گشايشي جديد در درمان بيماري ام اس با كشف داروهاي تأثيرگذار (بخش اول)
چهل سال پيش، يكي از اولين بيماران دكتر استفان هاوزر، يك فارغ‌التحصيل مدرسه‌ي حقوق هاروارد و يكي از مشاوران كاخ سفيد بود كه متأسفانه به تصلب بافت چندگانه يا همان ام‌اس مبتلا شده بود؛ بيماري جانكاهي كه همچون آتشي به جان بافت‌هاي مغزي اين شخص بااستعداد افتاده بود. اين شخص به‌سرعت قدرت تكلم، بلعيدن و حتي نفس كشيدن را از دست داد، با اين حال در بيمارستان لباس عروس بر تن كرد و روي ويلچر ازدواج كرد؛ در حالي كه چندين لوله‌ي تنفسي و غذارسان به او وصل شده بود.
دكتر هاوزر كه اكنون مدير مؤسسه‌ي علوم اعصاب دانشگاه كاليفرنيا است، به ياد مي‌آورد كه در آن زمان هيچ كس نمي‌توانست كاري براي آن بيمار انجام دهد. دكتر جوان در زمان مواجهه با اين تجربه‌ي سوزناك در ابتداي دوره‌ي يادگيريي عصب‌شناسي خود بود و همان زمان تصميم گرفت زندگي خود را وقف تحقيق روي بيماري ام‌اس كند.
چند هفته پيش بود كه بعد از سال‌ها تقلا در مسير پر پيچ‌وخم كشف داروي جديد، بعد از بارها بيراهه رفتن در اين مسير و تلاش مجدانه براي راضي كردن همكاران شكاك، در نهايت سازمان غذا و داروي آمريكا با داروي جديد شركت داروسازي روش براي بيماري ام‌اس موافقت كرد. اين دارو بر اساس نتايج تحقيقات دكتر هاوزر ساخته شده است. محققان بر اين باورند كه داروي جديد تأثير زيادي در روند درمان و بهبودي بيماري ناتوان‌كننده‌ي ام‌اس دارد. بيماري ام‌اس بيش از ۴۰۰ هزار آمريكايي را مبتلا كرده است و بر اساس تخمين‌ها بيش از دو ميليون انسان ديگر در سرتاسر جهان درگير اين بيماري هستند. دكتر هاوزر مي‌گويد:
اين موضوع شخصا براي من بسيار مايه‌ي مباهات است. اين دارو براي بيماران مبتلا به ام‌اس بسيار مهم است.
داروي جديد با نام اكرلي اخبار تخصصياب از روش متفاوتي نسبت به چندين داروي ديگر بيماري ام‌اس استفاده مي‌كند. اين دارو سلول‌هاي خاصي از سيستم ايمني بدن با نام سلول‌هاي B را مسدود مي‌كند، سلول‌هايي كه دكتر هاوزر و تيم تحقيقاتي او معتقد هستند نقش مهمي در پيشروي بيماري ام‌اس دارند. داروهاي پيشين ام‌اس سلول‌هاي T سيستم ايمني را هدف قرار مي‌دادند؛ سلول‌هايي كه پيش از اين تصور مي‌شد مقصر اصلي بروز ام‌اس هستند. دكتر هاورد وينر در اين مورد مي‌گويد:
توسعه‌ي داروي اكرلي اخبار تخصصياب يك پيشرفت بزرگ در روند معالجه‌ي ام‌اس است و فهم ما از اين بيماري را به ميزان زيادي بهبود مي‌بخشد.
دكتر وينر مدير مؤسسه‌ي ام‌اس بريگام و بيمارستان زنان در بوستون است و البته در تحقيق مرتبط با داروي جديد نقشي نداشته است.
داروي اكرلي اخبار تخصصياب از سوي سازمان غذا و دارو (FDA) براي بيماري ام‌اس پيش‌رونده‌ي اوليه، يعني پيشرفته‌ترين مرحله‌ي اين بيماري، مورد تأييد قرار گرفته است. تاكنون هيچ دارويي براي ام‌اس پيش‌رونده‌ي اوليه وجود نداشته است. بيماران مبتلا به ام‌اس پيش‌رونده‌ي اوليه به‌طور مداوم در معرض وخيم‌تر شدن علائم بيماري، از جمله از دست دادن توانايي راه رفتن و همچنين فلج از كمر به پايين قرار دارند. ۱۵ درصد بيماران مبتلا به ام‌اس از نوع پيش‌رونده‌ي اوليه هستند.
