نكاتي كه بايد در مورد مواد ضدعفوني‌كننده و نحوه تهيه آن‌ها بدانيد
اين روزها به دليل همه‌گير شدن ويروس كرونا در كشور، تميز و ضدعفوني كردن خانه، محيط كار و همچنين وسايلي كه از آن‌ها استفاده مي‌كنيم تبديل به يكي از اصلي‌ترين دغدغه‌هاي هر فردي شده است. از طرفي ديگر مواد ضدعفوني‌كننده به اندازه‌ي كافي در بازار نيست و بسياري از مردم خودشان دست به كار شده و اقدام به تركيب مواد شيميايي براي ساختن ماده‌ي ضدعفوني كننده مي‌كنند كه اگرچه راه‌حل مناسبي به‌انديشه متخصصين مي‌رسد اما اگر بدون رعايت نكات ايمني باشد فاجعه به بار خواهد آورد.
بسياري از مواد شيميايي درصورت تركيب شدن با يكديگر گازهاي سمي خطرناك يا ماده‌اي را به‌وجود مي‌آورند كه باعث آسيب ديدن سيستم عصبي بدن، ريه و سيستم تنفسي مي‌شوند. همچنين مصرف الكل صنعتي نيز در برخي استان‌هاي كشور باعث كوري، مسموميت و حتي مرگ بسياري از شهروندان شده است به‌طوري كه به‌گفته‌ي سخنگوي وزارت بهداشت، مرگ‌ومير ناشي از استفاده‌ي ناگاآهانه از الكل صنعتي در استان‌هايي، از بيماري كوويد ۱۹ بيشتر بوده است. بنابراين اگر قصد داريد خودتان موادضدعفوني‌كننده بسازيد حتما به نكات ايمني دقت كنيد. در ادامه به توضيح بيشتر بايدها و نبايدهاي ساخت و استفاده از مواد ضدعفوني‌كننده مي‌پردازيم.
الكل طبي چيست
الكل طبي حاوي اتانول بوده و متخصصد پزشكي دارد. رنگ اين نوع الكل سفيد است و به همين دليل به آن الكل سفيد نيز گفته مي‌شود اما گاهي‌اوقات به آن‌ها رنگ آبي يا برخي مواد ديگر افزوده شده تا براي مصارف خوراكي استفاده نشود. از الكل سفيد يا طبي براي مصارف ضدعفوني‌كنندگي استفاده مي‌شود و براي گندزدايي سطوح از ويروس كرونا نيز مي‌توان از نمونه‌هاي با غلظت ۶۰ تا ۸۵ درصد (معمولا ۷۰ درصد) استفاده كرد.
الكل صنعتي چيست
الكل صنعتي حاوي متانول يا مواد شيميايي ديگر بوده و رنگ آن معمولا نارنجي است. الكل صنعتي در صنايع براي مصارف مختلف به‌عنوان رقيق‌كننده، حلال رنگ، پاك‌كننده‌ي دوده و چربي از قطعات و… استفاده مي‌شود. متانول موجود در اين نوع الكل‌ها، سمي و كشنده است و جذب پوستي آن مي‌تواند باعث آسيب‌هاي كليوي و چشمي شده و حتي منجر به كوري شود. بخار اين نوع الكل نيز سمي بوده و تنفس آن آسيب‌زا است؛ بنابراين استفاده از الكل صنعتي به‌عنوان ضدعفوني‌كننده به‌هيچ‌عنوان توصيه نمي‌شود.
الكل صنعتي به اندازه‌اي خطرناك است كه متخصصان حتي نسبت به استفاده از اين ماده براي ضدعفوني كردن سطوح هشدار داده و گفته‌اند استفاده از الكل متانول براي ضدعفوني كردن سطوح، اماكن و واحدهاي صنفي براي مقابله با ويروس كرونا خطرناك بوده و سلامتي شهروندان را تهديد مي‌كند. متخصصان عفوني نيز بارها تأكيد كرده‌اند كه مصرف هرگونه مواد الكلي حاوي متانول به‌صورت خوراكي نه‌تنها تأثيري در پيشگيري از ابتلا به بيماري كرونا ندارد بلكه منجر به نابينايي، كاهش سطح هوشياري و حتي مرگ مي‌شود.
