هرآنچه بايد درباره رمدسيوير، اميدبخش‌ترين داروي كوويد ۱۹ بدانيد

جست‌وجو براي يافتن سلاح‌هاي دارويي براي كمك به غلبه بر همه‌گيري جهاني كوويد ۱۹ در‌حال‌حاضر چندين نااميدي حاصل كرده است؛ اما اين هفته آنتوني فائوچي مدير موسسه ملي آلرژي و بيماري‌هاي واگيردار آمريكا (NIAID) درحمايت از رمدسيوير داروي ضدويروسي طراحي‌شده براي مبارزه با ابولا، اظهارات جسورانه‌اي مطرح كرد. فائوچي طي جلسه‌اي با دونالد ترامپ و مقامات ديگر گفت: «داده‌ها نشان مي‌دهند كه رمدسيوير داراي اثري آشكار، درخورتوجه و مثبت در كاهش مدت زمان بهبودي است.»

اما فائوچي درعين‌حال افزود كه درمان پيشنهادي، قبل از تاييد خود به‌عنوان يك ابزار برتر عليه ويروس كروناي جديد بايد راهي طولاني را بپيمايد و ديگر متخصص كارشناسان نيز شك و ترديدهاي جدي‌تري دارند. برخي متخصصان هشدار داده‌اند كه اين دارو نبايد «نوشدارويي جادويي» درانديشه متخصصينگرفته شود. با اين حال، سازمان غذا و داروي آمريكا (FDA) روز جمعه اول مه مجوز استفاده‌ي اضطراري از رمدسيوير را صادر كرد؛ بدين معنا كه اين داروي ضدويروسي اكنون مي‌تواند براي بيماران حاد كوويد ۱۹ كه در بيمارستان بستري هستند، استفاده شود.

كشف دارويي مؤثر براي درمان كوويد ۱۹ مي‌تواند مبارزه دربرابر اين همه‌گيري را دگرگون كند. بدون وجود چنين دارويي، كل كشورها مجبور هستند براي كنترل شيوع ويروس كروناي جديد كه طبق گزارش‌ها رسمي، در سرتاسر جهان حدود ۳/۵ ميليون نفر را عفوني كرده و جان حدود ۲۴۰ هزار نفر را گرفته است، ارتباطات خود را محدود كنند. البته تلفات واقعي ناشي‌از اين بيماري احتمالا بسيار بيشتر است. يك روش درماني مؤثر به كشورها اجازه خواهد داد كه از محدوديت‌هايي كه اقتصادشان را تحت‌فشار قرار داده است، كم كنند. كشورها با آگاهي از اينكه قادر به درمان بيماري هستند، مي‌توانند با كاهش محدوديت‌هاي آمدوشد، ريسك ابتلاي افراد بيشتر را به جان بخرند.

اميدواري به كشف دارويي براي كوويد ۱۹ موجب انجام پژوهش درمورد داروهاي موجود شده است. دونالد ترامپ از هيدروكسي كلروكين سخن مي‌گويد كه داروي ضدمالاريا است؛ اما اين رمدسيوير، داروي ضدويروسي آزمايشي است كه بيش از همه هيجان‌آور بوده است. ارزش سهام شركت سازنده‌ي آن يعني گيلياد (Gilead Sciences) در ۱۷ آوريل پس از انتشار خبري در وب‌سايت استت درزمينه‌ي مباحثهي پيرامون نتايج درخورتوجه اين دارو در يك كارآزمايي، ۱۲ درصد افزايش پيدا كرد.

رمدسيوير چيست؟

رمدسيوير دارويي متعلق به شركت داروسازي آمريكايي گيلياد است كه در اصل براي مبارزه با ابولا طراحي شد. اين يك داروي ضدويروسي است كه با كشتن مستقيم ويروس كار نمي‌كند بلكه ازطريق مهار توسعه و تكثير آن اثرگذار است. مولكولي كه به رمدسيوير قدرت مي‌بخشد، ابتدا در آزمايشگاه روي چندين نوع ويروس ازجمله ويروس‌هاي كرونا ديگري مانند سارس و مرس با قدري موفقيت آزمايش شد. سرانجام گيلياد روي تقويت اثربخشي آن عليه ابولا تمركز كرد. اين روند در جريان و پس از همه‌گيري ابولا در غرب آفريقا درفاصله‌ي سال‌هاي ۲۰۱۳ و ۲۰۱۶ به سرعت دنبال مي‌شد. اگرچه داده‌هاي بعدي نشان داد كه اثربخشي آن نسبت‌به ديگر درمان‌ها كمتر است.

