مطالعه استانداردهاي ابعادي مادربردها و متخصصدهاي مختلف آن

استانداردسازي سخت‌افزار يكي از بزرگ‌ترين قوت‌ها در كامپيوترهاي روميزي يا دسكتاپ به‌شمار مي‌رود؛ زيرا مي‌توان قطعات دلخواه را به‌راحتي باهم تركيب و سرهم كرد. با‌اين‌حال، مادربردها اندازه‌ي يكساني ندارند و انواع مختلفي از آن‌ها براي استفاده در كامپيوترها موجود است.

همچون ديگر اجزاي كامپيوتر، مادربردها نيز فرم‌فاكتورهاي استانداردي دارند و از فروشگاه‌هاي محلي تا فروشگاه‌هاي بزرگ الكترونيك، همگي مادربرد را با يكي از سه استاندارد اصلي ATX و MicroATX و Mini-ITX عرضه مي‌كنند. به همين دليل، مي‌توان قطعات موردنيازي همچون RAM و پاور و هاردديسك را به‌راحتي خريد و به آن‌ها متصل كرد. البته وقتي نوبت به انتخاب كيس كامپيوتر مي‌رسد، انتخاب‌هاي بيشتري دراختيار خريداران قرار دارد؛ زيرا كيس‌هاي امروزي معمولا از هر سه اندازه‌ي اصلي مادربرد همراهي مي‌كنند. كيس كامپيوتر درون خود سوراخ‌هاي از پيش تعبيه‌شده‌اي دارد كه درواقع، محل نصب انواع مادربرد است. در بخش پشتي كيس نيز، معمولا فضاي كافي براي پورت‌هاي ورودي‌وخروجي به‌همراه كاوري براي پوشاندن آن‌ها وجود دارد.

تا اينجاي كار همه‌چيز خيلي خوب به‌انديشه متخصصين مي‌رسد؛ اما براساس اندازه و تجربه‌ي قبلي در سرهم‌كردن كامپيوتر و البته سطح عملكرد موردنياز، بهتر است بدانيد چه نوع مادربردي مناسب شما است.

نخستين‌بار در سال ۱۹۹۵، اينتل فرم‌فاكتور ATX را معرفي كرد كه هنوز پس از گذشت تقريبا ۲۵ سال، فرم استاندارد و غالب متخصصدهاي دفتري و خانگي است. ATX با ابعاد ۳۰۵ در ۲۴۴ ميلي‌متر بزرگ‌ترين و پركاربردترين اندازه‌اي است كه در اين مقاله به آن مي‌پردازيم. اين ابعاد درواقع محل نصب مادربرد روي سيني كيس (محل پيچ‌شدن به كيس)، پنل I/O  (ورودي‌و‌خروجي‌)، اتصالات پاور و ديگر رابط‌هاي ارتباطي را مشخص مي‌كند. اين مشخصات براي هر مادربردي بسيار مهم است؛ زيرا براي مثال سوراخ‌هاي مخصوص موجود روي مادربرد كه براي اتصال آن به كيس كامپيوتر استفاده مي‌شود، از اتصالي‌ با بدنه‌ي فلزي كيس جلوگيري مي‌كند. پنل پشتي I/O همراه‌ با كاور مرتبط نيز بايد پيش‌بيني‌هاي لازم براي دسترسي به پورت‌هاي صدا و تصوير، USB، منبع تغذيه و تمامي اتصالات ديگر را ميسر كند.

بااين‌حال، افرادي نيز خواهان ابعاد جمع‌و‌جورتري از ATX بودند؛ ازاين‌رو، برد مربعي Micro ATX با حداكثر ابعاد ۲۴۴ در ۲۴۴ ميلي‌متر در سال ۱۹۹۷ وارد صحنه شد كه حدود ۲۵ درصد كوچك‌تر از  ATX بود و همچون نسخه‌ي بزرگ‌تر اين استاندارد، تعيين‌كننده‌ي نقاط نصب و اتصالات پنل پشتي مربوط به آن بود. سرانجام كوچك‌ترين برد با نام Mini-ITX نيز در سال ۲۰۰۱ توسط شركت Via معرفي شد كه ابعادي معادل ۱۷۰ در ۱۷۰ ميلي‌متر داشت.

