تنفس يوگايي: درمان كننده بيماري ها و اختلالات روحي رواني
اگر در ۱۰ تا ۲۰ سال اخير به يك شهر بزرگ و مهم سفر كرده باشيد، با ورزش باب روز يعني يوگا آشنايي داريد. اين تمرين حركتي و معنوي، راه خود را از پيشينه‌ي هزارساله‌ي هندي به باشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و حتي مراكز مذهبي در سرتاسر جهان باز كرده است. به‌انديشه متخصصين مي‌رسد كه روند كاري مراكز جديد يوگا به‌صورت هفتگي است و اين تمرين‌ها معرفي‌كننده‌ي سبك‌هاي جديد و ادعاهاي تازه‌اي در زمينه‌ي سلامتي هستند. يوگا تنها يك فعاليت تفريحي نيست بلكه عمدتا شيوه‌اي براي افزايش سطح و حفظ سلامتي محسوب مي‌شود؛ انديشه متخصصينسنجي‌هاي ملي نشان مي‌دهند حدود ۳۱ ميليون فرد بزرگسال در ايالات متحده (يعني بيش از ۱۳ درصد از كل جمعيت اين ايالات) تمرين‌هاي يوگا را براي حفظ سلامتي انجام مي‌دهند.
يوگا طي آزمايش‌هاي باليني نشان داده كه با كش دادن ماهيچه‌ها و تثبيت وضعيت ايستادن در بهبود احساس درد موثر است؛ همچنين با برقراري تعادل در دستگاه عصبي خودگردان، فشار خون را پايين مي‌آورد و با تنظيم استرس مزمن باعث كاهش التهاب در بدن مي‌شود. مزاياي يوگا تنها به كاهش استرس و افزايش آمادگي جسماني محدود نمي‌شود و هر روزه فوايد جديدتري از آن شناخته مي‌شود؛ چنان‌چه اخيرا به پتانسيل اين ورزش براي غلبه بر رنج‌هاي ذهني اشاره شده است.
يوگا تنها يك فعاليت تفريحي نيست بلكه عمدتا شيوه‌اي براي افزايش سطح و حفظ سلامتي محسوب مي‌شود
عجيب نيست كه پاتانجالي، حكيم بزرگ هندي و پدر يوگاي مدرن در حدود ۲۰۰۰ سال پيش، يوگا را به‌عنوان روشي براي كنترل نوسانات ذهني تعريف كرده است. جالب اينجا است كه نوسانات ذهني در واقع همان نشخوارها يا افكار غيرقابل كنترلي هستند كه از علائم اصلي اختلالات رواني مختلف به‌شمار مي‌روند.
توانايي يوگا براي كنترل پرسه‌زني‌هاي ناخواسته‌ي ذهن زماني بسيار مطرح شد كه هيلاري كلينتون از يك تكنيك تنفسي كلاسيك يوگايي با عنوان تنفس متناوب از بيني نام برد؛ به‌گفته‌ي كلينتون، اين تكنيك به او كمك كرد تا باخت خود در انتخابات را بپذيرد و روياي هميشگي‌اش براي انتخاب شدن به‌عنوان رئيس‌جمهور ايالات متحده‌ي آمريكا را كنار نگذارد. جداي از شايعات و داستان‌هاي رايج بين مردم، توانايي يوگا در درمان علائم ذهني داراي حقايق علمي و مكانيزم‌هاي واضحي است:
علائم مرتبط با تروما
اختلال استرسي پس از ضايعه‌ي رواني (PTSD)، يك اشكال عمده‌ي سلامت عمومي است و ۶ درصد از جمعيت جهان به آن دچار هستند. PTSD از تجربه‌ي شديد ضايعه‌ي رواني ناشي مي‌شود و در ميان صدمه‌ديدگان و بازماندگان جنگي يا بلاياي طبيعي و قربانيان خشونت بيشتر ديده مي‌شود. اين سندروم با تجديد تجربي، اجتناب و هيجاني شدن تعريف مي‌شود. PTSD به يك ساختار مغزي به‌نام آميگدال مربوط مي‌شود كه وظيفه‌ي آن، اتصال حافظه‌ي تجارب معيني با احساسات است. در PTSD، آميگدال بيش از حد فعال مي‌شود و درنتيجه به‌طور مداوم به بروز نشانه‌هاي ذكرشده مي‌پردازد.
