آيا شيرين‌كننده‌هاي غيرطبيعي براي سلامتي مضرند؟
در عصر امروزي كه تناسب‌اندام به دغدغه‌ي مهمي براي بسياري از افراد تبديل شده است، استفاده‌ي مداوم از شكر، چندان عاقلانه به‌انديشه متخصصين نمي‌رسد. بسياري از ما در طول روز از شكر يا قند براي نوشيدني‌ها و غذاهاي خود استفاده مي‌كنيم. استفاده‌ي روزانه از شكر به‌دليل داشتن كالري زياد، باعث افزايش وزن و نگراني‌هاي ديگر براي بسياري از افراد شده است.
شكر نوعي كربوهيدرات ساده است كه به‌طورطبيعي در برخي غذاها و نوشيدني‌ها وجود دارد و به برخي غذاها و نوشيدني‌ها نيز افزوده ميشود. مصرف زياد شكر مي‌تواند به برخي اشكالات براي سلامتي منجر شود؛ ازجمله خطر افزايش وزن، ديابت، پوسيدگي دندان و... . بسياري از محصولات غذايي همانند لبنيات و سبزيجات و ميوه‌ها به‌طورطبيعي حاوي قند هستند و اين عامل موجب طعم شيرين آن‌ها ميشود.
به‌نقل از healthline، در چند سال گذشته با روي‌كارآمدن شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي كه فاقد كالري هستند، اين شيرين‌كننده‌ها به جايگزيني رايج براي شكر تبديل شده‌اند. امروزه به‌لطف وجود شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي، دغدغه‌ي افزايش وزن ازطريق شكر و قند براي بسياري از افراد برطرف شده است؛ اما آيا شيرين‌كننده‌ها جايگزين مناسبي براي شكر است هستند و استفاده از آن‌ها هيچ ضرري ندارد؟
با ارائه‌ي طعم شيريني بدون هيچ كالري، به‌انديشه متخصصين مي‌رسد كه شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي مي‌توانند پاسخي مناسب براي كاهش وزني مؤثر باشند. براي مثال، قوطي متوسطي از نوشابه يا شيريني كوكي با مقادير زيادي شكر تهيه ميشود كه كالري زيادي به بدن اضافه مي‌كند. بااين‌حال، همان نوشابه يا كوكي را اگر به‌صورت رژيمي تهيه كنيد، صفر كالري به‌انديشه متخصصين مي‌رسد.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي اغلب موضوع مباحثه‌هاي جديد امروزي هستند. از يك طرف، ادعا ميشود اين شيرين‌كننده‌ها خطر ابتلا به سرطان را افزايش مي‌دهند و به قندخون و سلامت روده‌ي شما آسيب مي‌رسانند و از طرف ديگر، بيشتر مقام‌هاي بهداشتي آن‌ها را بي‌خطر دانسته و همچنين بسياري از افراد از آن‌ها براي كاهش مصرف قند و كاهش وزن استفاده مي‌كنند. در اين مقاله تلاش شده است تا شواهد موجود درباره‌ي شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي و اثرات آن بر سلامتي مطالعه شود.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي چيست؟
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي كه جايگزين مناسبي براي شكر محسوب ميشوند، موادي هستند كه از آن‌ها به‌جاي ساكاروز (شكر طبيعي سفيد) براي شيرين‌كردن غذاها و نوشيدني‌ها استفاده ميشود. ازآنجاكه شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي از شكر طبيعي سفيد بسيار شيرين‌ترند، مقادير كمتري از آن‌ها براي ايجاد همان ميزان شيريني كافي است كه شكر طبيعي سفيد ايجاد مي‌كند.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي يا جايگزين‌هاي قند را به‌عنوان موادي شيميايي به برخي غذاها و نوشيدني‌ها اضافه مي‌كنند تا طعم شيريني در آن‌ها ايجاد شود. مردم اغلب از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي به‌عنوان «شيرين‌كننده‌هاي قوي» ياد مي‌كنند؛ زيرا طعمي شبيه به قند خوراكي دارند؛ اما تا چندهزار برابر شيرين‌تر هستند. اگرچه برخي از شيرين‌كننده‌ها حاوي كالري هستند؛ اما مقدار موردنياز براي شيرين‌سازي محصولات به‌قدري اندك است كه درنهايت شما تقريبا هيچ كالري مصرف نمي‌كنيد.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي گرچه گلوله‌هاي جادويي نيستند؛ اما استفاده‌ي هوشمندانه از آن‌ها مي‌تواند به شما در كاهش قندهاي اضافه‌شده در رژيم غذايي كمك كند. بنابراين، شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي باعث كاهش تعداد كالري‌هاي دريافتي ميشود و كاهش كالري مي‌تواند به شما در رسيدن و حفظ وزن بدن كمك كند و درنتيجه خطر بيماري قلبي و ديابت را كاهش دهد.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي چگونه كار مي‌كنند؟
سطح زبان شما را بسياري از جوانه‌هاي چشايي پوشيده‌اند كه هر كدام حاوي چندين گيرنده‌ي چشايي هستند كه طعم‌هاي مختلف را تشخيص مي‌دهند. هنگام غذاخوردن، گيرنده‌هاي چشايي شما با مولكول‌هاي غذا رو‌به‌رو ميشوند. تناسب كامل بين گيرنده و مولكول، سيگنالي را به مغز شما مي‌فرستد و امكان مي‌دهد طعم و مزه را تشخيص دهيد. به‌عنوان مثال، مولكول قند كاملا در شيريني گيرنده‌ي ذائقه‌ي شما جا مي‌گيرد و به مغز شما اجازه مي‌دهد طعم شيرين را تشخيص دهد.
