صنعت باتري؛ فرصتي نوظهور براي اقتصاد كشورهاي در‌حال‌توسعه

جهان در شُرُف گذار جهاني در بخش انرژي است؛ گذاري كه بيشترين آثار مثبت آن در اقتصادهاي در‌حال‌توسعه احساس خواهد شد. اين اقتصادها موقعيتي مهم در رشد و سرمايه‌گذاري خواهند داشت. كشورهاي درحال‌توسعه هم‌‌اكنون نيز به بزرگ‌ترين قطب‌هاي تقاضاي انرژي تبديل شده‌اند و ازانديشه متخصصين رشد حتي در‌حال سبقت‌‌گرفتن از كشورهاي عضو سازمان همكاري و توسعه اقتصادي (OECD) هستند. امروزه، كشورهاي درحال‌توسعه سرمايه‌گذاري در بخش انرژي‌هاي تجديدپذير را هدايت مي‌‌كنند. كشورهاي جنوب صحراي آفريقا كه بيشترين جمعيت بدون دسترسي‌‌ به برق يا با دسترسي محدود و ضعيف را در خود جاي داده‌‌اند، احتمالا برخي از تحولات مهم در اين عرصه را شاهد خواهند بود.

آنچه فعلا با قطعيت مي‌توانيم درباره‌ي اين تغييرات حدس بزنيم، اين است كه در روند آتي، باتري‌هاي استفاده‌شده در بخش خودروهاي الكتريكي و نيز ذخيره‌‌سازي انرژي شبكه از نقش مهمي برخوردار خواهند بود. نحوه‌‌ي واكنش دولت‌ها موضوعي بسيار حياتي است؛ ازاين‌‌رو، بانك جهاني نيز با برنامه‌‌اي متمركز و ابتكاري به‌كمك اين حركت آمده است.

پيش‌بيني مي‌شود بازار جهاني ادوات ذخيره‌‌سازي انرژي (به‌‌غير از نيروگاه‌‌هاي تلمبه‌‌‌ ذخيره‌‌اي) بيش از ۶۰۰ ميليارد دلار سرمايه‌ را در ۲۰ سال آينده به ‌ود جذب كند. سرمايه‌‌گذاري انرژي نو بلومبرگ پيش‌‌بيني مي‌‌كند اين بازار در هر دو سمت شبكه و مصرف‌‌كننده (شامل كسب‌‌و‌‌كارها و تأسيسات صنعتي و منازل) تا سال ۲۰۴۰، با رشد نمايي به ظرفيتي معادل ۷ درصد از كل ظرفيت منصوب برسد. اين انقلاب باتري در سراسر جهان در‌حال‌وقوع است و رشد سريع آن به‌دليل كاهش ارزش و نيز مزاياي فراوان آن براي شبكه‌‌ي برق (اعم از كمك به جابه‌جايي پيك تقاضا براي تلفيق با مولدهاي خورشيدي تا بهبود قابليت اطمينان شبكه) است.

انقلاب در انرژي خورشيدي نيز از قبل تأثيرگذار بوده است. بسياري از كشورها در آفريقا، به‌‌سرعت در‌حال‌گسترش سيستم‌هاي متمركز و بزرگ‌‌مقياس تا سيستم‌هاي كوچك‌تر مقياس تجاري و خانگي هستند. اين تصميمات با حمايت اقتصادي كشورها شتاب مي‌گيرند. ارزش سيستم‌‌هاي فتوولتائيك در طول دهه‌‌ي گذشته، تقريبا حدود ۸۰ درصد كاهش يافته است. دراين‌‌ميان، باتري‌ها نيز مي‌توانند با دو مؤلفه‌ي سرعت در اجرا و نصب ماژولار، كمك زيادي به شكوفايي اين عرصه كنند.

به‌عنوان مثال، كشورهاي ساحلي آفريقا، مانند بوركينافاسو و مالي، درحال‌توسعه‌‌ي پارك‌هاي خورشيدي منطقه‌اي هستند كه به‌‌عنوان پروژه‌هايي پايلوت براي كشورهاي ديگر در غرب آفريقا محسوب خواهند شد. تمركز اين پروژه‌‌ها، تنها به متخصصي‌‌‌‌هاي مسكوني محدود نخواهد بود. يكي از اولويت‌‌هاي ديگر، تأمين برق بخش كشاورزي و آبياري و صنايع سبك است. گذار به آينده‌‌اي با انرژي كم‌‌كربن و مطمئن‌تر و هزينه‌هاي عملياتي كمتر و تقويت شبكه‌ها مزاياي متعددي براي اين كشورها دارد كه از توسعه‌‌ي اقتصادي و اجتماعي تا امنيت را دربر خواهد گرفت. وضع مقررات متناسب موضوعي اساسي براي تحقق اين مزايا در كشورهاي درحال‌توسعه است.

