نخستين انسانهاي اصلاح ژنتيكي شده و آينده نامعلوم تحقيقات ژنتيكي
حتي اگر ندانيد تكنيك ويرايش ژني كريسپر چيست، احتمالا در مورد اين تكنولوژي انقلابي شنيدهايد. تكنيك اصلاح ژنتيكي كريسپر، اساسا براي مهندسان زيستي همچون يك ابزار برش و چسباندن است. دانشمندان ميتوانند با استفاده از كريسپر، ژنهاي مشخصي را از يك ژنوم بردارند و آن را با يك DNA دلخواه جايگزين كنند. اين تكنيك ويرايش ژني طي سالهاي اخير به پيشرفت خود ادامه داده و درحاليكه هنوز مراحل اوليهي توسعه خود را سپري ميكند، متخصصدهاي زيادي در جهان علم داشته است.
روز ۲۶ نوامبر (۵ آذر) بود كه دانشمندي به نام هه جيانكوي اعلام كرد، دوقلوهايي در چين متولد شدند كه ژنهايشان در هنگامي كه جنين بودند اصلاح ژنتيكي شده است. جيانكوي و همكارانش براي انجام اين برنامه، ابتدا تخمك و اسپرم را از والدين دريافت كرده و پس از لقاح مصنوعي، اصلاحات مهندسي ژنتيك را روي سلولهاي جنيني انجام دادند. سپس اين دو جنين به رحم مادر انتقال داده شدند و مراحل رشد خود را بهطور طبيعي در درون بدن مادر گذرانيدند.
اگر نتايج اين پروژه با موفقيت همراه شود، موفقيت بزرگي در علم ژنتيك و پزشكي خواهد بود، چرا كه با اين روش ميتوان در آينده تا حد ممكن از بروز بسياري از بيماريهاي ژنتيكي جلوگيري و همينطور انسانها را در برابر بسياري از بيماريهاي غيرژنتيكي مصون كرد. دكتر هه جيانكوي در ويدئويي كه روز دوشنبه قبل در يوتيوب منتشر كرد، گفت:
دو دختر زيباي كوچكِ چيني كه لولو و نانا نام دارند، در حالي گريان وارد دنيا شدند كه به مانند ديگر نوزادان سالم بودند. بچهها حالا در خانه با مادر خود گريس و پدرشان مارك هستند.
اما اصلاح ژنتيكي روي انسان چند دهه قبل شروع شده بود
درحاليكه بسياري تحقيقات جيانكوي را زير پا گذاشتن يكي از اصول مهم اخلاقي دانستهاند؛ بايد بگوييم كه اصلاح ژنتيكي انسان به نوعي، خبر چندان جديدي نيست. همين حالا هم چند انسان اصلاح ژنتيكيشده وجود دارند. در اواسط دهه ۱۹۹۰، پزشكان باروري در نيوجرسي چنين ايدهاي را براي كمك به زناني كه اشكال بارداري داشتند پيشنهاد كردند. اين پزشكان مظنون بودند كه برخي زنان به علت سلولهاي معيوب در تخمكهايشان در بارداري دچار اشكال ميشوند. اين پزشكان به منظور جوانسازي اين سلولها، برخي مواد ژلهاي را از تخمك اهداشدهي زنان سالم خارج كردند و قبل از لقاح مصنوعي به درون تخمك بيماران خود تزريق كردند.
ممنوعيت گستردهاي در خصوص آزمايشها اصلاح ژنتيكي اعمال ميشود
اشكال اين بود كه اين پژوهشگران تاييديه لازم براي انجام چنين آزمايشاتي را از سوي سازمان غذا و دارو (FDA) دريافت نكرده بودند. دقيقا به همين دليل بود كه پژوهشگران تنها پس از اينكه داوطلبان فرزندان سالمي به دنيا آوردند، كارايي درمان خود را گزارش كردند. درحاليكه وقتي اين اخبار به گوش مردم رسيد، بسياري از والدين كه اشكالات مشابهي داشتند، به اميد بارداري به مراكز درماني هجوم بردند. اما ديگراني هم بودند كه عكسالعمل آنها نسبت به اين اخبار بهجاي هيجان، ترس و واهمه بود.