مولكول‌هاي شيرين‌كننده‌ي مصنوعي به‌اندازه‌ي كافي شبيه به مولكول‌هاي قند هستند كه روي گيرنده‌ي شيريني قرار بگيرند. بااين‌حال، آن‌ها به‌طوركلي با قند آنقدر متفاوت هستند كه نمي‌شود آن‌ها را به كالري تبديل كرد. بدين‌ترتيب آن‌ها طعم شيرين و بدون كالري اضافه‌شده را فراهم مي‌كنند. فقط تعداد كمي از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي ساختاري دارند كه بدن شما مي‌تواند آن‌ها را به كالري تبديل كند. باتوجه‌به اينكه براي شيرين‌شدن طعم غذاها فقط به مقادير بسيار كمي شيرين‌كننده‌ي مصنوعي نياز است، پس در واقع هيچ كالري مصرف نمي‌كنيد.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي رايج
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي رايج زير، تحت تأييد ايالات متحده و اتحاديه اروپا هستند و در اين كشورها استفاده‌ي زيادي دارند.
آسپارتام
آسپارتام با نام‌هاي تجاري NutraSweet يا Equal يا Sugar Twin فروخته ميشود و دويست برابر شيرين‌تر از قند خوراكي است؛ به‌همين‌دليل جزو شيرين‌كننده‌هاي مغذي دسته‌بندي ميشود؛ اما به‌دليل آنكه حدود ۲۰۰ بار شيرين‌تر از قند است، مقدار مصرف آن بسيار كم و كالري دريافتي از آن نيز ناچيز است. FDA اين شيرين‌كننده را در سال ۱۹۸۱ براي استفاده در شرايط خاص به‌عنوان شيرين‌كننده در آدامس، استفاده سر ميز غذا، غلات آماده‌ي صبحانه و در ساير غذاها (مانند نوشيدني‌ها، قهوه و چاي فوري، ژلاتين، پودينگ‌ها، محصولات لبني و چاشني‌ها) تأييد كرد.
در سال ۱۹۸۳ استفاده از آسپارتام در نوشيدنيهاي گازدار تأييد شد و در سال ۱۹۹۶ FDA آن را براي استفاده به‌عنوان شيرين‌كننده‌ي عمومي تأييد كرد. اين شيرين‌كننده‌ي مصنوعي در گرما با ثبات نيست و شيريني خود را هنگام گرم‌شدن از دست مي‌دهد. به‌همين‌دليل از اين شيرين‌كننده به‌طورمعمول در محصولات پخته استفاده نميكنند. آسپارتام يكي از شيرين‌كننده‌هايي است كه تحقيقات زيادي را به خود اختصاص داد و بيش از ۱۰۰ مطالعه در زمينه‌ي ايمني آن انجام شده است. پس از آزمايش‌هاي متعدد نشان داده شد كه آسپارتام باعث ايجاد سرطان يا ساير عوارض جانبي در حيوانات آزمايشگاهي نمي‌شود.
مطالعهاي در سال ۲۰۰۵ نشان داد كه دُزهاي بسيار زياد آسپارتام باعث ايجاد لنفوم و لوسمي در موش صحرايي ميشود؛ اما پس از مرور اين تحقيق، FDA ضعف‌هاي بسياري را در آن مشخص كرد و به نتيجه‌گيري قبلي خود مبني‌بر اين بازگشت كه آسپارتام خطري ندارد. در سال ۲۰۰۵، برنامه‌ي ملي سم‌شناسي گزارش داد كه آسپارتام باعث ايجاد تومور در دو نوع از موش‌هاي اصلاح شده‌ي ژنتيكي نمي‌شود.
در سال ۲۰۰۶، داده‌هاي انساني روي بيش از نيم‌ميليون فرد نشان داد كه افزايش مصرف نوشيدنيهاي حاوي آسپارتام با افزايش لنفوم، لوسمي يا سرطان مغز همراه نبود. در مطالعهاي مروري نيز در سال ۲۰۱۳ شواهد اپيدميولوژيك نشان داد كه ارتباطي بين استفاده از آسپارتام و خطر ابتلا به سرطان وجود ندارد.
پتاسيم آسسولفام
پتاسيم آسسولفام كه به‌عنوان acesulfame K نيز شناخته ميشود، دويست برابر شيرين‌تر از قند خوراكي است. اين شيرين‌كننده براي پختوپز مناسب است و با نام تجاري Sunnet يا Sweet One فروخته ميشود.
