كشف شواهدي از زندگي انسان‌تبار دنيسووا در ارتفاعات تبت

فسيل‌هاي انسان‌تباران دنيسووا تا به امروز تنها در غاري در سيبري كشف شده بود؛ اما كشفي تازه نشان مي‌دهد كه دنيسووا‌ها در بسياري از نواحي آسيا مي‌زيسته‌اند. در سال ۱۹۸۰، راهبي بودايي در تبت، براي دعا وارد غاري شد. او در بستر غار، بخشي از آرواره يك انسان و دو دندان را پيدا كرد.

گروهي از دانشمندان اواخر هفته گذشته گزارش دادند كه فسيل كشف‌شده متعلق به يك انسان‌تبار دنيسووا ۱۶۰ هزار ساله است، دنيسووا‌ها عضوي از يك تيره‌ي مرموز و شبيه به نئاندرتال‌ها هستند كه حدود ۵۰ هزار سال قبل از صفحه‌ي روزگار محو شدند. اين فسيل اولين شواهد از اين گونه انسان‌تبار بود كه خارج از سيبري پيدا مي‌شد. همان‌طور كه مي‌دانيد، اولين‌بار بقاياي چند عضو از دنيسووا‌ها در غاري در رشته‌كوه آلتايي سيبري جنوبي پيدا شد. يافته‌هايي كه در سال ۲۰۱۰ به دست آمد، از انديشه متخصصينيه‌اي حمايت مي‌كرد كه بيان مي‌داشت اين خويشاوندان انسان مدرن زماني در اكثر مناطق آسياي مركزي و شرقي زندگي مي‌كرده‌اند.

بنس ويولا، ديرينه‌انسان‌شناس از دانشگاه تورنتو كانادا كه در پژوهش جديد شركت نداشت، مي‌گويد:

بسيار هيجان‌زده شدم. حالا ما دنيسووايي از جاي ديگري به غير از غار دنيسووا (در سيبري) داريم. ما حدود ۱۰ سال است كه از وجود دنيسووا‌ها اطلاع داريم، اما تاكنون بقاياي (اين انسان‌تباران) را در جاي ديگري پيدا نكرده بوديم.

فسيل جديد نشان مي‌دهد كه دنيسووا‌ها به‌طور قابل ملاحظه‌اي مقاوم بوده‌اند و قادر بودند كه در شرايط سخت محيطي فلات تبت، در ارتفاعي تا ۳٫۲۶ كيلومتر تنها با ابزارهاي ساده‌ي سنگي زندگي كنند. اين يافته همين‌طور نشان مي‌دهد كه اين دنيسووا‌ها ممكن است سازگاري ژنتيكي لازم را براي زندگي در ارتفاعات بالا به‌دست آورده باشند و ساكنان كنوني فلات تبت نيز ممكن است اين ژن‌ها را به‌لطف آميزش بين‌نژادي دنيسووا‌ها و انسان‌هاي مدرن در دوران‌ ماقبل تاريخ به ارث برده باشند.

تيمي از پژوهشگران به سرپرستي دونگ جي ژانگ (بالا سمت راست) در حال حفاري گودالي در غاري تبت در سال ۲۰۱۸. آرواه‌اي كه در اين حفاري كشف شد متعلق به گونه‌ي مرموز دنيسووا‌ها بود

پژوهشگران روسي در دهه‌ي ۱۹۷۰ شروع به حفاري غار دنيسووا در سيبري كردند. اين پژوهشگران در طول سال‌ها، به استخوان‌هاي متعددي دست يافتند. برخي از اين استخوان‌ها شبيه به استخوان‌هاي انسان‌ها بودند و برخي هم متعلق به‌گونه‌اي منقرض شده از يك انسان‌تبار. باستان‌شناسان به اميد پيدا كردن سرنخ‌هاي ديگر، برخي از اين استخوان‌ها را به مركز انسان‌شناسي تكاملي در مؤسسه ماكس پلانك در لايپزيگ آلمان فرستادند كه متخصص كارشناسان اين مؤسسه مي‌توانستند DNA اين فسيل‌هاي باستاني را استخراج كنند. بعدا معلوم شد كه برخي از استخوان‌ها حاوي DNA نئاندرتال بودند.

