پتاسيم؛ فوايد، منابع غذايي و عوارض كمبود
پتاسيم يكي از هفت ماده ماكروميال ضروري است و بدن انسان براي همراهي از فرايندهاي اصلي به آن نياز دارد. پتاسيم در عملكرد كليه‌ها، قلب، عضلات و انتقال پيام از طريق سيستم عصبي نقش مهمي ايفا مي‌كند. در اين مقاله به مطالعه مقدار پتاسيم مورد نياز بدن در روز، فوايد مصرف پتاسيم، منابع غذايي خوب پتاسيم و اثرات مصرف زياد يا كم آن خواهيم پرداخت.
مقدار توصيه‌شده‌ي مصرف پتاسيم
در حالت كلي، مصرف كافي پتاسيم براي مردان ۳۴۰۰ ميلي‌گرم در روز و براي زنان ۲۶۰۰ ميلي‌گرم در روز است. در ادامه توصيه‌هاي خاصي براي گروه‌هاي سني مختلف نشان داده شده است.
زنان
- از بدو تولد تا ۶ ماهگي: ۴۰۰ ميلي‌گرم در روز
- ۷ تا ۱۲ ماهگي: ۸۶۰ ميلي‌گرم در روز
- ۱ تا ۳ سالگي: ۲۰۰۰ ميلي‌گرم در روز
- ۴ تا ۸ سالگي: ۲۳۰۰ ميلي‌گرم در روز
- ۹ تا ۱۳ سالگي: ۲۳۰۰ ميلي‌گرم در روز
- ۱۴ تا ۱۸ سالگي: ۲۳۰۰ ميلي‌گرم در روز
- بالاي ۱۹ سال: ۲۶۰۰ ميلي‌گرم در روز
مردان
- از بدو تولد تا ۶ ماهگي: ۴۰۰ ميلي‌گرم در روز
- ۷ تا ۱۲ ماهگي: ۸۶۰ ميلي‌گرم در روز
- ۱ تا ۳ سالگي: ۲۰۰۰ ميلي‌گرم در روز
- ۴ تا ۸ سالگي: ۲۳۰۰ ميلي‌گرم در روز
- ۹ تا ۱۳ سالگي: ۲۵۰۰ ميلي‌گرم در روز
- ۱۴ تا ۱۸ سالگي: ۳۰۰۰ ميلي‌گرم در روز
- بالاي ۱۹ سال: ۳۴۰۰ ميلي‌گرم در روز
مقدار پتاسيم كافي در دوران بارداري ۲۹۰۰ ميلي‌گرم است و اين مقدار در دوران شيردهي به ۲۸۰۰ ميلي‌گرم در روز خواهد رسيد. بهترين راه تأمين پتاسيم مورد نياز بدن، داشتن رژيم غذايي سالم و متعادل شامل طيف وسيعي از ويتامين‌ها و مواد معدني است؛ اما در برخي شرايط، پزشك ممكن است مصرف مكمل‌ها را به بيمار توصيه كند.
فوايد مصرف پتاسيم
پتاسيم يك الكتروليت است كه بدن براي سالم ماندن به آن احتياج دارد و بر اساس اعلام متخصصان، غذاهايي كه حاوي پتاسيم هستند مي‌توانند با كاهش تأثير منفي سديم به كنترل فشار خون كمك كنند. داشتن سطح بالاي سديم مي‌تواند خطر فشار خون بالا را افزايش بدهد؛ اما در افراد سالم، پتاسيم با كمك به بدن در حذف سديم، اين خطر را كاهش مي‌دهد، همچنين در كنترل فشار خون بسيار مؤثر است.
فشار خون و سلامت قلب و عروق
مصرف كافي پتاسيم مي‌تواند از فشار خون بالا جلوگيري كرده يا آن را كنترل كند. در حالت كلي، اگر فردي پتاسيم زياد و سديم كمي مصرف كند، كمتر در معرض خطر بيماري قلبي عروقي و سكته مغزي قرار مي‌گيرد.
حفظ استخوان و عضله
پتاسيم ممكن است در سلامت استخوان‌ها نقش داشته باشد. نتايج برخي از مطالعات حاكي از آن است افرادي كه مقدار زيادي ميوه و سبزي‌هاي حاوي پتاسيم مصرف مي‌كنند ممكن است داراي تراكم استخواني بيشتري باشند؛ اما تأييد اين مسئله نياز به تحقيقات بيشتري دارد. اگر اين موضوع اثبات شود، محققان بايد دليل آن را كشف كرده و تأثير مصرف مكمل‌ها را هم مطالعه كنند. علاوه بر اين، رژيم غذايي حاوي پتاسيم مي‌تواند به حفظ توده عضلاني در افراد مسن كمك كرده و از بروز شرايطي كه مي‌تواند موجب تحليل رفتن عضلات شود، جلوگيري كند.
