بزرگ‌ترين انقراض گونه‌هاي جانوري بعد از انقراض دايناسورها در پيش است
آيا انسان اكوسيستم طبيعي خود را طوري تخريب كرده است كه بزرگ‌ترين انقراض تاريخ بشر بعد از انقراض دايناسورها در ۶۶ ميليون سال پيش را رقم خواهد زد؟ آيا فرصت‌ها براي جلوگيري از چنين رخدادي همگي از دست رفته‌اند؟ دسته‌اي از دانشمندان با مطالعه‌ي هزاران گونه‌ي منقرض شده در مورد آينده‌ي تاريك اكوسيستم‌هاي جانوري هشدار مي‌دهند؛ در حاليكه دسته‌اي ديگر در مورد اين رخداد مردد هستند.
جديدترين مطالعه‌ي انجام شده تصويري هولناك از آينده ارائه مي‌دهد. جمعيت نزديك به ۹ هزار گونه‌ي مهره‌دار شامل پستانداراني چون يوزپلنگ، شير و زرافه در بين سال‌هاي ۱۹۰۰ تا ۲۰۱۵ به طور شديدي كاهش پيدا كرده است. در اين ميان ۲۰۰ گونه در ۱۰۰ سال گذشته به طور كامل منقرض شده‌اند؛ در هر سال ۲ گونه‌ي جانوري از بين رفته‌اند. بر اساس ادعاي اين مطالعه، رخدادهاي صورت گرفته بخشي از مراحل شش‌گانه‌ي انقراض روي كره‌ي زمين به حساب مي‌آيد كه پيامدهاي ويران‌كننده‌اي هم براي حيات بشر در پي دارد.
رودولفو ديرزو، نويسنده‌ي همكار و استاد بيولوژي دانشگاه استنفورد در اين مورد بيان مي‌كند:
روندهاي مشاهده‌شده بخشي از نابودي عظيم در سرتاسر كره‌ي زمين در حال اتفاق افتادن است. حتي اگر گونه‌اي در گوشه‌اي از اين دنيا هنوز در حيات باشد نيز بخشي از اين انقراض خواهد بود.
مطالعه ۲۷ هزار و ۶۰۰ گونه‌ي جانوري مختلف همچون پرنده‌ها، دوزيستان، پستانداران و خزندگان (نزديك به نيمي از مهره‌داران شناخته شده)، نشان مي‌دهد كه ۸ هزار و ۸۵۱ گونه يعني ۳۲ درصد موارد مطالعه شده با كاهش شديد جمعيت و مساحت مورد نياز براي زيست مواجه شده‌اند. در اين بين جمعيت ۱۷۷ پستاندار با كاهش بيشتر از ۴۰ درصدي همراه شده است. ميلياردها حيواني كه روزگاري بر روي كره‌ي زمين زندگي مي‌كردند حالا از بين رفته‌اند. در بخشي از اين مقاله آمده است:
كاهش جمعيت گونه‌هاي جانوري، نابودي گسترده‌ي بزرگ‌ترين تنوع بيولوژيكي در تاريخ كره‌ي زمين به حساب مي‌آيد. ششمين مرحله از انقراض بزرگ در حال رخ دادن است و فرصت براي اقدام موثر از آن بسيار اندك به انديشه متخصصين مي‌رسد؛ شايد يك يا دو دهه فرصت داشته باشيم. تمام نشانه‌ها از يك كشتار وسيع در تنوع بيولوژيكي كره‌ي زمين در دو دهه‌ي آينده حكايت مي‌كنند كه مطمئنا حيات بشر هم تحت تاثير قرار خواهد داد.
به عنوان مثال در سال گذشته‌ي ميلادي تنها ۷ هزار يوزپلنگ زنده در سرتاسر دنيا زندگي مي‌كردند كه اين تعداد تا ۱۵ سال آينده كاهش ۵۳ درصدي را تجربه خواهد كرد. در اين بين پستانداراني نظير اورانگوتان سوماترايي و بورنئويي به دليل كاهش شديد جمعيت زنده سال‌هاست كه جزو گونه‌هاي در معرض انقراض قرار گرفته‌اند.