به‌هيچ‌عنوان از الكل صنعتي نبايد براي ضدعفوني استفاده شود
در استفاده از اتانول و متانول بايد مراقب افرادي كه كمبود آنزيم g6pd دارند نيز باشيم زيرا باعث سيانوز در اين افراد مي‌شود. افرادي كه اين آنزيم را ندارند در مقابل مواد محركي مانند باقلا و حشره‌كش‌ها آسيب‌پذير بوده و اصطلاحا به آن‌ها فاويسمي گفته مي‌شود. البته به‌هيچ‌عنوان از متانول استفاده نكنيد زيرا جذب پوستي بالايي دارد و منجر به مسموميت مي‌شود.
فرمولي ساده براي ساخت مواد ضدعفوني‌كننده
ماده‌ي ضدعفوني‌كننده با الكل براي سطوح
براي تهيه‌ي ماده‌ي ضدعفوني‌كننده با الكل مي‌توانيد الكل طبي ۹۹ درصد را از داروخانه تهيه و آن را با آب مخلوط كنيد تا الكل ۷۰ درصد به دست بيايد. براي اين كار بايد نسبت ۷ به ۳ را در انديشه متخصصين بگيريد يعني ۷ سهم الكل را با ۳ سهم آب تركيب كنيد، مثلا ۷۰ سي‌سي الكل را با ۳۰ سي‌سي آب تركيب كنيد. آبي كه استفاده مي‌كنيد را بايد پيش از تركيب با الكل بجوشانيد و پس از سرد شدن اين محلول را بسازيد. منظور از يك واحد، ظرف ثابتي است كه براي پيمانه‌كردن آب و الكل از آن استفاده مي‌كنيد؛ به‌عبارتي، منظور حجم يكسان است.
اگر الكلي كه خريداري مي‌كنيد ۹۶ درصد است، براي تبديل آن به الكل ۷۰ درصد بايد به‌ازاي هر ۱۰۰ سي‌سي الكل ۹۶ درصد، ۳۷ سي‌سي آب مقطر به آن اضافه كنيد در صورت كم يا زياد شدن اين ميزان، توانايي و قدرت ويروس‌كشي آن كاهش مي‌يابد. بعد از تركيب كردن مواد مي‌توانيد آن‌ها را داخل ظرف اسپري بريزيد و روي سطوح اسپري كنيد و اجازه دهيد سطح حداقل يك دقيقه خيس بماند و به‌طور طبيعي در معرض هوا خشك شود. همچنين بهتر است از دستكش استفاده كنيد تا دستتان در اثر تماس با الكل خشك نشود. حين كار از جريان مناسب هوا استفاده كنيد تا انتشار بخارات مواد گندزدا در فضاي بسته باعث مسموميت نشود.
به‌هيچ‌عنوان براي تهيه‌ي اين محلول از الكل صنعتي استفاده نكنيد زيرا مي‌تواند عوارض پوستي به‌همراه داشته باشد.
