سرطان روده بزرگ؛ علائم، دلايل، تشخيص، جلوگيري و روش‌هاي درمان
سرطان روده‌ي بزرگ زماني بروز مي‌كند كه درون روده‌ي بزرگ تومور رشد كند. آب موجود در غذاها و بخشي از آب آشاميدني‌مان در روده‌ي بزرگ بازجذب و موجب مي‌شود كه مدفوع از مايع به جامد تغيير حالت دهد. اين بيماري سومين علت مرگ ناشي از سرطان در ايالات متحده‌ي آمريكا است؛ به‌همين‌دليل، متخصصان توصيه مي‌كنند كه افراد مسن‌تر از پنجاه سال از‌انديشه متخصصين ابتلا به اين نوع سرطان بايد به‌طور منظم مطالعه شوند. در اين مقاله، به علائم، دلايل ايجاد، تشخيص، روش‌هاي درمان و جلوگيري از سرطان روده‌ي بزرگ اشاره خواهيم كرد.
علائم سرطان روده‌ي بزرگ
اين بيماري معمولا در مراحل اوليه علائمي ايجاد نمي‌كند؛ اما با پيشرفت بيماري، علائم بيشتر ظاهر مي‌شوند. سرطان روده‌ي بزرگ ممكن است خوش‌خيم يا بدخيم يا غيرسرطاني باشد. سرطان بدخيم مي‌تواند به ساير قسمت‌هاي بدن گسترش يابد و به آن‌ها آسيب بزند. به‌طور كلي، علائم و نشانه‌هاي سرطان روده‌ي بزرگ عبارت‌اند از:
- اسهال يا يبوست
- تغيير در عادات روده
- تغيير در غلظت مدفوع
- رقيق‌بودن مدفوع
- وجود خون در مدفوع كه گاهي ممكن است مشاهده نشود
- درد در ناحيه‌ي شكم
- گرفتگي شكم و نفخ
- احساس نياز مكرر به دفع مدفوع
- ضعف و خستگي
- كاهش وزن بدون دليل
- سندرم روده‌ي تحريك‌پذير
- وجود توده در شكم به تشخيص پزشك
- كم‌خوني ناشي از كمبود آهن
اگر سرطان به قسمت ديگري از بدن همانند كبد گسترش پيدا كند، ممكن است علائم بيشتري به‌وجود آورد. اگر علائم بيشتر از يك ماه از بين نرفتند، بايد به پزشك مراجعه كرد.
درجه‌بندي سرطان روده‌ي بزرگ
روش‌هاي مختلفي براي تعيين درجه يا مرحله‌ي اين سرطان وجود دارد كه نشان‌دهنده‌ي گسترش و اندازه‌ي تومورها است. به‌طور كلي، در سرطان روده‌ي بزرگ مراحل به‌شرح زير پيشرفت مي‌كنند:
مرحله‌ي صفر: در اين مرحله، بيماري به‌عنوان كارسينوم درجا شناخته شده است و در مراحل اوليه قرار دارد. رشد سلول‌هاي سرطاني در اين مرحله، فراتر از اندازه‌ي لايه‌ي داخلي روده‌ي بزرگ نمي‌رود و معمولا درمان آن آسان است.
مرحله‌ي اول: سرطان به لايه‌ي بعدي بافت رسيده است؛ اما به غدد لنفاوي يا اندام‌هاي ديگر گسترش نيافته است.
مرحله‌ي دوم: سرطان به لايه‌هاي خارجي روده‌ي بزرگ رسيده؛ اما فراتر از روده‌ي بزرگ نرفته است.
مرحله‌ي سوم: سرطان به لايه‌هاي بيروني روده‌ي بزرگ گسترش پيدا كرده و به يك تا سه غدد لنفاوي رسيده است. با‌اين‌حال، به قسمت‌هاي ديگر بدن سرايت نكرده است.
مرحله‌ي چهارم: سرطان به بافت‌هاي ديگر در آن طرف ديواره روده‌ي بزرگ رسيده است. با پيشرفت مرحله‌ي چهارم، سرطان به ساير قسمت‌هاي بدن مي‌رسد.