كريسپر براي مهندسان زيستي همچون يك قيچي است كه به آنها امكان برداشتن ژنهاي مشخصي را از يك ژنوم و جايگزيني با يك DNA دلخواه ميدهد
سلولهاي ما سوخت را در كارخانجات مينياتوري به نام ميتوكندري توليد ميكنند. هر ميتوكندري مجموعهاي از ژنهاي خود را حمل ميكند. به همين جهت، ممكن است پزشكان باروري نيوجرسي، نوزاداني با DNA سه والد به جاي دو والد بهوجود آورده باشند. بعدا معلوم شد كه واقعا همينطور بوده است. پزشكان كشف كردند كه برخي از نوزادان علاوهبر والدينشان، DNA ميتوكندريايي اهداكنندگان را نيز دارند. پزشكان در گزارش سال ۲۰۰۱، از اين كشف بهعنوان «اولين مورد از اصلاح ژنتيكي رده سلولهاي جنسي انسان كه باعث تولد كودكان عادي و سالم شد» نام بردند.
مشخصا سازمان غذا و دارو از اين اتفاق خوشحال نبود. اين سازمان از درمانگاهها و مراكز درماني، ميخواست كه براي آزمايش باليني داروهاي جديد خود مجوزهاي لازم را دريافت كنند. اين موانع اداري بهقدري دشوار بود كه كلينيكها تزريق تخمك را متوقف كردند.
با اين حال، تا قبل از آن، شايد دهها نوزاد با DNA تركيبي به دنيا آمده باشند؛ شايد هم بيشتر، ولي هيچ اطلاعات درستي در دست نيست. پزشكان نيوجرسي بعدها وضعيت برخي از اين كودكان را پيگيري كردند و اعلام كردند كه اين نوزادان اصلاح ژنتيكي كه حالا نوجوان هستند، هيچ اشكال سلامتي غيرمعمولي ندارند. در ضمن، برخي از زيستشناسان متوجه شدهاند كه تنوع در روش كاري آنها ممكن است مزايايي داشته باشد: جلوگيري از بيماريهايي كه بدون اين روش، غير قابل درماناند.
به دنيا آمدن دوقلوهاي اصلاح ژنتيكي با اولين لقاح مصنوعي قابل مقايسه است
همانند DNA در كرومواخبار تخصصي هاي ما، DNA در ميتوكندري ما ميتواند جهش پيدا كند. جهشها ميتوانند موجب علائمي از نابينايي تا مرگ زودرس بهوجود بياورند و مادران نيز اين خصوصيات را به فرزندانشان منتقل كنند. تخمين زده ميشود كه از هر ۵ هزار نفر يك نفر به بيماري ميتوكندري مبتلا است و براي اكثريت اين دست افراد نيز متاسفانه درمانهاي موثري وجود ندارد. به همين جهت دانشمندان به دنبال روشي بودند تا بتوانند جلوي اين مبادله ميتوكندري را بگيرند.
روشي كه آنها پيشنهاد كردند، با خارج كردن كرومواخبار تخصصيهاي بيمار از تخمكهايش شروع ميشد. سپس، پزشكان تخمكي را از يك اهداكننده دريافت ميكردند و كروموزمهاي او را نيز بر ميداشتند. و در نهايت، كرومواخبار تخصصيهاي بيمار را به تخمك اهداكننده وارد ميكردند و آن را با اسپرم بارور ميكردند.
نمايش ترسناكِ شبيهسازي انسانها
آزمايشها جايگزيني ميتوكندري كه روي موش و ميمون انجام شدند، نتايج اميدواركنندهاي را نيز در پي داشتند؛ اما زماني كه دانشمندان از دولت ايالات متحده درخواست مجوز براي انجام آزمايشهاي مشابهي روي تخمكهاي انسان كردند، همانطور كه قابل حدس بود، مقامات بلافاصله اين برنامه را متوقف كردند. اما فقط خطرات پزشكي ممكن نبود كه مقامات را نگران كرده بود. بلكه برخي محافظهكاران تصور ميكردند كه چنين آزمايشاتي ميتواند از شأن و منزلت انسانيت بكاهد، همان منطقي كه احتمالا مرتجعين از آن بهعنوان دخالت در كار خدا نام ميبرند.
