ساخت واكسن براي ويروس كرونا چند ماه طول مي‌كشد؟

چين در نيمه‌ي اول ماه ژانويه توالي كامل RNA ويروس كرونا جديد را منتشر كرد. ويروس كرونا جديد، اكنون SARS-CoV-2 ناميده مي‌شود (كوويد ۱۹ به خود بيماري اشاره دارد). انتشار اين اطلاعات موجب شد مراكز پژوهشي مختلفي در سرتاسر جهان ازجمله دانشگاه كوئينزلند و موسسه‌هايي در آمريكا و اروپا تلاش براي توسعه‌ي واكسني عليه اين ويروس را آغاز كنند.

در اواخر ژانويه، ويروس كرونا براي نخستين‌بار در خارج از كشور چين به‌وسيله‌ي موسسه‌ي دوهرتي ملبورن كشت داده شد. اين موفقيت گام مهمي بود و دنبال آن، پژوهشگران ساير كشورهاي جهان به نمونه‌ي زنده‌اي از اين ويروس دسترسي پيدا كردند. پژوهشگران آزمايشگاه بهداشت حيوانات استراليا با استفاده از اين نمونه توانستند ويژگي‌هاي ويروس را بشناسند. شناسايي ويژگي‌هاي ويروس گام مهم ديگري در راستاي تلاش جهاني براي توليد واكسن است.

ازانديشه متخصصين تاريخي، توسعه‌ي واكسن‌ها ۲ تا ۵ سال زمان مي‌برد. اما پژوهشگران با همكاري يكديگر و درس گرفتن از پژوهش‌هاي گذشته درزمينه‌ي توسعه‌ي واكسني براي ويروس‌هاي كروناي ديگر، احتمالا خواهد توانست در مدت زمان كوتاه‌تري واكسني عليه اين ويروس توسعه دهند.

ساخت واكسن نياز به همكاري دارد

هيچ موسسه‌اي به‌تنهايي توانايي يا تجهيزات توسعه‌ي يك واكسن را ندارد. اين كار مراحل مختلفي دارد. ابتدا بايد ويژگي‌ها و رفتار ويروس را در بدن ميزبان (انسان) درك كنيم. به اين منظور، بايد يك مدل حيواني تدارك ببينيم. در مرحله‌ي بعد، بايد نشان دهيم كه واكسن‌ بي‌خطر بوده و مي‌تواند بدون ايجاد آسيب، بخش‌هاي درستي از سيستم ايمني بدن را تحريك كند. سپس مي‌توانيم آزمايش‌هاي حيواني پيش‌باليني واكسن‌هاي بالقوه را با استفاده از مدل حيواني آغاز كنيم.

واكسن‌هايي كه با موفقيت آزمايش‌هاي پيش‌باليني را مي‌گذارند، مي‌توانند به‌وسيله‌ي موسسه‌هاي ديگري كه داراي ظرفيت اجراي كارآزمايي‌هاي انساني هستند، مورد استفاده قرار گيرند. در اين ميان، يكي از مسائل مهم تصميم‌گيري در اين باره است كه آزمايش‌ها كجا و روي چه كساني انجام شود. به‌طور كلي، حالت ايده‌آل آن است كه چنين واكسن‌هايي در موقعيت شيوع بيماري مورد آزمايش قرار گيرد. سرانجام اگر واكسن بي‌خطر و موثر باشد، بايد مجوزهايي را نيز دريافت كند. همچنين قبل از اينكه واكسن نهايي آماده‌ي تحويل شود، بايد روش مقرون به صرفه‌اي براي توليد آن پيدا شود. هريك از اين مراحل خط توليد واكسن مي‌تواند با چالش‌هايي رو‌به‌رو شود.

