجه وان وب در ماه مارس ۲۰۲۰ اعلام ورشكستگي كرد.
وان وب تا پيش از اعلام ورشكستگي ۷۴ ماهواره در مدار زمين قرار داده بود و حتي بعد از ورشكستگي نيز درخواست مجوز براي ارسال ۴۸ هزار ماهوارهي ديگر به FCC داده بود. سرانجام در جولاي ۲۰۲۰ اعلام شد كه دولت بريتانيا مزايدهي خريد وان وب را با مبلغ پيشنهادي ۵۰۰ ميليون دلار برنده شده است. بسياري گمانهزني ميكنند كه با توجه به خروج بريتانيا از اتحاديهي اروپا، هدف اين كشور از خريد اين منظومهي ماهوارهاي، ايجاد سيستم موقعيتياب جهاني شبيه به GPS و مشابه اروپايي آن گاليله است، نه ارائهي خدمات اينترنت ماهوارهاي.
جالب است بدانيد دو شركت چيني بههمراه اسپيس ايكس و آمازون نيز در ميان شركتكنندگان در مزايدهي خريد وان وب بودند. از آنجايي كه FCC تنها اجازهي استفادهي طول موج خاصي از امواج الكترومغناطيسي را به هر شركت ميدهد، بهاحتمال زياد هدف اسپيس ايكس و آمازون از اقدام براي خريد اين شركت ورشكسته، تنها بهدست آوردن حق استفاده از طيف طول موج وان وب بوده است، نه دستيابي به ماهوارهها و تكنولوژيهاي آن.
پروژهي كايپر
آمازون در آوريل ۲۰۱۹ اعلام كرد كه قصد دارد درجريان پروژهاي با نام كايپر (برگرفته از نام يك كمربند سياركي در لبهي خارجي منظومهي شمسي) با ارسال هزاران ماهواره به مدارهاي پاييني زمين (بين ۵۹۰ تا ۶۳۰ كيلومتري)، دسترسي به اينترنت پرسرعت را براي ميليونها نفر فراهم كند.
رئيس پروژهي كايپر در آمازون راجيو باديال است كه پيش از اين نايبرئيس پروژهي استارلينك در اسپيس ايكس بوده است. آمازون هنوز هيچ ماهوارهاي به مدار زمين ارسال نكرده است، اما انتظار ميرود با عملياتي شدن موشك نيوگلن، اين ماهواره برفراز موشكهاي چندبار مصرف شركت بلو اوريجين (شركت موشكي جف بزوس) به فضا پرتاب شوند.
علاوه بر دو شركت ياد شده و اسپيس ايكس، هرازگاهي اخباري از برنامهي شركتهاي ديگر مانند اپل و سامسونگ براي ايجاد منظومهي ماهوارهاي بهگوش ميرسد؛ اما با توجه به اينكه هنوز هم هزينهي پرتاب موشك به فضا بهمراتب از هزينهي ساخت ماهواره بيشتر است (حتي براي اسپيس ايكس كه خود شركت موشكي است و از راكتهاي چندبارمصرف ساخت خود استفاده ميكند)، بهانديشه متخصصين ميرسد پروژهي كايپر آمازون تنها رقيب جدي استارلينك باشد.
اينترنت ماهواره اي استارلينك در ايران
اگرچه ازلحاظ تئوري ميتوان از اينترنت ماهوارهاي در هركجاي دنيا استفاده كرد و تنها لازمهي آن داشتن يك آنتن است، ولي اسپيس ايكس خيلي واضح بارها اعلام كرده است كه قصد ارائهي اينترنت ماهوارهاي بدون اجازهي دولتها را ندارد.
گويين شاتول (Gwynne Shotwell) رئيس و مدير ارشد عملياتي اسپيس ايكس پيشتر گفته بود كه شركتش قصد شكستن قوانين كشورها را ندارد و كشور به كشور و دولت به دولت براي ارائه خدمات اينترنت ماهوارهاي درحال مذاكره است.
