عجايب هفتگانه قديم و جديد؛ از هرم بزرگ جيزه تا ديوار بزرگ چين

آثار شگفت‌انگيز هنري و معماري موسوم به عجايب هفتگانه‌ جهان هميشه نماد نبوغ و خيال‌پردازي و سخت‌كوشي مردم باستاني و نيز يادآور ظرفيت انسان‌ها براي مخالفت و جنگ و تخريب بوده‌اند. در اين مقاله، مجموعه‌اي از عجايب هفتگانه‌ي قديم و جديد را معرفي مي‌كنيم.

امروزه از ميان عجايب هفتگانه قديم جهان، تنها هرم بزرگ جيزه باقي مانده است كه به‌طور شگفت‌انگيزي قديمي‌ترين آن‌ها است. ديگر آثار عجايب هفتگانه طي رخدادهاي طبيعي مثل زلزله يا جنگ و حمله‌ي نيروهاي بيگانه كاملاً از بين رفتند يا صرفاً بخش بسيار كوچكي از آن‌ها باقي مانده است.

هرم بزرگ جيزه كه در بخش غربي رود نيل و شمال قاهره واقع شده است، تنها بازمانده‌ي عجايب هفتگانه‌ي قديم است. اين هرم بخشي از گروه سه‌تايي اهرام خوفو (Cheops) و خفرع (Chephren) و منكورع (Mycerimus) است كه بين سال‌هاي ۲۷۰۰ و ۲۵۰۰ ق‌م به‌عنوان مقبره‌هاي سلطنتي ساخته شدند. از اين مجموعه‌ي سه‌تايي، هرم خوفو بزرگ‌ترين مقبره است كه هرم بزرگ هم خوانده مي‌شود. اين هرم حجمي به‌اندازه‌ي ۲/۶ ميليون متر مكعب را اشغال مي‌كند و تقريباً از ۲ ميليون بلوك سنگي ساخته شده است كه وزن هركدام از دو تا ۳۰ تن متغير است.

هرم خوفو با ارتفاع ۱۳۹ متر، به‌مدت بيش از ۴۰۰۰ سال بلندترين ساختمان جهان بود. در‌واقع، تنها انسان مدرن قرن نوزدهم توانست سازه‌هايي بلندتر از آن را بسازد. به‌طرز شگفت‌انگيزي اهرام مصر بدون كمك ابزار مدرن ساخته شده بودند؛ اما اين پرسش مطرح است كه مصريان چگونه اين اهرام را ساختند؟

به‌عقيده‌ي دانشمندان، مصري‌ها از غلتك‌هاي چوبي و سورتمه‌هاي باركش براي تكان‌دادن سنگ‌ها استفاده مي‌كردند. ديوارهاي شيب‌دار كه قرار بود پرتوهاي رع، خداي خورشيد را منعكس كنند، به‌شكل پلكاني ساخته و سپس با سنگ آهك پُر شدند. فضاي داخلي اهرام راهروهاي باريك و محفظه‌هاي مخفي دارند تا از دسترس سارقان دور نگه‌ داشته شوند. گرچه باستان‌شناسان مدرن برخي گنجينه‌هاي اين خرابه‌ها را پيدا كردند، معتقدند بخش زيادي از اهرام در مدت ۲۵۰ سال ساخت‌و‌ساز تكميلي غارت شدند.

به‌نقل از شاعران يونان باستان، نبوكد نصر دوم، پادشاه بابل، باغ‌هاي معلق بابل را درحدود سال ۶۰۰ ق‌م در نزديكي رود فرات در عراق كنوني ساخته است. اين باغ‌ها تا ارتفاع تقريبي ۲۳ متري روي تراسي آجري مربعي‌شكل بالا رفته بودند كه مانند تئاتر به‌شكل پلكاني بود. پادشاه بابل اين باغ‌هاي برج مانند را به‌خاطر دلتنگي معشوقه‌اش، آميتيس، براي زيبايي طبيعي زادگاهش در سرزمين ماد (شمال‌غرب ايران كنوني) ساخته بود. بعدها نويسندگان روايت‌هايي را از پياده‌روي مردم زير ستون‌هاي سنگي و زيباي اين باغ‌ها نوشتند.