اگرچه رمدسيوير به‌سرعت به‌عنوان داروي ابولا از دور خارج شد، توسعه‌ي سريع آن به‌منظور دستيابي به آن هدف باعث شد تا بتواند سريعا به‌عنوان درماني براي كوويد ۱۹ وارد كارآزمايي‌هاي انساني شود: گيلياد از قبل داده‌هاي فراواني داشت كه نشان مي‌داد دارو بي‌خطر است. اين امر همراه با شواهد روزهاي اوليه توسعه‌ي رمدسيوير مبني‌بر اينكه ممكن است بتواند با ويروس‌هاي خويشاوند SARS-CoV-2 مبارزه كند، آن را به گزينه‌اي جذاب براي پزشكاني كه در جست‌وجوي درماني براي كوويد ۱۹ بودند، تبديل كرد.

برخلاف دارويي نظير هيدروكسي كلروكين كه براي درمان بيماري‌هاي ديگر ساخته شده‌ اما ممكن است داراي اثرات ضدويروسي نيز باشد، رمدسيوير از ابتدا براي كشتن ويروس‌ها طراحي شده است. اين دارو، مولكولي است كه باعنوان آنالوگ نوكلئوتيدي شناخته مي‌شود و ساختار آن تقليدي است از حروفي كه در ساخت توالي RNA ويروس استفاده مي‌شود. ايده آن است كه وقتي ويروس سعي مي‌كند از اين شبه حرف‌ها استفاده كند، در عملكردش اختلال ايجاد مي‌شود.

آزمايش‌ها نشان داده‌اند كه داروي مذكور دربرابر طيف وسيعي از ويروس‌ها مؤثر است. بنابراين مي‌توان اميدوار بود كه شايد دربرابر ويروس كرونا جديد (SARS-CoV-2) نيز مؤثر واقع شود. بااين‌حال، اين مسئله كه آيا رمدسيوير واقعا روي بيماران مبتلا به كوويد ۱۹ اثر دارد، مشخص نيست. دو كارآزمايي در كشور چين به‌علت نبود شركت‌كننده شكست خورد. چين كارآزمايي‌هاي خود را نسبتا دير شروع كرد، بنابراين به‌كارگيري تعداد كافي از بيماران در كارآزمايي‌ها دشوار بود.

به‌نقل از مطالعه‌اي كه به‌تازگي در مجله‌ي پزشكي معتبر نيوانگلند منتشر شد و در آن داروي رمدسيوير به ۵۳ فرد مبتلا به كوويد ۱۹ با وضعيت وخيم داده شد، ۶۸ درصد از بيماران بهبود پيدا كردند. البته اين مطالعه موجب اختلاف‌انديشه متخصصين بين دانشمندان شده است. اول از همه اينكه باتوجه به تعداد كم بيماران، خطا مي‌تواند بزرگ باشد. علاوه‌براين كارآزمايي، تصادفي‌شده نبود، بنابراين هيچ راهي وجود ندارد كه دريابيم آيا نمونه‌ي مورد مطالعه، نماينده‌ي مناسبي از جامعه‌ي افراد به‌شدت بيمار بوده است. آخر اينكه، گروه مقايسه‌اي وجود نداشت كه به آن‌ها دارونما داده شود (دارونما: ماده‌اي بدون اثر درماني، براي نشان دادن اثربخشي واقعي دارو).

البته گزارش وب‌سايت استت چيزي بيش از درز كردن گفت‌وگوي ميان دو پزشك بود. اين صحبت‌ها مبتني‌بر كارآزمايي است در دانشگاه شيكاگو روي ۱۲۵ بيمار انجام شد كه بيشتر آن‌ها در اثر ابتلا به كوويد ۱۹ به‌شدت بيمار بودند. گفته مي‌شود يكي از پزشكان گفته است كه بيشتر بيماران مرخص شده‌ و تنها دو نفر فوت كرده‌اند. اما حتي اگر چنين چيزي درست باشد، فقدان گروه دارونما، ارزيابي ارزش واقعي دارو را دشوار مي‌كند. خود دانشگاه شيكاگو هشدار داده است كه نتيجه‌گيري در اين مورد زودهنگام و ازانديشه متخصصين علمي نادرست بود.

استفان ايوانز، استاد همه‌گيرشناسي دارويي در دانشكده بهداشت و پزشكي گرمسيري لندن، هشدار مي‌دهد كه درمورد رمدسيوير، نمونه‌هاي زيادي وجود دارد كه در آن به اشتباه و براساس داده‌هاي غيرتصادفي تصور مي‌شد درمان مزاياي قابل‌توجهي دارد.

