آيا شواهدي درباره نشت ويروس كرونا از آزمايشگاه‌هاي چين وجود دارد؟
اسناد وزارت امور خارجه‌ي ايالات متحده از نگراني مقام‌هاي سفارت اين كشور از ايمني زيستي آزمايشگاه ويروس‌شناسي ووهان چين حكايت مي‌كند. اين آزمايشگاه در همان شهري واقع شده است كه شيوع ويروس كرونا نخستين‌بار از آنجا آغاز شد. دونالد ترامپ نيز به‌تازگي گفت دولت آمريكا درحال مطالعه گزارش‌هاي تاييدنشده‌اي است كه بيانگر نشت ويروس از آزمايشگاه هستند. اما در هرصورت آيا ايده‌ي خروج ويروس از آزمايشگاه، درك ما از دنياگيري كنوني را افزايش مي‌دهد؟
روزنامه‌ي واشنگتن پست به اطلاعاتي از اسناد دولتي دست يافته است كه نشان مي‌دهند در سال ۲۰۱۸، ديپلمات‌هاي علمي ايالات متحده به‌طور مكرر از يك مركز تحقيقاتي چيني بازديد مي‌كردند. مقام‌ها در آن زمان درباره‌ي امنيت ناكافي در آزمايشگاه، دو هشدار به واشنگتن ارسال كردند. اين روزنامه مي‌گويد مقام‌ها نگران امنيت و ضعف مديريت در مؤسسه‌ي ويروس‌شناسي ووهان (WIV) بودند و خواستار كمك‌هاي بيشتر شدند.
واشنگتن پست همچنين ادعا مي‌كند ديپلمات‌ها نگران بودند كه پژوهش‌ها روي ويروس‌هاي كروناي خفاش‌ها ممكن است خطر دنياگيري بيماري جديدي را با شباهت به سارس به‌دنبال داشته باشد. اين روزنامه مي‌گويد اسناد به‌دست‌آمده موجب شده است گفتگوهاي تازه‌ي بيشتر در دولت آمريكا دراين‌باره شكل بگيرد كه آيا ممكن است مؤسسه‌ي ويروس‌شناسي ووهان يا آزمايشگاهي ديگر در اين شهر، منشاء اصلي دنياگيري كنوني باشد يا نه. در اين ميان، فاكس نيوز نيز گزارشي را منتشر كرده است كه تئوري منشاء آزمايشگاهي ويروس را ترويج مي‌كند.
شيوع ويروس كرونا جديد، اواخر سال گذشته و زماني آشكار شد كه موارد اوليه‌ي ابتلا به بازار غذايي در ووهان ارتباط داشتند؛ اما باوجود حدس و گمان‌ها و شايعات اينترنتي، هيچ نوع مدركي وجود ندارد كه نشان دهد ويروس كرونا جديد (SARS-CoV-2)، عامل بيماري كوويد ۱۹ به‌طور اتفاقي از آزمايشگاه منتشر شده است.
اقدامات امنيتي در آزمايشگاه‌ها از چه نوعي است؟
آزمايشگاه‌هايي كه مشغول مطالعه‌ي ويروس‌ها و باكتري‌ها هستند، از سامانه‌اي با عنوان استانداردهاي سطح ايمني زيستي (BSL) پيروي مي‌كنند. اين استانداردها شامل چهار سطح است كه به نوع عوامل زيستي تحت مطالعه و اقدامات احتياطي بازدارنده‌ي لازم براي جداسازي آن‌ها بستگي دارد. سطح ۱ ايمني زيستي (BSL-1)، پايين‌ترين ميزان امنيت است و در آزمايشگاه‌هايي به‌نيروي سادهفته مي‌شود كه عوامل زيستي شناخته‌شده‌اي را مطالعه مي‌كنند كه هيچ خطري براي انسان ندارند.
درمقابل، سطح ايمني زيستي ۴ (BSL-4) بالاترين اقدامات احتياطي بازدارنده را دربردارد و مخصوص آزمايشگاه‌هايي است كه با خطرناك‌ترين عوامل بيماري‌زايي سروكار دارند كه واكسن يا درمان كمي برايشان موجود است؛ نظير ابولا، ويروس ماربورگ و -تنها در دو مركز تحقيقاتي در ايالات متحده و روسيه- آبله.
