مونتاژ بزرگ‌ترين نيروگاه آزمايشي همجوشي هستهاي سرآغاز بهرهبرداري تجاري از اين انرژي خواهد بود؟
چهارده سال پس از دريافت تأييديه‌ي رسمي، دانشمندان سه‌شنبه‌ي هفته‌ي گذشته مونتاژ دستگاه بسيار بزرگي را در جنوب فرانسه آغاز كردند كه قرار است نشان دهد فناوري همجوشي هستهاي مي‌تواند منبع انرژي مطمئن و ايمني روي زمين باشد. اين آزمايش بين‌المللي پيش‌گامانه كه با عنوان آزمايش تجربي گرماهسته‌اي بين‌المللي يا ايتر (ITER) شناخته مي‌شود، در چند ماه گذشته ورود قطعات از سايت‌هاي توليد سرتاسر جهان به كمون سنت‌پائوليس دورانس در فرانسه را شاهد بوده است.
قطعات اكنون با دقت بسيار زياد سوار يكديگر مي‌شوند تا دستگاهي را تكميل كنند كه ايتر آن را «بزرگ‌ترين پازل دنيا» توصيف مي‌كند. هدف اين نيروگاه آزمايشي كه آزمايش‌هاي اوليه‌اش در دسامبر ۲۰۲۵ آغاز خواهد شد، اين است كه نشان دهد انرژي همجوشي هستهاي مي‌تواند در مقياس تجاري به‌طور پايدار و ايمن توليد شود.
همجوشي هستهاي همان انرژي نيروبخش خورشيد و ديگر ستارگان است كه در فرايند توليد آن، هسته‌ي اتم‌ها با يكديگر تركيب مي‌شوند تا هسته‌هاي سنگين‌تر را تشكيل دهند و با اين كار مقادير عظيمي انرژي آزاد مي‌كنند. مسئله‌ي موجود در مسير بهرهبرداري از همجوشي هستهاي ساخت دستگاهي است كه بتواند اين انرژي را مهار كند. انرژي توليدشده بايد در يك مكان در محفظه‌ي رآكتور نگاه داشته شود و ميدان مغناطيسي بي‌اندازه قدرتمندي آن را كنترل كند.
امائونل مكرون، رئيس‌جمهور فرانسه، در رويداد آغاز رسمي مونتاژ نيروگاه، آن را نويدبخش براي آينده دانست. مكرون از مدت‌ها پيش در مبارزه‌ي جهاني با تغيير اقليم ناشي از انتشار گازهاي گلخانه‌اي دراثر سوختن زغال‌سنگ و نفت و گاز طبيعي، مدافع انرژي هستهاي بوده است. وي مي‌گويد: «همجوشي هستهاي به‌عنوان فناوري انرژي پاك، بدون كربن، ايمن و عملا بدون اتلاف را نويد مي‌دهد.» مون جه‌اين، رئيس‌جمهور كره‌جنوبي، نيز ايتر را «بزرگ‌ترين پروژهي علمي بين‌المللي در تاريخ بشر» دانست كه مي‌تواند تا سال ۲۰۵۰ به منبعي براي توليد انرژي ايمن و پاك تبديل شود. ناگفته نماند كره‌جنوبي نيز در مونتاژ نيروگاه آزمايشي مشاركت مي‌كند.
پروژهي ايتر را ۳۵ كشور ازجمله ايالات متحده، روسيه، چين، بريتانيا، سوئيس، هند، ژاپن، كره‌جنوبي و ۲۷ عضو اتحاديه‌ي اروپا در سال ۲۰۰۶ راه‌اندازي كردند. اين كشورها در بيانيه‌اي مي‌نويسند همجوشي با نداشتن امكان وقوع سانحه‌ي مهارنشدني فروگداخت هستهاي در نيروگاه‌هاي سنتي منبعي ايمن از انرژي است. همچنين، مزيت بيشتر همجوشي هستهاي اين است كه سوخت و ليتيوم موردنياز براي كمك به مديريت واكنش در آب دريا يافت مي‌شود و فراواني آن به‌قدري است كه مي‌تواند بشر را تا ميليون‌ها سال تأمين كند. گفتني است مقداري به‌اندازه‌ي آناناس از اين سوخت معادل ۱۰ هزار تن زغال سنگ است.
ايتر، بزرگ‌ترين تأسيسات همجوشي آزمايشي جهان، قصد دارد نزديك به ۵۰۰ مگاوات نيروي حرارتي توليد كند كه معادل تقريبا ۲۰۰ مگاوات انرژي الكتريكي است و اگر به‌طور مداوم فعاليت كند، براي تأمين تقريبا ۲۰۰ هزار خانه كافي است. دستگاه توكاماك رآكتور همجوشي هستهاي درمجموع دربردارنده‌ي حدودا يك‌ميليون قطعه است كه برخي از آن‌ها همانند آهن‌ربا‌هاي ابررساناي فوق‌قدرتمندش هركدام به‌اندازه‌ي ساختماني چهارطبقه طول و ۳۶۰ تُن وزن دارند.
تقريبا ۲،۳۰۰ نفر در سايت مونتاژ مشغول به كار هستند تا ساخت دستگاه را به‌پايان برسانند. برنارد بيگو، مديركل ايتر، مي‌گويد:
ساخت‌وساز قطعه‌به‌قطعه‌ي دستگاه همانند مونتاژ پازلي سه‌بعدي در خط زماني پيچيده‌اي است. هر جنبه از مديريت پروژه شامل مهندسي سامانه‌ها و مديريت ريسك و تداركات مونتاژ دستگاه بايد به‌همراه يكديگر و با دقت ساعت سوئيس انجام شود. ما دستورالعمل پيچيده‌اي داريم كه در طول چند سال آينده دنبال خواهيم كرد.
به‌محض آنكه مونتاژ به‌پايان رسد، رآكتور بايد بتواند فرايندهايي را بازسازي كند كه در قلب ستارگان و دماي تقريبي ۱۵۰ ميليون درجه‌ي سانتي‌گراد و ۱۰ برابر جديد‌تر از خورشيد به‌وقوع مي‌پيوندد. نيروگاه مي‌تواند تا سال ۲۰۳۵ به قدرت كامل برسد؛ اما به‌عنوان پروژه‌اي آزمايشي، به‌منظور توليد برق طراحي نشده است. به‌گفته‌ي بيگو، اگر اين فناوري امكان‌پذير باشد، رآكتورهاي همجوشي هستهاي آتي هركدام با هزينه‌ي عملياتي مقايسه‌پذير با رآكتورهاي هستهاي مرسوم مي‌توانند به دوميليون خانه نيرورساني كنند. بااين‌حال، طرفداران محيط‌زيست از اين نوع خورشيدهاي مصنوعي انتقاد مي‌كنند و آن را سرابي علمي مي‌دانند كه به‌نحو سرسام‌آور گران‌ارزش است. پروژهي ايتر پنج سال از برنامه عقب است و بودجه‌ي اوليه‌ي آن نيز با سه‌برابر افزايش به‌حدود ۲۰ ميليارد يورو رسيده است.
هم انديشي ها