آيا حيوانات هم گريه مي‌كنند؟

دسامبر گذشته ريل اينستاگرامي از يك گاوميش كوهان‌دار گريان كه توسط عكاسي به‌نام كريس هنري ساخته شده بود، در فضاي مجازي منتشر شد. اين ويديو بيش‌از ۸ ميليون بازديد داشت و هزاران نفر درباره‌ي آن اظهارانديشه متخصصين كردند؛ اما آيا گاوميش‌هاي كوهان‌دار واقعا ممكن است غمگين باشند؟ آيا به‌جز انسان ساير حيوانات نيز از غم گريه مي‌كنند؟

اشك براي چشمان ما مفيد است و اين موضوع درمورد ديگر حيوانات هم صدق مي‌كند. بسياري از پستانداران، خزندگان و پرندگان داراي غدد اشكي هستند كه مايعات رقيق ترشح مي‌كنند. غلظت دقيق مولفه‌هاي بيوشيميايي اشك بين گونه‌ها، تفاوت‌هايي با يكديگر دارد و در قالب سازگاري با محيط‌هاي مختلف تكامل يافته‌ است.

اشك در سه نوع شناخته‌شده از چشم جاري مي‌شود. اشك‌هاي بنيادي، نگهداري اوليه را فراهم مي‌آورند. اين اشك‌ها به‌صورت خودكار توسط غدد اشكي رها مي‌شوند تا يك لايه‌ي مغذي محافظ روي قرنيه قرار دهند.

نوع دوم، اشك‌هاي بازتابي هستند كه در پاسخ به محرك‌هاي خارجي مانند تحريك يا آسيب به چشم توليد مي‌شوند. اشك‌هاي بازتابي پس از قرارگرفتن در معرض سرما يا مواد خاص هم ظاهر مي‌شوند؛ مانند مواد شيميايي آزادشده از پيازي كه به‌تازگي خرد شده است. اين اشك‌ها با تميزكردن چشم‌ها مي‌توانند به بهبود آسيب كمك كنند.

اگرچه عملكرد دقيق گريه هنوز هم نامشخص است، فرضيه‌هاي متعددي براي دلايل گريه‌كردن ما وجود دارند. اين احتمال وجود دارد كه گريه‌ي خوب به ما كمك كند تا با نشان‌دادن درد عاطفي، پريشاني يا آسيب‌پذيري خود با چالش‌ها كنار بياييم. اشك‌هاي ما ممكن است روي اطرافيان تاثير بگذارند، روابط اجتماعي را تقويت و رفتار مشاركتي را تشويق كنند و علاوه‌بر مهار پرخاشگري، مراقبت، كمك يا محافظت را نيز برانگيزند.

امروزه اجماع علمي بر اين است كه اشك‌هاي عاطفي درواقع منحصربه‌فرد هستند؛ اما شواهد اندكي به برخي از اتفاقات مشابه در حيوانات ديگر اشاره مي‌كنند و توجه محققان را به‌خود جلب كرده‌اند؛ به‌عنوان مثال با وجود مفيد‌نبودن نشان‌دادن ضعف براي بسياري از حيوانات بالغ، تعداد زيادي از حيوانات جوان براي علامت‌دادن به مادر خود، بدون اشك گريه مي‌كنند.

آهوهاي جوان هنگام استرس و گرسنگي ترشحاتي را از غده‌اي كه درست زير چشم آن‌ها قرار دارد جاري مي‌كنند كه مادرشان به آن‌ها پاسخ مي‌دهد. گوزن بالغ از همان غده براي انتشار بو در محيط استفاده مي‌كند.

حكايت‌هايي درمورد حيواناتي وجود دارد كه به‌انديشه متخصصين مي‌رسيده از غم و اندوه گريه مي‌كردند؛ ازجمله داستان‌هايي در مورد فيل‌ها، گوريل‌هاي غمگين و گرگ‌هايي كه خسته شده و از گله عقب مانده بودند؛ البته علم اين داستان‌ها را تاييد نكرده است. به‌عنوان مثال مي‌توان به انديشه متخصصينسنجي نظام‌مندي كه در سال ۱۹۸۵ منتشر شد، اشاره كرد. افراد حاضر در اين انديشه متخصصينسنجي از ميان اشخاصي مانند دام‌پزشكان و نگهبانان كه به‌طور حرفه‌اي با حيوانات كار مي‌كردند انتخاب شدند. اين افراد هيچ گزارشي از گريه‌ي احساسي حيوانات ارائه ندادند.

تحقيقات اخير تفاوت‌هاي بيشتري را ميان گريه‌ي انسان‌ها و ساير گونه‌هاي حيوانات ارائه مي‌دهند. محققان در مطالعه‌اي كه سال ۲۰۲۲ منتشر شد، چشم‌هاي مرطوب يا اشك‌آلود سگ‌ها را مطالعه كردند. اين پديده براي تمام افرادي كه تاكنون تجربه‌ي نگهداري از سگ‌ها را داشته‌اند، كاملا آشنا است. آن‌ها دريافتند كه سگ‌سانان در موقعيت‌هاي احساسي به‌ظاهر مثبت مانند ديدار مجدد صاحب خود اشك ترشح مي‌كنند.

