آشنايي با انواع سوكت‌هاي پردازنده
پردازنده‌هاي استفاده‌شده در رايانه‌ها روي جايگاه‌هاي خاصي نصب مي‌شوند كه سوكت نام دارد و از آن به‌عنوان خانه‌ي پردازنده ياد مي‌شود. معمولا در زمان صحبت كردن راجع به رايانه‌ها، اشاره‌اي به سوكت نمي‌شود؛ چرا كه اين بخش از رايانه تأثيري بر عملكرد دستگاه ندارد. وظيفه‌ي سوكت، ارائه‌ي جايگاهي استاندارد براي نصب شدن نسل خاصي از پردازنده‌ها است.
اما دليل اهميت سوكت‌ها چيست؟ پاسخ اين است كه براي به‌روزرساني پردازنده خود، بايد بدانيد كه اين پردازنده براي چه نوع سوكتي طراحي شده است. نوع سوكت موجود روي مادربرد شما تعيين مي‌كند كه از چه نوع پردازنده‌اي مي‌توانيد استفاده كنيد. برهمين اساس، مي‌توانيد تصميم بگيريد كه به‌روزرساني پردازنده بيشتر به‌نفع شما است يا اينكه بايد كل سيستم را به‌روزرساني كنيد.
سوكت پردازنده چيست؟
سوكت پردازنده‌اي كه روي مادربرد رايانه‌ي شما قرار دارد، نقشي شبيه به پريز برق بازي مي‌كند. با اتصال وسائل برقي به پريز، آن‌ها را به شبكه‌ي سراسري برق متصل مي‌كنيم. سوكت‌ها نيز راهي براي اتصال پردازنده به ديگر اجزاء رايانه فراهم مي‌كنند. سوكت‌ها ضمن رساندن نيروي برق به پردازنده، ارتباط آن‌ها با ديگر اجزاي سخت‌افزاري را ميسر مي‌كنند.
در رايانه‌هاي مدرن، سوكت‌ها روي مادربرد قرار دارند؛ هر چند كه در گذشته، از اسلات‌هايي شبيه به اسلات‌هاي ويژه‌ي نصب كارت‌هاي PCI نيز براي اتصال پردازنده استفاده مي‌شد. امروزه، تمامي سوكت‌ها به‌صورت تخت روي مادربرد قرار دارند و از يك زبانه براي محكم قرار دادن پردازنده روي آن‌ها استفاده مي‌شود.
نمونه‌اي از پردازنده‌ي نصب‌شده روي يك اسلات
پيشينه‌ي اين قطعات به چندين دهه پيش مي‌رسد. اولين پردازنده‌ي معروف اينتل، كه اينتل ۳۸۶ نام داشت، از سوكتي با ۱۳۲ پين استفاده مي‌كرد كه از نوع PGA بود (در ادامه با سوكت‌هاي PGA آشنا مي‌شويم). پردازنده‌هاي سري پنتيوم (Pentium) اينتل نيز از سوكت ۴ و در مدل‌هاي بعدي، از سوكت ۵ استفاده مي‌كردند.
البته تمام سوكت‌ها به يك شكل نيستند و تفاوت‌هايي ميان سوكت‌هاي توسعه‌داده‌شده توسط اينتل و AMD وجود دارد. اين تفاوت‌ها به ساختار، محل قرارگيري و تعداد پين‌ها مربوط مي‌شوند.
دليل وجود گونه‌هاي مختلف سوكت چيست؟
هرچند كه در ابتدا سوكت‌ها را با پريزهاي برق مقايسه كرديم؛ اما بايد به ياد داشته باشيم كه برخلاف پريزهاي برق، طراحي سوكت‌هاي پردازنده به‌طور مداوم دستخوش تغيير مي‌شود. يكي از دلائل اين تغييرات، تغيير در معماري پردازنده‌ها است. معمولا هرچند سال يك‌بار، شركت‌ها نسل‌هاي جديدي از معماري پردازنده‌ها را معرفي مي‌كنند و اين معماري‌ها هم از انديشه متخصصين شكل، اندازه و سازگاري با مادربردها، با يكديگر تفاوت دارند.
علاوه‌براين، دو توليد‌كننده‌ي بزرگ پردازنده‌هاي خانواده‌ي x86، اينتل و AMD، از معماري‌هاي متفاوتي براي پردازنده‌ها استفاده مي‌كنند كه با يكديگر سازگار نيستند.