شير آفريقايي هم شرايطي مشابه را تجربه مي‌كند. جمعيت اين گونه از شير در ۲۰ سال گذشته ۴۰ درصد افت داشته است. به طور خاص شير‌هاي غرب آفريقا را بايد تقريبا منقرض‌شده قلمداد كرد؛ چرا كه تنها ۴۰۰ قلاده از اين حيوان در طبيعت آفريقا يافت مي‌شوند. جنوب اروپا، خاورميانه، شمال غربي هند و بيشتر نواحي آفريقا از جمله مكان‌هاي زيست شير به حساب مي‌آيند. در حال حاضر تنها در نواحي مركزي آفريقا و بعضي پارك‌هاي طبيعي هندوستان مي‌توان به دنبال شير گشت.
فعاليت‌هاي انساني، آلودگي و تغييرات آب‌و هوايي را مي‌توان از جمله عوامل اصلي ايجاد انقراض به شمار آورد. پاول اربيچ، استاد بيولوژي دانشگاه استفورد و نويسنده‌ي همكار اين مقاله توضيح مي‌دهد:
در مورد دلايل اصلي اين انقراض اطلاعات زيادي داريم و با داشتن ادله‌ي زياد مي‌توان با قاطعيت در مورد آن صحبت كرد. ۶۶ ميليون سال پيش وقتي يك سيارك به زمين برخورد كرد و انقراض دايناسورها را پديد آورد راه‌حلي براي اين اشكال وجود نداشت، اما در حال حاضر ما در مورد دلايل انقراض اطلاعات كاملي داريم. آلودگي‌هاي محيط زيستي ناشي از مصرف‌گرايي انسان عصر حاضر مورد توافق بيشتر دانشمندان حساب مي‌شود. محيط زندگي جانور‌ها توسط انسان آلوده شده و اكوسيستم طبيعي با ساخت جاده‌ها و ساختمان‌ها از بين رفته است.
جراردو سبالوس، نويسنده‌ي اصلي مقاله و از دانشگاهي در مكزيك مي‌گويد:
كاهش شديد جمعيت گونه‌هاي مختلف جانوري ناشي از عدم حس مشترك بين انسان و حيوان است. حيوانات از ابتداي خلفت در كنار انسان‌ها زندگي مي‌كردند. اين رخداد پيش‌درآمدي بر حذف گونه‌هاي بيشتر و به خطر افتادن سيستم‌هاي طبيعي است كه در نهايت تمدن بشري را مورد تهديد قرار مي‌دهد.
با وجود ارائه‌ي مستندات علمي در اين مقاله، گروهي از دانشمندان با تصوير سياه و ترسناك ترسيم شده در آن مخالف هستند. دوگ اروين، مسئول موزه‌ي تاريخ طبيعي اسميتسونيان اعتقاد دارد كه قرار دادن كاهش جمعيت گونه‌هاي جانوري در ادامه‌ي ۵ انقراض بزرگ تاريخ زمين رويكردي بدبينانه به علم است. وي بيان مي‌كند:
ناميدن نابودي گونه‌هاي جانوري به عنوان ششمين انقراض بزرگ تاريخ مبناي درست علمي ندارد. تحقيق‌هاي موجود تنها به مقايسه‌ي آمارها پرداخته‌اند؛ به عنوان مثال ما اشكالات زيادي در رابطه فسيل جانور‌هاي دريايي مواجه هستيم كه خود بناي اين مقايسه‌ها را زير سوال مي‌برد. صحبت‌هاي من به معناي تاييد رفتار انسان با محيط زيست خود نيست چرا كه انسان صدمات جبران‌ناپذير زيادي به محيط اطراف خود وارد كرده است. همچنين نبايد منكر آن شد كه بسياري از گونه‌هاي جانوري تا به امروز منقرض شده‌اند يا در آينده‌اي نزديك از بين مي‌روند. به انديشه متخصصين من مسئوليت دانشمندان مطلع كردن افراد از طريق راه‌هاي علمي‌تري جز مقايسه‌ي صرف است.