خوشبختانه تعدادي كارآزمايي‌ داراي استاندارد طلايي درحال انجام است. يكي از تلاش‌هاي جهاني تحت حمايت سازمان جهاني بهداشت در اواسط مارس آغاز شده است و انتظار مي‌رود كه نتايج پس از ماه ژوئن حاصل شود. كارآزمايي ديگري به‌وسيله‌ي مؤسسه‌ي ملي آلرژي و بيماري‌هاي عفوني آمريكا در‌حال انجام است و نتايج آن ممكن است در اواخر ماه مه در دسترس قرار گيرد.

البته حتي اگر رمدسيوير موفقيت‌آميز باشد، هنوز دارويي آزمايشي محسوب مي‌شود و معمولا مقادير كمي از چنين داروهايي در دسترس است. در اين راستا، شركت گيلياد توليد خود را افزايش داده است تا تقاضا براي استفاده در كارآزمايي‌ها را برآورده كند. شركت مذكور، در تاريخ ۵ آوريل، گفت كه به‌اندازه‌ي ۱۴۰ هزار بيمار دارو ‌دارد. چنين ارقامي بزرگ‌تر از چيزي است كه مورد نياز كارآزمايي‌هاي باليني است و نشان مي‌دهد كه گيلياد درحال افزايش توليد براي استفاده‌هاي باليني است. اين شركت همچنين گفته كه اميدوار است با دسترسي به مواد خام، توليد خود را دوباره افزايش دهد.

اما همچنان، بهترين راه‌حل همه‌گيري جهاني كوويد ۱۹، ساخت واكسني عليه ويروس كروناي جديد است. واكسن به‌جاي درمان افراد پس از بيماري، از ابتلاي آن‌ها به بيماري پيشگيري مي‌كند اما يك داروي مؤثر حتي در مقادير كم موجب تفاوت زيادي مي‌شود، مخصوصا كه مي‌تواند موجب سرعت بخشيدن به فرايند توسعه‌ي واكسن شود. سريع‌ترين راه براي آزمايش كارآيي واكسن اين است كه واكسن را به گروهي از داوطلبان بدهيم (گروه ديگر نيز يك دارونما دريافت كنند) و سپس آن‌ها را درمعرض ويروس كرونا قرار دهيم. اين رويكرد ازانديشه متخصصين اخلاقي براي بيماري نوظهوري كه درمان شناخته‌شده‌اي ندارد، مورد ترديد است. اگرچه يك درمان خوب احتمال پيشرفت چنين كارآزمايي‌هاي چالش‌برانگيز انساني را بيشتر مي‌كند.

 عملكرد رمدسيوير دربرابر كوويد ۱۹ تا چه حد خوب است؟

درحال‌حاضر داده‌هاي كافي وجود ندارد تا با اطمينان بگوييم رمدسيوير چگونه نتايج را براي بيماران مبتلا به كوويد ۱۹ تغيير مي‌دهد. تاكنون مطالعات معدودي انجام شده و نتايج ضدونقيض بوده است. تمجيد فائوچي از اين دارو مربوط به مطالعه‌اي است كه تحت حمايت دولت آمريكا انجام شد و در آن هزار بيمار مبتلا به كوويد ۱۹، داروي رمدسيوير يا يك دارونما را دريافت كردند؛ اما نه بيماران و نه مراقبان آن‌ها از نوع داروي دريافتي خبر نداشتند (اين نوع مطالعات با عنوان مطالعات دوسوكور كنترل‌شده شناخته مي‌شود). درحالي‌كه تفاوت‌هاي اندك در نرخ مرگ‌و‌مير ميان دو گروه ازانديشه متخصصين آماري معني‌دار نبود، مدت زمان ماندن در بيمارستان در گروه رمدسيوير كمتر بود: آن‌ها به‌طور متوسط ۱۱ روز در بيمارستان مي‌ماندند و اين عدد در گروه دارونما ۱۵ روز بود.