پاسخ احساسي سگ‌ها توسط هورمون اكسي‌توسين كه از صميميت و ارتباط همراهي مي‌كند، برانگيخته مي‌شود. مطالعات بيشتر نشان داد كه اين واكنش احساسي سگ‌ها چيزي است كه انسان‌ها متوجه آن مي‌شوند و از آن قدرداني مي‌كنند. زماني‌كه محققان عكس‌هاي گرفته‌شده از چند سگ را به مردم نشان دادند، آن‌ها گزارش كردند كه مراقبت از سگ‌هايي با چشمان خيس را به مراقبت از سگ‌هايي با چشمان خشك ترجيح مي‌دهند. اين درحالي بود كه محققان براي خيس‌كردن چشمان سگ‌ها از قطره‌هاي نمكي چشمي استفاده كرده بودند.

سگ‌ها درطول نسل‌هاي مختلف بدين شكل تكامل يافته‌اند تا از راه تماس چشمي با ما ارتباط برقرار كنند. اين امكان وجود دارد كه چشم‌هاي سگ‌ها ناگهان اشك‌آلود شود؛ چراكه اين‌كار باعث گرفتن محبت و محافظت ازسوي انسان‌ها مي‌شود و حتي ممكن است پيوند ما و سگ‌ها را تقويت كند.

ترشحات غده‌ي هاردين براثر استرس ايجاد مي‌شود. خوك‌ها زماني‌كه تغييرات ضربان قلب كمتر (يكي ديگر از نشانگرهاي فيزيولوژيكي استرس) و علائم كاهش سلامتي مانند گازگرفته‌شدن دُم يا نشان‌دادن ترس هنگام نزديك‌شدن انسان‌ها را داشته باشند، قرمزي زير چشم بيشتري نشان مي‌دهند.

موش‌ها هم گاهي پديده قرمزي در چشم و اطراف آن را از خود نشان مي‌دهند كه به آن «اشك خون» گفته مي‌شود؛ چراكه در گوشه‌ي داخلي چشم و زير آن ردي به رنگ زنگ‌زدگي آهن برجاي مي‌گذارد. ميزان پاسخ فيزيكي موش‌ها، با افزايش استرس محيطي افزايش مي‌يابد. اين واكنش به سن و سلامتي موش‌ها نيز بستگي دارد؛ البته براي درك دقيق‌تر اين پيوندها به مطالعات بيشتري نياز است.

باتوجه‌به مطالب عنوان‌شده اين سؤال مطرح مي‌شود كه از ويديوي اشك‌ريختن گاوميش كوهان‌دار چه برداشتي بايد بكنيم؟ اگرچه نمي‌توانيم بگوييم كه گاوميش‌ كوهان‌دار غمگين نيست، اين احتمال وجود دارد كه مردم درحال انسان‌انگاري‌كردن اين ستاره‌ي ناآگاه اينستاگرام هستند. به‌عبارت بهتر مردم رفتارها و ويژگي‌هاي انساني را به حيواني غيرانساني نسبت مي‌دهند.

در مطالعه‌اي كه پرتره‌هايي از پنج گونه‌ي مختلف حيواني (گربه، سگ، اسب، شامپانزه و همستر) به افراد ارائه شد، شركت‌كنندگان به تصاويري توجه مي‌كردند كه در آن‌ها اشك‌ها به‌عنوان نشان‌دهنده‌ي غم با فتوشاپ اضافه شده بودند. اين اتفاق دقيقا همان چيزي است كه در مورد انسان‌ها هم اتفاق مي‌افتد. درواقع اشك‌هاي فتوشاپي باعث شدند تا اين حيوانات براي مردم كمتر تهاجمي و مهربان‌تر به‌انديشه متخصصين برسند. شركت‌كنندگان اين نكته را اضافه كردند كه حيوانات گريان، شدت عاطفي بالاتري را نيز نشان مي‌دادند.

به‌انديشه متخصصين ما فوق‌العاده است كه حيواني غير از انسان بتواند تاحدودي اشك بريزد؛ چراكه انتظار داريم اشك‌ريختن عملي انساني باشد و در پاسخ تمايل داريم كه به‌صورت انساني به آن موجود پاسخ دهيم. در مورد گاوميش كوهان‌دار نر موجود در ويديوي اينستاگرام، كپشن ويديو نشان مي‌دهد كه اين حيوان آزادانه در دشت‌هاي يوتا زندگي مي‌كند. به‌انديشه متخصصين مي‌سد كه اين گاوميش در سلامتي كامل به‌سر مي‌برد، به‌آرامي نفس مي‌كشد، هيچ نشانه‌ي ديگري از استرس نشان نمي‌دهد، ساكت ايستاده و اطراف را تماشا مي‌كند. احتمالا مقداري غبار وارد چشم حيوان شده يا باد چشمان او را اذيت كرده است.

تابه‌امروز هيچ مدركي به‌دست نيامده كه نشان دهد اشك‌هاي گاوميش كوهان‌دار آمريكايي، گريه‌ي عاطفي بوده است. بااين‌حال، بيش‌از ۲۰ هزار سال پيش، شخصي در ديواره‌ي غار شووه در فرانسه، تصوير گاوميش كوهان‌داري را نقاشي كرد كه براساس ادعاي برخي، اشك از چشم‌هايش سرازير شده و احتمالا همين مسئله، زمينه‌ساز شكل‌گيري جنجال اينترنتي اخير بوده است.