اوركلاك سي پي يو چيست؛ صفر تا ۱۰۰ اوركلاك CPU

اووركلاك‌كردن پردازنده كاري نيست كه فقط مختص كساني باشد كه از سيستم خود استفاده‌هاي سنگين مانند گيمينگ مي‌كنند؛ بلكه براي متخصصان عادي نيز گاهي اوركلاك، يعني به‌تأخير‌انداختن ارتقاي سيستم و صرفه‌جويي در هزينه‌.

در اين مطلب خواهيد آموخت كه چطور با طي چند گام ساده بدون صرف هزينه‌ ۱۰ درصد يا بيشتر به قدرت پردازش دستگاهتان اضافه كنيد.

اين مقاله با تغييرات جزئي در تاريخ ۴ دي ۱۴۰۱ به‌روز شد.

اوركلاك (Overclock) در لغت به‌معني افزايش سرعت كلاكِ يكي از اجزاي سخت‌افزار است. سازنده‌ي تراشه فركانس مشخصي را براي كاركرد آن در انديشه متخصصين مي‌گيرد و وقتي آن را اوركلاك مي‌كنيم، درواقع مي‌خواهيم سرعت كلاك بيشتري از آنچه سازنده در انديشه متخصصين گرفته است، دريافت كنيم.

سرعت كلاك كه با هرتز اندازه‌گيري مي‌شود، تعداد چرخه‌هايي است كه CPU شما مي‌تواند در يك ثانيه انجام دهد. بنابر اين تعريف، پردازنده‌اي ۴ گيگاهرتزي مي‌تواند ۴ ميليارد چرخه كلاك‌ در ثانيه انجام دهد. اوركلاك يا O.C بدين‌معني است كه سرعت كلاك پردازنده را از حد مجاز و تعريف‌شده خود افزايش دهيم.

با افزايش سرعت كلاك، تعداد اعمال انجام‌شده در ثانيه افزايش مي‌يابد و عملكرد سيستم بهتر مي‌شود؛ اما گرماي بيشتري نيز توليد مي‌شود و حرارت قطعه افزايش مي‌يابد. به‌همين‌دليل، براي جلوگيري از آسيب به سخت‌افزار بايد به‌دقت دماي آن را مطالعه و در‌صورت نياز از تجهيزات خنك‌كننده‌ي بهتري استفاده كرد.

فقط اجزاي سخت‌افزاري كه كلاك داخلي براي همگام‌سازي سرعت دارند، مي‌توانند اوركلاك شوند. اوركلاك‌كردن معمولاً براي پردازنده‌ي اصلي (CPU) و پردازنده‌ي گرافيكي (GPU) و اجزاي ديگري مثل حافظه‌ي رم صورت مي‌گيرد. در اين مقاله، به‌طور‌خاص درباره‌ي روش اوركلاك‌كردن CPU صحبت خواهيم كرد.

نكات مهمي وجود دارد كه در همين ابتداي كار لازم است مدانديشه متخصصين قرار دهيد. همه‌ي پردازنده‌ها به‌راحتي اووركلاك نمي‌شوند. اگر از پردازنده‌هاي AMD استفاده مي‌كنيد، كار راحت‌تر است؛ اما مثلاٌ اينتل جزو شركت‌هايي است كه به‌ندرت اجازه‌ي اووركلاك را به متخصصان مي‌دهد. با‌اين‌حال، پردازنده‌هايي از اين شركت كه پسوند X يا K دارند مانند Intel Core i5-7600K قابليت اوركلاك‌شدن را دارند.

اوركلاك پايدار اوركلاكي است كه بين سرعت و گرما تعادل برقرار كند. هرچه پردازنده‌ي خود را به اجراي سريع‌تر وادار كنيد، جديد‌تر مي‌شود. اگر سيستم شما بيش‌از‌حد جديد شود، قبل از اينكه آسيبي ببيند، به‌صورت خودكار خاموش خواهد شد. براي اينكه سيستم بعد از اوركلاك عملكرد پايداري داشته باشد، بايد آن را خنك نگه داريد.

خنك‌كننده‌هاي ارزان‌ارزشي كه همراه اكثر سي‌پي‌يوها عرضه مي‌شوند، شايد به كار شما نيايند. سعي كنيد فن قوي‌تري مانند Nocuta تهيه يا از خنك‌كننده‌هاي مايع استفاده كنيد كه عملكردي مانند رادياتور​ ماشين دارند.

