احتمالا همه مبتلا خواهيم شد؛ چرا ويروس كرونا جديد مهارشدني نيست؟

در مه ۱۹۹۷، پسربچه‌اي سه‌ساله به‌نوعي بيماري مبتلا شد كه ابتدا به سرماخوردگي معمولي شباهت داشت. وقتي علائمش ازجمله گلودرد و تب و سرفه ۶ روز ادامه يافت، او را به بيمارستان كويين اليزابت در هنگ‌كنگ بردند. در آنجا، سرفه‌اش شديدتر و به تنگي‌نفس دچار شد و با وجود مراقبت پزشكي ويژه از دنيا رفت. پزشكان كه از وخامت حال پسرك متعجب شده بودند، نمونه‌اي از خلط او را به وزارت بهداشت چين ارسال كردند؛ اما پروتكل استاندارد آزمايش نمي‌توانست به‌طوركامل ويروس عامل بيماري را شناسايي كند؛ از‌اين‌رو، ويروس‌شناس ارشد وزارتخانه تصميم گرفت قدري از نمونه را براي همكارانش در ديگر كشورها ارسال كند.

در مركز كنترل و پيشگيري از بيماري‌هاي ايالات متحده (CDC) در آتلانتا، نمونه‌ي خلط پسربچه در انتظار رسيدن نوبتش در فرايند كُند تجزيه‌و‌تحليل تطبيق پادتن يك ماه معطل ماند. درنهايت، نتايج تأييد كرد آنچه جان كودك را گرفت، گونه‌اي از ويروسي است كه در طول تاريخ بيش از هر عامل بيماري‌زاي ديگري باعث مرگ انسان‌ها شده است: آنفلوانزا. اين نوع ويروس پيش‌تر هرگز در انسان ديده نشده بود اين سويه كه H5N1 يا آنفلوانزاي مرغي نام دارد، دو دهه قبل شناسايي شده بود؛ اما تا آنجا كه مي‌دانستيم، تنها پرندگان را آلوده مي‌كرد.

مجموعه مقالات اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران درباره‌ي ويروس كرونا:

در آن زمان، دانشمندان كه در ماه اوت در ميانه‌ي تابستان بود، درباره‌ي ويروس به سرتاسر دنيا هشدار دادند. حكومت چين با وجود اعتراض‌هاي مرغداران به‌سرعت ۱/۵ ميليون مرغ را از بين برد. موارد ابتلاي بعدي به آنفلوانزاي مرغي از نزديك زيرانديشه متخصصين قرار گرفتند و قرنطينه شدند. تا پايان سال، ۱۸ مورد ابتلا در انسان‌ها شناسايي شد كه از اين بين ۶ نفر جانشان را از دست دادند.

از انديشه متخصصين دنيا، مهار سريع آنفلوانزاي مرغي واكنش جهاني موفقيت‌آميزي بود و ويروس تا سال‌ها ديگر ديده نشد. مهار ويروس مرگ‌بار تاحدي بدين‌دليل امكان‌پذير شد كه بيماري ناشي از آن بسيار شديد بود. افرادي كه آنفلوانزاي مرغي مي‌گرفتند، به‌وضوح و به‌شدت بيمار مي‌شدند. H5N1 نرخ مرگ‌ومير نزديك به ۶۰ درصد داشت و اگر شخصي به آن مبتلا مي‌شد، احتمالا از دنيا مي‌رفت. با‌اين‌حال از سال ۲۰۰۳ تاكنون، آنفلوانزاي مرغي تنها ۴۵۵ نفر را كشته است. درمقابل، سويه‌هاي خفيف‌تر آنفلوانزا كه به‌طور متوسط موجب مرگ كمتر از ۰/۱ درصد از افراد آلوده مي‌شوند، هرساله مسئول مرگ صدها هزار نفر از مردم هستند.

آنفلوانزاي مرغي با نرخ مرگ‌ومير ۶۰ درصد به‌شدت كشنده است.

ويروس‌هاي كرونا شباهت زيادي به ويروس‌هاي آنفلوانزا دارند و در افراد مبتلا به آن‌ها علائمي تقريبا يكسان ظاهر مي‌شود. چهار عضو خانواده‌ي ويروس كرونا كه به‌طور معمول انسان را آلوده مي‌كنند، به بروز سرماخوردگي منجر مي‌شوند و به باور دانشمندان، براي حداكثرسازي انتشارشان در ما تكامل يافته‌اند؛ بدين‌معني كه موجب بيماري و نه مرگ افراد مي‌شوند. درمقابل، دو همه‌گيري اخير ويروس كرونا جديد شامل سارس (سندرم تنفسي حاد) و مرس (سندرم تنفسي خاورميانه) همچون H5N1 از حيوانات نشئت گرفته است. بيماري ناشي از اين ويروس‌ها به‌شدت براي انسان‌ها كشنده بود و تعداد بسيار معدودي از موارد خفيف يا بدون علامت گزارش شد. اگر تعداد اين‌ گونه موارد بيشتر بود، بيماري به‌طور گسترده منتشر مي‌شد. درنهايت، سارس و مرس هركدام باعث مرگ كمتر از هزار نفر شدند.