تنفس يوگايي، فعاليت پارازيمپاتيك را افزايش مي‌دهد و به اين ترتيب استرس را كاهش مي‌دهد
يوگا با كاهش دادن استرس، فعاليت پارازيمپاتيك را افزايش مي‌دهد؛ فعاليت پارازيمپاتيك، پاسخ آسودگي اعصاب است و مي‌تواند فعاليت آميگدال را به‌طور مستقيم كاهش دهد. به‌انديشه متخصصين مي‌رسد كه اين امر عمدتا به‌وسيله‌ي انواع تنفس يوگايي، مانند تنفس متناوب از بيني صورت مي‌گيرد. از انديشه متخصصينات روانشناختي، PTSD با اين پارادوكس تعريف مي‌شود كه بيماران به‌دليل ضايعه‌ي رواني در گذشته در مورد آينده احساس اضطراب پيدا مي‌كنند. اين امر عمدتا به‌دليل تعميم‌دهي بيش از حد تجربيات گذشته و ارزيابي منفي از اقدامات فردي، واكنش‌هاي منفي از سوي ديگران و چشم‌اندازها از زندگي به‌وجود مي‌آيد.
يوگا، جنبه‌هاي مختلف ذهن‌آگاهي را در بر مي‌گيرد. ذهن‌آگاهي، يك توجه بدون‌قضاوت و ملاحظه‌ي ويژه‌ي احساسات و خاطرات خوشايند و حتي ناخوشايند است. ذهن‌آگاهي ممكن است به‌جاي اجتناب از توجه ويژه، باعث افزايش كنترل احساسات شود. آگاهي ذهني از ماهيت گذراي تجربه‌ي لحظه‌اي فيزيكي، احساسي و عاطفي فرد در طول انجام تمرينات يوگا منجر به تغيير ارزيابي شخصي و در نتيجه كاهش علائم PTSD مي‌شود.
يوگا درماني در يك بيمارستان نظامي آمريكايي
آزمايشات باليني نيز در راستاي اين ذهنيات و انديشه متخصصينيه‌ها نشان دادند كه يوگا مي‌تواند علائم PTSD را كاهش دهد. مطالعه‌هايي در آمريكاي جنوبي و شمالي و استراليا روي صدمه‌ديدگان جنگي و افراد ديگر داراي تجربه‌ي ضايعه‌ي رواني انجام شده است؛ اين افراد به‌صورت تصادفي يا در گروههاي كنترل براي انجام مداخلات يوگا به‌مدت چند هفته تا چند ماه انتخاب شدند. افراد در گروههاي كنترل، به‌طور كلي تحت درمان قرار نگرفتند يا مشاوره‌ي بهداشتي خاصي دريافت نكردند. پژوهشگر اين مقاله به همراه همكاران خود در يك فراپژوهش (پژوهشي با گردهم‌آوري پژوهش‌هاي متعدد) از مطالعه‌ها در اين زمينه‌ها نشان دادند كه نشانه‌هاي باليني بيماري در شركت‌كنندگاني كه تمرينات يوگا را انجام داده بودند، بيشتر كاهش پيدا كرد؛ اين نتيجه در حالي حاصل شد كه تمرينات طي شده‌ي مربوطه حتي در تمامي موارد با سبكي كه به اين شركت‌كنندگان معرفي شده بود نيز مطابقت كامل نداشت.