چه چالش‌هايي پيش روي توليد واكسن كرونا است

ائتلاف مبارزه نوآورانه با بيماري‌هاي اپيدميك (CEPI) در دو مرحله‌ي نخست توسعه‌ي واكسن مشاركت كرده است: تعيين ويژگي‌هاي ويروس و سپس آزمايش پيش‌باليني واكسن‌هاي بالقوه. درحالي‌كه موسسه‌ي دوهرتي و موسسات ديگر در زمينه‌ي جداسازي ويروس كرونا جديد موفق عمل كرده‌اند، مرحله‌ي بعد پرورش تعداد زيادي از ويروس است تا پژوهشگران براي انجام پژوهش‌هاي خود به مقدار كافي از آن دسترسي داشته باشند. اين مرحله شامل كشت ويروس در آزمايشگاه تحت شرايط ايمن و استريل است.

سارس و ويروس كرونا جديد (SARS-CoV-2) تقريبا ۸۰ تا ۹۰ درصد اشتراك كد ژنتيكي دارند. بنابراين تجربه‌ي پژوهشگران در زمينه‌ي سارس به اين معنا است كه شايد موش خرما مدل حيواني مناسبي براي شروع كار باشد. البته دانشمندان براي دستيابي به داده‌هاي محكم‌تر و در انديشه متخصصين گرفتن احتمال‌هاي ديگر، مدل‌هاي حيواني ديگري را نيز مورد مطالعه قرار مي‌دهند.

براي ساخت يك واكسن، اول بايد ويژگي‌ها و رفتار ويروس را در بدن ميزبان درك كنيم

مسئله جهش پيدا كردن ويروس

احتمال زيادي وجود دارد كه ويروس SARS-CoV-2 همچنان جهش پيدا كند. ويروس جديد به‌عنوان يك ويروس جانوري قبلا نيز جهش پيدا كرده است تا بتواند موجب آلوده‌شدن انسان نيز شود. قابليت انتقال انسان به انسان در ويروس جديد قبلا ضعيف بوده اما اكنون گامي مهم در انتقال پايدار انسان به انسان برداشته است. همان‌طور كه ويروس به آلوده كردن انسان‌ها ادامه مي‌دهد، به مرحله‌ي ثباتي مي‌رسد كه بخشي از فرايند جهش است. اين فرايند جهش ممكن است به دلايل مختلفي ازجمله تراكم جمعيت و فرصت ويروس براي جهش، در نقاط مختلف جهان يكسان نباشد. مواجهه‌ي پيشين با ويروس‌هاي كرونا نيز ممكن است روي حساسيت جمعيت دربرابر عفونت اثرگذار باشد و درست مانند آنفلوانزاي فصلي، منجر به ظهور سويه‌هاي متنوعي شود. بنابراين بسيار مهم است كه كار را روي يكي از آخرين نسخه‌هاي ويروس ادامه دهيم تا واكسني بسازيم كه احتمال موفقيت آن حداكثر باشد. تمام اين مراحل بايد در شرايط ايمن و با استاندادهاي كيفي بالا و دقيقي اجرا شود تا آزمايش‌ها طبق مقررات جهاني انجام شده و كاركنان و جامعه درمعرض خطر قرار نگيرند.

چالش ديگر، توليد پروتئين‌هاي ويروسي است كه براي توليد واكسن‌ به آن‌ها نياز است. اين پروتئين‌ها به‌طور ويژه براي ايجاد پاسخ ايمني در بدن فرد طراحي مي‌شوند و به سيستم ايمني فرد كمك مي‌كنند كه دربرابر عفونت آينده از او حفاظ كند. خوشبختانه، پيشرفت‌هاي اخير درزمينه‌ي درك پروتئين‌هاي ويروسي، ساختار و عملكرد آن‌ها موجب شده است تا اين كار با سرعت قابل‌توجهي در جهان پيشرفت كند.

ساخت واكسن كار بزرگي است و چيزي نيست كه يك شبه انجام شود. اما اگر همه‌چيز طبق برنامه پيش رود، ممكن است سريع‌تر از گذشته در ساخت واكسني عليه ويروس جديد موفق شويم. ما درس‌هاي زيادي در جريان شيوع سارس آموخته‌ايم و دانشي كه قبلا در زمينه‌ي توليد واكسني براي سارس به دست آماده است، مي‌تواند در اين مسير كمك بزرگي برايمان باشد.