براساس گزارش‌ها، مرگ‌ومير كوويد ۱۹ تاكنون بيش از سه برابر سارس و مرس بوده است. ويروس جديد با تركيبي از خصوصيات قدرتمند به اغلب ديگر مواردي بي‌شباهت است كه توجه عمومي را به خود جلب كردند. كرونا جديد كشنده است؛ اما نه آن‌قدر و افراد را بيمار مي‌كند؛ اما تشخيص آن‌ها به روش‌هاي پيش‌بيني‌پذير و منحصربه‌فرد امكان‌پذير نيست. ماه گذشته، ۱۴ آمريكايي در كشتي تفريحي دايموند پرينسس با وجود آنكه حال خوبي داشتند، آزمايششان مثبت اعلام شد. كرونا جديد ازآنجاكه ظاهرا برخي‌ اوقات به ظهور هيچ علائمي منجر نمي‌شود، ممكن است خطرناك‌ترين ويروس دنيا باشد.

جهان با بسيج منابع و سرعت بي‌سابقه به شيوع ويروس كرونا جديد واكنش نشان داد. دانشمندان با سرعتي بسيار زياد توانستند ويروس جديد را شناسايي كنند. ژنوم عضو جديد خانواده‌ي كرونا به‌دست دانشمندان چيني تعيين توالي شد و در چند هفته، دراختيار سرتاسر جهان قرار گرفت. جامعه‌ي علمي جهاني داده‌هاي ژنومي و باليني را با سرعتي بي‌سابقه منتشر كرد و گروه‌ها و شركت‌هاي مختلف نيز به سرعت مشغول ساخت واكسن شدند. دولت چين اقدامات چشمگيري براي مهار ويروس انجام داد و سازمان بهداشت جهاني (WHO) پس از اندكي تعلل وضعيت اضطراري بين‌المللي اعلام كرد. تمام اين اقدامات در كسري از زماني اتفاق افتاد كه صرفا براي شناسايي H5N1 در سال ۱۹۹۷ صرف شد و با‌اين‌حال، گسترش همه‌گيري تازه همچنان در حال تداوم است. مارك ليپسيچ، استادتمام همه‌گيرشناسي در دانشگاه هاروارد، به وب‌سايت آتلانتيك گفت:

تصور مي‌كنم پيامد احتمالي اين است كه ويروس كرونا جديد درنهايت مهارشدني نخواهد بود.

«مهار» نخستين گام در واكنش به هرنوع همه‌گيري است. درباره‌ي كوويد ۱۹، به‌انديشه متخصصين مي‌آيد فرصت جلوگيري از دنياگيري رسمي ظاهرا تا چند روز آينده به پايان خواهد رسيد. با انتشار ويروس در ژانويه، چين قرنطينه‌ي مناطق آلوده را از شهر ووهان آغاز و درنهايت، نزديك به ۱۰۰ ميليون نفر را از ساير جمعيت كشور جدا كرد. افراد از خروج از خانه منع شدند و پهپادها درصورت مشاهده‌ي آن‌ها در خيابان هشدار مي‌دادند. با وجود انجام اين اقدامات سختگيرانه، ويروس هم‌اكنون به بيش از ۶۰ كشور جهان سرايت كرده است.

كوويد ۱۹ احتمالا همانند سرماخوردگي و آنفلوانزا به بيماري فصلي تبديل خواهد شد.

ليپسيچ پيش‌بيني مي‌كند تا سال آينده، نزديك به ۴۰ تا ۷۰ درصد از افراد سرتاسر جهان به ويروس عامل بيماري كوويد ۱۹ مبتلا خواهند شد. درعين‌حال، تأكيد مي‌كند ابتلا به ويروس به‌معناي بيماري شديد تمام افراد نيست. به‌گفته‌ي وي، احتمال دارد اغلب موارد ابتلا به‌طور خفيف بيمار شوند يا شايد بدون علامت باشند. همانند آنفلوانزا كه معمولا جان افراد داراي شرايط مزمن پزشكي و افراد مسن‌تر را تهديد مي‌كند، اغلب موارد بدون مراقبت پزشكي بيماري را پشت‌سر مي‌گذارند. درمجموع، تقريبا ۱۴ درصد افراد مبتلا به آنفلوانزا هيچ علامتي ندارند.