ترس و اضطراب
ساير مطالعه‌ها به تاثير يوگا در شاخه‌ي اختلالات اضطرابي پرداخته‌اند. اضطراب يك پاسخ طبيعي به موقعيت يا رويدادهاي خاص است. بشر بدون تجربه‌ي اضطراب نمي‌توانست جان سالم به‌در ببرد. ترس بيش از حد يا اضطراب مي‌تواند نشان‌دهنده‌ي اختلال اضطرابي باشد. براي مثال، سطح بالاي اضطراب در ارتباط با نگراني از وضعيت سلامتي، ارتباطات، كار و مسائل مالي در اختلال اضطراب عمومي (GAD) منجر به بروز طيف گسترده‌اي از علائم جسمي و تغييرات رفتاري مي‌شود. تنها در ايالات متحده، بيش از ۴ درصد جمعيت از اختلال GAD رنج مي‌برند.
اضطراب افراطي در دراز مدت، همچنين براي سلامتي نيز ايجاد اشكال مي‌كند؛ علائم جسمي اضطراب بيش از حد مانند تپش و ضربان نامنظم قلب با افزايش خطر بيماري قلبي و عروقي همراه است. جالب توجه است كه يكي از دلايل انجام تمرينات يوگا توسط مردم، درمان اضطراب است. ذهن‌آگاهي در اينجا نيز نقشي كليدي دارد: بيمار مبتلا به اختلال اضطراب عمومي داراي آگاهي كمتري نسبت به افراد معمولي است؛ اين امر نشان مي‌دهد كه تمرين بدني با آگاهي، تنفس و مراقبه در درمان موثر هستند. آيا امكان دارد كه اين موضوع به‌دليل كنترل نوسانات ذهني رخ دهد؟ در واقع، اختلالات اضطرابي در ميان بيماران مبتلا به اختلالات تنفسي نظير آسم يا بيماري مزمن انسدادي ريوي شايع‌تر است؛ يادگيري مجدد تنفس براي اين دسته، بخشي جدانشدني از رويكردهاي درماني رفتاري-شناختي براي درمان اختلالات اضطرابي است.
جاي تعجبي ندارد كه تنفس يوگايي اغلب به‌عنوان اصلي‌ترين بخش تمرين يوگا در درمان اختلالات روحي به‌شمار مي‌رود؛ در حالي‌كه اين وضعيت براي تمرين حركات و موقعيت‌هاي قرارگيري بدن در اين ورزش مطرح نيست. پژوهش‌هاي تاثيرات يوگا تابه‌حال بر روي چند اختلال اضطرابي از جمله اختلال اضطراب عمومي يا فوبيا انجام شده است. اين تيم پژوهشي به تجزيه‌و‌تحليل اين مطالعه‌ها در يك فراپژوهش ديگر پرداخته است. نتايج مثبت هستند اما اكثر اين مطالعه‌ها قديمي هستند و مقتضيات علوم مدرن را برآورده نمي‌كنند؛ بنابراين نياز به تكرار دوباره‌ي مطالعه‌ها وجود دارد. واضح است كه يوگا علائم اضطراب را در افراد سالم كاهش مي‌دهد؛ ممكن است اين اضطراب ناشي از ترس‌هاي معمول در زندگي روزمره، اضطراب امتحان يا در عملكرد كاري هنرمندان مختلف باشد.
هنوز مشخص نيست كه تنفس متناوب از بيني حقيقتا قادر به بهبود اشكال روحي است يا خير. موضوعي كه مشخص است اين است كه يوگا قادر است علائم مربوط به تروما و اضطراب را كاهش دهد و تمرينات تنفسي، بخشي از مكانيزم اصلي اين روند است. بيماران مبتلا به اختلالات رواني نبايد به‌تنهايي تمرينات يوگا را انجام دهند؛ نياز است كه اين افراد تنها پس از مشاوره با روان‌پزشك يا روان‌درمانگر خود در اين مورد اقدام كنند. تكنيك‌هاي ساده‌ي تنفس يوگايي، روشي سودمند براي كاهش اضطراب‌هاي جزئي روزانه است.
هم انديشي ها