در اين يادگيري، از نرم‌افزار بايوس UEFI استفاده مي‌شود كه امكان اعمال تنظيمات سخت‌افزاري را فراهم مي‌كند؛ اما برخي توليدكنندگان مادربورد برنامه‌هاي كارآمدي را براي اووركلاك ايمن پردازنده به متخصصان ارائه مي‌كنند.

در‌صورتي‌كه فكر مي‌كنيد كار با اين نرم‌افزارها سخت است، مي‌توانيد از برنامه‌هايي نظير Dual Intelligent processors 5 شركت نكسوس يا برنامه‌ي EasyTune شركت گيگابايت يا Extreme Tuning شركت اينتل استفاده كنيد. مادربوردها‌ي MSI حتي يك دكمه‌ي فيزيكي مجزا به نام OC Genie دارند كه با فشار آن مي‌توانيد سرعت عملكرد كامپيوتر را افزايش دهيد.

در اين مطلب، از مادربورد Maximus VIII Hero Alpha و پردازنده‌ي اينتل Core i7-6700K استفاده شده است. مسلماً موارد مطرح‌شده را بايد بسته به سخت‌افزار خود تغيير دهيد؛ اما اصول كلي پابرجا و براي همه‌ي دستگاه‌ها و پردازنده‌ها يكسان هستند.

همان‌طور‌كه در تصوير مي‌بينيد، پردازنده‌ي ما حداقل فركانس پردازشي ۴ گيگاهرتز دارد. همچنين، از گزينه‌ي Max Turbo براي افزايش سرعت تا ۴.۲ گيگاهرتز در‌صورت لاخبار تخصصي برخوردار است. اين پردازنده وقتي سيستم در حالت استفاده‌ي عادي باشد، ۲۵ درجه دما دارد و ۱.۲۶۴ ولتاژي است كه در حالت عادي دريافت مي‌كند.

دكمه‌ي F7 را بزنيد تا به تتظيمات پيشرفته برويد. در سمت راست صفحه، دو تنظيم اضافه وجود دارد كه اولي BCLK و مخفف فركانس پردازشي پايه است و در‌حال‌حاضر، روي ۱۰۰ مگاهرتز قرار دارد. زير آن تنظيمات Ratio قرار دارد كه به آن «ضريب» نيز مي‌گويند. سرعت پردازنده‌ي شما حاصل ضرب ساده‌ي فركانس پردازشي پايه در ضريب يا Ratio است. در اين مثال، ۱۰۰ مگاهرتز ضربدر ۴۰ برابر است با ۴۰۰۰ مگاهرتز، يعني ۴ گيگاهرتز.

براي اوركلاك سي‌پي‌يو بايد يكي از دو مقدار مربوط به سي‌پي‌يو، يعني فركانس پايه يا ضريب را تغيير دهيم. اگر ضريب را به ۴۲ تغيير دهيم، حاصل ضرب آن در فركانس پايه كه در‌حال‌حاضر ۱۰۰ مگاهرتز است، فركانس پردازشي ۴.۲ گيگاهرتز را به ما خواهد داد.

سوييچ به تنظيمات دستي

مادربوردهاي پيشرفته ممكن است به تنظيمات خودكار براي اوركلاك آسان مجهز باشند.

در منو Asus Extreme Tuner، گزينه‌ي Ai Overclock Tuner را از حالت Auto روي Manual قرار مي‌دهيم. اين كار اجازه‌ي دسترسي تغيير فركانس پايه را به ما خواهد داد.

حالا مي‌توانيد مقدار مدانديشه متخصصين خود را در فيلد BCLK وارد كنيد؛ اما فعلاً دست نگه داريد. در زير اين قسمت، گزينه‌ي CPU Core Ratio را مشاهده مي‌كنيد كه امكان تنظيم ضريب را به ما مي‌دهد.