سلامت كليه
سطح پايين پتاسيم در افراد سالم ممكن است توانايي كليه در جذب مجدد كلسيم را مهار كند، همچنين سطح بالاي كلسيم در كليه‌ها مي‌تواند منجر به سنگ كليه شود. نتايج تحقيقات انجام‌شده در سال ۲۰۱۵ نشان مي‌دهد كه تغيير رژيم غذايي ممكن است به كاهش خطر ابتلا به سنگ كليه كمك كند؛ زيرا رژيم غذايي غني از پتاسيم و ساير مواد مغذي ضروري مي‌تواند از ابتلا به اين وضعيت جلوگيري كند. بااين‌حال، افراد مبتلا به نارسايي كليه نبايد پتاسيم زيادي مصرف كنند، زيرا مي‌تواند تأثير منفي داشته باشد. در اين حالت، پزشك مقدار مورد نياز پتاسيم را در رژيم غذايي توصيه مي‌كند.
منابع غذايي حاوي پتاسيم
پتاسيم در بسياري از غذاهاي گياهي وجود دارد؛ اما فرآوري باعث كاهش سطح اين ماده مغذي مي‌شود. به‌طور كلي، هر كسي كه از رژيم غذايي حاوي غذاهاي فرآوري شده پيروي مي‌كند، ممكن است پتاسيم كمي مصرف كند، البته بسياري از غذاهاي فرآوري شده داراي مقادير زيادي سديم هستند، بنابراين ممكن است فردي كه داراي يك رژيم غذايي بسيار فرآوري شده باشد، مصرف پتاسيم خود را بر اين اساس افزايش بدهد. در حالت كلي، ميوه‌هاي خشك منابع خوبي از پتاسيم به شمار مي‌روند. در ادامه مصرف مقادير مشخصي از پتاسيم در يك وعده از غذاهاي مختلف غني از اين ماده معدني مشخص شده است.
- يك فنجان زردآلوي خشك، ۲۳ درصد پتاسيم
- يك فنجان عدس پخته‌شده، ۱۶ درصد پتاسيم
- يك فنجان آلوي خشك، ۱۵ درصد پتاسيم
- يك عدد سيب‌زميني پخته‌شده بدون پوست، ۱۳ درصد پتاسيم
- يك فنجان لوبيا ،۱۳ درصد پتاسيم
- يك فنجان آب‌پرتقال، ۱۱ درصد پتاسيم
- يك عدد موز متوسط، ۹ درصد پتاسيم
- يك فنجان شير، ۸ درصد پتاسيم
مكمل‌هاي پتاسيم
در بيشتر موارد، داشتن يك رژيم غذايي سالم، پتاسيم مورد نياز بدن را تأمين مي‌كند، به‌ويژه اگر رژيم غذايي حاوي سديم كمي باشد؛ اما گاهي اوقات، پزشك ممكن است مصرف مكمل‌ها را توصيه كند. برخي شواهد نشان مي‌دهد كه موارد زير مي‌توانند تا حدودي مؤثر باشند:
- كنترل فشار خون
- جلوگيري از سكته مغزي
- جلوگيري از سنگ كليه
- تقويت سلامت استخوان
- كنترل سطح گلوكز خون
تأييد اينكه مكمل‌هاي پتاسيم مي‌توانند به درمان يا جلوگيري از اين موارد بهداشتي كمك كنند، نياز به تحقيقات بيشتري دارد. توجه داشته باشيد كه پيش از مصرف مكمل‌ها حتما بايد با پزشك مشورت كنيد، اين امر به‌ويژه براي افرادي كه بيماري كليوي دارند يا داروهاي ديگري مصرف مي‌كنند، بسيار مهم است.