PCIe: طبيعتا در ميان سه استاندارد يادشده، مادربرد ATX بيشترين امكان توسعه و نصب لوازم جانبي را براي متخصص مهيا مي‌كند كه مي‌تواند تا ۶ عدد اسلات توسعه‌ي PCIe را براي اتصال كارت‌هايي همچون كارت گرافيك و صدا و شبكه فراهم كند. البته براي متخصصدهايي خاص مثل سرورها و متخصصان حرفه‌اي، نسخه‌ي خاصي به نام EATX با هفت عدد اسلات PCIe وجود دارد كه به‌نوعي استاندارد فرعي محسوب مي‌شود. در استاندارد MicroATX، اين تعداد تا سقف چهار اسلات PCIe و در نسخه‌ي Mini ITX اين تعداد فقط به يك عدد محدود است تا نهايتا بتوان از يك كارت گرافيك اكسترنال نيز استفاده كرد.

RAM: تعداد اسلات حافظه موجود در بردهاي Mini-ITX محدود به دو عدد است؛ درحالي‌كه دو استاندارد ديگر از چهار سوكت براي افزودن ماژول حافظه بهره مي‌برند. البته محدوديت تعداد اسلات حافظه در مادربردهاي ميني به‌معناي محدوديت در ظرفيت رم قابل‌استفاده نيست؛ بلكه براي مثال، اگر خواهان ۳۲ گيگابايت حافظه‌ي RAM هستيد، بايد حتما از دو عدد ماژول رم ۱۶ گيگابايتي استفاده كنيد؛ درحالي‌كه در مادربردهايي با فرم‌فاكتور بزرگ‌تر، مي‌توان از چهار عدد رم ۸ گيگابايتي هم استفاده كرد.

هر سه نوع مادربرد با استاندارد ابعادي متفاوت، در مصارف خانگي، از متخصصدهاي دفتري گرفته تا گيمينگ و سيستم‌هاي چندرسانه‌اي معمول متخصصدي هستند؛ با‌اين‌حال براساس متخصصد مدانديشه متخصصين، بايد دقت بيشتري در انتخاب نوع مادربرد كرد. اگر نخستين‌بار است كه مي‌خواهيد سيستمي براي گيمينگ جمع كنيد، ATX بهترين انتخاب و MicroATX انتخاب بعدي خواهد بود. مادربرد ATX فضاي بيشتري براي نصب راحت‌تر لوازم جانبي و قطعات كامپيوتري دراختيارتان قرار مي‌دهد؛ اما اگر خيلي هم حرفه‌اي نيستيد يا ابعاد و اندازه‌ي جمع‌و‌جور برايتان اهميت بيشتري دارد، سواركردن قطعات جانبي در مادربردهاي MicroATX با فضايي فشرده‌تر نيز اجرايي است.

البته اگر MicroATX را انتخاب كرديد، حتما از كيس‌هاي كوچك‌تر هم استفاده كنيد؛ وگرنه عملا كار بيهوده‌اي انجام داده‌ايد؛ به‌ويژه اينكه برخي از كيس‌هاي MicroATX گاهي ابعادي به بزرگي كيس‌هاي ميد-تاور ATX دارند. بنابراين، در انتخاب كيس مناسب دقت لازم را به‌خرج دهيد. طبيعتا مادربرد Mini-ITX با ابعاد كوچكؤ، آخرين و سخت‌ترين انتخاب براي گيمينگ خواهد بود و با اينكه برخلاف تصور مي‌توانيد با اين مادربرد هم كامپيوتر گيمينگ جمع كنيد، بايد به فضاي موردنياز كارت گرافيك و گردش هوا و سيستم خنك‌كننده بسيار توجه كنيد؛ زيرا با محدوديت فضاي بسياري رو‌به‌رو خواهيد شد.