اين مباحثه تا جايي پيش رفت كه جف فورتنبري، نماينده جمهوريخواه نبراسكا در مجلس نمايندگان ايالات متحده در جلسهاي كه در سال ۲۰۱۴ برگزار شد، از اين آزمايشها بهعنوان نمايش ترسناكِ اصلاح نژادي و شبيهسازي انسانها نام برد. دو سال بعد، بهطور مرموزي، قانون بازدارندهاي در لايحهي بودجه مجلس نمايندگان تصويب شد كه حتي سازمان غذا و دارو را براي مطالعه درخواست آزمايش جايگزيني ميتوكندري باز ميداشت. بنابراين، پژوهشگران تصميم گرفتند كه چنين برنامههايي را بهصورت زيرزميني دنبال كنند.
دولت چين، تحقيقات جيانكوي را غيرقابل قبول و غيرقانوني دانست
سال ۲۰۱۶ بود كه يك پزشك باروري در ايالات متحده به نام جان ژانگ اعلام كرد كه او به مكزيك رفته تا مخفيانه اين روش را براي يك زن اهل كشور اردن انجام دهد. اين زن اردني به يك اختلال نادر ژنتيكي به نام سندرم لي مبتلا بود. اين زن اردني در نهايت پسري به دنيا آورد كه ژانگ، وضعيتش را سالم گزارش كرد. اما او و شوهرش هيچ علاقهاي نداشتند تا دانشمندان سلامت فرزندشان را پيگيري كنند. بنابراين اطلاعات بيشتري در خصوص سلامت نوزاد او در دست نيست.
پزشكان كشف كردند كه برخي نوزادان علاوهبر والدينشان، DNA ميتوكندريايي اهداكنندگان را نيز دارند
و بالاخره، هفته گذشته بود كه رويداد تاريخي ديگري رقم خورد؛ هنگامي كه دكتر هه جيانكوي، استاديار دانشگاه علم و صنعت شنژن، به جهانيان اعلام كرد كه او با تغيير DNA جنين انسان با تكنيك ويرايش ژني كريسپر، عملا موجب تولد نوزادان اصلاحژنتيكيشدهاي شده است.
دكتر جيانكوي، بخش كوچكي از DNA را از ژني به نام CCR5 بيرون آورده بود. افرادي كه اين بخش از مواد ژنتيكي را از دست ميدهند، به ويروس HIV مقاوم ميشوند. جيانكوي عقيده دارد كه نوزادان اصلاحشدهي ژنتيكي نسبت به اين ويروس مقاوم شدند. دكتر جيانكوي ويدئويي را يكشنبه قبل در يوتيوب منتشر كرد و پس از آن، چهارشنبه در يك كنفرانس ژنتيك در هنگكنگ شركت كرد و با نمايش اسلايدهاي با جزئيات بيشتر از كارش را دفاع كرد.
واكنشها به اولين نوزادان اصلاحشده ژنتيكي
دكتر جيانكوي نيز به مانند پزشكان باروري نيوجرسي قبل از خودش، به دليل بيپروايي ومخفيكاري خود بهشدت از سوي مقامات، محافل علمي و ديگر دانشمندان سرزنش شد. برگزاركنندگان كنفرانس هنگكنگ روز پنجشنبه اعلام كردند كه تولد دوقلوها غيرمسئولانه است. آنها گفتند كه دكتر جيانكوي آزمايشاتش را ضعيف طراحي كرده و ملاحظات اخلاقي را زير پا گذاشته است. متاسفانه كار به همينجا ختم نشد، بلكه دولت چين نيز اعلام كرد كه اين برنامه غيرقانوني بوده و سريعا دستور توقف آن را صادر كرد. در همين حال، گفته ميشود كه مقامات چيني تحقيقاتي را براي مطالعه آزمايشهاي جيانكوي شروع كردهاند.
در اولين اظهارانديشه متخصصينها، معاون وزير علوم چين اعلام كرد كه دولت دستور توقف تحقيقات جيانكوي و تيمش را صادر كرده است. اين مقام دولت چين، تحقيقات جيانكوي را غيرقابل قبول و غيرقانوني دانست و گفت كه اين تحقيقات آشكارا نقض جدي قوانين داخلي، مقررات و موازين اخلاقي بودهاند.