ليپسيچ، تنها كسي نيست كه اعتقاد دارد ويروس به انتشار گسترده ادامه خواهد داد. همه‌گيرشناسان به‌تازگي بدين‌نتيجه رسيده‌اند كه به‌احتمال فراوان پيامد همه‌گيري اخير، بيماري فصلي جديد و تبديلش به پنجمين كروناويروس همه‌گير است. افراد با ابتلا به چهار كرونا ديگر معمولا طولاني‌مدت از آن مصون نمي‌شوند. اگر كرونا جديد نيز از همين رويه پيروي كند و اگر بيماري ناشي از آن به همان ‌شدت امروز ادامه يابد، «فصل سرماخوردگي و آنفلوانزا» مي‌تواند به «فصل سرماخوردگي و آنفلوانزا و كوويد ۱۹» تبديل شود.

درحال‌حاضر، معلوم نيست دقيقا چند نفر به ويروس كرونا جديد مبتلا شده‌اند. به‌نقل از دانشگاه جان هاپكينز، تا سه‌شنبه ۱۳ اسفند، بيش از ۹۲ هزار نفر در سرتاسر جهان آلوده شده‌اند كه از اين بين، بيش از ۸۰ هزار نفر درون قلمرو چين قرار دارند. همچنين پس از دو هفته از اعلام رسمي ورود ويروس به ايران، كشور به كانون انتشار ويروس در منطقه‌ي خاورميانه‌ي تبديل شده است و به‌نقل از وزارت بهداشت، اكنون ۲،۳۳۶ مورد تأييدشده دارد. با‌اين‌حال به‌نقل از پژوهش تازه‌ي دانشمندان كانادايي، احتمالا نزديك به ۱۸ هزار نفر در ايران به ويروس كرونا جديد مبتلا شده‌اند. ميزان گسترش ويروس به ميزان سرايت بيماري در موارد خفيف‌تر بستگي دارد. دانشمندان چيني چندي پيش يك مورد آشكار از انتشار بدون علامت ويروس از بيماري با سي‌تي اسكن سينه‌ي طبيعي را در نشريه‌ي پزشكي جاما گزارش دادند. پژوهشگران با خوش‌بيني بدين‌نتيجه رسيدند اين يافته ناهنجاري غيرمعمول نيست و پيشگيري از ابتلا به كوويد ۱۹ چالش‌برانگيز خواهد بود.

حتي اگر برآورد ليپسيچ از انديشه متخصصين وسعت نادرست باشد، احتمالا تغييري در پيش‌بيني‌هاي كلي به‌وجود نخواهد آمد. به‌گفته‌ي او، شناسايي ۲۰۰ مورد ابتلا به بيماري شبه‌آنفلوانزا حين فصل آنفلوانزا وقتي براي تشخيص آن آزمايش نمي‌دهند، به‌شدت دشوار است؛ اما خوب است به‌جاي آنكه بعدا بفهميم مبتلا شده‌ يا در تشخيص اشتباه كرده‌ايم، زودتر از بيماري مطلع شويم. تنها راه تشخيص، آزمايش است.

درابتدا، به پزشكان در ايالات متحده توصيه مي‌شد كه تنها افرادي را آزمايش كنند كه به چين سفر كرده يا با فردي تماس داشته‌اند كه مبتلا به ويروس تشخيص داده شده است. بااين‌حال پس از افزايش موارد ابتلا در اين كشور و شناسايي دو مورد مبتلا با منشأ آلودگي نامعلوم، به‌انديشه متخصصين مي‌آيد با پخش ويروس در ميان مردم، امكان شيوع گسترده‌تر آن وجود دارد. با دراختيارداشتن داده‌هاي اندك، پيش‌بيني دشوار است؛ اما نگراني از اينكه ويروس كرونا جديد ديگر مهارشدني نيست و براي هميشه با ما خواهد بود، بيش از همه در ميدان رقابت جهاني براي يافتن واكسن آشكار است. ساخت واكسن يكي از راهبردهاي بديهي‌ براي نجات جان مردم در سال‌هاي پيش‌ رو محسوب مي‌شود.