البته اين مسئله هميشه صحت نداشته است. براي مثال، در دهه‌ي ۹۰، اگر يكي از مادربردهاي رده‌بالاي مجهز به سوكت ۷ را در اختيار داشتيد، مي‌توانستيد از ميان گزينه‌هايي مانند پردازنده‌هاي خانواده‌ي Pentium اينتل، پردازنده‌هاي K6، K6-2 يا K6-3 محصول AMD، پردازنده‌ي 6x86 محصول Cyrix (سايريكس)، پردازنده‌ي IDT Winchip يا پردازنده‌ي mP6 محصول Rise Technology يكي را انتخاب كنيد. البته امروزه مادربردهايي با امكان نصب دو پردازنده وجود دارند؛ اما در اين مادربردها هم نمي‌توانيد به‌طور هم‌زمان از پردازنده‌هاي اينتل و AMD استفاده كنيد.
انواع مختلف سوكت‌هاي پردازنده
طي ساليان متمادي، شاهد معرفي انواع مختلفي از سوكت‌هاي پردازنده بوده‌ايم؛ اما در حال حاضر، بيشتر از سوكت‌هاي LGA، PGA و BGA استفاده مي‌شود.
LGA و PGA
LGA و PGA دو آرايش رايج سوكت‌ها هستند كه مي‌توان آن‌ها را نقطه‌ي مقابل يكديگر دانست. در سوكت‌هاي LGA سطح سوكت داراي مجموعه‌اي از پين‌ها است. قسمت زيرين پردازنده نيز داراي حفره‌هايي است و هنگام قرار دادن پردازنده روي سوكت، پين‌هاي سوكت درون حفره‌هاي پردازنده قرار مي‌گيرند.
نمونه‌اي از يك سوكت LGA
برعكس، در سوكت‌هاي PGA، سطح سوكت داراي تعداد مشخصي حفره است و پين‌ها هم در قسمت زيرين پردازنده قرار دارند. در عصر رايانه‌هاي مدرن، اينتل از سوكت‌هاي LGA استفاده مي‌كند و در مقابل، پردازنده‌هاي ساخت AMD هم با سوكت‌هاي PGA سازگار هستند.
نمونه‌اي از يك سوكت PGA
البته استثنائاتي هم وجود دارد. براي مثال، پردازنده‌هاي تردريپر AMD از سوكت TR4 همراهي مي‌كنند كه نوعي سوكت LGA است. در حقيقت، TR4 دومين سوكت AMD است كه از آرايش LGA استفاده مي‌كند. در مقابل، اينتل نيز در پردازنده‌هاي پيشين خود همچون Pentium، Pentium 2 و Pentium 3 از سوكت‌هاي PGA استفاده مي‌كرد.
سوكت‌هاي BGA
دركنار سوكت‌هاي LGA و PGA، نوع ديگري از سوكت نيز وجود دارد كه BGA ناميده مي‌شود. در اين سوكت‌ها، پردازنده در زمان توليد به‌طور دائمي به مادربرد متصل مي‌شود و به‌همين‌دليل، امكان به‌روزرساني پردازنده وجود نخواهد داشت. استفاده از سوكت‌هاي BGA موجب كاهش هزينه مي‌شود؛ اما نمي‌توان پردازنده‌هايي كه از سوكت BGA استفاده مي‌كنند را با پردازنده‌هايي مقايسه كرد كه از سوكت‌هاي LGA و PGA استفاده مي‌كنند.
همچنين، از انديشه متخصصين متخصص نمي‌توان BGA را نوعي سوكت قلمداد كرد؛ چرا كه اين سوكت‌ها پردازنده را به يك قطعه‌ي دائمي مادربرد تبديل مي‌كنند. اما از آنجا كه سوكت‌هاي BGA هم به‌نحوي موجب ارتباط پردازنده و مادربرد مي‌شوند، لازم بود تا در اين مطلب از آن‌ها ياد شود.
در سال‌هاي پيش، شايعه‌اي مبني بر خداحافظي اينتل با سوكت‌هاي LGA پس از عرضه‌ي پردازنده‌هاي نسل چهارمي Haswell منتشر‌شده بود. اما اين مسئله به حقيقت تبديل نشد و امروزه نيز شاهد عرضه‌ي پردازنده‌هاي اينتل براي سوكت LGA هستيم.
بااين‌حال، با گسترش استفاده از سيستم-روي-چيپ يا همان SoC-ها، اينتل استفاده از سوكت‌هاي BGA را گسترش داده است. به‌طور مشابه، ARM، برودكام، كوالكام، انويديا و ديگر توليدكنندگان سيستم-روي-چيپ نيز شديدا به سوكت‌هاي BGA وابسته هستند.