دانشمندان مدرن به اين نتيجه رسيدند كه باغ‌ها احتمالاً با سيستم پمپي و چرخ‌چاه و آب‌انبار براي ذخيره‌ي آب رود فرات تا ارتفاع چند متر آبياري شدند و بدين‌ترتيب دوام آوردند. گرچه گزارش‌هاي متعددي از اين باغ‌ها در ادبيات روم و يونان وجود دارند، هيچ‌كدام از آن‌ها اشاره‌هاي مستقيم نيستند و اشاره‌اي به اين باغ‌ها در كتيبه‌هاي ميخي بابلي ديده نمي‌شود. درنتيجه، اغلب پژوهشگران مدرن بر اين باور هستند كه وجود باغ‌ها بر‌اساس داستاني الهام‌گرفته از باور عامه است كه بيشتر جنبه‌اي خيالي دارد.

فيدياس، مجسمه‌ساز آتني، مجسمه‌ي زئوس، پادشاه خدايان در اساطير يونان را در اواسط قرن پنجم ق‌م ساخت و تكميل و در معبد زئوس در المپيا، مكان باستاني رقابت‌هاي المپيك، نصب كرد. اين مجسمه بازنمايي خداي رعد‌و‌برق با نيم‌تنه‌ي برهنه است كه روي تختي چوبي تكيه زده است. زئوس دو عصا به‌شكل اسفنكس‌هاي حجاري‌شده را در دست دارد كه موجودات اسطوره‌اي با سر و بدن زن، بدن شير و بال‌هاي پرنده را نمايش مي‌دهند. مجسمه‌ي زئوس با طلا و عاج تزيين شده بود.

اين مجسمه‌ي ۱۲ متري به‌قدري مرتفع بود كه سر آن به سقف معبد مي‌رسيد. بر‌اساس افسانه‌اي، فيدياس مجسمه‌ساز پس از اتمام اين مجسمه از زئوس نشانه‌اي براي تأييد مي‌خواهد و بلافاصله پس از آن رعدوبرقي بر معبد مي‌زند. مجسمه‌ي زئوس به‌مدت هشت قرن در معبد المپيا نگه‌داري مي‌شد تا اينكه مسيحيان در قرن چهارم ميلادي به امپراتوري روم در نزديكي معبد حمله كردند. در آن زمان، مجسمه‌ي زئوس به معبدي در شهر قسطنطنيه منتقل شده بود كه به‌باور برخي، در سال ۴۶۲ ميلادي در آتش‌سوزي سوخت.

در‌واقع، بيش از يك معبد آرتميس وجود داشت. مجموعه‌اي از معابد و قربانگاه‌هاي مختلف در منطقه‌ي اِفِسوس تخريب و سپس بازسازي شدند. افسوس شهر بندري يوناني بود كه امروزه در ساحل غربي تركيه‌ي كنوني قرار دارد. شگفت‌انگيزترين اين سازه‌ها دو معبد مرمري بودند كه به‌ترتيب در حوالي ۵۵۰ و ۳۵۰ ق‌م ساخته شدند.

معبد اصلي آرتميس را كريسفرون، معمار كرتي و پسرش، متاگنس، طراحي و تعدادي از هنرمندان مشهور دنياي باستان آن را تزيين كردند. بر‌اساس افسانه‌اي، اين ساختمان در‌حدود ۲۱ جولاي ۳۵۶ ق‌م و درست در همان شبي كه اسكندر مقدوني متولد شد، در آتش سوخت. يكي از شهروندان يوناني به نام هروستراتوس معبد را سوزاند كه به‌گفته‌ي خودش، براي نام نويسيش در تاريخ اين كار را انجام داد. او به مرگ محكوم شد و دولت آن زمان هم به‌زبان‌آوردن نام او را ممنوع اعلام كرد.

حدود شش سال بعد، ساخت معبد جديد آرتميس آغاز شد. ساختمان جديد با پلكان مرمري احاطه شده بود كه به تراسي طويل ۱۲۱ متري منتهي مي‌شود. اين معبد ۱۲۷ ستون ۱۸ متري مرمري و يك مجسمه‌ي آرتميس، الهه‌ي يوناني شكار داشت. باستان‌شناسان هنوز با قطعيت نمي‌دانند كه سقف اين ساختمان باز بوده يا سقفي چوبي داشته است. آستروگوت‌ها معبد جديد را نيز در سال ۲۶۲ م نابود كردند و در سال ۱۸۶۰ م، باستان‌شناسان اولين خرابه‌هاي ستون‌هاي اين معبد را در كف رودخانه‌ي كايستر يافتند.