از طرفي ديگر استوارت پيم، استاد دانشگاه دوك معتقد است كه تحقيق منتشر شده تصويري هولناك از آينده مي‌دهد و مخاطب خود را مي‌ترساند. در حاليكه به اعتقاد اين استاد دانشگاه ما در شروع يك عصر انقراضي هستيم و نمي‌توان آن را به عنوان ششمين انقراض بزرگ تاريخ به حساب آورد. وي در ادامه مي‌گويد:
بله انقراض گونه‌هاي جانوري سرعت بسيار بالايي به خود گرفته‌اند و دليل اصلي آن را مي‌توان در فعاليت‌هاي انساني جست‌و‌جو كرد. با اين حال ترسيم آينده‌اي هولناك از زندگي بشر و نااميد كردن انسان كار مفيدي به انديشه متخصصين نمي‌رسد.
پاول اربيچ نويسنده‌ي مقاله انديشه متخصصيني ديگري دارد:
نقش ما به عنوان دانشمند هشدار دادن به انسان‌هاي ديگر است. در تحقيقات خود به نتايجي دست پيدا كرديم كه علاوه بر ترسي كه بر ما غلبه كرد ما را مجبور به دادن هشدار كرد. اشكال اصلي به سياست‌هاي دولت‌ها و رفتار بازيگران اقتصادي مربوط مي‌شود. ما دولت‌مرداني داريم كه با سياست‌گذاري‌هاي اشتباه تنها به دنبال افزايش مقطعي قدرت خود هستند و كسب‌و‌كارهايي داريم كه فكر مي‌كنند منابع تا ابد در اختيار آن‌ها خواهند بود.
با تمام اين تفاسير به انديشه متخصصين مي‌رسد اگرچه نتايج اين پژوهش نااميد كننده هستند؛ اما واقعيت را نشان مي‌دهند. كيرن ساكلينگ، مدير اجرايي مركز تنوع بيولوژيكي با بيان اينكه پژوهش صورت گرفته انقراض را مرتبط با يك گونه يا يك محدوده‌ي جغرافيايي خاص نمي‌داند، بيان مي‌كند كه ما تا صد سال آينده نزديك ۷۵ درصد از تنوع زيستي را از دست مي‌دهيم. هشدار اين پژوهش به موقع بوده و مي‌تواند به رسيدن به راهكارهاي مناسب براي حل معضل گرمايش زمين كمك كند.
ادعاي ششمين انقراض بزرگ كره‌ي زمين جديد نيست و در پژوهش‌هاي قبلي نيز ردپاي آن را مي‌توان دنبال كرد. دو سال پيش جمعي از پژوهشگران ادعا كردند كه گونه‌هاي جانوري با نرخي عجيب‌تر از دوره‌ي كرتاسه در حال ناپديد شدن هستند. تحقيق سال ۲۰۱۵ اين پژوهشگران نشان مي‌دهد كه مهره‌داران با نرخي بيشتر از ۱۰۰ برابر بيشتر از قرن پيش در حال نابودي هستند.
اما تمام خبرها، خبرهاي بد نيستند و با ترسيم چنين آينده‌ي سياهي مي‌توان همچنان اميدوار ماند. ساكلينگ ادامه مي‌دهد:
هنوز شانس براي نجات تعدادي از گونه‌ها در معرض خطر وجود دارد. زماني كه يك گونه در فهرست در معرض خطر قرار مي‌گيرد رويكرد مسئولين نسبت به آن تغيير مي‌كند و موضعي فعالانه‌تر مي‌گيرند؛ بنابراين اراده براي نجات آن افزايش مي‌يابد. ما پيشرفت‌هاي خوبي داشته‌ايم و اميدواريم حتي روند نابودي گونه‌ها را متوقف كنيم. در اين بين شهروندان هم بايد حضوري فعال در جامعه داشته باشند و نسبت به محيط اطراف خود هوشمندانه عمل كنند. توقف آلودگي محيط زيست يا احترام به طبيعت را بايد از خودمان شروع كنيم.
نتايج اين پژوهش علمي را مي‌توانيد در نشريه‌ي PNAS مطالعه كنيد.
هم انديشي ها