آيفون چقدر دوستدار محيط‌زيست است؟ نگاهي به قابليت‌هاي ربات بازيافت اپل

آيفون هم مانند بسياري از ابزارهاي الكترونيكي مشابه عمر مشخصي دارد و پس از سپري‌شدن مدت زمان معيني ديگر متخصصدي نخواهد بود. سرنوشت آيفون از‌نفس‌افتاده پس از بازنشستگي چيست؟ آيا مي‌توان بخش‌هاي تشكيل‌دهنده‌ي آن را كاملا جدا كرد و از وجود آن‌ها در ساخت آيفون جديد بهره گرفت؟ پاسخ اين پرسش باتوجه‌به افزايش روازفزون تلاش‌هاي‌ اپل براي بازيافت محصولات خود مثبت است. نمونه‌ي شاخصي از اين تلاش را مي‌توان در ربات بازيافت اپل مشاهده كرد؛ ربات بزرگ و توانمندي كه قامتش حدود ۱۰ متر است و با نام ديزي (Daisy) شناخته مي‌شود. ربات بازيافت اپل از پنج بازوي مجزا براي جداسازي اجزاي مختلف آيفون بهره مي‌برد و سرعت سريعي براي انجام اين كار دارد.

به‌جز ربات بازيافت اپل، ساير تجهيزات آزمايشگاه بازيافت آستين همان تجهيزات مرسوم و استانداردي است كه در ساير مراكز بازيافت لوازم الكترونيكي استفاده مي‌شود. بدين‌ترتيب، مهندسان اپل مي‌توانند با مطالعه روش‌هاي نوين بازيافت راه‌هاي تازه‌اي براي بهبود روش‌هاي قديمي و سنتي اين پديده بيابند.

ربات بازيافت اپل بخشي از برنامه‌ي اين شركت براي دستيابي به ديد تازه و گسترده‌‌اي از اقتصاد دَوَراني است؛ اقتصادي كه در آن بخش درخورتوجهي از مواد اوليه‌ توليد از راه بازيافت محصولات قديمي و ازرده‌خارج به‌دست مي‌آيد. درواقع، اين اقتصاد تمركز ويژه‌اي بر كاهش ضايعات توليد مي‌كند.

ليزا جكسون در دوران رياست‌جمهوري باراك اوباما رياست سازمان حفاظت از محيط‌زيست آمريكا را برعهده داشت و اكنون يكي از مديران ارشد اپل در بخش اجتماعي و محيط‌زيست به‌شمار مي‌رود. جكسون هدف از برنامه‌هاي اپل براي توسعه‌ي اقتصاد دَوَراني را توليد محصولاتي مي‌داند كه از مواد بازيافت‌شده حاصل مي‌شوند. به‌عنوان مثال، مواد به‌كاررفته در نسخه‌هاي قديمي آيفون‌ مي‌توانند در ساخت موبايل‌هاي جديد و آتي آيفون استفاده شود.

فرايند پرزحمت ساخت آيفون

درحال‌حاضر، اكثر موبايل‌هاي هوشمند موجود در بازار به‌كمك مواد اوليه گوناگون و گاه كميابي مانند طلا، نقره، فسفر، تيتانيم و امثال آن ساخته مي‌شوند. بسياري از اين مواد به‌كمك فرايندهاي بسيار پرزحمت از معادن استخراج مي‌شوند؛ فرايندهايي كه گاه تأثيرات بسيار مخربي بر محيط‌زيست و حتي جامعه مي‌گذارد. با‌اين‌حال، مي‌توان تمام اين مواد اوليه را ازطريق بازيافت ابزارهاي الكترونيكي قديمي به‌دست آورد و تأثيرات مخرب مذكور را كاهش داد.

بنابر ادعاي جكسون، اپل به‌كمك تعداد فراواني از سازمان‌هايي كه به‌صورت حرفه‌اي درزمينه‌ي بازيافت محصولات الكترونيك فعال هستند، آزمايش‌هاي مختلفي انجام داده است؛ آزمايش‌هايي كه هدف از انجام آن‌ها بازيافت صدها عنصر جدول تناوبي از محصولات قديمي و خارج از رده‌ي اپل است.

تلاش‌هاي اپل براي بازيافت عناصر مهم جدول تناوبي از محصولاتي مانند آيفون نتايج مثبتي به‌همراه داشته است. به‌عنوان مثال، اين شركت سال گذشته براي نخستين‌بار موفق شد كبالت را از باتري نسخه‌هاي اخير آيفون بازيافت كند. در اين فرايند كه ازطريق جداسازي اجزاي تشكيل‌دهنده‌ي نمونه‌هاي استفاده‌‌نشدني آيفون انجام گرفت، ربات بازيافت اپل، ديزي، نقش مهمي برعهده داشت و اين اجزا را با سرعت زياد جدا كرد. اگر اين پروژه در سطح گسترده‌‌تري انجام شود، نياز به استخراج كبالت از معادن تا حد فراواني كاهش خواهد يافت.