ماده‌ي ضدعفوني‌كننده با وايتكس براي سطوح
وايتكس يكي از مواد ضدعفوني‌كننده‌اي است كه در دسترس قرار دارد و مي‌تواند براي تميز كردن سطوح و عاري كردن آن‌ها از ويروس كرونا استفاده شود. براي تهيه‌ي اين محلول كافي است يك واحد آب ژاول يا وايتكس (ماده‌ي سفيدكننده‌ي تجارتي با غلظت ۵ درصد) را با ۴۹ واحد آب سرد و معمولي در ظرفي در‌دار و ترجيحا پلاستيكي اضافه كرد (۲۰ سي‌سي وايتكس، معادل دو قاشق غذاخوري بايد داخل يك ليتر آب ريخته شود). بعد از درست شدن محلول آن را داخل ظرف اسپري بريزيد و روي سطح اسپري كنيد؛ اجازه دهيد محلول ۲ تا ۳ دقيقه روي سطوح به‌صورت خيس باقي بماند و سپس با دستمال مرطوب تميز سطوح را پاك كنيد. اين كار را مي‌توانيد يك تا دو بار در روز انجام دهيد. بهتر است براي استفاده از اين محلول از دستكش استفاده كنيد تا به پوست دستتان آسيب نزند. همچنين در حين كار از جريان مناسب هوا استفاده كنيد تا انتشار بخارات مواد گندزدا در فضاي بسته باعث مسموميت نشود.
ماده‌ي ضدعفوني‌كننده با آب اكسيژنه براي سطوح
يكي از اعضاي انجمن داروسازان مي‌گويد براي ضدعفوني كردن سطوح با آب اكسيژنه يا پراكسيد مي‌توانيد اين محلول را كه به‌صورت ۳۰ درصدي در داروخانه موجود است تهيه كرده و به محلولي نيم درصدي تبديل كنيد. همچنين فراموش نكنيد قرار گرفتن پراكسيد در فضاهاي باز سبب خروج اكسيژن آن شده و تأثير چنداني در دراز مدت نخواهد داشت.
ماده‌ي ضدعفوني‌كننده با آب و صابون براي سطوح
طبق گفته‌ي پژوهشگران و پزشكان، ويروس كرونا از جنس چربي است؛ بنابراين مي‌توان از روش‌هاي ساده مانند صابون و آب ولرم نيز براي ضدعفوني كردن سطوح استفاده كرد. استفاده از موادضدعفوني‌كننده‌ي قوي‌تر توصيه مي‌شود اما از طرفي مصرف بيش از اندازه از اتانول در محيط‌هاي بسته‌ي اداري و منزل مناسب نيست بنابراين مي‌توانيد هر سطحي را به مدت چند ثانيه با آب ولرم و صابون تميز كنيد.
محلول‌هاي ساخته‌شده با دترجنت‌ها به دليل اينكه قادر است ليپيد و پروتئين‌هاي سطح ويروس را از بين ببرند از اهميت بالايي برخوردار هستند. او با اشاره به اهميت دترجنت‌ها در مواد ضدعفوني‌كننده گفت اين مواد در بيس و پايه‌اي الكلي نهاده شده‌اند و خود الكل نيز از قابليت نابودي پروتئين‌ها و ليپيدهاي سطح ويروس برخوردار است، درنتيجه ويروس توانايي ورود به سلول‌هاي انساني را نخواهد داشت.
ژل ضدعفوني‌كننده براي دست (بزرگ‌سالان)
ساده‌ترين روش براي ضدعفوني كردن دست، شستن آن‌ها به مدت ۲۰ ثانيه با آب و صابون است و روش صحيح اين كار را مي‌توانيد در اينجا بخوانيد. اگر بيرون از منزل هستيد و مي‌خواهيد دست‌هاي خود را ضدعفوني كنيد بايد از ژل‌هاي مخصوص استفاده كنيد كه اين روزها هرجايي پيدا نمي‌شوند و ناياب شده‌اند. بنابراين مي‌توانيد خودتان دست به كار شده و ژل ضدعفوني‌كننده بسازيد.
۱- براي ساختن ژل ضدعفوني‌كننده‌ي دست ۱ پيمانه الكل ايزوپروپيل ۷۰ درصد يا الكل مالشي را با ۶ تا ۱۰ قطره اسانس درخت چاي كه خاصيت ضدعفوني‌كنندگي دارد تركيب كنيد. همچنين مي‌توانيد براي ازبين‌بردن بوي نامطلوب الكل و جلوگيري از خشكي پوست از ژل آلوئه‌ورا استفاده كنيد (به‌عنوان مثال دو سوم پيمانه الكل و يك سوم پيمانه ژل آلوئه‌ورا بريزيد). اين مواد را داخل يك بطري اسپري به‌خوبي با يكديگر تركيب كرده و استفاده كنيد.