استويا
استويا از برگ‌هاي درختي به همين نام استخراج ميشود. شيريني استويا حدود ۳۰۰ برابر بيشتر از ميزان شكر معادل آن است. قند موجود در استويا براي بدن هضم‌شدني نيست و به‌شكل مصرف‌شده از بدن دفع ميشود. كالري آن صفر بوده و درصورت خلوص زياد مقدار كمي ته مزه‌ي تلخي دارد. استويا درحال‌حاضر كم‌ضررترين نوع شيرين‌كننده‌ي جايگزين شناخته ميشود كه طرفداران بسياري خصوصا در رژيم كتوژنيك دارد.
ادوانتام
اين شيرين‌كننده بيست‌هزار برابر از قند و شكر شيرين‌تر است و براي پختوپز گزينه‌ي مناسبي محسوب ميشود. ادوانتام حاوي متخصصل آلانين و از نئوتام شيرين‌تر است؛ بنابراين به‌دليل اينكه مقادير بسيار كمي از آن استفاده ميشود، نيازي به احتساب مقادير متخصصل آلانين آن نيست.
نمك آسپارتام‌سولفام
اين شيرين‌كننده با نام تجاري Twinsweet فروخته ميشود و ۳۵۰ برابر شيرين‌تر از قند خوراكي است.
سيكلمات
سيكلمات پنجاه برابر شيرين‌تر از قند خوراكي بود و براي پختوپز استفاده مي‌شد. بااين‌حال، از سال ۱۹۷۰ استفاده از آن در ايالات متحده‌ي آمريكا ممنوع شده است.
نئوتام
اين شيرين‌كننده با نام تجاري Newtame فروخته ميشود. نئوتام سيزده هزار برابر شيرين‌تر از قند و شكر و انتخاب خوبي براي پختن غذاست.
نئوهسپريدين
اين شيرين‌كننده ۳۴۰ برابر شيرين‌تر از قند و شكر است و براي پختوپز و مخلوط‌كردن با غذاهاي اسيدي مناسب است. توجه كنيد كه براي استفاده در ايالات متحده تأييد نشده است.
ساكارين
ساخارين يا ساكارين با نام‌هاي تجاري Sweet’N Low يا Sweet Twin يا Necta Sweet به‌فروش مي‌رسد. ساخارين ۲۰۰ تا ۷۰۰ بار شيرين تر از قند (ساكارز) است و هيچ كالري ندارد. ساخارين طعمي ناخوشايند تلخ يا فلزي دارد و سال ۱۸۷۹ كشف و استفاده شد. درحال‌حاضر ساخارين در نوشيدني‌ها، آب‌ميوه‌ها، در غذاهاي فراوري شده و… يا به‌طورمستقيم به‌عنوان جايگزين شكر در پختوپز يا استفاده‌ي جداگانه استفاده ميشود.
در اوايل دهه‌ي ۱۹۷۰، در مطالعاتي ساخارين با ايجاد سرطان مثانه در موش‌هاي آزمايشگاهي مرتبط بود. وجود برچسب هشداردهنده روي محصولات حاوي ساخارين ضروري بود؛ درنتيجه مطالعات بيشتري درباره‌ي ساخارين انجام شده است. از آن به بعد، بيش از ۳۰ مطالعات انساني نشان دادند كه نتايج در موش صحرايي به انسان مربوط نمي‌شود و مصرف ساخارين براي انسان‌ها مضر نيست. در سال ۲۰۰۰، برنامه‌ي ملي سم‌شناسي مؤسسات ملي سلامت به اين نتيجه رسيد كه بايد نام ساخارين را از فهرست مواد بالقوه سرطان‌زا حذف كرد و محصولات حاوي ساخارين ديگر نبايد برچسب هشداردهنده داشته باشند.
ساكرالوز سوكرالوز
اين شيرين‌كننده كه ۶۰۰ برابر قند سفره شيرين است، براي پختوپز و مخلوط با غذاهاي اسيدي مناسب است و با نام تجاري Splenda به‌فروش مي‌رسد.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي، اشتها و وزن
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي در ميان افرادي محبوب هستند كه سعي مي‌كنند لاغر شوند. بااين‌حال، اثرات آن‌ها روي اشتها و وزن در بين مطالعات متفاوت است. برخي از افراد معتقدند كه شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي ممكن است اشتها را افزايش دهند و باعث افزايش وزن شوند. علت چنين گماني اين است كه شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي ممكن است مسير پاداش غذايي را نتوانند فعال كنند تا بعد از خوردن غذا احساس رضايت داشته باشيد. همچنين، باتوجه‌به اينكه آن‌ها طعم شيرين دارند، از كالري موجود در ساير غذاها با مزه‌ي شيرين برخوردار نيستند، تصور ميشود مغز را در داشتن يا نداشتن احساس گرسنگي گيج مي‌كنند.