دلايل ايجاد سرطان روده‌ي بزرگ
در حالت كلي، سرطان روده‌ي بزرگ زماني ايجاد مي‌شود كه سلول‌هاي سالم روده دچار تغيير DNA مي‌شوند. سلول‌هاي سالم به‌صورتي رشد مي‌كنند و تقسيم مي‌شوند كه بدن عملكرد طبيعي خود را ادامه دهد؛ اما زماني‌كه DNA سلول‌ها صدمه مي‌بينند و سرطاني مي‌شوند، سلول به‌طور مداوم تكثير و تجمع سلول‌هاي غيرطبيعي به تومور منجر خواهد شد.
بد نيست بدانيد كه در بيشتر مواقع، سرطان روده‌ي بزرگ از تومورهاي غيرسرطاني به‌نام پوليپ آدنوماتوز نشئت مي‌گيرد كه در ديواره‌هاي داخلي روده‌ي بزرگ ايجاد مي‌شوند. سلول‌هاي سرطاني ناشي از تومورهاي بدخيم ممكن است ازطريق خون و سيستم لنفاوي به ساير قسمت‌هاي بدن گسترش پيدا كنند. سلول‌هاي سرطاني مي‌توانند در فرايندي به‌نام متاستاز رشد و به بافت‌هاي سالم اطراف و سراسر بدن حمله كنند. نتيجه‌ي اين فرايند وضعيتي جدي و خطرناك است كه به‌ندرت مي‌توان درمان كرد. توجه كنيد كه علت دقيق سرطان روده‌ي بزرگ ناشناخته است؛ اما به‌طور كلي چندين عامل مي‌توانند موجب بروز اين بيماري شوند كه درادامه، آن‌هرا را معرفي خواهيم كرد.
پوليپ
سرطان روده‌ي بزرگ معمولا از پوليپ‌هاي پيش‌سرطاني ايجاد مي‌شود كه در روده‌ي بزرگ رشد مي‌كنند. انواع متداول پوليپ‌ها عبارت‌اند از:
آدنوما: اين نوع از پوليپ به سه گروه لوله‌اي و پرزي و لوله‌اي‌پرزي تقسيم مي‌شود كه مي‌توانند سرطاني شوند.
هايپرپلازي: سرطان روده‌ي بزرگ به‌ندرت از پوليپ‌هاي هايپرپلازي ايجاد مي‌شود؛ زيرا معمولا خوش‌خيم هستند.
توجه كنيد در‌صورتي‌كه جراح در مراحل اوليه‌ي درمان پوليپ‌ها را از بين نبرد، ممكن است برخي از آن‌ها به سرطان بدخيم روده‌ي بزرگ تبديل شوند.
ژن‌ها
رشد سلولي كنترل‌نشده مي‌تواند به‌دنبال آسيب ژنتيكي يا تغيير DNA رخ دهد. فرد ممكن است استعداد ژنتيكي ابتلا به سرطان روده‌ي بزرگ را از بستگان نزديك خود به‌ارث ببرد؛ به‌ويژه اگر يكي از اعضاي خانواده او قبل از شصت‌سالگي به اين بيماري دچار شده باشند. اين خطر زماني بيشتر مي‌شود كه بيش از يك نفر از بستگان به سرطان روده‌ي بزرگ مبتلا شده باشند؛ البته چندين بيماري ارثي هم خطر ابتلا به اين بيماري را افزايش مي‌دهند كه درادامه، به آن‌ها اشاره خواهيم كرد:
- پوليپوز آدنوماتوز خانوادگي خفيف
- پوليپوز آدنوماتوز خانوادگي (FAP)
- سندرم گاردنر (نوع ديگري از FAP)
- سندرم لينچ يا سرطان روده‌ي بزرگ غيرپوليپوز ارثي
- سندرم پوليپوزيس نوجوانان
- سندرم Muir-Torre (يكي از انواع سندرم لينچ)
- پوليپوز مرتبط با MYH
- سندرم پوتزجگرز
- سندرم توركوت (نوع ديگري از FAP)
وجود اين ويژگي ژنتيكي بدون ايجاد سرطان امكان‌پذير است؛ زيرا سرطان رشد نخواهد كرد؛ مگر اينكه عاملي محيطي آن را تحريك كند.