دليل اهميت نوع سوكت‌ها چيست؟
آيا هر پردازنده‌اي كه از نوعي سوكت (LGA يا PGA) استفاده مي‌كند، مي‌تواند با مادربردهاي داراي همان نوع سوكت سازگاري داشته باشد؟ پاسخ اين سؤال منفي است. همان‌گونه كه پيش از اين گفته‌شد، LGA و PGA دو نوع آرايش متفاوت سوكت‌ها هستند و گونه‌هاي مختلفي از اين دو نوع آرايش وجود دارد.
اينتل براي نام‌گذاري سوكت‌هايش از تعداد پين‌هاي موجود روي سوكت استفاده مي‌كند. براي مثال، سوكت‌هاي LGA1155 داراي ۱٫۱۵۵ پين هستند. هر پردازنده‌اي كه براي اين نوع سوكت ساخته شود، تنها‌وتنها با همين نوع سوكت سازگاري دارد. گاهي اوقات تعداد پين‌ها بسيار به‌هم نزديك هستند، براي مثال LGA1155 و LGA1156؛ در اين حالت نيز همچنان پردازنده‌هاي طراحي‌شده براي يكي از اين دو گونه سوكت، با سوكتِ ديگر سازگاري ندارند. از طرفي، اينتل به‌طور معمول از يك نوع سوكت براي چندين نسل پردازنده‌هايش استفاده مي‌كند.
روش استفاده‌شده توسط AMD اندكي متفاوت است و اين شركت براي نام‌گذاري سوكت‌ها از تعداد پين‌ها استفاده نمي‌كند. براي مثال، مي‌توان به سوكت‌هاي AM3 يا FM1 اشاره كرد. در رابطه با سوكت‌هاي AMD نيز مسئله‌ي سازگاري سوكت و پردازنده امري حياتي است. البته اين شركت گاهي ضمن حفظ سازگاري، دست به ارتقاء سوكت‌هاي خود مي‌زند كه در اين حالت از علامت «+» استفاده مي‌شود. سوكت‌هاي +AM2 و +AM3 نمونه‌هايي از اين سوكت‌هاي ارتقاء‌يافته هستند.
آيا شاهد ناپديد شدن سوكت‌ها خواهيم بود؟
در توسعه‌ي رايانه‌هاي آتي نيز سوكت‌ها يكي از ويژگي‌هاي اصلي طراحي خواهند بود. در رايانه‌هاي شخصي، اجزائي مانند پردازنده‌ها قابل تغيير و به‌روزرساني هستند. به همين دليل، متخصصان خانگي و تجاري مي‌توانند اجزاء دلخواه خود را براي ساخت يك سيستم انتخاب كنند و مي‌دانند كه در آينده امكان ارتقاء سيستم وجود خواهد داشت.
البته با گسترش دستگاه‌هاي همراه شاهد تغييري نسبي در اين الگو هستيم. هرچند قرار نيست به اين زودي‌ها با رايانه‌هاي روميزي خداحافظي كنيم؛ اما با گرايش جهان به سمت دستگاه‌هاي متصل و قابل‌حمل، رايانه‌ها نيز دستخوش تغييراتي مي‌شوند تا با اين رويه‌ها تطبيق پيدا كنند. در اين رهگذر، حذف سوكت‌ها نيز ممكن است بخشي از اين تغييرات باشد. درحالي‌كه توليدكنندگان به‌دنبال كاهش هزينه‌هاي توليد و به حداقل رساندن ابعاد دستگاه‌ها هستند، سوكت‌ها موجب گران‌تر و حجيم‌تر شدن دستگاه‌ها مي‌شوند.
پيش‌بيني حذف سوكت‌ها در آينده‌ي نزديك چندان واقع‌گرايانه به‌انديشه متخصصين نمي‌رسد. مي‌بينيم كه امروزه اينتل و AMD به‌دنبال فراينده‌هاي توليد پردازنده‌هاي كوچك‌تر و سريع‌تر هستند و دركنار اين مسئله گونه‌هاي جديدي از سوكت‌ها را توسعه مي‌دهند و حتي برخي سوكت‌هاي پيشين را هم به‌روزرساني مي‌كنند.
اين مسئله امري كاملا منطقي است. اگرچه دستگاه‌هاي امروزي بيش از گذشته قابل‌حمل هستند؛ اما علاقه‌مندان دوآتشه‌ي رايانه‌هاي شخصي و متخصصان فناوري اطلاعات همواره به‌دنبال مادربردهاي مجهز به سوكت هستند. چرا كه اين مادربردها به متخصصان اجازه مي‌دهند تا به‌جاي تعويض كل اجزاي سيستم يا سرور، تنها يك قطعه را به‌روزرساني كنند.
هم انديشي ها