آرامگاه هاليكارناسوس كه در جنوب‌شرق تركيه‌ي امروزي قرار دارد، مقبره‌اي بود كه آرتميسيا در ۳۵۳ ق‌م به‌دنبال مرگ همسرش، ماسولوس، پادشاه كارنيا، در آسياي كوچك ساخت. بر‌اساس افسانه‌اي، ارتميسيا خاكسترهاي ماسولوس را با آب درآميخت و آن‌ را نوشيد. آرامگاه بزرگ از مرمر سفيد ساخته شده بود و بر‌اساس حدسيات ۴۵ متر ارتفاع داشت.

طراحي پيچيده‌ي اين ساختمان كه از سه لايه‌ي مستطيلي ساخته شده است، احتمالاً تلاشي براي آشتي‌دادن سبك‌هاي معماري ليسيايي و يوناني و مصري بوده است. لايه‌ي اول پايه‌اي ۱۸ متري از پله‌ها بود و لايه‌ي دوم ۳۶ ستون ايوني داشت و لايه‌ي سوم سقفي هرمي‌شكل بود. قسمت بالاي مقبره با چهار مجسمه تزيين شده بود و ارابه‌ي شش‌متري مرمري شامل چهار اسب هم روي آن قرار داشت.

آرامگاه هاليكارناسوس طي زلزله‌اي در قرن سيزدهم ميلادي نابود شد و بقاياي آن بعدها به‌عنوان پايه‌هاي قلعه به‌كار رفتند. در سال ۱۸۴۶ م، بقايايي از حاشيه‌هاي تزييني آرامگاه از قلعه استخراج شدند و امروزه، همراه با ديگر يادگارهاي محل هاليكارناسوس در موزه‌ي بريتانيايي لندن نگه‌داري مي‌شوند.

غول رودس مجسمه‌‌ي برنزي عظيمي از هليوس، خداي خورشيد، بود كه روديايي‌ها آن را در قرن سوم ق‌م در مدت ۱۲ سال ساختند. شهر رودس در اوايل قرن چهارم ق‌م زير سلطه‌ي مقدوني‌ها بود. بر‌اساس افسانه‌اي، روديايي‌ها ابزارها و تجهيزات باقي‌مانده‌‌‌ي مقدوني‌ها را فروختند تا غول رودس را بسازند. اين مجسمه را كه چارس طراحي كرده بود، ۳۰ متر ارتفاع داشت و بلندترين مجسمه‌ي در جهان باستان به‌شمار مي‌رفت. اين مجسمه تقريباً در ۲۸۰ ق‌م ساخته شد و به‌مدت ۶۰ سال پابرجا بود تا اينكه بر‌اثر زلزله‌اي از بين رفت و ديگر هرگز بازسازي نشد.

صدها سال بعد، اعراب به رودس حمله كردند و بقاياي مجسمه را به‌عنوان اوراق فلزي فروختند؛ به‌همين‌دليل، باستان‌شناسان اطلاعات زيادي درباره‌ي موقعيت دقيق مجسمه و ظاهر آن ندارند. به‌باور اغلب آن‌ها، اين مجسمه تجسمي برهنه از خداي خورشيد بود كه يك مشعل را در يك دست و نيزه‌اي را در دست ديگر نگاه داشته بود. بر‌اساس باوري ديگر، هر‌كدام از پاهاي مجسمه در يك طرف بندر قرار داشت؛ اما اغلب پژوهشگران امروزي موافق هستند كه پاهاي مجسمه براي همراهي از وزن زياد آن به يكديگر چسبيده بودند.

فانوس اسكندريه در جزيره‌ي كوچكي به نام فاروس در نزديكي اسكندريه قرار داشت. سوستراتوس، معمار يوناني، اين فانوس را در‌حدود ۲۷۰ ق‌م در طول حكمراني بطلميوس دوم، جانشين اسكندر ساخت. اين فانوس به كشتي‌هاي رود نيل كمك مي‌كرد كه به بندر شلوغ شهر وارد يا از آن خارج شوند.

باستان‌شناسان سكه‌هايي را با طرح فانوس اسكندريه پيدا كردند و بر‌اساس اين سكه‌ها، به اين نتيجه رسيدند كه اين سازه سه لايه داشته است: طبقه‌ي مربعي پايين و طبقه‌ي هشت‌ضلعي در وسط و طبقه‌ي استوانه‌اي در بالا. بالاي اين طبقه‌ها مجسمه‌اي تقريباً ۵ متري قرار داشت كه احتمالاً متعلق به بطلميوس دوم يا اسكندر مقدوني است.