علاوهبراين، برخي از دانشمندان معتقدند براي احساس سيري به مصرف بيشتر ماده‌ي غذايي شيرين‌شده‌ي مصنوعي درمقايسهبا نسخه‌ي شيرين‌شده با شكر نياز داريد. حتي گفته شده است كه شيرين‌كننده‌ها ممكن است هوس غذاهاي شيرين كنند. گفته ميشود بسياري از مطالعات اخير از اين ايده همراهي نميكنند كه شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي گرسنگي يا كالري دريافتي را افزايش مي‌دهند. درحقيقت، چندين مطالعه نشان داده است كه شركت‌كنندگان در استفاده از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي هنگام جايگزيني غذاهاي شيرين و نوشيدني‌ها با گزينه‌هاي شيرين‌شده‌ي مصنوعي، در عين دريافت كالري كمتر گرسنگي كمتري مي‌كشند.
تأثيرات شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي بر وزن
درباره‌ي كنترل وزن برخي از مطالعات مشاهده‌اي ارتباط بين مصرف نوشيدنيهاي شيرين‌شده‌ي مصنوعي و چاقي را گزارش مي‌دهند. بااين‌حال، مطالعات كنترل‌شده‌ي تصادفي گزارش مي‌دهند كه شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي حتي ممكن است وزن بدن و توده‌ي چربي و دور كمر را كاهش دهند. اين مطالعات همچنين نشان مي‌دهد جايگزيني نوشابه‌هاي معمولي با نسخه‌هاي بدون شكر مي‌تواند شاخص توده‌ي بدن (BMI) را چيزي حدود ۱/۳ تا ۱/۷ نيز كاهش دهد.
علاوهبراين، انتخاب غذاهاي شيرين‌شده‌ي مصنوعي به‌جاي غذاهاي حاوي شكر اضافه‌شده ممكن است باعث كاهش كالري روزانه شما شود. مطالعات مختلف از چهار هفته تا چهل ماه نشان مي‌دهد كه اين مورد ممكن است به كاهش وزن تا ۲/۹ پوند (۱/۳ كيلوگرم) منجر شود. نوشيدنيهاي شيرين‌شده‌ي مصنوعي مي‌تواند گزينه‌اي آسان براي كساني باشد كه به‌طورمنظم نوشابه مصرف مي‌كنند و تمايل دارند مصرف قند خود را كاهش دهند.
گفتني است اگر بخواهيد با خوردن وعده‌هاي بزرگ‌تر يا شيريني‌هاي اضافي جبران كنيد، انتخاب نوشابه‌ي رژيمي به كاهش وزن منجر نخواهد شد. اگر نوشابه‌ي رژيمي اشتياق شما به شيريني را افزايش دهد، مصرف مداوم آب ممكن است بهترين گزينه باشد.
يكي از نگراني‌ها اين است افرادي كه از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي استفاده مي‌كنند، ممكن است كالري ازدست‌رفته را ازطريق منابع ديگر جايگزين و از اين طريق احتمالا كاهش وزن يا فوايد سلامتي را جبران كنند. اين مسئله به‌راحتي ممكن است اتفاق بيفتد؛ زيرا دوست داريم خودمان را گول بزنيم. براي مثال، به خودمان بگوييم: «من نوشابه‌ي رژيمي مي‌خورم؛ بنابراين، خوردن كيك اشكالي ندارد.»
به‌نقل از health.harvard، همچنين ممكن است استفاده از اين محصولات طعم غذاهاي ديگر را براي انسان‌ها تغيير دهد. شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي بسيار قوي‌تر از قند خوراكي و شكر با فروكتوز زياد هستند. مقدار كمي طعم شيرين مصنوعي درمقايسهبا قند شيريني فراواني توليد مي‌كند. تحريك بيشازحد گيرنده‌هاي قند دراثر استفاده مكرر از اين شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي ممكن است تحمل را براي سليقه‌هاي پيچيده‌تر محدود كند.
اين بدان‌معنا است افرادي كه معمولا از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي استفاده مي‌كنند، ممكن است به غذاهايي با شيريني كمتر مانند ميوه‌ها و غذاهاي كمتر جذاب و شيرين مانند سبزيجات و ديگر غذاهاي سالم، حسي كاملا ناخوشايند پيدا كنند. به‌عبارت‌ديگر، استفاده از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي مي‌تواند شما را دركنار مصرف غذاهاي با طعم مصنوعي با ارزش غذايي كمتر، از غذاهاي سالم و سيركننده و بسيار مغذي نيز دور نگه دارد.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي ممكن است ترفند ديگري نيز داشته باشند. تحقيقات نشان مي‌دهد آن‌ها ممكن است از ارتباط شيريني با كالري دريافتي جلوگيري كنند؛ درنتيجه ممكن است شيريني بيشتري ميل كنيم و به انتخاب غذاي شيرين به‌جاي غذاي مقوي تمايل داشته باشيم و وزن اضافه كنيم. شركت‌كنندگان در مطالعه‌ي قلب سان‌آنتونيو كه بيش از ۲۱ نوشيدني رژيمي در هفته مي‌نوشيدند، دو برابر بيشتر از افرادي دچار اضافه‌وزن يا چاقي شدند كه نوشابه رژيمي نمي‌نوشيدند.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي و ديابت
شيرين‌كننده‌هاي مصنوع به اين دليل كه كالري به رژيم غذايي اضافه نميكنند يا كالري بسيار كمي دارند، امروزه به‌صورت گسترده‌‌اي در غذاهاي فراوري‌شده با عنوان تركيبات رژيمي ازجمله نوشيدنيهاي شيرين، آدامس‌ها، نوشابه‌ها، شيريني‌‌جات، ژله‌ها، كنسروها و... استفاده ميشوند. توجه كنيد كه هرچند اين تركيبات رژيمي هستند، بدان‌معنا نيست كه به مقادير دلخواه و بيشازحد ميتوان استفاده كرد و رعايت تعادل در مصرف شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي بسيار مهم است. به‌همين‌دليل، شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي براي افراد مبتلا به ديابت انتخاب مفيدي است؛ زيرا شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي بدون افزايش سطح قندخون طعم شيريني را ارائه مي‌دهند. بااين‌حال، برخي از مطالعات گزارش مي‌دهند كه نوشيدن نوشابه‌هاي رژيمي از ۶ تا ۱۲۱ درصد خطر ابتلا به ديابت را افزايش مي‌دهند.
