چرا مادربورد كامپيوتر به باتري مجهز است؟
اگر از كامپيوترهاي دسكتاپ يا لپتاپهاي قديمي استفاده كنيد، مادربرد كامپيوترتان به باتري داخلي مجهز است كه البته برخلاف باتريهاي معمولي، وظيفهي تأمين برق دستگاه را برعهده ندارد. باتري مذكور بهنام CMOS شناخته ميشود و تنها در زمان غيرفعالبودن كامپيوتر كار ميكند. در اين مطلب اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران، متخصصدهاي باتري مادربرد را شرح و دربارهي عمر باتري CMOS و زمان تعويض آن اطلاعاتي ارائه ميدهيم.
باتري CMOS چيست؟
عبارت CMOS مخفف Complementary Metal-Oxide-Semiconductor است. در روزهاي اوليهي تولد كامپيوترهاي شخصي، نوعي حافظهي رم بهنام CMOS RAM وجود داشت كه تنظيمات BIOS را در خود ذخيره ميكرد. حافظهي رم مذكور به باتري نياز دارند؛ وگرنه در زمان خاموشبودن كامپيوتر شخصي، اطلاعات از بين ميروند.
كامپيوترهاي مدرن از حافظهي رم CMOS استفاده نميكنند؛ بلكه تنظيمات BIOS را در حافظهاي با عمر طولانيتر ذخيره ميكنند و درنتيجه، براي ذخيرهسازي به جريان دائمي برق نياز ندارند. مادربردهاي UEFI تنظيمات را در حافظههاي فلش يا روي هاردديسك كامپيوتر ذخيره ميكنند؛ بنابراين، در اين سيستمها به باتري نيازي نخواهد بود؛ اما بازهم آن را مشاهده ميكنيد.
UEFI چيست؟
مفهوم UEFI يا Unified Extensible Firmware Interface با هدف جايگزيني BIOS معرفي شد؛ استانداردي صنعتي كه بين توليدكنندگان تراشه همچون AMD و اينتل و با حضور مايكروسافت و توليدكنندگان كامپيوتر شخصي تصويب شد. UEFI بهنوعي BIOS را بهبود ميبخشد.
عمر BIOS به دههي ۱۹۸۰ و سالهاي ابتدايي تولد و توليد كامپيوترهاي شخصي مبتنيبر IBM بازميگردد و محدوديتهاي متعددي دارد. UEFI محدوديتهاي گذشته را از بين ميبرد. بهعنوان مثال، با UEFI ميتوان از درايوهايي تا ۲/۲ ترابايت يا بزرگتر همراهي كرد. بهعلاوه، حالتهاي ۳۲ و ۶۴ بيتي و Secure Boot هم با UEFI ممكن ميشوند.
بوت امن (Secure Boot) فرايندي است كه امنيت كامپيوتر شخصي را در لايهها و مراحل ابتدايي تأمين ميكند. اين لايهي امنيتي مطمئن ميشود بدافزارها از فرايند راهاندازي كامپيوتر سوءاستفاده نكنند. در مرحلهي امنيتي، همهي كدهاي اجراشده مطالعه ميشوند تا امضاي امنيتي معتبري داشته باشند. از قابليتهاي ديگر UEFI ميتوان به بوت انتخابي و اوركلاككردن و تغيير تنظيمات اختصاصي متعدد مادربرد اشاره كرد.
BIOS چيست؟
كامپيوترهاي قديميتر بهجاي استفاده از UEFI، از BIOS بهره ميبرند. BIOS مخفف عبارت Basic Input/Output System است كه در تراشهاي در مادربرد كامپيوتر ذخيره ميشود. وقتي كامپيوتر بارگذاري شود، BIOS شروع بهكار ميكند و پس از اجراي آزمايش داخلي روشنشدن، سختافزار كامپيوتر را بهصورت اوليه راه مياندازد. سپس، كنترل سيستم به بوتلودر واگذار ميشود كه عموما در درايو ذخيرهسازي قرار دارد. البته بوتلودر را ميتوان از ديسك نوري يا حافظهي USB هم اجرا كرد. بوتلودر وظيفهي بارگذاري سيستمعامل كامپيوتر (ويندوز، لينوكس، مك و...) را برعهده دارد. BIOS مسئوليت وظايف سيستمي سطح پايين را برعهده دارد و متخصص با فشاردادن دكمهاي در زمان بارگذاري سيستم، ميتواند تنظيمات آن را تغيير دهد.