اما اگر ساكنان كشوري كه استفاده از اينترنت ماهوارهاي استارلينك در آن ممنوع است يا اسپيس ايكس در آن كشور بهصورت رسمي نميتواند سرويس بدهد، بهصورت غير قانوني آنتن استارلينك را وارد كشور خود كنند چه؟
آنتنهاي استارلينك بنا به ماهيتشان بايد از موقعيت دقيق جغرافيايي خود مطلع باشند تا بتوانند با تنظيم خودكار زاويهي ديش (تنها هنگام راهاندازي اوليه) در بهترين وضعيت براي ارتباط با ماهواره قرار بگيرند. اين يعني اسپيس ايكس «اگر بخواهد» ميتواند از موقعيت هر آنتن استارلينك باخبر باشد و آنتنهايي كه در كشورهاي غيرمجاز هستند را از كار بيندازد. حتي اگه اين كار هم ممكن نبود، اسپيس ايكس ميتواند ماهوارههاي خود را طوري تنظيم كند كه هنگام عبور از بعضي كشورها سيگنالي ارسال نكنند؛ مخصوصا اينكه كشورهايي مثل روسيه، چين و هند قابليت منهدم كردن ماهواره در مدار را دارند و اسپيس ايكس هم علاقهاي به ايجاد تنش با اين كشورها ندارد.
محتملترين سناريو براي ارائه سرويس در چنين كشورهايي، فروش پهناي باند به ISP-هاي آن كشورها است تا آنها پس از اعمال كردن قوانين و محدوديتهاي كشور خود، اينترنت ماهوارهاي استارلينك را ازطريق روشهاي متداول مثل اينترنت موبايل، DSL يا فيبر نوري به متخصص برسانند. اين يعني استارلينك براي اين كشورها نقش ستون فقرات يا Back Bone اينترنت را بازي ميكند؛ چيزي شبيه كابلهاي اينترنت زير اقيانوس. در چنين حالتي، اسپيس ايكس ميتواند در عين درآمدزايي و فراهمكردن غير مستقيم اينترنت، از ايجاد تنش با چنين كشورهايي جلوگيري كند.
بهروزرساني (۱۳۹۹/۱۱/۲۵): ايلان ماسك در پاسخ به توييت متخصصي ايراني دربارهي امكان استفادهي مردم ايران از اينترنت ماهوارهاي استارلينك نوشت: «تا جايي كه بتوانيم همراهي ميكنيم.»
We will support as best we can- Elon Musk (@elonmusk) March 14, 2021
بهروزرساني (۱۴۰۰/۰۵/۰۹): همزمان با جديدشدن مباحثه طرح موسوم به «صيانت از حقوق متخصصان»، بسياري از متخصصان ايراني نگران محدودشدن دسترسي به اينترنت آزاد و سرويسهاي جهاني هستند و درنتيجه موضوع «اينترنت ماهوارهاي» و مخصوصا استارلينك، بار ديگر برسر زبانها افتاده است. يكي از دلايلي كه اين بار باعث شده بسياري به ارائهي رسمي خدمات استارلينك در ايران اميدوار شوند، نمايش نام مناطقي در ايران، درصورت جستجوي آنها در صفحهي اول سايت استارلينك است.
براي مثال همانطور كه در تصوير زير مشاهده ميكنيد، درصورت جستجوي نام تهران، دو گزينهي «تهران دشت» و «آزادراه تهران-كرج» دركنار گزينههاي ديگر به متخصص پيشنهاد ميشود.
اما مكانهايي كه در اين ليست ميبينيد، تنها پيشنهادهايي براي راحتتر كردن قابليت جستجو است و درصورت كليك كردن روي آنها با پيام «استارلينك هنوز در محدودهي شما دردسترس نيست» (Starlink is not yet available in your area) مواجه ميشويد.
علاوهبراين، عدهاي شياد و فرصتطلب نيز از عطش متخصصان براي دستيابي به اينترنت پرسرعت، باكيفيت و بدون محدوديت سوء استفاده كرده و ادعاي فروش اشتراك و تجهيزات استارلينك را دارند.
جالب است بدانيد تقريباً تمام تصاويري كه در سايتهايي مانند ديوار، كانالهاي تلگرامي و... بهعنوان نمونهي عكس بستهي آنتن استارلينك در ايران از آنها استفاده ميشود (جعبهي استارلينك روي فرش)، درواقع تصويري يكسان مربوط به پست متخصصي آمريكايي در رديت است. (ميتوانيد آلبوم كامل تصاوير آنباكسينگ كيت استارلينك و راهاندازي آن را بههمراه توضيحات جالب اين متخصص در imgur مشاهده كنيد).