روش‌هاي تشخيص بيماري سرطان روده‌ي بزرگ
پزشك در ابتدا بدن فرد را كاملا معاينه مي‌كند و از فرد درباره‌ي تاريخچه‌ي پزشكي و خانوادگي‌اش سؤال مي‌كند. سپس از شيوه‌هايي تشخيصي براي شناسايي و درجه‌بندي سرطان استفاده مي‌كند. برخي از اين شيوه‌ها عبارت‌اند از:
كولونوسكوپي
در اين روش، پزشك لوله‌ي انعطاف‌پذير بلند و مجهز به دوربين را وارد سمت راست روده مي‌كند تا داخل روده‌ي بزرگ را مطالعه كند. توجه كنيد كه فرد ممكن است مجبور باشد ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از انجام اين روش، رژيم غذايي خاصي را دنبال كند. همچنين، روده‌ي بزرگ براي آمادگي به پاك‌سازي با ملين‌هاي قوي نياز دارد. در‌صورتي‌كه پزشك پوليپ را در روده‌ي بزرگ پيدا كند، جراح پوليپ‌ها را برمي‌دارد و فرد را براي انجام بيوپسي به آزمايشگاه ارجاع مي‌دهد. در نمونه‌برداري، پزشك پوليپ‌ها را زير ميكروسكوپ مطالعه مي‌كند تا سلول‌هاي سرطاني يا پيش سرطاني را جست‌وجو كند.
روش مشابهي به‌نام سيگموئيدوسكوپي انعطاف‌پذير هم وجود دارد كه به پزشك اجازه مي‌دهد قسمت كوچك‌تري از ناحيه‌ي روده‌ي بزرگ را مطالعه كند. اين روش به آمادگي كمتري نياز دارد. همچنين، اگر سيگموئيدوسكوپي پوليپ را نشان ندهد يا اگر در ناحيه‌اي كوچك قرار گرفته باشد، ممكن است كولونوسكوپي كامل لازم نباشد.
باريم انما با كنتراست مضاعف
باريم انما نوعي تصويربرداري با اشعه‌ي ايكس است كه مي‌تواند تغييرها يا ناهنجاري‌ها را در روده‌ي بزرگ تشخيص دهد. توجه كنيد چندين ساعت قبل از انجام عكس‌برداري با باريم، فرد نبايد چيزي بخورد. در اين روش، پزشك محلول مايع حاوي عنصر باريم را ازطريق ركتوم به روده‌ي بزرگ تزريق مي‌كند. وي براي دستيابي به دقيق‌ترين نتيجه، اين كار را با پمپاژ هوا انجام مي‌دهد تا روي لايه‌ي باريم صاف شود. سپس، راديولوژيست اشعه‌ي ايكس روده‌ي بزرگ را انجام مي‌دهد. باريم در اشعه‌ي ايكس سفيد به‌انديشه متخصصين مي‌رسد و هرگونه تومور و پوليپ با رنگ تيره نمايش داده مي‌شوند.
اگر نمونه‌برداري وجود سرطان روده‌ي بزرگ را تأييد كند، پزشك ممكن است براي ارزيابي شيوع سرطان، راديوگرافي قفسه‌ي سينه يا سونوگرافي يا سي‌تي اسكن از ريه‌ها و كبد و شكم را تجويز كند. پس از تشخيص، پزشك مرحله‌ي سرطان را براساس اندازه و وسعت و گسترش تومور به غدد لنفاوي اطراف و اندام‌هاي ديگر تعيين مي‌كند. در‌حقيقت، مرحله‌ي سرطان گزينه‌هاي درمان را مشخص خواهد كرد.
روش‌هاي درمان سرطان روده‌ي بزرگ
درمان اين بيماري به نوع و مرحله سرطان بستگي دارد. پزشك هنگام تصميم‌گيري درباره‌ي بهترين گزينه‌ي درماني، سن و وضعيت كلي سلامت و ديگر ويژگي‌هاي فرد را در انديشه متخصصين مي‌گيرد. روش‌هاي رايج براي درمان سرطان روده‌ي بزرگ عبارت‌اند از: جراحي و شيمي‌درماني و پرتودرماني. بهتر است بدانيد هدف از درمان اين بيماري نابودي سرطان و جلوگيري از شيوع و كاهش علائم آن است.