بعضي مادربوردها علاوه‌بر تنظيمات كلي، امكان اِعمال تنظيمات روي هسته‌ها به‌صورت انفرادي را نيز دارند؛ چرا‌كه اوركلاك بي‌مهابا اگر به‌طوركلي انجام گيرد، مي‌تواند سيستم شما را ناپايدار كند. باوجوداين، اگر هسته‌ها را به‌تدريج و به‌صورت انفرادي اوركلاك كنيد، به تعادل بهتري دست خواهيد يافت.

با تغيير تنظيمات CPU Core Ratio از حالت Auto به هر حالت ديگر، قسمت مربوط به تغيير ضريب ويرايش‌شدني مي‌شود. گزينه‌ي Sync All Cores امكان اِعمال تنظيمات جمعي هسته‌ها و گزينه‌ي Set Per Core امكان اِعمال تنظيمات تكي هسته‌ها را فراهم مي‌كند.

در اين يادگيري، تنظيمات كلي را اِعمال مي‌كنيم؛ اما شما مي‌توانيد هر‌كدام از هسته‌ها را روي فركانس مطلوب خودتان تنظيم كنيد. پيش از اينكه تغييري در فركانس پردازشي پايه يا ضريب اِعمال كنيم، عامل ديگري به نام ولتاژ نيز وجود دارد كه بايد مدانديشه متخصصين قرار دهيم. ولتاژي كه به پردازنده‌ي شما مي‌رسد، مدام در حال تغيير است.

سرعت‌هاي بيشتر ولتاژ بيشتري را براي عملكرد پايدار طلب مي‌كنند. مادربورد دستگاه شما بدون اينكه متوجه شويد، اين مسئله را مديريت مي‌كند؛ اما شما مي‌توانيد سطح ولتاژ دريافتي سي‌پي‌يو را نيز بر‌اساس اوركلاكي كه انجام مي‌دهيد، دست‌كاري و تنظيم كنيد.

به پايين صفحه برويد و روي CPU Core/Cache Voltage كليك كنيد. فهرستي روبه‌روي شما قرار خواهد گرفت كه سه نوع تنظيم جايگزين را ارائه مي‌كند. Manual Mode يك مقدار ولتاژ ايستا را براي همه‌ي حالت‌هاي پردازش در انديشه متخصصين مي‌گيرد. در اين حالت، پردازنده چه در حالت مصرف عادي باشد، چه در حالت مصرف سنگين، ولتاژ ثابتي را دريافت خواهد كرد. اگر مصرف برق را در انديشه متخصصين بگيريد، اين حالت اصلاً به‌صرفه نيست؛ اما بيشترين كنترل را به شما مي‌دهد.

در حالت Offset Mode، مي‌توانيد مقدار ولتاژ را زياد كنيد يا اگر قصد آندركلاك داريد، ولتاژ را كم كنيد. در اين قسمت، هر مقداري كه وارد كنيد، به مقدار اوليه اضافه خواهد شد. براي مثال، اگر مقدار ۰.۱ را وارد كنيد، در حالتي كه پردازنده قبلاً ۱.۲۵ ولتاژ دريافت مي‌كرد، ۱.۳۵ ولتاژ دريافت خواهد كرد.

در حالت Adaptive Mode يا انطباقي، سي‌پي‌يو فقط در‌صورتي‌كه در حالت توربو قرار گيرد، ولتاژ بيشتر را دريافت خواهد كرد. توجه كنيد كه در برخي مادربوردها در حالت Adaptive نيز، مي‌توانيد يك مقدار Offset را تنظيم كنيد كه در اين صورت، بدون فعال‌كردن حالت توربو نيز پردازنده ولتاژ بيشتري دريافت مي‌كند.

اگر اولين‌بار است كه اوركلاك مي‌كنيد و در اين زمينه تجربه چنداني نداريد، بهتر است اجازه دهيد مادربورد به‌صورت خودكار ولتاژ را مديريت كند؛ حداقل تا زماني كه حرفه‌اي‌تر شويد. چنانچه هرگونه ناپايداري را تجربه كرديد، مقادير واردشده در حالت‌هاي Adaptive و Offset را افزايش دهيد تا پردازنده‌ را با ولتاژ بيشتري تغذيه كنيد.