براساس آنچه از اطلاعات DNA مي‌دانيم، دنيسووا‌ها حدود ۴۰۰ هزار سال قبل، نياي مشتركي با نئاندرتال‌ها داشته‌اند. آن‌ها با نئاندرتال‌ها و گونه‌ي خود ما يعني انسان‌هاي مدرن آميزش داشته‌اند. امروزه مردمان شرق آسيا، استراليا، جزاير اقيانوس آرام و آمريكا همگي از DNA دنيسووا‌ها برخوردار هستند. گسترش DNA دنيسووا‌ها در انسان‌هاي امروزي به‌طور جدي تأييد مي‌كند كه اين انسان‌تباران ممكن است در سراسر آسياي شرقي و جنوب شرقي زيسته باشند. علاوه‌بر اين، ماه گذشته بود كه تيمي از پژوهشگران استدلال كردند جمعيتي از دنيسووا‌ها به پاپوآ گينه نو و جنوب شرقي آسيا رسيده‌اند و با انسان‌هاي مدرن آميزش داشته‌اند.

بازسازي آرواره‌اي كه در كوه‌هاي تبت كشف شد

اما چندين سال‌‌ پس از كشف سال ۲۰۱۰، هيچ شواهدي از يك دنيسووا خارج از غاري در سيبري پيدا نمي‌شد. در سال ۲۰۱۰، دونگ جي ژانگ، باستان‌شناسي از دانشگاه لانژو در چين، شروع به مطالعه آرواره‌ي كشف‌شده‌اي در تبت كرد كه در مؤسسه‌ي او نگه‌داري مي‌شد. او بلافاصله توانست بفهمد كه اين آرواره شبيه به انسان بوده، اما متعلق به انسان‌هاي مدرن نيست.

 دكتر ژانگ در مصاحبه‌اي گفت:

همه‌ي ما چانه داريم، اما اين (آرواره) چانه‌اي نداشت.

درنهايت، او غاري در تبت را كه آرواره در آن كشف شده بود، پيدا كرد. راهبان در معبدي در نزديكي غار به او گفتند كه آن‌ها مرتبا بقاياي انساني را در بازديدهاي خود مشاهده مي‌كنند.

 دكتر ژانگ گفت:

آن‌ها گفتند كه آن‌ها نيمي از استخوان و نيمي از سنگ هستند.

هنگامي كه دكتر ژانگ و همكارانش حفاري كوچكي را در غار شروع كردند، ابزارهاي باستاني يافتند كه به‌وضوح نشانه‌هايي از اشغال غار توسط انسان‌ها بود. او عكس‌هايي از آرواره را به ژان ژاك هاوبلين، ديرينه‌انسان‌شناسي از مؤسسه ماكس پلانك فرستاد. هاوبلين، كه از مشاهده عكس‌ها حيرت زده شده بود، براي مطالعه فسيل‌ها به چين سفر كرد و به‌زودي او و دكتر ژانگ با ديگر متخصص كارشناسان همكاري‌هايي را براي كسب اطلاعات بيشتر آغاز كردند. شوا شو شين و تساي لوئن يو، پژوهشگراني از دانشگاه ملي تايوان، وظيفه تاريخ‌گذاري اين فسيل‌ها را برعهده گرفتند. آرواره مورد انديشه متخصصين حاوي قطعاتي از سنگ حاوي اورانيوم بود. دكتر شن و يو براساس واپاشي اتم‌هاي اورانيوم، قادر به برآوردن قدمت استخوان‌ها بودند.

درنهايت مشخص شد كه اين آرواره حدود ۱۶۰ هزار سال قدمت دارد و با اختلاف، قديمي‌ترين شواهد از حضور انسان‌ها در فلات تبت است. قدمت اين استخوان‌ها نشان مي‌داد كه به هيچ‌وجه نمي‌توانند متعلق به ما انسان‌هاي مدرن باشند. DNA باقيمانده در اين استخوان‌ها مي‌توانست هويت واقعي آن را نشان دهد. اما كيامي فو، يك متخصص ژنتيك از مؤسسه مهره‌شناسي، ديرينه‌شناسي و ديرينه‌انسان‌شناسي در پكن، چين، متوجه شد كه هيچ ماده‌ي ژنتيكي باقي نمانده است.