نمايي از آزمايشگاه جيانكوي كه در آن مانيتوري ديده ميشود كه در حال نمايش ويدئويي از پژوهش ديگري است كه جنين انسان را با روش اصلاح ژنتيكي كريسپر دستكاري ميكند تا فرد را در برابر كلسترول بالا مقاوم كند
در همين حال، از آنجايي كه اين پژوهش هنوز در ژورنالهاي علمي منتشر نشده و به دقت از سوي ساير دانشمندان مطالعه نشده، بسياري از پژوهشگران و متخصصان زيستشناسي و ژنتيك در مورد ادعاي موفقيتآميز بودن برنامه جيانكوي و همكارانش محتاط باقي ماندهاند. اما اگر آنچه جيانكوي گفته، درست باشد؛ به عقيدهي بسياري از دانشمندان، به دنيا آمدن اين دوقلوهاي اصلاح ژنتيكي اتفاقي تاريخي خواهد بود كه ميتواند با تولد لوئيز براون قابل مقايسه باشد. براون، اولين نوزادي بود كه از طريق لقاح مصنوعي در سال ۱۹۷۸ به دنيا آمد. جرج چرچ، متخصص مشهور ژنتيك از دانشگاه هاروارد، در اين خصوص به انپيآر (راديوي عمومي ملي) گفت كه اين رويداد ممكن است به تولد لوئيز براون در سال ۱۹۷۸ شباهت داشته باشد.
جيانكوي با كار خود قاعده محتاطانه و شفاف جامعه علمي را زير پا گذاشته است
در همين حال، هيئت اخلاق پزشكي چين، تحقيقاتي را شروع كرده تا مطالعه كند كه جيانكوي و همكارانش چه قوانيني يا مقرراتي را در چين را نقض كردهاند. همچنين دانشگاهي كه جيانكوي در آن كار ميكرد هم در بيانيهاي اعلام كرد كه مقامات از اين آزمايش شوكه شدهاند. چرچ و جيانكوي و صدها دانشمندان ديگر، در ميان شركتكنندگان دومين نشست بينالمللي اصلاح ژن انسان در هنگكنگ بودند. در اين نشست، دانشمنداني از سراسر جهان در خصوص يك توافق جهاني در مورد مسائل اخلاقي اصلاح ژنتيكي انسان با روش ويرايش ژني كريسپر مباحثه كردند. در همين حال، ادعاي جيانكوي، بلافاصله انتقاد گسترده شركتكنندگان در اين نشست و جاهاي ديگر را به دنبال داشت.
جنيفر دودنا، زيست شيميدان مشهورِ دانشگاه كاليفرنيا، بركلي، در مصاحبهاي گفت:
اين تحقيقات، قاعدهي محتاطانه و شفاف جامعهي علمي اعمال روش اصلاح ژني كريسپر روي انسان را زير پا گذاشته است.
خانم دودنا كه خود به كشف كريسپر كمك كرده و يكي از برگزاركنندگان اين نشست بود، در ادامه گفت:
همهي ماهايي كه در اين نشست حضور داريم، تلاش ميكنيم تا بفهميم چه اتفاقي افتاده و چه روندي در اين تحقيقات طي شده است؛ اما هنوز چيز زيادي نميدانيم.
دودنا گفت، اين ادعا كه نياز فوري به استفاده از روش ويرايش ژني در جنين انسان وجود داشته و اينكه هيچ روش جايگزيني در اين خصوص قابل استفاده نبود، در مورد جيانكوي صدق نميكند. دودنا گفت:
اگر اين كار براي جلوگيري از بروز عفونت HIV انجام شده، راههاي جايگزين براي جلوگيري از عفونت وجود دارد كه قبلا مؤثر بودند.
با اين حال دانشمندان ديگر اين سؤال را مطرح كردند كه آيا اصلاح ژنتيكي مورد انديشه متخصصين جيانكوي، واقعا با موفقيت اعمال شده يا خير. پروفسور شوخارات ميتاليپوف، دانشمندي از دانشگاه علوم و سلامت دانشگاه اورگان در پورتلند، گفته است كه براي انجام چنين پژوهشي حالا خيلي زود است. ميتاليپوف اولين دانشمندي است كه از روش اصلاح ژنتيكي كريسپر با موفقيت براي ويرايش جنين انسان استفاده كرد.