۲- روش ديگر اين است كه يك‌چهارم پيمانه ژل آلوئه‌ورا و يك‌سوم قاشق غذاخوري گليسيرين گياهي (اختياري) را با يك قاشق غذاخوري الكل مالشي يا همان ايزوپروپيل تركيب كرده و براي داشتن رايحه‌ي بهتر به آن ۱۰ قطره اسانس دارچين يا ۱۰ قطره اسانس درخت چاي اضافه كنيد. اضافه كردن آب مقطر يا نقره كلوئيد نيز كمك مي‌كند محلول رقيق شود و قدرت آنتي‌باكتريالي نيز دارد.
ابتدا ژل آلوئه‌ورا، گليسيرين گياهي و الكل مالشي را در كاسه‌اي با هم مخلوط كنيد و سپس اسانس‌هاي دلخواه را به آن اضافه كنيد. بعد از تركيب كردن مواد آب مقطر يا نقره كلوئيدي را به‌ميزان دلخواه اضافه كنيد تا محلول رقيق شود؛ سپس آن را داخل بطري اسپري بريزيد.
۳- روش ديگر براي تهيه‌ي محلول ضدعفوني‌كننده استفاده از اتانول ۹۶ درصد به‌اندازه‌ي دو سوم پيمانه است كه مي‌توانيد با يك سوم پيمانه هيدروژن پراكسيد و چند قطره گليسيرين تركيب كرده و روي دست اسپري كنيد.
ژل ضدعفوني‌كننده براي دست (كودكان)
براي تهيه‌ي محلول ضدعفوني‌كننده دست كودكان از مواد شيميايي مانند الكل نبايد استفاده كرد زيرا باعث آسيب ديدن پوست آن‌ها مي‌شود. براي تهيه‌ي ژل مخصوص كودكان ۲۰ قطره روغن اسانس ميكروب‌كش مخصوص كودكان و يك چهارم پيمانه ژل آلوئه‌ورا را با يكديگر تركيب كنيد و داخل بطري اسپري بريزيد. هر زمان كه به آب و صابون دسترسي نداشتيد مي‌توانيد از اين محلول براي ضدعفوني كردن دست كودكان استفاده كنيد.
تركيب‌هاي شيميايي خطرناك
تركيب برخي مواد ضدعفوني‌كننده بايكديگر نه‌تنها به سيستم تنفسي و ريه آسيب وارد مي‌كند بلكه باعث انفجار نيز مي‌شود
براي تهيه‌ي مواد ضدعفوني‌كننده به‌هيچ‌عنوان مواد شيميايي زير را با يكديگر تركيب نكنيد زيرا علاوه‌بر بر خطر انفجار، آسيب جدي به سيستم تنفسي و ريه وارد مي‌كنند.
وايتكس و الكل
تركيب اين دو ماده‌ي شيميايي، توليد كلروفرم و اسيد هيدروكلريك مي‌كند كه آسيب به سيستم عصبي، ريه، كليه، كبد، چشم‌ها و پوست مي‌رساند؛ همچنين مقادير زياد كلروفرم باعث سرگيجه، تهوع، از دست دادن هوشياري و حتي مرگ مي‌شود.
وايتكس و آمونياك
تركيب اين دو ماده باعث توليد گازهاي سمي (بخار كلورامين) مي‌شود كه آسيب‌هاي شديدي براي دستگاه تنفسي به‌همراه خواهد داشت. همچنين تركيب مقادير زياد اين دو با يكديگر مي‌تواند باعث انفجار بسيار خطرناكي شود. برخي مواد مانند شيشه‌شوها در تركيبات خود آمونياك دارند و هرگز نبايد با آب ژاول و مواد رنگ‌زدا مخلوط شوند.