باتري مادربرد در كامپيوترهاي مدرن، تنظيمبودن ساعت زنده را تضمين ميكند
صفحهي تنظيمات BIOS به متخصص امكان ميدهد تنظيمات سطح پايين سختافزار كامپيوتر را تغيير دهد. تنظيمات مذكور به توليدكننده و برند مادربرد وابسته؛ اما برخي تنظيمات عمومي و مشترك است. از تنظيمات تغييردادني در BIOS ميتوان به ترتيب بوت اشاره كرد كه اولويت كامپيوتر را در مراجعه به دستگاههاي ذخيرهسازي متصل براي بارگذاري بوتلودر تغيير ميدهد. شايان ذكر است اينتل در تمامي تراشههاي مدل ۲۰۲۰ خود، BIOS را با UEFI جايگزين ميكند.
چرا مادربرد به باتري نياز دارد؟
اگر كامپيوترهاي امروزي تنظيمات BIOS را در حافظههاي پايدارتر ذخيره ميكنند؛ چرا هنوز از باتري در مادربردها استفاده ميشود؟ پاسخ روشن است: مادربردها هنوز بخشي بهنام ساعت زنده (Real Time Clock يا RTC) دارند. كامپيوترها با وجود خاموش و روشن شدن، زمان را مانند ساعت كوارتز حفظ ميكنند؛ درنتيجه، باتري براي ذخيرهسازي اطلاعات ساعت متخصصد خواهد داشت. وقتي كامپيوتر خاموش ميشود، باتري نيروي لازم را براي ساعت زنده فراهم ميكند.
چه زماني باتري مادربرد را تعويض كنيم؟
هيچ نوعي از باتريها عمر دائمي ندارند و بههرحال به تعويض نياز پيدا خواهند كرد. باتريهاي CMOS نيز عمرشان محدود است و عموما بيش از ۱۰ سال عمر نخواهند كرد. استفادهي عادي از كامپيوتر عمر باتري را طولانيتر ميكند؛ اما كامپيوترهايي كه زمان بيشتري خاموش هستند، بيشتر از انرژي باتري استفاده ميكنند. اگر عمر باتري كامپيوتر قديمي به پايان برسد، با پيامهاي خطاي زير مواجه ميشويد:
پيغام خطاي آخر در فهرست بالا، تا حدودي براي متخصص گمراهكننده خواهد بود؛ اما توضيح سادهاي براي آن وجود دارد. وقتي باتري مناسب براي تأمين نيروي BIOS وجود نداشته باشد، مادربرد بهياد نميآورد پردازنده قبلا هم در سيستم وجود داشته است؛ درنتيجه مادربرد CPU را بهعنوان قطعهي سختافزاري جديد ميشناسد.
در كامپيوترهاي مدرنتر كه اطلاعات را در حافظههاي پايدارتر ذخيره ميكنند، كامپيوتر پس از پايان عمر باتري نيز احتمالا بهخوبي بارگذاري ميشود؛ اما شايد توانايي محاسبهي دقيق زمان را نداشته باشد. در چنين وضعيتي، اشكالات متعدد اتصال و حتي دريافت بهروزرساني نرمافزاري ايجاد ميشود و بايد براي رفع اشكال اقدام كرد.
چگونه باتري CMOS را تعويض كنيم؟
باتري مادربرد ظاهري شبيه به باتريهاي مرسوم در قطعات الكترونيكي ديگر دارد و ديسكي نقرهاي است. عموما در مادربردها باتريهاي CR2032 استفاده ميشوند. قبل از تعويض باتري مادربرد، ابتدا بايد سيستم كامپيوتر را خاموش و آن را از منبع تغذيه جدا كنيد. اگر در حال تعويض باتري لپتاپ هستيد، باتري اصلي آن را جدا كنيد. فراموش نكنيد بازكردن كامپيوترهاي شخصي و انجام عمليات الكترونيكي، رويكردي استاندارد دارد و بيش از همه، الكتريسيتهي ساكن ممكن است در قطعات اختلال ايجاد كند. در برخي از مادربردها، باتري با لحيم به مادربرد متصل شده است. در چنين وضعيتي، يا بايد مادربرد را بهطور كامل تعويض كنيد يا تعميركار باتري را تعمير يا تعويض كند.
خارجكردن و نصب مجدد باتري مادربرد برخي اوقات براي رفع اشكالات كامپيوترهاي قديمي كارساز ميشود. با برداشتن و نصب مجدد باتري، رمز عبور BIOS و ديگر تنظيمات نيز پاك خواهند شد. علاوهبر برداشتن و نصب مجدد باتري، ميتوان تنظيمات BIOS را از داخل خود منو آن نيز تغيير داد يا به حالت اول بازگرداند. براي چنين عملكردي بهدنبال گزينههايي همچون Clear CMOS يا Reset to Defaults باشيد.
هم انديشي ها