درحال‌حاضر، بخش گسترده‌اي از كبالت موردنياز صنايع جهان از معادن جمهوري دموكراتيك كنگو استخراج مي‌شود. فرايند انجام اين كار معمولا بسيار ناسالم است و معدنچيان محلي با دست خالي و در حفره‌هاي خطرناك آن را استخراج مي‌كنند. اين در حالي است كه كبالت ماده‌اي سمي محسوب مي‌شود و كنش طولاني‌مدت و غيرايمن آن با دست يا بدن انسان ممكن است اشكالات فراواني ايجاد كند. فرايند استخراج كبالت علاوه‌بر معدنچيان مي‌تواند براي محيط‌زيست هم بسيار خطرناك باشد؛ چراكه ضايعات ناشي از استخراج آن در اغلب موارد منابع آب را آلوده و سمي مي‌كند.

توجه به ارزش‌هاي اخلاقي موجب شده است اپل هم مانند بسياري از شركت‌هاي مشابه، براي تأمين مواد اوليه محصولات خود دقت و حساسيت بيشتري به‌خرج دهد و تنها با آن دسته از شركت‌هايي همكاري كند كه تا حد زيادي مسائل ايمني و انساني را هنگام تأمين مواد اوليه رعايت مي‌كنند. با‌اين‌حال، هيچ شركتي نمي‌تواند كامل و دقيق از اين موضوع مطمئن شود كه آيا تأمين‌كنندگان مواد اوليه تمام شرايط انساني و اخلاقي را رعايت مي‌كنند يا خير.

حتي اگر در تأمين مواد اوليه تخلفاتي مانند سوءاستفاده از كودكان كار يا بهره‌كشي از نيروي سادهان انجام نشود، معمولا فرايند مربوط به آن با انجام اعمالي مانند استفاده از ماشين‌آلات سنگين و انفجار همراه است؛ عملياتي كه تأثير مخربي بر محيط‌زيست مي‌گذارد. ازاين‌رو، تأمين مواد اوليه ازطريق بازيافت محصولات قديمي بهترين و منطقي‌ترين روش براي پرهيز از آسيب‌هاي يادشده خواهد بود.   

مواردي كه به آن اشاره شد، جزو مهم‌ترين دلايل طراحي ربات بازيافت اپل يا همان ديزي و استفاده از آن براي جداسازي كامل قطعات به‌كاررفته در نسخه‌هاي استفاده‌‌نشدني آيفون است. اين ربات اكنون در قالب پروژه‌اي آزمايشي استفاده مي‌شود تا بتوان ازطريق بهبود كارايي آن، شيوه‌هاي بازيافت آيفون را تكامل داد.

قابليت‌هاي ديزي براي بازيافت آيفون

درحال‌حاضر، بسياري از مراكز بازيافت لوازم الكترونيك از ابزارهاي بزرگ مكانيكي براي انجام اين كار استفاده مي‌كنند. ابزارهايي كه لوازم الكترونيك استفاده‌ناپذير را پيش از آنكه مواد به‌كاررفته در آن‌ها طبقه‌بندي و براي فروش در بازار هدف مناسب دسته‌بندي شوند، كامل و همه‌جانبه اسقاط مي‌كنند. اين امر سبب مي‌شود در بسياري از موارد، بازيافت كامل مواد به‌كاررفته در اين لوازم ناممكن شود.

اگر آيفون را ابزارهاي مكانيكي مرسوم اسقاط كند، امكان دستيابي به برخي از مواد اوليه مهم به‌كاررفته در آن وجود نخواهد داشت. به‌عنوان مثال، بسياري از مواد ارزشمند معدني استفاده‌شده در آيفون كه به‌عنوان آهن‌ربا در بلندگوهاي موبايل به‌كار برده مي‌شود، درصورت اسقاط سنتي ممكن است با ساير فلزات تلفيق شود و كاملا از دست برود؛ اما ربات بازيافت اپل با دقت و وسواس بسيار هنگام بازيافت آيفون از بروز چنين آسيبي جلوگيري مي‌كند. با وجود اين دقت، ديزي از سرعت زيادي برخوردار است و مي‌تواند در مدت يك ساعت بيش از دويست دستگاه آيفون را اوراق كند. به‌كمك دقت فراوان ربات بازيافت اپل مي‌توان كبالت را به‌صورت جداگانه از نسخه‌هاي قديمي آيفون بازيافت كرد و از وجود آن در ساخت مجدد باتري‌هاي جديد آيفون بهره گرفت.      