وايتكس و سركه
هرگز يك ماده‌ي اسيدي مانند سركه را با سفيدكننده‌ها تركيب نكنيد زيرا بعد از فرايند شيميايي گاز كلورين توليد مي‌كنند. تركيب اين گاز با آب، اسيد هيپوكلروس مي‌سازد. پخش شدن گاز كلورين حتي به مقدار كم مي‌تواند آسيب‌هايي از جمله خارش چشم و بيني، اشكالات تنفسي و اشكالات ريوي ايجاد كند.
وايتكس و انواع مواد تميزكننده
موجب توليد گازهاي سمي مانند گاز كلر مي‌شود كه حتي قرار گرفتن در معرض كم‌ترين مقدار آن هم مي‌تواند موجب اشكالات شديد تنفسي و بينايي شود.
جوش شيرين و سركه
اگرچه هر دو ماده بسيار كارآمد هستند و هر يك به‌تنهايي مي‌توانند به تميز كردن سراسر خانه كمك كنند، اما جوش شيرين يك باز است و خاصيت قليايي دارد و سركه خاصيت اسيدي دارد، بنابراين زماني‌كه با يكديگر تركيب شوند همديگر را خنثي مي‌كنند و از تركيب آن‌ها مقداري استات سديم و درصد زيادي آب به دست مي‌آيد. همچنين سركه باعث مي‌شود جوش شيرين به مقدار زيادي كف كند و اگر اين مخلوط در يك محفظه‌ي دربسته نگهداري شود مي‌تواند ايجاد انفجار كند.
آب اكسيژنه و سركه
معمولا گفته مي‌شود سطوح آشپزخانه را مي‌توان با مخلوط آب اكسيژنه و سركه تميز كرد اما مخلوط كردن اين دو ماده در يك ظرف صحيح نيست زيرا باعث توليد اسيد پراستيك مي‌شود كه سمي بوده و باعث تحريك پوست، چشم‌ها و سيستم تنفسي مي‌شود. براي استفاده از اين دو ماده به‌منظور پاك‌سازي سطوح مي‌توانيد ابتدا آب اكسيژنه را روي سطح اسپري كنيد، سطح را با آن تمييز كرده و پاك كنيد، سپس سركه را روي سطح اسپري كرده و دوباره همان كار را تكرار كنيد.
مخلوط برندهاي مختلف از يك ماده‌ي تميزكننده
هر شركت فرمول منحصربه‌فرد خود را براي توليد محصول دارد؛ بنابراين مخلوط كردن دو برند مختلف يك ماده‌ي تميزكننده ممكن است باعث واكنش شيميايي خطرناك شود.
راه‌هاي مقابله با خشكي پوست
در روزهايي كه مجبور هستيم هر وسيله‌اي را در صورت احتمال آلودگي تميز كنيم يا دست‌ها را به‌طور مكرر بشوييم، طبيعي است كه پوست دست‌هايمان حساس شود و در مواردي با خشكي، سوزش، خارش و... همراه باشد. فرآورده‌هاي شيميايي مانند وايتكس، الكل و... باعث حل شدن لايه‌ي محافظ دست و خشكي پوست مي‌شوند. نكات زير كمك مي‌كنند تا آسيب‌هاي پوستي به حداقل برسند:
پيشگيري از مسموميت ناشي از شوينده‌ها و تركيبات ضدعفوني‌كننده
به دليل تركيبات شيميايي كه در ساخت شوينده‌ها و تركيبات ضدعفوني‌كننده استفاده شده، هنگام استفاده از آن‌ها بايد نكاتي را رعايت كرد تا خطر مسموميت ناشي از استفاده از آن‌ها به حداقل برسد.
هم انديشي ها