عمل جراحي
جراحي به‌منظور برداشتن قسمتي يا تمام روده‌ي بزرگ انجام و به آن كولكتومي گفته مي‌شود. در اين روش، جراح بخشي از روده‌ي بزرگِ دچار سرطان و بعضي از قسمت‌هاي اطراف آن را برمي‌دارد. به‌عنوان مثال، جراح معمولا غدد لنفاوي اطراف ناحيه‌ي سرطاني را برمي‌دارد تا از پيشرفت بيماري جلوگيري كند. سپس بسته به ميزان كولكتومي، قسمت سالم روده‌ي بزرگ را دوباره به‌هم متصل يا استوما ايجاد مي‌كند. استوما دهانه‌اي در ديواره‌ي شكم است كه ازطريق آن، ضايعات به داخل كيسه منتقل مي‌شوند. به اين نوع جراحي، كولوستومي گفته مي‌شود. انواع ديگر جراحي سرطان روده‌ي بزرگ از اين قرارند:
آندوسكوپي: جراح با استفاده از اين روش ممكن است برخي از سرطان‌هاي كوچك و موضعي را از بين ببرد. آن‌ها لوله‌اي نازك و انعطاف‌پذير را به نور و دوربين متصل مي‌كنند تا بافت سرطاني را از بين ببرند.
جراحي لاپاراسكوپي: جراح چندين برش كوچك در شكم ايجاد مي‌كند. اين روش ممكن است گزينه‌اي براي از‌بين‌بردن پوليپ‌هاي بزرگ‌تر باشد.
جراحي تسكيني: هدف از اين نوع جراحي تسكين علائم در موارد سرطان‌هاي درمان‌نشدني يا پيشرفته است. جراح تلاش مي‌كند انسداد روده‌ي بزرگ را برطرف و درد و خون‌ريزي و ديگر علائم را مديريت كند.
شيمي‌درماني
در شيمي‌درماني، پزشك داروهايي براي فرد تجويز مي‌كند كه در روند تقسيم سلولي تداخل دارند. آن‌ها با ايجاد اختلال در پروتئين يا DNA به سلول‌هاي سرطاني آسيب مي‌زنند و آن‌ها را از بين مي‌برند. متخصص سرطان (آنكولوژيست) شيمي‌درماني را براي مواقعي توصيه مي‌كند كه سرطان پيشرفت كرده است. داروهايي كه ممكن است براي سرطان روده‌ي بزرگ استفاده شوند، بواسياخبار تخصصياب (اَوستين) و راموسيروماب (سيرامزا) را شامل مي‌شوند. نتيجه‌ي يكي از مطالعه‌ها نشان داده است كه بيماران مبتلا به سرطان روده‌ي بزرگ پيشرفته كه شيمي‌درماني مي‌كنند و سابقه‌ي خانوادگي ابتلا به سرطان روده‌ي بزرگ ندارند، احتمال پيشرفت سرطان و مرگ به‌طور چشمگيري در آن‌ها كمتر است. توجه كنيد كه داروها از كل بدن عبور مي‌كند و در‌حقيقت، درمان به‌صورت چرخه‌اي عوارض جانبي شايع شيمي‌درماني عبارت‌اند از:
- ريزش مو
- حالت تهوع
- خستگي
- استفراغ
در انديشه متخصصين داشته باشيد كه معمولا در درمان‌هاي تركيبي از چندين نوع شيمي‌درماني استفاده مي‌شود يا شيمي‌درماني را با ساير روش‌هاي درماني تركيب مي‌كنند.