برخي مواقع، ابعاد و اندازه به دغدغه‌ي اصلي ما تبديل مي‌شود؛ به‌ويژه مواقعي كه بخواهيم ديوايس ديگري به فضاي لبريز از لوازم نشيمن خانه‌مان اضافه كنيم. اينجا است كه مادربردهاي Mini-ITX با ابعاد مناسبشان به‌خوبي مي‌درخشند. باوجوداين، اگر بخواهيم كامپيوترمان را روي يكي از قفسه‌ها يا فضاي محدود ميز تلويزيون قرار دهيم، به چيزي حتي فشرده‌تر از  Mini-ITX نياز خواهيم داشت.

اينتل در سال ۲۰۱۲، اولين نسل از ميني‌كامپيوترهاي خود را با نام NUC معرفي كرد كه درواقع، نه‌فقط مادربرد، بلكه كامپيوتري با ابعاد تقريبي ۱۰ در ۱۰ در ۵ سانتي‌متر (طول و عرض و ارتفاع) بود. در ميني‌كامپيوترها، پردازنده به‌صورت پيش‌فرض به مادربرد لحيم شده است و امكان نصب كارت گرافيك مستقل هم روي مادربرد ممكن نيست؛ بنابراين، بايد به گرافيك مجتمع بسنده كرد. در نسل‌هاي اخير (آخرين نسل در حال حاضر نسل هشتم است)، مي‌توان تا سقف ۳۲ گيگابايت حافظه RAM به‌همراه پردازنده‌هاي سري هشتم Corei7 سري U و گرافيك مجتمع AMD 540X 2GB GDDR5 يا Intel HD Graphics 500 را دراختيار داشت؛ بنابراين، NUC علاوه‌بر اينكه كامپيوتري بسيار ايده‌آل به‌عنوان سينماي خانگي و سرگرمي است، مي‌تواند براي بازي‌هاي عادي و الكترونيك نيز استفاده شود. 

پرايم اتوپيا مادربردي دوطرفه است با ماژول‌هاي تنظيم‌كننده‌ي ولتاژ (VRMs) در پشت آن به‌منظور بهتر خنك‌شدن و افزايش كارايي كلي سيستم. حتي كارت گرافيك نيز در سمت پشت و در محفظه‌اي اختصاصي و هم‌راستا با مادربرد قرار گرفته است كه باعث خنك‌ترماندن و ثبات بيشتر آن مي‌شود. ايسوس بخش I/O را نيز ماژولار كرده است كه اجازه مي‌دهد براساس نياز، پورت و اتصالات را كم و زياد كرد؛ مثل اضافه‌كردن پورت شبكه‌ي اضافي با تعداد زيادي پورت USB و حذف پورت‌هاي ميكروفون و صدا. ازآنجاكه كارت گرافيك در پشت مادربرد قرار گرفته است، علاوه‌بر آزادكردن فضاي بسيار، برخي از نگراني‌هاي گرمايشي را نيز كاهش مي‌دهد. پرايم اتوپيا چهار اسلات M.2 براي قطعاتي همچون SSD نيز دارد.

هرچند نمونه‌هايي همچون پرايم اتوپيا و مك پرو اپل بسيار فوق‌العاده هستند، به‌انديشه متخصصين نمي‌رسد به اين زودي‌ها از فرمت ATX و استانداردهاي مربوط به آن جدا شويم؛ زيرا براي چندين دهه به‌خوبي نيازهاي علاقه‌مندان حرفه‌اي كامپيوترهاي شخصي را برطرف كرده و همگان به آن و راه‌هاي ساخت، نگه‌داري، خنك‌سازي آن كاملا خو گرفته‌اند. هر سه مادربرد اشاره‌شده در اين مقاله بنابر نوع نياز، تجربه، آينده‌نگري و ابعاد مدانديشه متخصصينتان، به‌خوبي اين امكان را دراختيارتان مي‌گذارند تا از پس هر كاري بربياييد.