گرچه تخمين‌هاي ارتفاع فانوس اسكندريه از ۶۱ تا ۱۸۳ متر متغير است، اغلب پژوهشگران مدرن معتقدند ارتفاع اين بنا ۱۱۶ متر بوده است. اين فانوس به‌تدريج در مجموعه‌اي از زلزله‌ها از سال ۹۵۶ تا ۱۳۲۳ م نابود شد. بخشي از بقاياي آن هم در كف رود نيل كشف شدند.

در سال ۲۰۰۰، شركتي سوييسي كمپيني به نام «عجايب هفتگانه‌ي جديد جهان» را آغاز كرد و ده‌ها ميليون نفر در سايت‌هاي ميراث جهاني يونسكو به آثار فهرست ارائه‌شده رأي دادند. اين عجايب در چهار قاره قرار دارند و سالانه هزاران گردشگر را به‌سمت خود جذب مي‌كنند.

ساخت ديوار بزرگ چين كه طول آن به ۲۱,۱۹۶ كيلومتر و ارتفاع آن به ۵ تا ۸ متر مي‌رسد، در قرن هفتم ق‌م آغاز شد. اين ديوار پس از چندين قرن در سال ۱۶۴۴ م و در زمان سلسله‌ي مينگ به‌شكل نهايي خود رسيد. ديوار بزرگ چين علاوه‌بر محافظت از اين كشور در‌برابر حملات بيابان‌گردهاي شمالي، گذرگاهي تجاري و نظامي به‌شمار مي‌رفت.

بازديدكنندگان مي‌توانند از شهرهاي زيادي در طول اين ديوار ديدن كنند. پربازديدترين بخش اين ديوار در شهر موتيانيو، درست خارج از پكن، قرار دارد. تورهاي متعددي براي ديوار بزرگ چين وجود دارند كه مي‌توانيد بر‌اساس اولويت خود از بخش‌هاي دلخواه ديدن كنيد.

كولوسئوم آمفي‌تئاتري بيضي‌شكل واقع در مركز شهر رم است. اين بنا كه اغلب با عنوان آمفي‌تئاتر سلسله فلاويان شناخته مي‌شود، از‌انديشه متخصصين استراتژيك در نزديكي بازار روم ساخته شده است؛ به‌همين‌دليل، به يكي از جاذبه‌هاي محبوب اين كشور تبديل شده است. ناگفته نماند سالانه ۶ ميليون نفر از كولوسئوم ديدن مي‌كنند.

كولوسئوم يكي از نمادهاي برجسته‌‌ي امپراتوري روم است كه زماني در آن ۸۰ هزار تماشاچي شاهد نبردهاي خونين و مبارزه با حيوانات وحشي بودند. ساخت اين بنا تحت امر امپراتور وسپاسيان در سال ۷۲ م آغاز و هشت سال بعد تحت سلطنت وارس او تيتوس تكميل شد. درهاي قفس و گذرگاه‌هاي زيرزميني آن امروزه به‌راحتي در‌دسترس هستند. گرچه نيروهاي امنيتي كولوسئوم افزايش يافته‌اند و تنها ۳,۰۰۰ نفر مي‌توانند به‌صورت يك‌جا از اين بنا ديدند كنند، براي شخصي كه قدم به رم مي‌گذارد، ديدن اين بنا واجب است.

تاج‌محل كه ترجمه‌ي دقيق آن «تاج كاخ» است، در شهر آگره هند قرار دارد. شاه‌جهان، امپراتور گوركاني هند، ساخت اين بنا را در سال ۱۶۳۱ م آغاز كرد و ۱۷ سال بعد در سال ۱۶۴۸ م، آن را تكميل كرد. اين بنا يادبودي براي همسر شاه‌جهان، ممتاز‌محل است كه مقبره‌ي خودِ شاه هم در آن قرار دارد.

تاج‌محل كه كاملاً از مرمر سفيد ساخته شده، يكي از زيباترين بناهاي يادبود جهان است. سالانه بازديدكنندگاني بيش از جمعيت آگره از دروازه‌هاي تاج‌محل مي‌گذرند تا خاطره‌اي به‌ياد‌ماندني را ثبت كنند. سازمان ميراث جهاني يونسكو نام فارسي تاج محل (Taj Mahal) را براي اين بنا برگزيد. مقبره‌ به‌شكل مستطيلي است و مي‌توان از‌طريق دروازه‌اي كه با طاق‌ها و قوس‌ها احاطه شده است، به آن دسترسي پيدا كرد. همچنين، كانال‌ها و فواره‌هاي آبي در ورودي وجود دارند كه به زيبايي اين بنا مي‌افزايند.