البته ديزي نخستين ربات بازيافت اپل به‌شمار نمي‌رود و اين شركت پيش از ديزي، ربات بازيافت ديگري به‌نام ليام (Liam) را در سال ۲۰۱۶ آزمايش كرده بود. درواقع، بسياري از فناوري‌هاي به‌كاررفته در ديزي مدتي قبل در ليام مطالعه شده است. اگرچه هدف اصلي از طراحي ربات بازيافت اپل آشنايي با روش‌هاي نوين بازيافت لوازم الكترونيك و ايجاد تكامل در آ‌ن‌ها و دركل نگاه به آينده است، اگر اپل قصد دارد در زمان حال بر بازيافت آيفون تمركز كند، بايد از روش‌هاي رايج بازيافت هم بهره گيرد كه اكنون براي اسقاط لوازم الكترونيك استفاده مي‌شود. البته ليزا جكسون معتقد است اين روش‌ها درحال‌حاضر آن‌چنان كه بايد پيشرفت نكرده‌اند.

ايرادهاي استفاده از ديزي براي بازيافت آيفون

كايل وينز، مديرعامل مجموعه‌ي iFixit كه درزمينه‌ي تعمير لوازم الكترونيكي فعاليت مي‌كند، ربات بازيافت اپل را ابزار مناسبي براي جداسازي اجزاي آيفون مي‌داند. او معتقد است ايده‌ي ساخت رباتي اختصاصي كه تنها بر بازيافت محصول خاصي تمركز مي‌كند و مي‌تواند اجزاي آن محصول را كامل و دقيق از هم جدا كند، بسيار خوب و مبتكرانه جلوه مي‌كند. به‌كمك اين ايده مي‌توان ازانديشه متخصصين مالي هم توفيق چشمگيري درمقايسه‌با شيوه‌هاي سنتي بازيافت ابزارهاي الكترونيكي به‌دست آورد.

با‌اين‌حال، وينز استفاده از ربات بازيافت اپل را تعميم‌دادني به كل صنعت بازيافت نمي‌داند و معتقد است اين ايده چندان اقتصادي نخواهد بود كه براي بازيافت هر محصول خاص ناگزير باشيد رباتي پيشرفته و چند‌ميليون‌دلاري اختصاصي مانند ديزي طراحي كنيد. وينز براي فهم بهتر اين موضوع به تجربيات شخصي خود هنگام حضور در مراكز بازيافت ابزارهاي الكترونيكي اشاره مي‌كند.

او هنگامي‌كه از يكي از مراكز بزرگ بازيافت در شهر فرسنو كاليفرنيا بازديد مي‌كرد، تصميم گرفت بازي جالبي انجام دهد. بدين‌ترتيب كه پس از يافتن نخستين لپ‌تاپ در مركز بازيافت مذكور، سعي كرد مدل مشابه آن را در ميان لوازم اسقاطي بيابد. وينز مدعي است كه انجام چنين كاري تقريبا محال است و نمي‌توانيد در يكي از مراكز بازيافت لوازم الكترونيك دو مدل مشابه از يك لپ‌‌تاپ را بيابيد. به‌همين‌دليل، او ايده‌ي استفاده از ربات‌هاي تخصصي بازيافت داراي خصوصيات مشابه با ديزي را در چنين مراكزي غيراقتصادي مي‌داند.

در شرايطي كه ابزارهاي بازيافت به‌كاررفته در مراكز فعلي و مرسوم مي‌توانند تمام ابزارهاي الكترونيك موجود را اوراق كنند، ديزي فقط مي‌تواند اجزاي آيفون را از يكديگر جدا كند. نكته‌ي مهم درباره‌ي ربات بازيافت اپل آن است كه اين ربات نمي‌تواند نسخه‌هاي قديمي‌تر آيفون مانند آيفون ۴ را بازيافت كند و تنها مي‌تواند اجزاي نسخه‌هاي جديدتر آيفون را از هم جدا كند. اين در حالي است كه نسخه‌هاي جديد آيفون معمولا به اوراق‌شدن نياز ندارند. اكنون نسخه‌هاي قديمي آيفون هستند كه به پايان عمر خود نزديك شده‌اند و بايد بازيافت شوند.