اين موضوع ممكن است متناقض به‌انديشه متخصصين برسد؛ اما توجه به اين نكته مهم است كه ذكر شود تمام مطالعات مشاهده‌اي بودند. اين مطالعات ثابت نكردند كه شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي باعث ديابت ميشوند؛ بلكه مشخص شد افرادي كه احتمال ابتلا به ديابت نوع ۲ دارند، دوست دارند نوشابه‌ي رژيمي بنوشند.
بسياري از مطالعات كنترل‌شده نشان مي‌دهد شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي بر ميزان قندخون يا انسولين تأثيري نمي‌گذارند و تاكنون، تنها مطالعهاي كوچك در زنان اسپانيايي‌تبار تأثير منفي داشته است. زناني كه قبل از مصرف نوشيدني شيرين نوشيدني شيرين‌شده‌ي مصنوعي مي‌نوشيدند، درمقايسهبا كساني كه قبل از مصرف نوشيدني شيرين آب مي‌نوشيدند، ۱۴ درصد سطح قندخون و ۲۰ درصد انسولين زيادتري داشتند. بااين‌حال، شركت‌كنندگان به نوشيدن نوشيدنيهاي شيرين شده‌ي مصنوعي عادت نداشتند كه ممكن است علت نتايج را تا حدي توضيح دهد.
علاوهبراين، شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي ممكن است بسته به سن يا زمينه‌ي ژنتيكي افراد اثرات متفاوتي داشته باشند. به‌عنوان مثال، تحقيقات نشان مي‌دهد جايگزيني نوشيدنيهاي شيرين‌شده با قند به‌جاي نوشيدنيهاي شيرين‌شده مصنوعي، اثرات شديدتري در بين جوانان اسپانيايي ايجاد مي‌كند. اين موضوع مي‌تواند به اثر غيرمنتظره‌اي مربوط باشد كه در زنان اسپانيايي‌تبار در زياد ديده شده است. نتايج تحقيق به‌اتفاق آرا نبوده است؛ اما شواهد موجود به‌طوركلي موافق استفاده از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي در ميان افراد ديابتي است. بااين‌حال، همچنان براي ارزيابي تأثيرات طولاني مدت آن‌ها در جمعيت‌هاي مختلف، تحقيقات بيشتري لازم است.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي و سندرم متابوليك
سندرم متابوليك به مجموعه‌اي از بيماري‌ها ازجمله فشارخون زياد، قندخون زياد، چربي بيشازحد شكم و سطح غيرطبيعي كلسترول اشاره مي‌كند. سندرم متابوليك شامل مجموعه‌اي از شرايط است؛ مانند فشارخون زياد، سطوح افزايش يافته‌ي انسولين در خون، چربي انباشته‌ي اضافي در اطراف شكم و سطوح افزايش يافته‌ي چربي خون. به‌گفته‌ي محققان، سندروم متابوليك گروهي از عوامل خطر شامل چربي دور كمر، چاقي شكمي، فشارخون زياد، ديابت، تري‌گليسيريد زياد و HDL (چربي مفيد) اندك است كه باهم رخ مي‌دهند و خطر ابتلا به بيماري‌هاي قلبي و سكته و ديابت را افزايش مي‌دهند.
در بسياري از موارد سندروم متابوليك، اكثر اين علائم هم‌زمان باهم وجود دارند و ريسك ابتلا به بيماري قلبي و سكته و ديابت را افزايش مي‌دهند. داشتن تنها يكي از علائم ذكر شده دال بر ابتلا به سندرم متابوليك نيست؛ ولي مي‌تواند به ابتلا به بيماري‌هاي جدي ديگري منجر شود. تمام صاحب‌انديشه متخصصينان بر سر تعريف سندرم متابوليك توافق ندارند. برخي از پزشكان اين دسته از عوامل خطر را به اسامي مختلف، ازجمله سندرم X و سندرم مقاومت دربرابر انسولين ناميده‌اند. اگر فردي به سندرم متابوليك يا يكي از اجزاي آن مبتلا باشد، تغييرات مهمي در شيوه‌ي زندگي از ابتلا به بيماري‌هاي مرتبط مي‌تواند پيشگيري كند يا دست‌كم ابتلا به آن‌ها را به‌تأخير بيندازد.