فراموش نكنيد كه گرفتن بنچمارك از سيستم در حالت Manual فشار زيادي به پردازنده مي‌آورد و ممكن است باعث آسيب آن شود. حتماً به راهنمايي‌هاي موجود در صفحه‌ي مربوط به تنظيمات بايوس مادربورد خود دقت كنيد. در تصوير بالا، راهنمايي‌هايي در پايين صفحه درباره‌ي تنظيمات كمينه و بيشينه‌ي ولتاژ را شاهد هستيد.

بنچمارك بگيريد، سپس اوركلاك كنيد

حالا كه درباره‌ي اصول اوركلاك مباحثه كرديم، احتمالاً مي‌خواهيد بدانيد كه چه تنظيماتي براي كامپيوتر شما مناسب است. ازآن‌جاكه هر پردازنده ويژگي‌هاي يكتايي دارد، هيچ تنظيمات اوركلاك استانداردي وجود ندارد كه به‌صورت تضميني روي تمامي كامپيوترها جواب دهد. پس، زمان آن فرا رسيده است كه دست به كار شويد و آزمون‌و‌خطا را شروع كنيد.

در حالتي كه هنوز اوركلاك نكرده‌ايد، از سيستم خود بنچمارك بگيريد تا از ولتاژ پايه و حرارت و سرعت هسته‌ها مطلع شويد. سپس، فركانس پايه يا ضريب را كمي افزايش دهيد تا به افزايش سرعتي در حد ۰.۲ گيگاهرتز دست يابيد. كامپيوتر را ريستارت كنيد و مجدداً بنچمارك بگيريد تا ببينيد آيا عملكرد پايدار است يا خير‌. اگر پايدار بود، بازگرديد و فركانس را بيشتر و دوباره آزمايش كنيد. اگر پايدار نبود، يا فركانس را كمي كاهش يا ولتاژ را افزايش دهيد و مجدداً امتحان كنيد.

ما از گيك‌بنچ ۴ استفاده مي‌كنيم. دركنار گيك‌بنچ، براي مطالعه سرعت‌ها و ولتاژها از برنامه‌ي CPU-Z استفاده مي‌كنيم. براي كنترل ميزان دما نيز از برنامه‌ي CAM متعلق به شركت NZXT استفاده مي‌كنيم. شما مي‌توانيد از برنامه‌ي SpeedFan يا هر برنامه‌اي كه با مادربوردتان ارائه شده، استفاده كنيد.

در زير تصويري از اطلاعات برنامه‌ي CPU-Z قبل از اِعمال اوركلاك را مشاهده مي‌كنيد. نمودارها در عكس ثابت هستند؛ اما در‌واقع مدام بسته به بار پردازشي وارده تغيير مي‌كنند. به بخش‌هاي Core Voltage و Clocks توجه كنيد. در قسمت Clocks، سرعت كلي پردازنده‌ي سيستم شما به‌همراه ضريب به‌نمايش در‌آمده است. در‌خصوص حرارت، دستگاه ما در حالت مصرف عادي ۳۲ درجه‌ي سانتي‌گراد دما را نشان مي‌دهد.

گيك‌بنچ ۴ يا هر برنامه‌اي كه انتخاب كرده‌ايد، باز و بنچمارك سي‌پي‌يو را اجرا كنيد. براي كسب نتايج دقيق‌تر، هنگام گرفتن بنچمارك با سيستم كار نكنيد؛ ولي برنامه‌ي CPU-Z و كنترل دما را براي مطالعه تغييرات سرعت‌ و ولتاژ و حرارت زير انديشه متخصصين بگيريد. وقتي بنچمارك تكميل شد، نتايج را در مرورگر اينترنت مي‌توانيد مشاهده كنيد.

گيك‌بنچ براي عملكرد تك‌هسته‌اي و چندهسته‌اي امتيازهاي جداگانه در انديشه متخصصين مي‌گيرد كه براي انجام تنظيمات بعدي بايد مد‌انديشه متخصصين قرار دهيد. دماي سيستم ما حين گرفتن بنچمارك تا ۵۴ درجه افزايش پيدا كرد.

سيستم را مجدد راه‌اندازي كنيد و به UEFI BIOS برويد. از‌آن‌جاكه پردازنده‌ي ما در حالت توربو از‌پسِ سرعت ۴.۲ كيگاهرتزي بر‌مي‌آيد، ضريب ۴۴ را وارد مي‌كنيم تا سرعت پردازنده به ۴.۴ گيگاهرتز افزايش يابد. در اين مرحله، به ولتاژ دست نمي‌زنيم؛ اما چنانچه ناپايداري پديدار شد، مي‌توانيم سراغ ولتاژ نيز برويم.

