اختلال اضطراب پس از حادثه (PTSD)؛‌ از علائم تا روش‌هاي درماني

همه‌ي ما در زندگي خود بارها و بارها وقايع ناراحت‌كننده و ترسناك را تجربه كرده‌ و تا مدت‌ها با يادآوري آن صحنه‌ها دچار اندوه و ترس شده‌ايم؛ اما گاهي اوقات اشكالاتي كه پس از حوادث سخت تجربه مي‌كنيم به‌قدري شديد و آزاردهنده هستند كه زندگي عادي ما را دچار اختلال جدي مي‌كنند. اين شرايط دقيقا همان‌ چيزي هستند كه تحت‌عنوان اختلال اضطراب پس از حادثه از آن ياد مي‌شود و در اين مقاله قرار است به مطالعه آن بپردازيم؛ با ما همراه باشيد.

اختلال اضطراب پس از حادثه (Post-traumatic stress disorder) كه به اختصار PTSD ناميده مي‌شود، نوعي اختلال رواني است كه افراد پس از تجربه‌ يا مشاهده‌ي رويدادي وحشتناك به آن مبتلا مي‌شوند. درحالي‌كه احساساتي مانند غم، ترس و اضطراب پس از تجارب آسيب‌زا كاملا طبيعي هستند، درصورتي كه اين اشكالات ادامه‌دار باشند و زندگي عادي فرد را دچار اشكال كنند، به‌عنوان اختلال اضطراب پس از حادثه درانديشه متخصصين گرفته مي‌شوند.

بيشتر مردم PTSD را با وقايع مربوط به تجاوز جنسي يا جنگ‌هاي نظامي مرتبط مي‌دانند؛ اما واقعيت اين است كه هر رويدادي (به‌خصوص رويدادهاي پيش‌بيني‌ناپذير و خارج از كنترل) كه شما را در حس نااميدي و درماندگي غرق و ازانديشه متخصصين رواني متلاشي كنند، مي‌توانند باعث بروز اختلال اضطراب پس از حادثه شوند.

اختلال اضطراب پس از سانحه، علاوه‌بر درگيركردن افرادي كه ‌به‌طور مستقيم سوانح را تجربه كرده‌اند، مي‌تواند شاهدان عيني و حتي افرادي مانند ماموران اورژانس و آتش‌نشاني را نيز تحت‌تاثير قرار دهد؛ حتي در برخي از مواقع ديده شده كه دوستان يا نزديكان افرادي كه دچار حادثه شده‌اند هم از علائم اين اختلال رنج ببرند.

علت ابتلا به اختلال اضطراب پس از سانحه هرچه كه باشد، با يادگيري بيشتر درباره‌ي آن و راه‌هاي مديريت علائمش مي‌توانيد زندگي را براي خود و اطرافيان‌تان راحت‌تر كنيد. برخي از اتفاقاتي كه ممكن است تجربه‌‌‌كردن آن‌ها به PTSD منجر شود، عبارت‌اند از:

• جنگ
• بلاياي طبيعي
• تصادف با ماشين
• سقوط هواپيما
• حملات تروريستي
• مرگ ناگهاني يكي از عزيزان
• تجاوز
• آدم‌ربايي
• آزار جسمي يا جنسي

هنگام تجربه‌ي يك رويداد استرس‌زا، سيستم عصبي به شكل جنگ يا گريز به اين رويداد پاسخ مي‌دهد. درچنين موقعيتي علاوه‌بر سريع‌ترشدن ضربان قلب و افزايش فشارخون، ماهيچه‌ها نيز سفت مي‌شوند و قدرت و سرعت شما افزايش پيدا مي‌كند. پس‌ از برطرف‌‌شدن خطر، سيستم عصبي بدن شما آرام مي‌گيرد، ضربان قلب و فشارخون را كاهش مي‌دهد و به حالت عادي برمي‌گرديد.

كاملا طبيعي است كه پس از اتفاق تلخ و وحشتناكي مانند تصادف، حمله‌ي تروريستي يا بلاياي طبيعي، از حالت طبيعي خارج شويد و برخي از علائم اختلال اضطراب پس از حادثه را تجربه كنيد. اين علائم ممكن است تا روزها يا حتي هفته‌ها پس از سانحه با شما همراه باشند؛ اما نكته ايجاست كه با گذشت زمان احساس بهتري خواهيد داشت و علائم شما كاهش پيدا خواهند كرد.