تأييد داروي اكرلي اخبار تخصصياب پس از آن انجام شد كه در تحقيق انجام‌شده روي ۷۳۲ بيمار مبتلا به ام‌اس پيش‌رونده‌ي اوليه، مشخص شد كه مصرف اين دارو تا ۲۵ درصد از وخامت ناتواني بيماران مي‌كاهد. شركت داروسازي روش اسپانسر اين تحقيق باليني بوده است. معاون اجرايي انجمن ملي تصلب اعضاي چندگانه، بروس ببو در مورد اين دستاورد جديد معتقد است:
منافع باليني اين دارو در حد متوسط است، با اين حال معرفي اين دارو به بازار تأثير زيادي بر روند معالجه و مهار بيماري خواهد داشت؛ چرا كه ما تاكنون دارويي براي بيماري ام‌اس پيش‌رونده‌ي اوليه نداشته‌ايم.
همچنين سازمان غذا و دارو مصرف داروي اكرلي اخبار تخصصياب را براي نوع عود شونده-فروكش كننده‌ي بيماري ام‌اس مجاز دانسته است. اين نوع از بيماري ام‌اس شيوع بيشتري دارد و مشخصه‌ي اصلي آن حملات التهابي گذرنده‌اي است كه منجر به اشكالات بينايي، احساس كرختي در پاها، ضعف عمومي و كندي ذهن مي‌شود.
در مورد بازار داروهاي بيماري خودايمني ام‌اس گفتني است كه تمام داروهاي تجويزي براي اين بيماري بسيار گران‌ارزش هستند. شركت داروسازي روش نيز با در انديشه متخصصين گرفتن همين موضوع، ارزش مصرف ساليانه‌ي دارو را ۶۵ هزار دلار اعلام كرده است. مصرف ساليانه‌ي دارو تنها شامل دو مرحله تزريق است. در مقاله‌اي كه در سال ۲۰۱۵ در ژورنال نئورولوژي منتشر شد، پس از تحقيق روي چندين داروي مهمي كه براي بيماري ام‌اس تجويز مي‌شود، مشخص شد كه ارزش هيچ‌كدام از آن‌ها كمتر از ۵۰ هزار دلار نيست، البته به‌استثناي داروهايي كه با تخفيف كمپاني سازنده عرضه مي‌شوند. در سال‌هاي اخير ارزش داروهاي ام‌اس همواره سير صعودي داشته است.
جامعه‌ي ملي تصلب بافت‌هاي چندگانه اخيرا گزارش كرده است كه ارزش داروهاي ام‌اس در ۱۲ سال گذشته ۴ برابر شده است. كمپاني روش در زمان اعلام ارزش داروي اكرلي اخبار تخصصياب، ادعا كرد كه ارزش داروي آن‌ها ۲۵ درصد پايين‌تر از ارزش داروي ريبف است. شركت EMD Serono كه توزيع و فروش داروي ريبف را بر عهده دارد، اعلام كرده است كه داروي آن‌ها قابليت خودتزريقي دارد و همچنين گزينه‌هاي متنوعي براي پرداخت هزينه‌ي دارو به مشتريان عرضه مي‌شود؛ بنابراين به عقيده‌ي آن‌ها مقايسه‌ي ارزش اين دو دارو چيزي نيست جز ساده‌سازي موضوع و گمراه كردن مشتريان. با اين حال با انجام دو تحقيق مهم مشخص شده است كه داروي اكرلي اخبار تخصصياب عملكرد بهتري نسبت به داروي ريبف دارد.
شركت روش اعلام كرده است كه داروي جديد تحت نام برند اكروس از چند هفته‌ي آينده در بازار ايالات متحده عرضه خواهد شد.
ام‌اس يك بيماري خودايمني است كه در آن سيستم ايمني بدن فرد به‌اشتباه بافت‌هاي سالم را هدف قرار مي‌دهد. آن چيزي كه باعث بروز اين بيماري مي‌شود هنوز به‌صورت يك معما باقي مانده است. در افراد مبتلا به اين بيماري، حملات التهابي غلاف ميلين را هدف قرار مي‌دهد. غلاف ميلين وظيفه‌ي محافظت از اعصاب و انتقال سيگنال‌هاي عصبي از مغز به ديگر بخش‌هاي بدن را بر عهده دارد.
بيماري ام‌اس غالبا افراد ۲۰ تا ۴۰ ساله را درگير مي‌كند و بيشتر در بين زنان و دختران شايع است. از زمان اولين مواجهه‌ي دكتر هاوزر با يك بيمار مبتلا به ام‌اس در بيمارستان عمومي ماساچوست، پيشرفت‌هاي زيادي در استراتژي‌هاي درماني رخ داده است، با اين حال نياز به روش‌هاي جديد براي مواجهه با ام‌اس به‌شدت احساس مي‌شود. هاوزر مي‌گويد:
بيماري ام‌اس شايع‌ترين عامل ناتواني عصبي در افراد بالغ جوان است. با اين‌كه شمار قابل توجهي از بيماران براي دهه‌ها‌ي متوالي زندگي معمولي را مي‌گذرانند؛ اما وضعيت بيش از نيمي از آن‌ها بعد از ۱۰ سال از شروع بيماري، به‌رغم تمام معالجات رو به وخامت مي‌نهد.