پرتودرماني
پرتودرماني با تمركز پرتوهاي گاما با انرژي فراوان روي سلول‌هاي سرطاني آن‌ها را از بين مي‌برد. پزشكان ممكن است از پرتودرماني خارجي براي از‌بين‌بردن اشعه‌ها از بدن استفاده كنند. توجه كنيد كه بعضي از فلزات همانند راديوم پرتوهاي گاما منتشر مي‌كنند؛ البته تابش ممكن است از اشعه X با انرژي زياد هم حاصل شود. پزشك ممكن است پرتودرماني را به‌عنوان درماني مستقل براي كوچك‌كردن تومور يا تخريب سلول‌هاي سرطاني در انديشه متخصصين بگيرد يا مي‌تواند اين كار را در‌كنار ساير درمان‌هاي سرطان انجام دهد. بهتر است بدانيد پرتودرماني اولويت پزشك براي درمان سرطان روده‌ي بزرگ نيست؛ از‌اين‌رو، اگر بيماري در مراحل اوليه به ديواره‌ي ركتوم نفوذ كرده يا به غدد لنفاوي مجاور رسيده باشد، پزشك از آن استفاده مي‌كند. برخي از عوارض جانبي پرتودرماني از اين قرارند:
- تغييرات خفيف پوستي (شبيه به آفتاب‌سوختگي يا برنزه‌شدن)
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- خستگي
- كاهش اشتها
- كاهش وزن
بيشتر عوارض جانبي چند هفته پس از اتمام درمان برطرف مي‌شود يا كاهش مي‌يابد.
عوامل خطرساز سرطان روده‌ي بزرگ
عوامل خطرساز ابتلا به سرطان روده‌ي بزرگ عبارت‌اند از:
- كهولت سن
- رژيم غذايي سرشار از پروتئين حيواني و چربي‌هاي اشباع و سرشار از كالري
- رژيم غذايي كم‌فيبر
- مصرف الكل
- داشتن سرطان سينه يا تخمدان يا رحم
- سابقه‌ي خانوادگي سرطان روده‌ي بزرگ
- داشتن كوليت اولسراتيو يا بيماري كرون يا بيماري روده‌ي تحريك‌پذير (IBD)
- اضافه‌وزن و چاقي
- سيگاركشيدن
- نداشتن فعاليت بدني
- خوردن گوشت قرمز يا فراوري‌شده
- وجود پوليپ در روده‌ي بزرگ يا روده‌ي راست
بيشتر سرطان‌هاي روده‌ي بزرگ در درون پوليپ ها (آدنوم) ايجاد مي‌شوند. افرادي كه ژن مهاركننده‌ي تومور معروف به Sprouty2 دارند، درمقايسه‌با ديگران ممكن است درمعرض خطر بيشتري باشند. توجه كنيد بهبودي بيمار به عوامل زير بستگي دارد:
- مرحله‌ي تشخيص بيماري
- وجود سوراخ يا انسداد بهعلت سرطان در روده‌ي بزرگ
- سلامت عمومي بيمار
بد نيست بدانيد با همه‌ي اين عوامل، در برخي موارد سرطان ممكن است برگردد.
چه زماني بايد به پزشك مراجعه كرد؟
در بيشتر موارد، علائم گوارشي نشان‌دهنده‌ي سرطان نيست. با‌اين‌حال، اگر علائم غيرطبيعي باشد يا به‌طور منظم تكرار و با گذشت زمان بدتر شود، بهتر است به پزشك مراجعه كنيد. حتي اگر علت اصلي اين علائم سرطان روده‌ي بزرگ نباشد، پزشك ممكن است متوجه اختلال ديگر شود و درمان مناسب را براي آن در انديشه متخصصين بگيرد.
بسياري از افراد مبتلا به سرطان روده‌ي بزرگ علائم اوليه ندارند؛ بنابراين، بروز علائم مي‌تواند نشانه‌ي رشد يا گسترش سرطان باشد. انجمن سرطان ايالات متحده‌ي آمريكا توصيه مي‌كند مردان و زناني كه به‌طور متوسط خطر ابتلا به سرطان روده‌ي بزرگ را دارند، در ۴۵ سالگي غربالگري انجام دهند. در‌صورتي‌كه فرد به‌طور مرتب غربالگري كند، در مراحل اوليه، پزشكان مي‌توانند سرطان روده‌ي بزرگ را تشخيص دهند و درمان كنند.