تفاوت PTSD و ترس يا ناراحتي طبيعي اين است در اختلال اضطراب پس از سانحه علائم جسمي و روحي شما نه‌تنها با گذشت زمان بهتر نمي‌شوند، بلكه حتي ممكن است هر روز نسبت به روز قبل علائم بدتر و احساسات منفي‌تري را تجربه كنيد. اين موضوع باعث مي‌شود تا در نهايت به فكر كمك گرفتن از متخصص باشيد و تلاش كنيد تا به زندگي عادي خود بازگرديد.

PTSD از فردي به فرد ديگر متفاوت است؛ چراكه سيستم عصبي افراد با يكديگر تفاوت دارد و واكنش‌هاي متفاوتي به رويدادها نشان مي‌دهند. علائم و نشانه‌هاي اختلال اضطراب پس از سانحه در برخي از افراد در روزها و ساعت‌هاي پس از واقعه ظاهر مي‌شوند؛ درحالي كه شروع علائم در عده‌اي ديگر ممكن است روزها يا حتي هفته‌ها بعد اتفاق بيفتد. گاهي اوقات علائم بدون هيچ دليل خاصي بروز مي‌كند و برخي مواقع نيز تحريك خارجي مانند شنيدن صدايي خاص يا ديدن تصويري مرتبط باعث بروز آن‌ها مي‌شود. در حالت كلي شايع‌ترين علائم و نشانه‌هاي PTSD به شرح زير هستند:

• به‌يادآوردن خاطرات مزاحم و ناراحت‌كننده از رويداد
• كابوس‌هاي آزاردهنده
• احساس پريشاني شديد هنگام به‌يادآوردن واقعه
• واكنش‌هاي فيزيكي شديد هنگام يادآوري خاطرات حادثه مانند تپش قلب و تعريق
• ناتواني در به‌خاطرسپردن جنبه‌هاي مهم اتفاق
• اجتناب از حضور در جمع‌ها يا مكان‌هايي كه يادآور حادثه هستند
• ازدست‌دادن علاقه به زندگي
• احساس جدايي از ديگران و بي‌حسي عاطفي
• احساس داشتن آينده‌ي محدود و كوتاه
• اختلال خواب
• تحريك‌پذيري و ناتواني در كنترل خشم
• اشكال در تمركز
• هوشياري بيش‌ازحد
• خودتخريبي
• احساس تنهايي
• افسردگي و نااميدي
• احساس بي‌اعتمادي
• احساس گناه و سرزنش‌كردن خود
• دردهاي جسمي
• افكار خودكشي

علائم اختلال استرس پس از حادثه در كودكان و نوجوانان ممكن است تفاوت‌هايي با افراد بزرگسال داشته باشد. برخي از شايع‌ترين علائم در اين گروه سنتي عبارت‌اند از:

• ترس از جداشدن از والدين
• ازدست‌دادن مهارت‌ها (مانند دستشويي‌رفتن)
• اشكالات خواب و كابوس
• فوبياها و اضطراب‌هاي جديد
• نمايش واقعه درحين بازي
• دردهاي جسمي بدون علت ظاهري
• تحريك‌پذيري و پرخاشگري

بهبود PTSD به‌معناي كمك به سيستم عصبي براي بازگشت به حالت تعادل پيش از حادثه است. اين‌كار با كمك روان‌درمانگر يا پزشك بسيار راحت‌تر انجام مي‌شود؛ اما شما مي‌توانيد دركنار كمك از افراد متخصص، با چند راهكار ساده نيز به خودتان كمك كنيد تا سريع‌تر به وضعيت عادي برگرديد؛ البته فراموش نكنيد كه بهبود علائم اضطراب پس از حادثه يك كار تدريجي است و نبايد انتظار داشته باشيد كه يك‌شبه بهبود پيدا كنيد. در ادامه با اين راهكارها آشنا مي‌شويد:

ورزش‌كردن پس از يك حادثه‌ي تلخ كه به يك تروما و PTSD تبديل شده است، چيزي بيشتر از تحرك بدني است. شما با اين‌كار به سيستم عصبي خود كمك خواهيد كرد تا سريع‌تر به حالت عادي‌اش بازگردد. پياده‌روي، دويدن، شناكردن و حتي رقصيدن فعاليت‌هاي بسيار مفيدي هستند كه كمك موثري به بهبود علائم شما خواهند كرد. هنگام انجام اين فعاليت‌ها به‌جاي افكار، روي حركات بدن خود تمركز كنيد.