سسيتم‌‌هاي ذخيره‌‌سازي به روش‌‌هاي گوناگوني اجراشدني هستند. ذخيره‌‌‌‌سازي انرژي مي‌تواند نقشي مكمل و بعضا جايگزين را در پروژه‌هاي زيرساخت انتقال و ژنراتورهاي ديزلي و نيروگاه‌ها ايفا كند. پيش‌‌ازاين، سيستم ذخيره‌ي تلمبه‌‌اي چندين دهه استفاده مي‌شدند؛ اما باتري‌‌ها در‌حال‌حاضر، در كانون توجه قرار گرفته‌‌اند؛ چراكه اين صنعت اخيرا از مزاياي حاصل از كاهش ارزش و انبوه‌‌سازي برخوردار بوده است. آژانس بين‌المللي انرژي (IEA) در سند چشم‌انداز انرژي جهان ۲۰۱۸، اولين‌بار از سهم باتري‌ها در انعطاف‌پذيري سيستم‌هاي قدرت سخن گفته است. اين آژانس پيش‌بيني مي‌كند تا سال ۲۰۴۰، تعداد باتري‌‌هاي متصل به شبكه با افزايشي ۱۰۰ برابري مواجه شود.

پيش‌ازاين، سيستم‌هاي ذخيره‌‌سازي باتري صرفه‌‌ي اقتصادي خود را در متعادل‌‌كردن عرضه و تقاضا در بازه‌‌ي زماني چندثانيه‌‌اي نشان داده‌‌اند. درنتيجه، با كاهش سطح نوسانات شبكه، ميزان خاموشي‌‌هاي رخ‌‌داده نيز كاهش مي‌يابد و هزينه‌هاي عملياتي كمتر مي‌شود و پايداري سيستم نيز درجهت منافع مشتريان افزايش مي‌يابد. در آفريقاي‌جنوبي، شبكه‌‌ي برق ملي روي توسعه‌‌ي بزرگ‌ترين ظرفيت ذخيره‌سازي باتري در منطقه تمركز كرده كه براي يكپارچه‌‌سازي ظرفيت فعلي و آتي انرژي‌‌هاي تجديدپذير كشور كفايت خواهد كرد. گامبيا و جمهوري آفريقاي‌مركزي نيز درصدد بهره‌‌گيري از باتري‌‌ها براي كمك به تثبيت شبكه‌‌هاي ناپايدار خود هستند.

پاييز گذشته، گروه بانك جهاني يك‌ميليارد دلار را براي برنامه‌‌ي توسعه‌‌ي سرمايه‌‌گذاري در كشورهاي درحال‌توسعه در انديشه متخصصين گرفت. در راستاي اين برنامه، مشاركت بين‌المللي جديدي براي كمك به گسترش استفاده از تجهيزات ذخيره‌‌سازي انرژي و معرفي فناوري‌‌هاي جديد به كشورهاي درحال‌توسعه شكل گرفته است.

باتوجه‌به نياز به توسعه‌‌ي پايدار شيوه‌‌هاي ذخيره‌‌سازي انرژي در كشورهاي درحال‌توسعه و فرصت ويژه‌‌اي كه اين صنعت براي افزايش دسترسي به برق و تلفيق انرژي‌هاي تجديدپذير به‌ارمغان مي‌آورد، مشاركت ذخيره‌سازي انرژي (ESP) قرار است همكاري بين‌المللي خود را در زمينه‌‌هاي تحقيق‌‌وتوسعه‌‌ي فناوري، تلفيق سيستم، سياست‌‌ها و قوانين موردنياز كشورهاي درحال‌توسعه افزايش دهد.

تا‌به‌امروز، سرمايه‌گذاري‌ها در مقياسي كوچك انجام شده كه باتوجه‌به وضعيت اين بازار نوظهور، همچنان مقداري چشمگيري به‌شمار مي‌‌آيد. در سطح جهاني، اين بانك منابع مالي ۱۵ درصد از ظرفيت ذخيره‌سازي باتري‌‌هاي ثابت را تأمين كرده است. اين باتري‌ها بيشتر در پروژه‌‌هاي ميني‌‌گريد و جزيره‌‌اي با هدف افزايش انعطاف‌‌پذيري استفاده خواهند شد. براي مثال، در كشورهاي مالي و بوركينافاسو، اين بانك بزرگ‌ترين پارك خورشيدي منطقه را به‌‌همراه باتري‌‌هاي خورشيدي تأسيس كرده است. اين پروژه‌ها به‌‌صورت هم‌زمان از مزاياي مناقصه‌هاي استاندارد و روش‌‌هاي ريسك‌‌زدايي براي جلب توجه توسعه‌‌دهندگان خصوصي بهره خواهد برد.

در برخي مواقع، سرعت گذار انرژي به كشورهاي درحال‌توسعه وابسته خواهد بود. تاكنون، فناوري باتري‌‌هاي استفاده‌شده در مقياس شبكه اساسا فقط دراختيار كشورهاي عضو سازمان همكاري و توسعه‌ي اقتصادي بود؛ اما با به‌‌اشتراك‌گذاري تجارب و تشريح مزاياي سيستم‌‌هاي ذخيره‌سازي باتري مي‌‌توان اين راهكار جديد را به‌‌عنوان عاملي براي رشد اقتصادي در كشوهاي جهان سوم به‌‌كار گرفت.