نكته‌ي ديگري كه امكان استفاده از ديزي براي بازيافت آيفون را دشوار مي‌كند، پراكندگي موبايل‌هاي اپل در سطح جهان است. به‌طور حتم، موبايل‌هاي از‌رده‌خارج آيفون فقط در نقطه‌ي خاصي از جهان جمع نشده‌اند و در كشورهاي مختلف پراكنده هستند. بنابراين، اگر براي بازيافت آن‌ها روش‌هاي سنتي به‌كار نرود و به استفاده از ربات‌هاي مشابه با ديزي نياز باشد، بايد تمام اين موبايل‌ها از كشورهاي مختلف جمع‌آوري و به مراكز بازيافت اختصاصي اپل منتقل شود. امري كه نيازمند برنامه‌ريزي و هزينه‌هاي هنگفتي خواهد بود. بنابراين، تا ربات بازيافت اپل به توليد انبوه نرسد و روش‌هاي سنتي بازيافت به‌طور كامل پيشرفت نكند، نمي‌توان الگوي بازيافت آيفون را براي تمام محصولات الكترونيك در تمام نقاط جهان به‌كار برد.

تلاش اپل براي تكامل الگوي بازيافت آيفون

اپل به همان ميزان كه در پي بهبود فناوري‌‌هاي مربوط به بازيافت محصولات خود است، مي‌كوشد ميزان تقاضا براي مواد بازيافتي را هم افزايش دهد. ليزا جكسون اميدوار است تلاش‌هاي اپل دراين‌زمينه بتواند مشوقي براي ساير شركت‌ها و توليدكنندگان و مهندسان باشد تا به‌شكل جدي‌تري تصميم بگيرند روش‌هاي جديد براي بهره‌مندي از اقتصاد دَوَراني و مبتني بر بازيافت را بيابند. او تلاش‌هاي اپل دراين‌زمينه را به دو بخش كلي تقسيم مي‌كند: ۱. نوآوري‌هايي كه بتواند اقتصاد دَوَراني را ازمانديشه متخصصين فناوري متخصصدي كند؛ ۲. نوآوري‌هايي كه بتواند همين استراتژي را در بخش بازار مدانديشه متخصصين قرار دهد.

باتوجه‌به اهداف يادشده، اپل اكنون مدتي است كه برخي مواد معدني كمياب مانند كبالت را از نسخه‌هاي جديد آيفون بازيافت مي‌كند و دركنار آن مي‌توان بازيافت قلع از برد برخي توليداتش را شاهد بود. بازيافت آلومينيوم از نسخه‌هاي جديد مك بوك اير و مك ميني هم جزو اهدافي به‌شمار مي‌رود كه اپل درحال‌حاضر، به آن دست يافته است. تمام اين اقدامات موجب مي‌شود اپل بتواند نقش منفي خود در آزادسازي بيش‌از‌اندازه‌ي كربن در محيط‌زيست را كاهش دهد و آن را به نصف برساند.

به‌طور حتم، اين تنها شروع ماجرا است و همچنان فهرست بلندبالايي از مواد اوليه مختلف وجود دارد كه اپل مي‌تواند آن‌ها را از بازيافت آيفون و ديگر محصولات خود به‌دست آورد. با‌اين‌حال، هنوز مشخص نيست چه زماني اپل مي‌تواند يك دستگاه آيفون يا آيپد كهنه و از‌كار‌افتاده را به‌صورت كامل بازيافت كند. اين نكته‌اي است كه ليزا جكسون هم به آن اشاره مي‌كند. با‌اين‌حال او معتقد است آموخته‌هاي اپل دراين‌زمينه مي‌تواند در دو سال آينده تغييرات مهمي در بازار ايجاد كند. جكسون اميدوار است ساير شركت‌ها هم به اپل بپيوندند و با اجراي الگوهايي مانند بازيافت آيفون گام مهمي در تأثيرگذاري بر بازار مواد بازيافتي بردارند.

يكي از برنامه‌هاي اپل براي رونق‌گرفتن اقتصاد دَوَراني توليد محصولاتي است كه از مقاومت و دوام بيشتري برخوردار هستند. حال شايد اين پرسش مطرح شود كه در اقتصاد مبتني‌بر بازار و در شرايطي كه ميزان فروش بيشتر محصولات يك شركت تضمين‌كننده‌ي بقاي آن است، چگونه مي‌توان با توليد محصولات بادوام از ورشكستگي شركت يا مواجه‌شدن آن با ضرر و زيان جلوگيري كرد؟ آيا ساخت محصولات بادوام در تناقض با هدف اصلي شركت‌ها، يعني افزايش ميزان فروش محصولاتشان نيست؟

اپل براي برطرف‌كردن اين تناقض به‌سراغ طرح اجاره‌دادن آيفون رفته است. در اين طرح كه مبتني‌بر پرداخت حق اشتراك ماهانه است، مشتريان مي‌توانند به‌صورت سالانه موبايل‌هاي قديمي آيفون خود را به اپل تحويل دهند و آيفون نو تحويل بگيرند. در سطور پيشين اين مطلب، به استخراج كبالت از آيفون به‌وسيله‌ي ربات بازيافت اپل، ديزي، اشاره كرديم. اين پروژه بخشي از طرح اجاره‌دادن آيفون محسوب مي‌شود و كبالت استخراج‌شده‌ي ديزي از نسخه‌هاي ازرده‌خارج آيفون مشتريان بازيافت شده است.