غار آهكي كه در آن آرواره مورد انديشه متخصصين كشف شد. راهبان بودايي براي دعا خواندن به اين غار مي‌رفتند

خوشبختانه، مولكول‌هاي زيست‌شناختي ديگري درون فسيل پيدا شدند. فريدو ويلكر، انسان‌شناس مولكولي از مؤسسه‌ي ماكس پلانك، پروتئين‌هاي باستاني را در دندان‌هاي موجود در اين آرواره‌ كشف كرد. اين پروتئين‌ها متعلق به انسان‌هاي مدرن نبودند، بلكه با DNA دنيسووا‌هاي غار سيبري مطابقت داشتند. با كشف جديد و ديگر يافته‌هاي اخير، تصويري واضح‌تر از دنيسووا‌ها پيش‌روي پژوهشگران قرار گرفت. همه‌چيز در سَرهاي اين انسان‌تباران به انديشه متخصصين بزرگ مي‌رسيد، از دندان‌هاي آسياب عظيم تا آرواره‌هاي ضخيم تا مغز بزرگشان.

دكتر ويولا حدس مي‌زند كه اعضاي بالغ اين انسان‌تباران ممكن است بيش از ۷۵ كيلوگرم وزن داشته باشند.

 او گفت:

 فرض مي‌كنم آن‌ها افرادي بسيار قوي‌هيكل و تنومند بودند. آن‌ها مانند بازيكنان فوتبال بودند.

كشف دنيسووا‌هاي كه در ارتفاعات بالا زندگي مي‌كردند، به يك دليل كاملا جالب‌توجه است: ساكنان تبت، ارتباط ژنتيكي مشتركي با دنيسووا‌هاي دارند. هنگامي كه اكثر مردم به ارتفاعات بالا مي‌روند، با ايجاد هموگلوبين اضافي در گلبول‌هاي قرمز خود، به اكسيژن كم واكنش نشان مي‌دهند.

 اميليا هورتا سانچز، يك متخصص ژنتيك جمعيت از دانشگاه براون در ايالات متحده كه در اين پژوهش شركت نداشت، گفت:

اما اين بد است، چرا كه خون را غليظ مي‌كند.

اما بسياري از ساكنان تبت، به‌لطف ژن غيرمعمولي به نام EPAS1 كه دارند، هموگلوبين اضافي توليد نمي‌كنند. اين ژن موجب كاهش تعداد هموگلوبين خون فرد در ارتفاعات بالا مي‌شود. هموگلوبين، پروتئيني در سلول‌هاي قرمز خون است كه اكسيژن را به بدن انتقال مي‌دهد. اينكه تبتي‌ها در ارتفاعات بالا هموگلوبين كمتري دارند، غير معمول است. چرا كه معمولا، در پاسخ به كاهش فشار اكسيژن (در ارتفاعات بالا) هموگلوبين خون ما افزايش مي‌يابد كه امكان رساندن اكسيژن بيشتري را به عضلات فراهم مي‌كند.

گروهي از مردم تبت به همراه ارابه‌هاي كه براي حمل بار از آن استفاده مي‌شود. ژني كه به سازگاري تبتي‌ها به زندگي در ارتفاعات بالا كمك كرده، EPAS1 نام دارد

اين مورد، حتي از اين جهت عجيب است كه ديگر جمعيت‌هايي كه به زندگي در ارتفاعات سازگاري يافته‌اند، از جمله بومي‌هاي كوه‌هاي آند در آمريكاي جنوبي و ارتفاعات اتيوپي در آفريقا، با افزايش هموگلوبين به چنين سازگاري دست يافته‌اند. درواقع اين سازگاري در مردمان تبت به نحو ديگري انجام شده است، بدن تبتي‌ها به‌جاي افزايش تعداد هموگلوبين، سازگاري‌هاي مختلفي ديگري به دست آوردند كه اجازه‌ي استفاده‌ي مؤثر از اكسيژن را به آن‌ها مي‌دهد.

دكتر هورتا سانچز گفت:

ما ترتيب رويدادها را نمي‌دانيم. اما دنيسووا‌ها چنان گروه اسرارآميزي هستند كه هر اطلاعاتي كه از آن‌ها به دست مي‌آوريم، غافلگيرمان مي‌كند.

در دهه‌هاي اخير، ديرينه‌شناسان چيني، تعدادي استخوان مرموز تقريبا انساني را پيدا كردند كه ده‌ها و صدها هزار سال قدمت داشتند. پژوهشگران اكنون اين بقايا را با آرواره‌هاي تبتي مقايسه مي‌كنند و اين فسيل‌ها را براي پيدا كردن پروتئين‌هاي باستاني جست‌وجو كردند.

دكتر ويلكر پيش‌بيني مي‌كند:

دنيسووا‌ها همين‌حالا جايي در كشوهاي موزه‌اي هستند. اما ما هنوز نتوانسته‌ايم ارتباطي بين آن‌ها پيدا كنيم.