كمبود پتاسيم
كمبود پتاسيم (هيپوكالمي) مي‌تواند منجر به اشكالات مختلفي در سلامتي شود كه در زير به آن‌ها اشاره خواهيم كرد:
- فشار خون بالا
- خطر سنگ كليه
- سطح پايين كلسيم در استخوان‌ها
اگر سطح پتاسيم موجود در خون يك فرد به زير ۳٫۶ ميلي‌مول برسد، كمبود پتاسيم خفيف رخ داده است و مي‌تواند با علائم زير همراه باشد:
- يبوست
- خستگي
- ضعف عضلاني
- ضعف و بي‌حالي
اگر سطح پتاسيم در يك فرد سالم به زير ۲٫۵ ميلي‌مول در ليتر برسد، پزشكان اين كمبود پتاسيم را متوسط تا شديد در انديشه متخصصين مي‌گيرند. كمبود پتاسيم متوسط تا شديد مي‌تواند منجر به موارد زير شود:
- توليد ادرار زياد
- عدم تحمل گلوكز
- فلج عضلاني
- اشكالات تنفسي
- تغيير در ريتم قلب افراد مبتلا به بيماري قلبي
- گيجي در افراد مبتلا به بيماري كليوي
در انديشه متخصصين داشته باشيد كه كمبود پتاسيم شديد مي‌تواند تهديدكننده زندگي باشد؛ زيرا قلب را تحت تأثير قرار خواهد داد.
مصرف زياد پتاسيم
فرد به‌طور معمول مي‌تواند مقادير زيادي پتاسيم را كه كليه‌ها از بين مي‌برند، تحمل كند. بااين‌حال، اگر كليه‌ها نتوانند پتاسيم را از بين ببرند، پتاسيم اضافه يا هيپركالمي رخ داده كه مي‌تواند براي افراد مبتلا به اشكالات كليوي مضر باشد. اگر سطح پتاسيم به‌سرعت بالا برود، وضعيت خطرناك خواهد شد. پزشكان سطح پتاسيم موجود در خون را هنگامي كه به ۵٫۱ تا ۶ ميلي‌مول در ليتر برسد، بالا مي‌دانند. توجه داشته باشيد كه سطح بالاتر از ۶ ميلي‌مول پتاسيم در خون نياز به مراجعه فوري پزشك دارد. در انديشه متخصصين داشته باشيد كه افراد مبتلا به هايپركالمي ممكن است علائمي نداشته باشند يا علائم آن‌ها بسيار كم باشد؛ اما درصورتي‌كه علائم ظاهر شود، همانند علائم هيپوكالمي خواهد بود. هيپركالمي شديد يا ناگهاني مي‌تواند منجر به موارد زير شود كه نياز به مراقبت فوري پزشكي دارد.
- تپش قلب
- تنگي نفس
- درد قفسه سينه
تداخل دارويي
هر كسي كه دارو مصرف مي‌كند نبايد قبل از مشورت با پزشك، مقدار پتاسيم مصرفي خود را افزايش بدهد؛ زيرا برخي از داروها با پتاسيم تداخل دارند. به‌عنوان مثال، داروهايي به نام مهاركننده‌هاي آنزيم مبدل آنژيوتانسين و مسدودكننده‌هاي گيرنده آنژيوتانسين مي‌توانند جلوي حذف پتاسيم در بدن را بگيرند. فردي كه هر دو نوع دارو را مصرف مي‌كند و مبتلا به بيماري كليوي، ديابت نوع ۲ يا بيماري قلبي است، امكان دارد سطح پتاسيم آن در خون بيش از حد بالا باشد. ادرارآورهاي پتاسيم مانع دفع پتاسيم از طريق ادرار در بدن مي‌شوند. اگر شخصي يكي از اين داروها را مصرف كند، پزشك سطح پتاسيم آن‌ها را كنترل مي‌كند. به‌عنوان مثال مي‌توان از آميلورايد و اسپيرونولاكتون نام برد. ادرارآورهاي حلقه‌اي و تيازيدي موجب افزايش پتاسيم در بدن با افزايش توليد ادرار مي‌شوند كه مي‌تواند منجر به سطح پايين پتاسيم شود. به‌عنوان مثال مي‌توان به داروهاي فوروزمايد و بومتانيد اشاره كرد. توجه داشته باشيد فردي كه از اين داروها استفاده مي‌كند بهتر است از مصرف مواد غذايي حاوي پتاسيم بالا پرهيز كند.
جمع‌بندي
پتاسيم يك ماده معدني ضروري است و ميوه‌هاي خشك، لوبيا و ساير غذاهاي گياهي مي‌توانند منابع خوبي براي آن باشند. اين ماده معدني به حفظ سلامت كليه‌ها، استخوان‌ها و سيستم قلبي عروقي كمك مي‌كند و ممكن است در كنترل فشار خون مؤثر باشد. مصرف زياد پتاسيم براي فرد مبتلا به بيماري كليوي مناسب نيست و پزشك به هركسي كه اشكالات كليوي دارد در مورد مقدار مصرف پتاسيم به او توصيه‌هايي خواهد كرد. بهترين راه براي دريافت پتاسيم، مصرف مواد غذايي سالم است؛ اما در صورت نياز مصرف مكمل‌ها هم ممكن است توسط پزشك توصيه شود.
هم انديشي ها