سيستم را ريبوت كنيد و مجدداً سرعت هسته‌ها و ولتاژ را مطالعه كنيد. همان‌طور‌كه مي‌بينيد، با اِعمال تنظيمات جديد، سرعت پردازنده‌ي ما به ۴.۴ گيگاهرتز و ولتاژ به ۱.۴۴ ولت افزايش پيدا كرده است.

براي انجام اوركلاك ايمن، دماي سي‌پي‌يو نبايد بيش از ۷۰ درجه برود. افزايش دما به ۸۰ درجه و بيشتر باعث مي‌شود سخت‌افزار شما در‌معرض خطر قرار گيرد؛ اما صرفاً براي كنجكاوي، ما روند بالا را ادامه داديم و هر بار ۰.۱ گيگاهرتز ديگر به سرعت اضافه كرديم.

تست بنچمارك را تكرار كنيد تا ببينيد سي‌پي‌يو با تنظيمات جديد زير فشار چه عملكردي را از خود نشان مي‌دهد. اين بار مشاهده مي‌كنيد كه دماي پردازنده‌ي ما تا ۷۱ درجه‌ي سانتي‌گراد افزايش يافت. در‌نتيجه، سروصداي بيشتري از فن‌ها و خنك‌كننده‌ها بلند شد؛ اما عملكرد سيستم پايدار باقي ماند.

عملكرد سريع‌تر، عملكرد بهتر نيست

ما موفق شديم بدون اينكه عملكرد كامپيوتر ناپايدار شود، تا ۴.۸ گيگاهرتز اوركلاك را ادامه دهيم. سيستم در سرعت ۴.۹ گيگاهرتز هنگام اجراي ويندوز هنگ كرد. در اين سرعت، بيشترين نقطه‌ي حرارت به ۸۷ درجه‌ي سانتي‌گراد رسيد كه كمي خطرناك است. ممكن است تصميم بگيريم براي ايجاد حاشيه‌ي امنيت كمي سرعت را كاهش دهيم؛ اما به‌هرحال نتايج به‌دست‌آمده ظرفيت پردازنده را به ما نشان داد.

نكته‌ي پاياني اينكه هميشه سرعت بيشتر پردازنده ضامن عملكرد بهتر سيستم نيست. گرماي اضافه‌ي حاصل از اوركلاك بعضي اوقات مي‌تواند باعث كاهش خودكار سرعت پردازنده براي كنترل دما شود و عملكرد سيستم را كاهش دهد. براي اثبات اين ادعا، مي‌توانيد به بنچمارك‌هاي ما نگاه كنيد:

نقطه‌ي مطلوب وجود دارد كه بايد آن را پيدا كنيد؛ نقطه‌اي كه در آن بين سرعت و گرما و عملكرد تعادل برقرار باشد. براي رسيدن به اين نقطه بايد در هر مرحله سرعت را كمي افزايش دهيد و بنچمارك بگيريد و مجدداً كمي افزايش سرعت را اِعمال كنيد.

فراموش نكنيد كه نتايج به‌دليل همان پديده‌ي شانس سيليكوني كه در ابتدا گفتيم، براي سيستم‌هاي مختلف متفاوت خواهد بود. حالا كه اصول كار را ياد گرفته‌ايد، وقت بگذاريد و آن نقطه‌ي مطلوب را براي سيستمتان پيدا كنيد. ۱۰ تا ۱۵ درصد بهبود عملكرد بدون هيچ هزينه‌ي اضافه ماحصل كار خواهد بود.

هم انديشي ها و تجربيات خود را در اين زمينه با اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران به‌اشتراك بگذاريد. مشخصات متخصص كامل و ارزش پردازنده در فروشگاه‌هاي اينترنتي و مقايسه‌ي كامل انواع CPU را در بخش محصولات مشاهده كنيد. در اين بخش، انواع CPU اينتل ازجمله سري‌ Core i3 و Core i5 و Core i7 و پردازنده‌هاي مركزي AMD رايزن (Ryzen) براي مقايسه و خريد در‌دسترس متخصصان است.