استانداردهاي BSL به‌طور بين‌المللي به‌نيروي سادهفته مي‌شوند؛ اما برخي اختلافات سطحي وجود دارد. به‌عنوان مثال، روس‌ها آزمايشگاه‌هاي دارنده‌ي بيشترين ايمني را تحت عنوان سطح ۱ و آزمايشگا‌هايي با كمترين اقدامات بازدارنده را تحت عنوان سطح ۴ نام‌گذاري مي‌كنند. با اين حال، به‌گفته‌ي دكتر فليپا لنتزوس، متخصص ايمني زيستي در كينگز كالج لندن، اقدامات واقعي و الزامات زيرساختي يكسان است.
شماري از موارد اوليه‌ي ابتلا به ويروس كرونا به بازار غذاي دريايي ووهان مرتبط بودند
همچنين سازمان بهداشت جهاني (WHO) راهنمايي را براي سطوح مختلف ايمني زيستي منتشر كرده؛ اما باوجود اين، هيچ پيمان يا معاهده‌اي به‌كارگيري اين استانداردها را براي كشورها اجباري نكرده است. دكتر لنتزوس مي‌گويد اين استانداردها به‌منظور فعاليت ايمن كاركنان شاغل در آزمايشگاه، جلوگيري از آلودگي آن‌ها و ساير افراد و اجتناب از انتشار تصادفي عوامل بيماري‌زا در محيط‌زيست طراحي شده است. همچنين اگر محصولاتي براي فروش در بازار داريد يا مي‌خواهيد خدمات يا آزمايش‌هايي خاص ارائه دهيد، در آن صورت ملزم به اعمال استانداردهاي بين‌المللي هستيد.
درحقيقت، بودجه‌ي آزمايشگاه ويروس‌شناسي ووهان از اياالات متحده تأمين مي‌شد و مراكز تحقيقاتي اين كشور نيز به چيني‌ها كمك مي‌كردند. حتي در اسناد وزارت خارجه‌ي آمريكا، به توصيه براي دادن كمك‌هاي به‌مراتب بيشتر اشاره شده است.
در اسناد وزارت خارجه به كدام نواقص امنيتي اشاره شده است؟
پاسخ كوتاه اين است كه طبق اطلاعات ارائه‌شده ازسوي واشنگتن پست، چيزي درباره‌ي ماهيت نواقص امنيتي مشخص نيست. اما به‌طور كلي آزمايشگاه‌هايي كه با عوامل زيستي سروكار دارند، به روش‌هاي متعددي مي‌توانند اقدامات ايمني را نقض كنند. به‌نقل از دكتر لنتزوس، اين اقدامات شامل «دسترسي سازمان بهداشت جهاني به آزمايشگاه، يادگيري‌هاي عادي و تكميلي براي دانشمندان و تكنسين‌ها، رويه‌هايي براي نگه‌داري سوابق، اعلانات، فهرست موجودي عوامل بيماري‌زا، شيوه‌هاي اطلاع‌رساني تصادفي و رويه‌هاي اضطراري است.»
اما نگراني‌هاي اشاره‌شده در اسناد ديپلماتيك چقدر غيرمعمول بود؟ پاسخ اين است كه اتفاق پيش مي‌آيد. در سال ۲۰۱۴، شيشه‌هاي نمونه‌ي فراموش‌شده‌ي آبله در يك جعبه كارتن در مركزي پژوهشي در نزديكي واشنگتن يافت شد. در سال ۲۰۱۵ ارتش آمريكا به‌جاي هاگ‌هاي مرده، به‌طور اشتباهي نمونه‌هاي زنده‌ي سياه‌زخم را به ۹ آزمايشگاه درسرتاسر اين كشور و پايگاهي نظامي در كره‌ي جنوبي ارسال كرد.
در شمار بالايي از آزمايشگاه‌هاي واقع در مقياس پايين‌تر BSL، تفاوت‌هايي در استاندارهاي ايمني وجود دارد و به بسياري از نقض‌هاي كوچك‌تر اصلا در اخبار اشاره‌اي نمي‌شود. اما تعداد آزمايشگاه‌هايي كه استاندارد سطح ۴ ايمني زيستي را به‌كارمي‌گيرند، نسبتا اندك است. هرچند هيچ فهرست معتبري براي شمارش وجود ندارد، ويكي‌پديا تعداد اين آزمايشگاه‌ها را در سرتاسر جهان بيش از ۵۰ مي‌داند كه آزمايشگاه ويروس‌شناسي ووهان يكي از آن‌ها محسوب مي‌شود.
آزمايشگاه‌هاي مخصوص سطح ۴ ايمني زيستي بايد با مشخصات متخصص بسيار بالا ساخته شوند؛ زيرا آن‌ها با خطرناك‌ترين عوامل بيماري‌زاي شناخته‌شده براي علم سروكار دارند. درنتيجه معمولا سوابق ايمني مناسبي دارند و از اين‌رو هرنوع نگراني درباره‌ي رويه‌هاي هركدام از اين مراكز به‌شدت برجسته خواهد بود.