جلوگيري از سرطان روده‌ي بزرگ
هيچ راهي به‌طور قطعي براي جلوگيري از سرطان روده‌ي بزرگ وجود ندارد؛ با‌اين‌حال، برخي از اقدامات پيشگيرانه عبارت‌اند از:
- حفظ وزن سالم
- ورزش منظم
- مصرف ميوه و سبزيجات و غلات كامل فراوان
- محدودكردن مصرف چربي‌هاي اشباع‌شده و گوشت قرمز و جايگزين‌كردن چربي‌هاي مرغوب همانند آووكادو، روغن زيتون، روغن ماهي و مغزها
- ترك سيگار
نتايج مطالعات منتشر‌شده نشان داده‌اند كه ويتامين C مي‌تواند سلول‌هاي سرطاني را مختل كند. همچنين، محققان دريافته‌اند كه نوشيدن روزانه‌ي قهوه، حتي قهوه‌ي بدون كافئين، ممكن است خطر ابتلا به سرطان روده‌ي بزرگ را كاهش دهد.
انجام غربالگري
علائم ممكن است تا زمان پيشرفت سرطان ظاهر نشوند؛ به‌همين‌دليل، كالج پزشكان آمريكايي انجام يكي از غربالگري‌هاي زير را براي افراد ۵۰ تا ۷۵ ساله توصيه مي‌كنند:
- آزمايش مدفوع هر دو سال يك‌بار
- كولونوسكوپي هر دَه سال يك‌بار
- سيگموئيدوسكوپي هر دَه سال يك‌بار
ويژگي‌ها و عادت‌ها و رژيم غذايي
سن عامل خطرناك مهمي براي سرطان روده‌ي بزرگ محسوب مي‌شود. حدود ۹۱ درصد افراد مبتلا به سرطان روده‌ي بزرگ مسن‌تر از پنجاه سال هستند؛ با‌اين‌حال، افراد جوان‌تر از پنجاه سال هم ممكن است دچار اين بيماري شوند. سرطان روده‌ي بزرگ بيشتر افراد كم‌تحرك و چاق و مصرف‌كنندگان دخانيات را تحت‌تأثير قرار خواهد داد. از‌آنجا‌كه روده‌ي بزرگ بخشي از دستگاه گوارش است، رژيم غذايي و تغذيه در ايجاد آن نقش اصلي ايفا مي‌كند. به‌عنوان مثال، پيروي از رژيم غذايي كم‌فيبر مي‌تواند در پيدايش اين بيماري مؤثر باشد. همچنين براساس مطالعه‌هاي انجام‌شده در سال ۲۰۱۹، افرادي كه مقادير زيادي از مواد‌غذايي زير را مصرف مي‌كنند، درمقايسه‌با ساير افراد درمعرض خطر بيشتري قرار مي‌گيرند:
- چربي‌هاي اشباع شده
- گوشت قرمز
- الكل
- گوشت فراوري‌شده
شرايط زمينه‌اي
برخي از شرايط و درمان‌ها با افزايش خطر ابتلا به سرطان روده‌ي بزرگ ارتباط دارند كه درادامه، به آن‌ها معرفي مي‌كنيم:
- ديابت
- پرتودرماني بهعلت ابتلا به ساير سرطان‌ها
- بيماري‌هاي التهابي روده همانند كوليت اولسراتيو يا بيماري كرون
- آكرومگالي (اختلال در هورمون رشد)
جمع‌بندي
هر فردي كه متوجه علائم گوارشي جديد و توضيح‌ناپذير شود يا درباره‌ي علائم خود ترديد داشته باشد، بايد به پزشك مراجعه كند. غربالگري و تشخيص زودهنگام در افراد مبتلا به سرطان روده‌ي بزرگ بسيار مهم است. توجه كنيد اگر سرطان به خارج از روده‌ي بزرگ يا روده‌ي راست گسترش پيدا نكرده باشد، زنده‌ماندن فرد حداقل تا پنج سال ۹۰ درصد افزايش خواهد يافت. اين در حالي است كه اگر سرطان به بافت‌هاي مجاور و غدد لنفاوي رسيده باشد، احتمال زنده‌ماندن فرد به ۷۱ درصد كاهش مي‌يابد و اگر به ساير اندام‌هاي بدن سرايت كند، اين احتمال به ۱۴ درصد تقليل پيدا خواهد كرد. تشخيص و درمان به‌موقع مؤثرترين راهكار براي بهبود فرد مبتلا به سرطان روده‌ي بزرگ است.
هم انديشي ها