شرايط ذكرشده خطر ابتلا به بيماري‌هاي مزمن مانند سكته و بيماري‌هاي قلبي و ديابت نوع ۲ را افزايش مي‌دهد. برخي مطالعات نشان مي‌دهد افرادي كه نوشيدني‌هايي مانند نوشابه‌ي رژيمي مصرف مي‌كنند، ممكن است ۳۶ درصد بيشتر درمعرض خطر سندرم متابوليك باشند. بااين‌حال، مطالعات دقيق‌تر گزارش مي‌دهد كه نوشابه‌ي رژيم غذايي نقش مؤثر يا حفاظتي ايفا نمي‌كند.
اخيرا مطالعهاي روي آن دسته از افراد مبتلا به چاقي و اضافه‌وزن انجام شد كه هر روز يك‌چهارم گالن (يك ليتر) نوشابه‌ي معمولي، نوشابه رژيمي، آب يا شير نيمه‌چرب مي‌نوشيدند. در پايان اين مطالعه‌ي شش‌ماهه، كساني كه از رژيم غذايي رژيمي استفاده مي‌كنند، ۱۷ تا ۲۱ درصد وزن كمتر، ۲۴ تا ۳۱ درصد چربي شكم كمتر، ۳۲ درصد سطح كلسترول پايين‌تر و ۱۰ تا ۱۵ درصد فشارخون كمتري درمقايسهبا كساني داشتند كه به‌طورمنظم نوشابه مي‌نوشيدند. در‌واقع، نوشيدن آب همان مزاياي نوشيدن نوشابه‌ي رژيمي را داشت.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي و سلامت روده
باكتري‌هاي روده‌ي شما نقش مهمي در سلامتي شما ايفا مي‌كنند و سلامتي ضعيف روده با اشكالات بي‌شماري در ارتباط است. اين موارد افزايش وزن، كنترل ضعيف قندخون، سندرم متابوليك، ضعف سيستم ايمني بدن و اختلال در خواب را شامل ميشود. تركيب و عملكرد باكتري‌هاي روده بسته به افراد متفاوت است و تحتتأثير آنچه مي‌خوريد، قرار دارد؛ ازجمله برخي از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي.
در مطالعهاي، شيرين‌كننده‌ي مصنوعي تعادل باكتري‌هاي روده را در چهار نفر از هفت شركت‌كننده‌ي سالم برهم زد كه به مصرف آن عادت نداشتند. همچنين، چهار پاسخ‌دهنده پس از گذشت پنج روز از مصرف شيرين‌كننده‌ي مصنوعي، كنترل قندخون ضعيف‌تري نشان دادند. به‌علاوه، زماني‌كه باكتري‌هاي روده‌ي اين افراد به موش منتقل ميشوند، حيوانات نيز كنترل ضعيف قندخون را از خود نشان مي‌دهند. گفتني است موش‌هاي كاشته‌شده از باكتري‌هاي روده ازطريق غيرپاسخ‌دهندگان هيچ تغييري در توانايي آن‌ها براي كنترل سطح قندخون نداشتند. اين موضوع جالب است؛ اما قبل از نتيجه‌گيري نهايي به مطالعات بيشتري نياز است.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي و سرطان
گروهي از پژوهشگران در كشور فرانسه تصميم گرفتند ارتباط بين مصرف نوشيدنيهاي حاوي قند و نوشيدني‌هايي كه در آن‌ها از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي استفاده شده است، در خطر كلي سرطان و سرطان‌هاي روده و سينه و پروستات مطالعه كنند. يافته‌هاي آن‌ها براساس مطالعه‌ي ۱۰۱ هزار و ۲۵۷ فرد بالغ سالم فرانسوي (۲۱ درصد مرد و ۷۹ درصد زن) با ميانگين سني ۴۲ سال به‌دست آمد. شركت‌كنندگان حداقل دو پرسشنامه‌ي مرتبط با رژيم غذايي را پر كردند كه براي اندازه‌گيري ميزان مصرف ۳،۳۰۰ نوع غذا و نوشيدني مختلف طراحي شده بود و حداكثر ۹ سال پايش شدند.
مصرف روزانه‌ي نوشيدنيهاي حاوي قند (نوشيدنيهاي شيرين‌شده با شكر و آب‌ميوه‌هاي كاملا خالص) و نوشيدنيهاي شيرين‌شده با مواد مصنوعي اندازه‌گيري و اولين موارد ابتلا به سرطان نيز در شركت‌كنندگان ثبت شد. چندين عامل شناخته‌شده‌ي مرتبط با سرطان مانند سن، جنس، سطح تحصيلات، سابقه‌ي خانوادگي ابتلا به سرطان، وضعيت سيگاركشيدن و سطح فعاليت جسمي نيز در انديشه متخصصين گرفته شد.