پيش‌تر ادعاهايي درباره‌ي درز ويروس از آزمايشگاه وجود نداشت؟
به‌محض آنكه ويروس كرونا جديد ظهور كرد، گمانه‌زني‌هايي اغلب از سوي افراد بي‌اطلاع درباره‌ي منشاء آن مطرح شد. يك تئوري اينترنتي كه در ماه ژانويه به‌طور گسترده منتشر شد، اشاره مي‌كرد كه ويروس ممكن است به‌عنوان سلاح بيولوژيك در آزمايشگاه مهندسي شده باشد. دانشمندان اين ادعا را به‌طور مكرر رد و با انجام پژوهش‌هاي مختلف، منشاء حيواني ويروس كرونا -به احتمال فراوان خفاش‌ها- را تعيين كرده‌اند.
ويروس‌ها را مي‌توان براي اهداف پژوهشي علمي بنيادي مهندسي كرد. به‌عنوان مثال، مطالعات افزايش عملكرد ممكن است توانايي پاتوژن را در بيماري‌زايي بهبود دهد تا دانشمندان به‌واسطه‌ي آن، امكان جهش ويروس‌ها را در آينده مطالعه كنند. اما مطالعه‌اي از دانشمندان آمريكايي درباره‌ي ژنوم ويروس كرونا كه در ماه مارس منتشر شد، هيچ نشانه‌اي از مهندسي را پيدا نكرد. كريستين اندرسون، نويسند‌ي همكار پژوهش از مؤسسه‌ي پژوهشي اسكريپس در آن زمان گفت:
با مقايسه‌ي داده‌هاي توالي ژنوم موجود براي سويه‌هاي شناخته‌شده ويروس كرونا، مي‌توانيم قاطعانه بگوييم كه سارس ۲ (SARS-CoV-2) ازطريق فرآيندهاي طبيعي به‌وجود آمده است.
بيشتر درباره ويروس كرونا بخوانيد:
ويروس كرونا جديد به احتمال فراوان از خفاش‌ها منشاء گرفته است
پس از رد آن شايعه‌ي اوليه، اكنون ادعاي انتشار ويروس طبيعي از آزمايشگاه مطرح شده است. نزديكي بازار غذاي دريايي ووهان، كانون اصلي انتشار ويروس به دست‌كم دو مركز تحقيقاتي مخصوص انجام پژوهش روي بيماري‌هاي عفوني، محرك گمانه‌زني‌ها درباره‌ي ادعاي جديد بوده است. اينكه مركز ويروس‌شناسي ووهان روي ويروس‌هاي كروناي خفاش پژوهش مي‌كرده، امري آشكار بوده است. اين مطالعات به‌كلي قانوني بود و نتايجش در نشريات بين‌المللي منتشر مي‌شد و انجام آن‌ها باتوجه به تجربه‌ي چين با شيوع سارس در اوايل دهه‌ي ۲۰۰۰، موضوعي غافل‌گيركننده نيست.
اما اكنون هيچ شواهدي در دست نيست كه نشان دهد، مركزي پژوهشي در ووهان، منبع ويروس كرونا جديد بوده است. روز پنجشنبه، ژائو ليجيان، سخنگوي وزارت خارجه‌ي چين با برگزاري كنفرانسي مطبوعاتي به خبرنگاران گفت مقام‌هاي سازمان بهداشتي «چندين بار اعلام كرده‌اند هيچ شواهدي وجود ندارد كه بيانگر ساخت ويروس كرونا جديد در آزمايشگاه باشد.» با اين حال، پرزيدنت ترامپ كه واكنش دولتش به دنياگيري ويروس كرونا با انتقادهايي همراه بوده است، به‌تازگي گفت دولت آمريكا تئوري منشاء آزمايشگاهي ويروس كرونا را مطالعه مي‌كند.
چين بارها به نداشتن شفافيت در مراحل اوليه‌ي شيوع كوويد ۱۹ متهم شده است. مايك پمپئو، وزير خارجه‌ي ايالات متحده چندي پيش گفت پكن بايد درباره‌ي آنچه مي‌داند، صادق باشد. درميانه‌ي جنگ لفظي بين دو كشور، پژوهش‌هاي علمي براي رديابي منشاء ويروس كرونا جديد همچنان دردست انجام است.
هم انديشي ها