بهروزرساني (۱۴۰۱/۰۹/۲۲): وزارت خزانهداري آمريكا برخي تحريمهاي فناوري محور را براي ايران لغو كرد و بهدنبال آن شركتهايي مانند استارلينك ميتوانند به متخصصان ايراني خدمات ارائه دهند. مديرعامل اسپيس ايكس، قبل از اين تصميم اعلام كرده بود كه براي ارائهي اينترنت ماهوارهاي در ايران و معافيت از تحريمها درخواستي مطرح خواهد كرد و پس از لغو اين تحريمها هم استارلينك را براي متخصصان حاضر در ايران فعال ميكند؛ بااينحال هنوز اطلاعات مستندر دربارهي استفادهي متخصصان ايراني از اين سرويس در دست نيست.
سرويس Direct to Cell؛ اينترنت ماهوارهاي براي موبايل
بهروزرساني (۱۴۰۲/۰۷/۲۲): اسپيسايكس تبليغ براي سرويس ماهوارهاي Direct to Cell را در وبسايت رسمي استارلينك شروع كرده كه اينترنت ماهوارهاي را به «موبايلهاي LTE موجود» اضافه ميكند؛ بدون آنكه نيازي به هرگونه تغيير در سختافزار و نرمافزار موبايلها باشد. همچنين متخصص براي دسترسي به سرويس پيام، تماس و اينترنت ماهوارهاي، به نصب اپليكيشني خاص نياز ندارد.
بهگفتهي اسپيس ايكس، سرويس Direct to Cell در سال ۲۰۲۴ امكان ارسال پيام متني را فراهم خواهد كرد و در سال ۲۰۲۵ «قابليت صدا و داده» اضافه خواهد شد. اسپيسايكس ميگويد پس از راهاندازي و تكميل توسعهي Direct to Cell در سال ۲۰۲۵، «در هر جا كه باشيد ميتوانيد به پيامرساني، تماس و وبگردي دسترسي پيدا كنيد.» سرويس Direct to Cell از دستگاههاي مبتنيبر اينترنت اشياء هم همراهي خواهد كرد.
سرويس Direct to Cell اينترنت ماهوارهاي را به «موبايلهاي LTE موجود» ميآورد
اسپيسايكس نخستين بار در سال ۲۰۲۲ گفت كه به راهاندازي سرويس ارتباط ماهوارهاي براي موبايل هوشمند علاقه دارد. اين شركت حالا افزونبر تيموبايل، با اپراتور Rogers در كانادا، Optus در استراليا، One NZ در نيوزيلند، Salt در سوئيس و KDDI در ژاپن قرارداد امضا كرده است. بر اساس گفتهي اسپيسايكس، اين اپراتورها «دسترسي متقابل جهاني در همهي كشورهاي همكار» ارائه ميدهند.
سرويس Direct to Cell بهگفتهي اسپيسايكس مثل «برج مخابراتي در فضا» عمل ميكند و توانايي همراهي از رومينگ را دارد. فعلاً به ارزش سرويس ماهوارهاي جديد اسپيسايكس اشاره نشده است.
بنا به ماهيت «درحال تكميل» پروژهي استارلينك، اين مقاله نيز بهمرور زمان بهروز و تكميل ميشود. بخش زيادي از محتواي اين مقاله با توجه به سوالات و هم انديشي ها متخصصان خوب اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران گردآوري شده است. ميتوانيد سوالات و انديشه متخصصيناتهاي خود را در بخش هم انديشي ها با ما بهاشتراك بگذاريد و در بهبود و كاملشدن اين مقاله شريك باشيد.
سوالات متداول اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران
سرعت اينترنت ماهواره اي استارلينك چقدر است؟
با توجه به نتايج آزمايشهاي اوليه، سرعت دانلود با استفاده از اينترنت استارلينك بين ۶۰ تا ۱۰۰ مگابيت بر ثانيه است و به گفته اسپيس ايكس اين سرعت تا بالاي ۱۰۰ مگابيت بر ثانيه نيز افزايش خواهد يافت.
ارزش اينترنت ماهواره اي استارلينك چقدر است؟
هزينه اشتراك اينترنت ماهواره اي استارلينك در فاز بتا ماهيانه ۹۹ دلار و ارزش آنتن آن ۵۰۰ دلار است.
آيا اينترنت استارلينك در ايران دردسترس است؟
اينترنت استارلينك در فاز ابتدايي تنها در آمريكاي شمالي دردسترس خواهد بود و پس از آن نيز با توجه به قوانين ايران و تحريمهاي آمريكا بعيد است بهصورت قانوني در ايران دردسترس قرار بگيرد.
هم انديشي ها