دركنار ورزش‌هاي مختلف، وقت‌گذراندن در طبيعت هم به شما كمك خواهد كرد تا آرامش بيشتر و احساس بهتري داشته باشيد. به‌خاطر داشته باشيد كه حضور در طبيعت و تمركز روي فعاليت‌هاي بدني، احساس درماندگي شما را به چالش مي‌كشد و كمك مي‌كند تا سيستم عصبي به فعاليت عادي خود بازگردد.

PTSD ممكن است باعث شود كه شما احساس جدايي از ديگران را داشته باشيد و ارتباط خود را با اطرافيان‌تان قطع كنيد. براي غلبه بر اين شرايط، ارتباط خود را با دوستان و اطرافيان حفظ كنيد. تعامل اجتماعي با افرادي كه به شما اهميت مي‌دهند موثرترين راه براي آرام‌كردن سيستم عصبي است؛ بنابراين تسليم احساسات خود نشويد و ارتباط خود را با دوستان و آشنايان قطع نكنيد.

علائم اختلال اضطراب پس از سانحه بدن شما را تحت‌فشار قرار مي‌دهند؛ بنابراين بايد به داشتن سبك زندگي سالم اهميت بدهيد. اختصاص‌دادن زماني براي آرامش و مديتيشن، ماساژ و يوگا ازجمله كارهايي هستند كه به آرامش هرچه‌بيشتر شما كمك خواهند كرد. دركنار اين موارد حتما از غذاهاي سالم استفاده كنيد و به داشتن خواب كافي درطول شب نيز اهميت دهيد.

توجه داشته باشيد كه بسياري از افرادي كه به اختلال اضطراب پس از حادثه دچار مي‌شوند نيازي به درمان‌هاي تخصصي ندارند و به‌مرور زمان و استفاده از راه‌كارهاي گفته‌شده مي‌توانند به زندگي عادي خود برگردند؛ اما در برخي از موارد بيماران نياز به درمان حرفه‌اي دارند و بدون كمك‌گرفتن از متخصص نمي‌توانند علائم خود را مديريت كنند. درمان‌هاي تخصصي براي اين گروه از افراد شامل موارد زير مي‌شوند:

يكي از درمان‌هاي حرفه‌اي و البته موثري كه براي درمان PTSD وجود دارد، مراجعه به روان‌شناس است. روان‌شناس به شما كمك مي‌كند تا پس از به‌خاطرآوردن مجدد احساساتي كه درحين حادثه آن‌ها را تجربه كرده‌ايد، اين احساسات را پردازش كنيد. درنتيجه‌ي انجام اين‌كار تاثير قدرتمند حافظه بر زندگي شما به ميزان قابل‌توجهي كاهش پيدا خواهد كرد. شما درطول جلسات تراپي، احساسات و عواطف خود را درمورد تروما كشف خواهيد كرد و ياد خواهيد گرفت كه چطور افكار و احساسات مزاحم را از ذهن خود دور كنيد.

گاهي اوقات براي كنترل علائم و موثرترشدن روند تراپي، استفاده از دارودرماني نيز لازم است. پزشك معالج در چنين شرايطي با تجويز داروهاي ضدافسردگي و ضداضطراب به شما كمك خواهد كرد تا حال بهتري را تجربه كنيد و با آرامش و اشتياق بيشتري در جلسات روان‌درماني حاضر شويد. داروهاي مهاركننده‌ي انتخابي سروتونين ازجمله داروهايي هستند كه ممكن است ازسوي پزشك به شما توصيه شوند.

اختلال اضطراب پس از حادثه، نوعي اختلال رواني است كه پس از تجربه‌ي يك سانحه‌ي تروماتيك براي خود افراد يا حتي شاهدان حادثه اتفاق مي‌افتد. در بيشتر موارد علائم اين اختلال به‌مرور زمان ازبين مي‌روند؛ اما در برخي از موارد بدون دخالت پزشك و كمك حرفه‌اي افراد قادر به مديريت علائم و بازگشت به زندگي عادي خود نيستند. به‌خاطر داشته باشيد كه درصورت تجربه‌ي اين اختلال، حتما به توصيه‌هاي پزشك خود عمل و روند درمان خود را كامل كنيد.