استفاده از طرح‌هايي مشابه با طرح اجاره‌ي آيفون موجب مي‌شود شركت‌هاي مختلف به توليد محصولاتي تشويق شوند كه از خاصيت تعمير چشمگيري برخوردار هستند يا مي‌توان آن‌ها را به‌تدريج و در طول زمان ارتقا داد. درحال‌حاضر، شركت IKEA كه در فروش مبلمان و لوازم منزل فعال است از طرح مشابهي براي عرضه‌ي محصولات خود به مشتريان يا به‌عبارت بهتر، اجاره‌دادن آن‌ها استفاده مي‌كند.

كايل وينز به‌عنوان سرپرست مجموعه‌اي كه درزمينه‌ي تعمير لوازم الكترونيكي فعال است، از رواج چنين طرح‌هايي استقبال مي‌كند و معتقد است اپل بايد محصولات خود را به‌گونه‌اي طراحي كند كه تعمير قطعات مختلف آن راحت‌تر از نمونه‌هاي فعلي باشد. از ديد او، بسياري از مشتريان آيفون هنوز نمي‌دانند باتري موبايل آن‌ها پس از مدتي استفاده تعويض‌كردني است؛ به‌همين‌دليل، به‌محض پايان عمر باتري آيفون خود به‌دنبال خريد آيفون جديد مي‌روند.

اپل هم مانند بسياري از شركت‌هاي مشابه، در سال‌هاي گذشته روي خوش چنداني به تعمير محصولات خود نشان نمي‌داد. با‌اين‌حال در سال‌هاي اخير، به برخي مراكز تعمير لوازم الكترونيكي غيروابسته به اپل اجازه‌ي تعمير محصولات خود را داده است. وينز معتقد است اپل بايد حتي از اين هم فراتر برود و محصولاتش را به‌گونه‌اي طراحي كند كه خود مشتريان بتوانند برخي قطعات آن‌ها را تعمير يا تعويض كنند. به‌عنوان مثال، حتي افراد كم‌تجربه هم بتوانند باتري آيفون خود را به‌راحتي و بدون مراجعه به تعميرگاه تعويض كنند.

بنابر ادعاي وينز، تعويض‌پذيربودن باتري محصولاتي مانند آيفون حتي به‌نفع مراكز بازيافت است و به آن‌ها اجازه مي‌دهد با خارج‌كردن باتري محصولات اپل، ايمني فرايند بازيافت را تأمين كنند. درحال‌حاضر، برخي محصولات اپل مانند ايرپاد چندان بازيافتي نيستند؛ زيرا باتري آن‌ها خارج‌كردني نيست و اين موضوع مي‌تواند خطر آتش‌سوزي را هنگام انجام فرايند بازيافت افزايش دهد.

دشواربودن فرايند بازيافت لپ‌تاپ‌هاي اختصاصي اپل يا تعمير آن‌ها حتي از تعمير آيفون و ساير محصولات اين شركت هم بيشتر است؛ به‌گونه‌اي كه وب‌سايت iFixit به مك‌بوك پرو ۲۰۱۸ مدل MR9Q2 اپل ازانديشه متخصصين قابليت تعمير نمره يك از ده را داده است. اين در حالي است كه آيفون X اپل توانسته است نمره شش از ده را از اين وب‌سايت دريافت كند.

درمجموع& وينز معتقد است اپل با پس گرفتن محصولات قديمي خود از مشتريان، مي‌تواند آن‌ها را تعمير و براي فروش مجدد به بازار عرضه كند. بدين‌ترتيب، كوپرتينويي‌ها مي‌توانند علاوه‌بر كنترل بيشتر محصولات خود، بهره‌وري زيست‌محيطي آن‌ها را هم افزايش دهد.

شما نيز به اين موضوع اهميت مي‌دهيد كه موبايل هوشمند، تبلت، كامپيوتر و... بازيافت‌كردني باشند‌؟ انديشه متخصصينات‌هاي خود را با اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران و خوانندگان آن در ميان بگذاريد.