ميانگين مصرف روزانه‌ي نوشيدنيهاي حاوي قند در مردان بيش از زنان بود. در جريان دوره‌ي پيگيري، ۲،۱۹۳ مورد سرطان اوليه تشخيص داده و تأييد شد (۶۹۳ مورد سرطان سينه و ۲۹۱ سرطان پروستات و ۱۶۶ سرطان روده). متوسط سن در زمان تشخيص سرطان ۵۹ سال بود. نتايج نشان مي‌دهد افزايش روزانه ۱۰۰ ميلي‌ليتر مصرف نوشيدنيهاي حاوي قند با افزايش ۱۸ درصدي خطر ابتلا به سرطان كلي و ۲۲ درصدي خطر سرطان سينه همراه است.
از دهه‌ي ۱۹۷۰، مباحثه درباره‌ي اين موضوع شدت گرفته است كه آيا ارتباطي بين شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي و خطر سرطان وجود دارد يا خير. هنگامي‌كه مطالعات حيواني خطر ابتلا به سرطان مثانه در موش‌هايي مشاهده شد كه مقادير بسيار زيادي ساخارين و سيكلمات تغذيه كرده بودند، اين مسئله جدي‌تر مطالعه شد. بااين‌حال، موش‌ها ساكارين را متفاوت‌تر از انسان متابوليزه مي‌كنند.
از آن زمان، بيش از ۳۰ مطالعه‌ي انساني ارتباطي بين شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي و خطر ابتلا به سرطان پيدا نكرده است. مطالعهاي از‌اين‌دست ۹ هزار شركت‌كننده را به‌مدت سيزده سال دنبال و ميزان مصرف شيرين‌كننده‌ي مصنوعي آن‌ها را تجزيه‌و‌تحليل كرد. پس از محاسبه‌ي ساير عوامل، محققان ارتباطي بين شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي و خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان پيدا نكردند.
علاوهبراين، مطالعه اخير روي مطالعات منتشرشده در دوره‌ي يازده‌ساله ارتباطي بين خطر سرطان و مصرف شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي پيدا نكرد. اين موضوع را مقام‌هاي نظارتي ايالات متحده و اروپا نيز ارزيابي كردند و هر دو توافق كردند كه چنانچه شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي در مقادير توصيه‌شده مصرف شوند، خطر سرطان را افزايش نمي‌دهند. دراين‌ميان، سيكلمات يك استثنا است كه استفاده از آن در ايالات متحده پس از انتشار مطالعه‌ي اصلي سرطان مثانه موش در سال ۱۹۷۰ ممنوع شد. از آن زمان، مطالعات گسترده روي حيوانات نتوانسته‌اند ارتباط سرطاني را نشان دهند؛ بااين‌حال، سيكلمات هرگز براي استفاده‌ي مجدد در ايالات متحده تصويب نشد.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي و سلامت دندان
حفره‌هاي دنداني كه به آن پوسيدگي يا پوسيدگي دندان نيز گفته ميشود، هنگامي اتفاق مي‌افتد كه باكتري‌هاي موجود در دهان شما قند را تخمير كنند. در اين هنگام، اسيدي توليد ميشود كه مي‌تواند به ميناي دندان آسيب برساند. برخلاف قندها، شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي به باكتري‌هاي موجود در دهان شما واكنش نشان نمي‌دهند. اين بدان‌معنا است كه آن‌ها اسيد تشكيل نمي‌دهند و باعث پوسيدگي دندان نيز نمي‌شوند.
تحقيقات نشان مي‌دهد سوكرالوز كمتر از قند باعث پوسيدگي دندان ميشود؛ به‌همين‌دليل، سازمان غذا و دارو (FDA) به محصولات حاوي سوكرالوز اجازه مي‌دهد كه ادعا كنند پوسيدگي دندان را كاهش مي‌دهند. سازمان ايمني مواد غذايي اروپا (EFSA) اظهار كرد تمام شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي كه به‌جاي قند مصرف ميشوند، اسيد را خنثي و از پوسيدگي دندان جلوگيري مي‌كنند؛ درنتيجه برخلاف شكر، شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي در تخريب دندان‌ها اثر چنداني نمي‌گذارند؛ ازاين‌رو، مصرف شكلات‌ها و آدامس‌هاي حاوي شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي درمقايسهبا انواع داراي شكر معمولي مفيد‌تر هستند.
آسپارتام؛ سردرد، افسردگي و تشنج
آسپارتام جايگزيني براي قند و از خويشاوندان شيميايي نزديك دي‌پپتيد و آسپارتيل و ال متخصصل آلانين است. هر دي‌پپتيد تركيبي از دو اسيدآمينه است كه آجرهاي ساختماني پروتئين هستند. آسپارتام برخلاف ساكاريد و سيكلامات كه بدون تغيير از بدن دفع ميشوند، به اسيدهاي آمينه‌ي طبيعي سازنده‌اش تجزيه و آن‌ها نيز به‌نوبه‌ي خود در مسيرهاي سوخت‌و‌ساز معمولي بدن به اجزاي كوچك‌تري شكسته ميشوند.