دكتر جيانكوي در حال دفاع از تحقيقاتش در خلال كنفرانس اصلاح ژنتيكي كه روز چهارشنبه هفته گذشته در هنگكنگ برگزار شد
ديگر متخصصان نيز با انديشه متخصصين ميتاليپوف موافقاند. فنگ ژانگ، پيشگام كريسپر در مؤسسه تكنولوژي ماساچوست، در اين خصوص گفت:
اگرچه من از مقابله با تهديد جهاني HIV قدرداني ميكنم، اما در اين مرحله خطرات اصلاح ژنتيكي جنين براي از بين بردن CCR5 بهمراتب بيشتر از منافع بالقوه آن است.
ژانگ اشاره كرد كه از بين بردن ژن CCR5 احتمالا فرد را بسيار بيشتر از شرايط عادي به ويروس نيل غربي حساس خواهد كرد. روش اصلاح ژنتيكي كريسپر، دانشمندان را قادر ميسازد تا تغييرات بسيار دقيقي را در DNA و بسيار راحتتر از هميشه اعمال كنند. در نتيجه، همواره از اين روش بهعنوان انقلابي در تحقيقات علمي نام برده ميشود كه اميدواريهاي زيادي را براي درمان برخي بيماريهاي غيرقابل درمان بهوجود آورده است.
اما اعمال تغييراتي روي DNA كه ميتواند به نسلهاي بعدي منتقل شود، به مدت طولاني بهعنوان خطر قرمز دنياي پزشكي شناخته ميشد. يك دليل عمده اين است كه يك اشتباه ميتواند منجر به بيماري جديدي شود كه به نسلهاي بعد منتقل ميشود. دليل ديگر اين است كه ميتواند راه را براي كودكان طراحيشده باز كند؛ كودكاني كه به دلايل غير پزشكي مانند بلند قدي، قويتر يا دقيقتر بودن اصلاح ژنتيكي ميشوند.
جفري كان، يك متخصص اخلاقزيستي در مؤسسه اخلاقزيستي جان هاپكينز برمن كه در نشست هنگكنگ حضور داشت، با اين موضوع موافق است؛ او ميگويد:
اگر جريان همانطور باشد كه گزارش شده است، بنابراين با يك آزمايش بسيار زودهنگام و نامعلوم كودكان اصلاحشدهي ژنتيكي مواجهايم.
اما توسعه كريسپر، بسياري از دانشمندان را بر آن داشته تا در خصوص ممنوعيتهاي پزشكي تجديدانديشه متخصصين كنند. و پژوهشگران سراسر جهان در تلاش هستند تا تعيين كنند كه چگونه ميتوان از اين روش ويرايش ژنتيكي استفاده كرد. بسياري از دانشمندان بر اين باورند كه اين امر اجتنابناپذير است و بهكارگيري اين روش بايد تنها به شرايطي كه هيچ جايگزيني در دسترس نيست، محدود شود.
ماركي دارنوسكي، مدير اجرايي مركز ژنتيك و جامعه (Center for Genetics and Society)، يك گروه ديدهبان ژنتيك است. وي گفت:
اگر تحقيقاتي كه انجام گرفته، درست گزارش شده باشد؛ اين آزمايشها غير اخلاقي و بيپروا روي انسان، بهطور جدي حقوق بشر را ناديده گرفتهاند.
دارنوسكي در ادامه گفت كه اين آزمايش، فرصتهاي ما (جامعه ژنتيك) براي يك آينده منصفانه و درست را به مخاطره مياندازد. خود جيانكوي هم بهخوبي از عواقب كار خود آگاه است. او ميگويد كه ميداند تحقيقاتش موجب انتقادات گستردهاي ميشود، اما از اين اقدام دفاع ميكند.
دكتر جيانكوي ميگويد:
درك ميكنم كه كار من مباحثهبرانگيز است. اما اعتقاد دارم كه خانوادهها به اين تكنولوژي نياز دارند.
عواقب تحقيقات جيانكوي و همكارانش
پروفسور گلن كوهن، استاد دانشكده حقوق دانشگاه هاروارد كه در زمينهي تكنولوژيهاي توليد مثل تحقيق ميكند، در گفتگويي كه با نيويورك تايمز داشت، گفت كه احتمالا اتفاقي بهمانند داستان جايگزيني ميتوكندري رخ ميدهد. پروفسور كوهن پيشبيني ميكند كه ممنوعيت گستردهاي در خصوص اين دست آزمايشها اعمال شود. او به نيويورك تايمز گفت:
احساس من از آنچه اتفاق ميافتد، اين است كه در سراسر جهان اقدامات قانوني سختگيرانهاي مردم ترسيدهاند و هنگامي كه بترسيد، تصميمگيريهاي ميكنيد كه خيلي زيركانه نيستند.