تمدن مايا يكي از تمدن‌هاي پيشرفته‌‌ي جهان باستان بودند؛ به‌طوري‌كه حتي دانشمندان امروزي هم نتوانستند نبوغ اين تمدن بومي را به‌طور‌كامل درك كنند. شهر چيچن ايتزا كه در يوكاتان مكزيك قرار دارد، بين سال‌هاي ۷۵۰ و ۹۰۰ م ساخته شده است. تاريخ اولين هيروگليف‌‌هاي اين شهر به ۸۳۲ م مي‌رسد.

زماني چيچن‌ ايتزا، يكي از شهرهاي بزرگ مايايي، ميزبان مجموعه‌اي از هرم‌ها و معبدها بود كه براي رديابي رويدادهاي نجومي به‌كار مي‌رفتند. امروزه، دانش رياضي و نجومي ماياها يكي از موضوع‌هاي جديد مطالعه‌هاي پژوهشي است. اين منطقه سال‌ها ميليون‌ها گردگشر را به خود جذب مي‌كند. هرم ال‌كاستيلو مهم‌ترين بناي چيچن‌ايتزا است كه ارتفاع آن به ۳۰ متر مي‌رسد.

شهر پترا در جنبو اردن قرار دارد و براي ساكنانش به رقمو (Raqmu) هم معروف بود. اين شهر زماني كلان‌شهري بزرگ بود و قدمتش به قرن چهارم ق‌م بازمي‌گردد و به‌دليل معماري برجسته و سيستم آب‌رساني پيشرفته‌ي باستاني مي‌درخشد.

بعدها رومي‌ها بر پترا مسلط شدند. اين شهر مكان‌هاي برجسته‌اي مثل تنگه‌ي سيق، گنجينه، معبد شيرهاي بال‌دار، معبد بزرگ و حتي يك سد دارد. علاقه‌مندان به تاريخ و معماري از ديدن پترا شگفت‌زده خواهند شد. اين شهر زماني محل فيلم‌برداري فيلم هاليوودي محبوب «اينديانا جونز» و «آخرين جنگ صليبي» در سال ۱۹۸۹ بود. ورود به پترا فقط با بليت‌هاي معتبر امكان‌پذير است كه از يك‌روزه تا چندروزه متغير هستند.

ماچوپيچو كه در قرن پانزدهم م ساخته شد، سنگري اينكايي در منطقه‌ي كوهستاني آند پرو بود. اين سايت برجسته به‌دليل قرارگيري در نوك كوهستاني شيب‌دار به‌شهرت رسيده است. زمين‌هاي مقدس ماچوپيچو با طول تقريبي ۸ كيلومتر در ارتفاع تقريبي ۲۴۰۰ متري قرار دارند. اين بنا ۱۰۰ سال پس از ساخته‌شدن و در زمان حمله‌ي اسپانيايي‌ها متروكه شد.

ماچوپيچو با بيش از ۳۰۰۰ پله‌ي سنگي سطوح مختلفي را به يكديگر وصل مي‌كند. معماري برجسته‌ي ماچو مپيچو نبوغ اينكاها در زمانه‌ي خود را نشان مي‌دهد. هنوز متخصصد اصلي ماچو پيچو به‌صورت يك راز باقي مانده است.

تنديس مسيح در ريودوژانيروي برزيل قرار دارد. اين مجسمه‌ي غول‌پيكر ۳۸ متر ارتفاع و ۶۳۵ تن متريك وزن دارد و آن را پال لاندوسكي و هيتور دا سيلوا كاستا و آلبرت كاكوت بين سال‌هاي ۱۹۲۲ و ۱۹۳۱ به‌عنوان نمادي از سالگرد استقلال برزيل ساختند.

اين مجسمه با جزئيات بسيار دقيق نمادي از مسيحيت است. تنديس مسيح كه بر‌فراز كوهستان كوركوادو در پارك ملي تيجوكا قرار دارد، چشم‌اندازي به كل شهر ريو را فراهم مي‌كند. به‌دليل اندازه‌ي بزرگ اين مجسمه مي‌توان از پايين و بالاي كوه به‌خوبي به آن ديد داشت.