به دنبال يافتن مقصر جديد
زماني كه هاوزر جستجوي خود براي روش‌هاي بهتر درمان ام‌اس را در اواخر دهه‌ي ۷۰ ميلادي آغاز كرد، اعتقاد غالب در ميان دانشمندان اين بود كه سلول‌هاي T مقصر اصلي بروز بيماري ام‌اس هستند. عقيده‌اي كه بعدا درستي آن زير سؤال رفت.
سلول‌هاي T، همانند سلول‌هاي B از اجزاي اصلي زرادخانه‌ي سيستم ايمني بدن هستند كه وظيفه‌ي آن‌ها شناسايي، شكار و انهدام ويروس‌ها، باكتري‌ها و هر عنصر خارجي است كه به بدن حمله‌ور شده است.
تمركز دانشمندان بر سلول‌هاي T، بيشتر به دليل پيشينه‌ي طولاني تحقيقات روي بيماري آنسفالوميليت تجربي آلرژيك (EAE) با استفاده از مدل‌هاي موش آزمايشگاهي است. هدف از انجام اين تحقيقات، مطالعه و يافتن دارويي براي بيماري EAE بوده است.
يكي از مشخصه‌هاي بيماري EAE، همانند بيماري تصلب بافت‌هاي چندگانه، التهاب بافت‌هاي مغزي و ستون فقرات است. با اين حال شباهت اين دو بيماري تنها به همين موضوع محدود مي‌شود. يكي از اساتيد سابق دكتر هاوزر با نام رينولد آدامز از عصب‌شناسان هاروارد، به او گفته بود شباهت كمي بين اين دو بيماري وجود دارد. هاوزر در اين مورد مي‌گويد:
بيماري EAE اصلا شبيه ام‌اس به انديشه متخصصين نمي‌رسيد. بنابراين اولين وظيفه‌ي من يافتن مدل حيواني براي بيماري ام‌اس بوده است.
انجام اين كار بيش از يك دهه طول كشيد؛ اما در نهايت دكتر هاوزر و ديگر محققان مشغول در آزمايشگاه او موفق شدند بيماري ام‌اس را در يك حيوان آن هم در شرايطي كاملا مشابه شرايط انساني ايجاد كنند. اين حيوان نگون‌بخت ميمون مارموست است كه ابعادي در اندازه‌ي خوك دارد و زيست‌گاه آن كشور گينه است. هاوزر در مورد اهميت انتخاب دقيق مدل‌هاي حيواني مي‌گويد:
شكست بسياري از تلاش‌ها در توسعه داروهاي جديد به اين حقيقت ساده برمي‌گردد كه محققان از مدل‌هاي حيواني نامناسب استفاده مي‌كنند؛ مدل‌هايي كه نمي‌توانند شرايط بيماري در انسان را شبيه‌سازي كنند.
در قدم بعدي محققان تلاش كردند با تزريق سلول‌هاي T و هدف قرار دادن غلاف ميلين، ميمون نام‌برده را مبتلا به بيماري ام‌اس كنند، اما اين اقدام آن‌ها جواب نداد. سپس آن‌ها همين كار را با آنتي‌بادي‌هاي توليدشده توسط سلول‌هاي B انجام دادند اما باز هم نتيجه‌اي نگرفتند؛ گويي كه ميمون قصد ابتلا به بيماري ام‌اس نداشت. در نهايت دكتر هاوزر و همكاران او آنتي‌بادي‌هاي متعلق به سلول‌هاي T و سلول‌هاي B را هم‌زمان استفاده گرفتند. تنها تحت اين شرايط بود كه نشانه‌هاي شروع ام‌اس در حيوان مشاهده شد.
آزمايش محققان تا به اينجا نشان مي‌دهد كه بيماري ام‌اس تنها توسط سلول‌هاي T شروع نمي‌شود، بلكه سلول‌هاي B و آنتي‌بادي‌هاي مرتبط با آن‌ها نيز در اين امر دخيل هستند و همين موضوع مي‌تواند به هدف مناسبي براي توسعه‌ي داروهاي جديد منجر شود؛ اما مراجع و نهادهاي پزشكي هنوز آمادگي پذيرش اين ايده‌ي جديد را نداشتند.
ادامه دارد...
هم انديشي ها