در ماه گذشته، بهاي سهام شركت داروسازي كوچكي به‌نام اينويو (Inovio) بيش از دوبرابر شده است. در روزها و هفته‌هاي گذشته، بارها گزارش شد كه واكسني براي كروناويروس جديد كشف و اين ادعا بارها در بسياري از گزارش‌هاي خبري تكرار شده است؛ اما واكسن‌ها همانند ديگر داروها به فرايند آزمايش طولاني نياز دارند تا معلوم شود واقعا به‌طور ايمن مي‌توانند از افراد دربرابر بيماري محافظت كنند يا نه. آنچه هم‌اكنون شركت يادشده و ديگران انجام داده‌اند، تكثير ذره‌اي از RNA ويروس است كه روزي مي‌تواند به‌عنوان واكسن به‌كار آيد. انجام اين كار گام اوليه‌ي اميدواركننده‌اي محسوب مي‌شود؛ اما ناميدن آن با عنوان كشف همچون معرفي جراحي جديد پس از تيزكردن تيغ جراحي است.

كادر درماني در يكي از بيمارستان‌هاي ايران

ساخت واكسن چنان دشوار و هزينه‌بر و پرخطر است كه در دهه‌ي ۱۹۸۰ وقتي شركت‌هاي داروسازي متحمل هزينه‌هايي قانوني شدند كه بنا به گزارش‌ها براثر آسيب‌هاي ناشي از واكسن‌ها به‌بار آمده بود، بسياري‌شان تصميم گرفتند از فعاليت در اين عرصه دست بكشند. به‌منظور به‌پيش‌راندن صنعت داروسازي و برانگيختن انگيزه در شركت‌ها براي تداوم توليد اين محصولات حياتي، دولت ايالات متحده به هرشخصي كه ادعا مي‌كرد از واكسن‌ها آسيب ديده است، مبلغي براي جبران خسارت پرداخت و اين قرار همچنان تا امروز تداوم يافته است. با‌اين‌حال، شركت‌هاي داروسازي به‌طوركلي دريافته‌اند سرمايه‌گذاري در داروهايي سودآورتر است كه براي شرايط مزمن پزشكي مصرف روزانه دارند. ويروس كرونا امكان جهش دارد و ممكن است همچون آنفلوانزا براي مقابله با آن به ساخت مداوم واكسن نياز باشد.

به‌گفته‌ي جيسون شوارتز، استاديار مدرسه‌ي سلامت عمومي دانشگاه ييل و متخصص كارشناس سياست‌گذاري واكسن، اگر به‌كلي به واكسن به‌عنوان پاسخ اميد ببنديم، دچار دردسر مي‌شويم. آن‌طور كه شوارتز مي‌گويد، بهترين سناريو اين است كه ساخت واكسن بسيار ديرتر از آن اتفاق بيفتد كه بر همه‌گيري كنوني تأثير بگذارد. اشكال اصلي اين است كه آمادگي براي اين همه‌گيري بايد از دهه‌ي گذشته و بعد شيوع سارس رخ مي‌داد. استاد دانشگاه ييل گفت:

اگر برنامه‌ي پژوهش واكسن سارس را كنار نمي‌گذاشتيم، مي‌توانستيم فعاليت‌هاي بنيادي انجام‌شده‌ي بيشتري دراختيار داشته باشيم و آن‌ها را براي اين ويروس تازه و هم‌خانواده‌ي سارس اجرا كنيم.

همانند ابولا، به‌محض آنكه احساس خطر از بين رفت، بودجه‌هاي دولتي قطع و توسعه‌ي صنعت داروسازي متوقف شد. برخي پژوهش‌هاي بسيار اوليه درنهايت روي قفسه‌ها خاك خوردند؛ زيرا آن همه‌گيري پيش از نياز به ساخت واكسن به‌پايان رسيد. ايران و ايتاليا و كره‌‌جنوبي اكنون ازجمله كشورهاي درگير با رشد چشمگير شمار موارد ابتلا به كوويد ۱۹ هستند. بسياري از كشورها با وجود ناكارآمدي و آسيب‌هاي ذاتي برخورد شديد و بي‌سابقه‌ي چين، با انجام اقدامات پيشگيرانه درصدد مهار ويروس برآمده‌اند و برخي اقدامات دراين‌زمينه مناسب خواهد بود؛ اما ممنوعيت گسترده‌ي مسافرت و تعطيلي شهرها و انباشت منابع، راهكارهايي واقع‌گرايانه براي همه‌گيري ويروسي نيست كه تا سال‌ها دوام مي‌آورد و انجامشان به‌نوبه‌ي خود خطرآفرين خواهد بود. سازمان بهداشت جهاني احتمالا تا چند روز آينده سرانجام دنياگيري ويروس كرونا جديد را اعلام خواهد كرد و در‌آن‌صورت، بازشدن مرزها و نه بستن‌شان ضروري خواهد بود. بايد اين انتظار را كنار گذاشت كه هر منطقه مي‌تواند از تأثيرات كوويد ۱۹ بگريزد؛ زيرا اين بيماري بايد به‌عنوان اشكالي فراگير ديده شود.