و بهانديشه متخصصين، پيشبيني پروفسور كوهن درست از آب درآمده؛ اسكات گوتليب، كميسيونر سازمان غذا و دارو، در مصاحبهاي، جامعه علمي را بهدليل شكست در بازداشتن دكتر جيانكوي از آزمايشاتش سرزنش كرد. آقاي گوتليب هشدار داد كه مقررات و قوانين بايد بسيار محدودكنندهتر از آنچه قبلا بودند باشند.
بريتانيا با تصويب اين قانون تبديل به غرب وحشي دنياي پزشكي نشد
متاسفانه واضح است كه چنين موضعگيريهايي بسيار جانبدارانه و نادرست است؛ ممكن است گاهي اوقات اصلاح ژنتيكي جنين انسان بهلحاظ پزشكي مزايايي داشته باشد. سال گذشته، آكادمي ملي علوم و آكادمي ملي پزشكي ايالات متحده دستورالعملهاي دقيقي درباره مواردي كه ممكن است واجد شرايط چنين آزمايشهايي باشند، منتشر كرد. درحاليكه در اين دستورالعملها به هيچ بيماري خاصي اشاره نشده، استدلال ميشود كه اين نوع روشها بايد تنها زماني مورد توجه قرار گيرد كه هيچگونه درمان ديگر نتوانند اطمينان حاصل كنند كه والدين نوزادي سالم داشته باشند. خوشبختانه، تاريخ به ما راه ديگري را نشان ميدهد. كافي است كه نگاهي به آنچه در بريتانيا اتفاق افتاد بياندازيم.
هه جيانكوي ميگويد كه در تحقيقات خود، مسائل اخلاقي را در انديشه متخصصين گرفته و سپس تصميم به اصلاح ژنتيكي DNA جنين دختران دوقلوي لولو و نانا گرفته است
هنگامي كه دانشمندان بريتانيا، ايدهي استفاده از روش اصلاح تخمكهاي انسان را پيشنهاد دادند، مباحثههاي جدي در خصوص جوانب مثبت و منفي چنين روش درماني درگرفت. وزارت سلامت و مددكاري اجتماعي بريتانيا، تحقيقات طولاني انجام داد. پارلمان بريتانيا نيز يك مباحثه عمومي را برگزار كرد. و در سال ۲۰۱۵، قانوني براي انجام چنين آزمايشاتي به تصويب رسيد.
البته واضح است كه دولت بريتانيا با تصويب اين قانون چنانچه برخي از منتقدان گمان ميكنند، تبديل به غرب وحشي دنياي پزشكي نشد؛ جايي كه هر پزشكي هر وقت خواست بتواند از اين روش استفاده كند. بلكه درمانگاهها و مراكز تحقيقاتي مجبور بودند مجوزي را از سازمان جنينشناسي و لقاح انسان بريتانيا دريافت كنند كه بر نحوه بهكارگيري اين روشها نظارت ميكرد و كودكان بهدنياآمده بهوسيلهي اين روش را در طول زندگيشان مطالعه ميكرد.
فوريه امسال بود كه يك نماينده پارلمان بريتانيا اعلام كرد مقامات براي اولين بار مجوز استفاده از درمان جايگزيني ميتوكندري را براي دو زن در يك مركز باروري در نيوكاسل صادر كردهاند. البته اين شخص از دادن اطلاعات بيشتر در اين خصوص خودداري كرد و نگفت كه آيا اين نوزادان متولد شدند يا خير. شايد حالا طبيعي باشد كه توجهات بيشتر معطوف نوزاد متولدشده در چين باشد، اما شايد بهتر باشد كه به نوزادان بريتانيايي هم توجه كرد و انتخاب كرد كه كداميك، روش بهتري براي آينده است. آيا ممنوعيت كامل چنين آزمايشهاي انقلابي راهكار مناسبي است يا تصويب قوانيني مدون براي صدور مجوز براي آزمايشهاي اصلاح ژني؟ انديشه متخصصين شما چيست؟
هم انديشي ها