شيريني آسپارتام ۲۰۰ برابر بيشتر از ساكاروز (قند معمولي) است. آسپارتام گروه عاملي الكلي (در اينجا كربوكسيليك اسيد)، گروه عاملي آميني، گروه عاملي آميدي، گروه عاملي استري و يك حلقه بنزن (C6H6) دارد. فرمول مولكولي آسپارتام C14H18N2O5 و جرم مولي آسپارتام ۲۹۴/۰۹ است. آسپارتام از اجزايي به نام «اسيدهاي آمينه» گرفته ميشود.
اسيدهاي آمينه نوعي از تركيبات شيميايي هستند كه گياهان و حيوانات آن‌ها را به‌كار مي‌برند تا پروتئين لازم براي حيات آن‌ها را توليد كنند. از حدود بيست نوع اسيدآمينه كه به‌صورت طبيعي به‌دست مي‌آيند، دو نوع آن‌ها براي توليد آسپارتام استفاده ميشود: اسيد آسپارتيك و ال متخصصل آلانين. اجزاي تشكيل‌دهنده‌ي آسپارتام در طبيعت به‌تنهايي يافت ميشوند؛ اما خود آسپارتام در طبيعت نيست و به‌دست بشر توليد ميشود. آسپارتام به دو روش «تخمير» و «تركيب شيميايي» توليدشدني است.
برخي از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي مانند آسپارتام ممكن است در برخي افراد علائم ناخوشايندي مانند سردرد و افسردگي و تشنج ايجاد كنند. بيشتر مطالعات هيچ ارتباطي بين آسپارتام و سردرد پيدا نكردند؛ اما دو مورد اشاره كردند كه برخي از افراد حساسيت بيشتري درمقايسهبا ديگران دارند. اين تنوع فردي ممكن است درباره‌ي تأثيرات آسپارتام بر افسردگي نيز اعمال شود. به‌عنوان مثال، افراد مبتلا به اختلالات خلقي ممكن است علائم افسردگي را در پاسخ به مصرف آسپارتام تجربه كنند. همچنين، شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي خطر تشنج بيشتر افراد را افزايش نمي‌دهد؛ بااين‌حال، مطالعهاي افزايش فعاليت مغز را در كودكان مبتلا به تشنج در غياب گزارش كرد.
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي؛ ايمني و عوارض جانبي
شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي معمولا براي مصرف انسان بي‌خطر تلقي ميشوند. مقام‌هاي ايالات متحده و بين‌المللي آن‌ها را به‌دقت آزمايش و تنظيم مي‌كنند تا مطمئن شوند براي مصارف خوردني و آشاميدني بي‌خطر هستند. باوجوداين، گفته شده است برخي از افراد بايد از مصرف آن‌ها خودداري كنند. به‌عنوان مثال، افراد مبتلا به اختلال متابوليك نادر متخصصل كتونوريا (PKU) نمي‌توانند اسيدآمينه‌ي متخصصل آلانين را متابوليزه كنند كه در آسپارتام وجود دارد.
بيماري متخصصل كتونوري نقص متابوليكي مادرزادي نادر است. اختلال اصلي در اين بيماري تجمع اسيدآمينه‌ي متخصصل آلانين در مايعات بدن و سيستم عصبي است. تجمع اين اسيدآمينه به‌دليل فقدان آنزيم موردنياز براي تبديل متخصصل آلانين به تيروزين رخ مي‌دهد. تجمع غيرطبيعي اين اسيدآمينه در بدن كودك خطرناك است و به بروز اختلالاتي در مغز و پوست منجر ميشود. تجمع اسيدآمينه متخصصل الانين در بدن كودك باعث عقب‌ماندگي ذهني ميشود؛ بنابراين، كساني كه PKU دارند، بايد از آسپارتام اجتناب كنند.
به‌علاوه، برخي از افراد به سولفوناميدها، دسته‌اي از تركيبات كه ساخارين به آن‌ها تعلق دارد، حساسيت دارند. ازانديشه متخصصين آنان، ساخارين ممكن است به اشكالات تنفسي يا اسهال منجر شود. افزون‌بر‌اين، شواهد در حال رشد نشان مي‌دهد كه برخي از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي مانند سوكرالوز حساسيت به انسولين را كاهش و باكتري‌هاي روده را تحتتأثير قرار مي‌دهند.
نتيجه‌گيري درباره‌ي شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي
به‌طوركلي، استفاده از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي خطرات كمي را به‌همراه دارد و حتي ممكن است فوايدي براي كاهش وزن و كنترل قندخون و سلامت دندان داشته باشد. اگر از شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي براي كاهش ميزان شكر اضافه‌شده در رژيم غذايي خود استفاده كنيد، بسيار مفيد هستند.
همان‌طوركه گفته شد، احتمال تأثيرات منفي به‌تنهايي متفاوت است و به نوع شيرين‌كننده‌ي مصنوعي مصرف‌شده بستگي دارد. برخي از افراد ممكن است بعد از مصرف شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي احساس بدي داشته باشند يا اثرات منفي را تجربه كنند؛ حتي اگر اكثر افراد بتوانند آن‌ها را تحمل كنند. همچنين، اگر مي‌خواهيد از مصرف شيرين‌كننده‌هاي مصنوعي خودداري كنيد، سعي كنيد از شيرين‌كننده‌هاي طبيعي استفاده كنيد.
هم انديشي ها