كاهش مدت زمان ماندن در بيمارستان به‌معناي زمان كمتري است كه بيمار درمعرض خطر ابتلا به عوارض قرار دارد. اين همچنين به‌معناي اين است كه بخش مراقبت‌هاي ويژه خلوت‌تر شده و دستگاه‌هاي تنفس مصنوعي بيشتري آزاد مي‌ماند تا به‌سرعت به كمك بيماران ديگر بيايد. اما داده‌هاي كامل اين مطالعه هنوز در دسترس عموم قرار نگرفته يا به‌وسيله‌ي دانشمندان ديگر مورد بازبيني قرار نگرفته؛ بنابراين دشوار است كه بدانيم اين نتايج با چه اطميناني براي عموم بيماران صدق مي‌كند. استيون نيسن، از كلينيك كليولند به رويترز گفت:

آيا از چيزي كه شنيده‌ام، دلگرم شدم؟ بله دلگرم شدم. اما مي‌خواهم درك كاملي از آن‌چه در اين‌جا اتفاق افتاده است، به دست آورم و نه اين كه آن را ازطريق يك فرصت عكاسي در دفتر بيضي (دفتر رياست جمهوري آمريكا) دريافت كنم.

متخصص كارشناسان ديگر به مطبوعات گفته‌اند كه حتي اگر تجزيه‌و‌تحليل‌ها از يافته‌هاي مطالعه حمايت كند، نتايج مثبت كارآزمايي NIAID كمتر از سطح انتظار آن‌ها است.

گيلياد اخير يافته‌هاي مطالعه‌ي خود را كه طي چند هفته‌ي گذشته انجام شده و نتايج مثبتي را ارائه مي‌دهد، منتشر كرد. اگرچه اين مطالعه رمدسيوير را با يك دارونما مقايسه نكرد و تنها بيماراني كه طي دوره‌ي ۵ يا ۱۰ روزه تحت اين رژيم دارويي قرار مي‌گرفتند، با هم مقايسه شدند: بدان معنا كه داده‌هاي شركت ثابت نمي‌كند كه مصرف رمدسيوير درمقايسه با مصرف‌نكردن هيچ داروي ضدويروسي يا ديگر انواع درمان‌ها موثرتر است. مطالعه‌ي سومي كه در چين انجام شده است و نسبت‌به كارآزمايي‌هاي آمريكايي تمركز بيشتري روي مبتلايان حاد كوويد ۱۹ داشته، مزيتي براي رمدسيوير گزارش نكرده است.

اما حتي اگر اثبات شود كه رمدسيوير در مبارزه عليه اين همه‌گيري جهاني مفيد است، موجب از بين رفتن بيماري يا حذف نياز به دستگاه‌هاي تنفس مصنوعي نمي‌شود. داروهاي ضدويروسي زماني بيشترين اثر را دارند كه زود مصرف شوند تا بتوانند از تكثير گسترده‌ي ويروس در بدن ممانعت كنند. علاوه‌براين، رمدسيوير به‌صورت داخل وريدي تجويز مي‌شود، بنابراين اگرچه ممكن است اثراتي داشته باشد، احتمالا فقط روي بيماران بستري‌شده در بيمارستان مصرف مي‌شود كه ممكن است تاحدودي از مزيت درمان بهره‌مند شوند.

داروي رمدسيوير ممكن است درمورد برخي بيماران نجات‌بخش باشد. همچنين ممكن است بتواند به افراد كافي كمك كند تا از شدت مرگ‌باري همه‌گيري جهاني كم شود. اما همه را نجات نمي‌دهد. انيش مهتا، پژوهشگي در محل كارآزمايي رمدسيوير در دانشگاه اموري در يك كنفرانس مطبوعاتي گفت:

درك اين مساله بسيار مهم است كه به‌طوركلي رمدسيوير و داروهاي ضدويروس راه‌حل جادويي نيستند. آن‌ها بلافاصله عفونت را از بين نمي‌برند بلكه به آرامي و با پيشگيري از تكثير ويروس اثر مي‌كنند.

سازمان غذا و دارو در تاريخ يك مه مجوز اضطراري براي رمدسيوير را اعلام كرد كه به پزشكان اجازه مي‌دهد بدون نياز به فرايندهاي طولاني معمول كارآزمايي‌هاي باليني، از آن براي درمان بيماران كوويد ۱۹ استفاده كنند. با اين حال، مطالعه‌ي اثربخشي داروي جديد به زمان زياد و جمع‌آوري داده‌هاي دقيقي نياز دارد كه در وضعيت كنوني كه خود بيماري هنوز به‌خوبي شناخته نشده است، پيچيده‌تر مي‌شود. اين احتمال وجود دارد كه ما تا زمان گذر از اولين موج همه‌گيري جهاني كوويد ۱۹ درمورد نحوه‌ي كارآيي آن آگاه نشويم، اما درحال‌حاضر اين داروي ضدويروسي درحالي‌كه يقينا راه‌حلي جادويي نيست، قدري اميد به همراه دارد.