نقش انسان در تكامل مصنوعي گونه‌ هاي جديد

تصوير بالا نوعي پشه موسوم به پشه‌ي مترو لندن (London Underground Mosquito) را نشان مي‌دهد كه در سيستم‌هاي زيرزميني در سراسر جهان يافت مي‌شود. گمان مي‌رود كه اين پشه از پشه‌هاي رايج خانگي در يك جمعيت زيرزميني تكامل يافته باشد.

برخي گونه‌هاي جانوري در سراسر جهان به دليل فعاليت‌هاي انساني به سرعت در حال انقراض هستند، اما انسان نيز باعث تكامل سريع و ظهور گونه‌هاي جديد مي‌شود. نتايج يك مطالعه‌ي جديد كه در اين هفته‌ منتشر شده، به طور خلاصه علل گونه‌زايي‌هاي ناشي از فعاليت انسان را مورد مطالعه قرار داده و در مورد اينكه چرا گونه‌هاي تازه تكامل يافته به سادگي نمي‌تواند جايگزين گونه‌هاي وحشي منقرض شده شوند، به مباحثه و كاوش پرداخته است. اين مطالعه توسط مركز ماكرئوكولوژي (Center of Macroecology) در بخش تكامل و آب و هوا در دانشگاه كپنهاگ سرپرستي شده است.

شمار فزاينده‌اي از نمونه‌هاي به دست آمده نشان مي‌دهد كه انسان نه تنها به انقراض گونه‌ها كمك مي‌كند، بلكه باعث روي دادن تكامل هم شده و در برخي موارد حتي باعث ظهور گونه‌هاي كاملا جديد نيز مي‌شود. اين فرايند مي‌تواند به خاطر مكانيسم‌هايي مانند معرفي‌هاي تصادفي، اهلي كردن حيوانات و محصولات كشاورزي، انتخاب غير طبيعي به علت شكار يا همچنين ظهور اكوسيستم‌هاي جديد مانند محيط زيست شهري رخ دهد.

اگرچه شايد بخواهيم چنين تعبير كنيم كه فعاليت‌هاي انسان به همان اندازه كه به تنوع زيستي جهاني آسيب مي‌رساند، به سود تنوع زيستي نيز عمل مي‌كند؛ اما نويسندگان اين مقاله‌ي پژوهشي تاكيد دارند كه گونه‌هاي وحشي منقرض شده نمي‌توانند به سادگي با آن گونه‌هايي كه به تازگي تكامل يافته‌اند، جايگزين شوند و از اين رو حفاظت از طبيعت هنوز هم به عنوان يك ضرورت فوري مطرح است.

نويسنده‌ي ارشد مقاله و فعال مقطع پسادكترا جوزف بال (Joseph Bull) از مركز ماكرئوكولوژي بخش تكامل و آب و هوا در دانشگاه كپنهاگ در اين باره چنين مي‌گويد:

 بعيد است كه انديشه متخصصينات مرتبط با به دست آمدن «مصنوعي» گونه‌هاي جديد از طريق فعاليت‌هاي انساني، به پيدايش اين حس در ما بينجامد كه ايجاد گونه‌هاي جديد مي‌تواند زيان‌هاي ناشي از نابودي گونه‌هاي« طبيعي » را جبران كند. در واقع، بسياري از افراد ممكن است انديشه متخصصينات اخير درباره‌ي جهاني با تنوع زيستي مصنوعي را به اندازه‌ي يك روند تخريب يا انقراض مصنوعي روي زمين، نگران‌كننده و غير قابل پيش‌بيني قلمداد كنند.

اين مطالعه كه با همكاري دانشگاه كوئينزلند انجام شد روز ۲۸ ژوئن سال جاري در مجموعه مقالات Royal Society B منتشر شد. اين مقاله، نمونه‌هاي متعددي از چگونگي تاثير فعاليت‌هاي انسان را روي تكامل گونه‌ها مورد مطالعه قرار داده است.

به عنوان مثال گفته شده است از زماني كه پشه‌ي خانگي معمولي خود را با محيط زيست سيستم راه‌آهن زيرزميني در لندن سازگار ساخته، باعث تثبيت يك جمعيت زيرزميني از اين پشه‌ها شده است. اين جمعيت جديد از پشه‌ها در حال حاضر به نام «پشه‌ي متروي لندن» شناخته مي‌شود و نكته‌ي جالب در اين است كه پشه‌ي فوق ديگر نمي‌تواند با همتايان خود روي سطح زمين آميزش داشته باشد و به طور موثر تصور مي‌شود يك گونه جديد است. ژورف بال همچنين توضيح مي‌دهد:

ما همچنين نمونه‌هايي از اهلي كردن كه به پيدايش گونه‌هاي جديد انجاميده را نيز مشاهده كرده‌ايم. با توجه به مطالعه‌ي اخير، حداقل شش مورد از ۴۰ محصول زراعي مهم در جهان كاملا جديد قلمداد مي‌شوند.

علاوه بر اين، انتخاب غير طبيعي به دليل شكار مي‌تواند به ظهور صفات جديد در حيوانات منتهي شود كه اين نيز امر در نهايت مي‌تواند به پيدايش گونه‌هاي جديد و جابجايي آگاهانه يا اتفاقي گونه‌ها منجر شده و در ادامه نيز امكان دارد كه اين رويداد نيز به تركيب با ديگر گونه‌ها ختم شود. با توجه به نكته‌ي اخير، ثابت شده است كه گونه‌هاي گياهي جديد در اروپا طي سه قرن اخير منقرض شده‌اند.

اگر چه تعيين اينكه دقيقا چه تعداد از رويدادهاي گونه‌زايي در پي فعاليت‌هاي انساني رخ داده ممكن نيست، اما بر پايه‌ي اين مطالعه مشخص شده كه انسان تاثير بالقوه‌ي زيادي در اين روند دارد.

دانشيار مارتين مارون (Martine Maron) از دانشگاه كوئينزلند در اين باره چنين توضيح داده است:

در اين مقوله، تعداد گونه‌ها به صورت يك سنجش عميقا نامطلوب از روند حفاظت در مي‌آيد، چرا كه بسياري از جنبه‌هاي مهم تنوع زيستي را منعكس نمي‌كند. اگر جانوران وحشي را در برابر گونه‌هاي همگون اهلي شده، مورد مقايسه قرار دهيم؛ دستيابي به يك نتيجه‌ي خالص خنثي براي شمار گونه‌ها نمي‌تواند قابل قبول باشد. با اين حال، در انديشه متخصصين آوردن پديده‌ي گونه‌زايي در كنار انقراض احتمالا در گسترش يك درك بهتر از تاثير ما بر تنوع زيستي جهاني حايز اهميت و موثر تلقي شود. ما به عنوان يك جامعه، خواستار يك مباحثه همگاني درباره‌ي حفاظت طبيعت هستيم.

محققان روي اين موضوع اتفاق انديشه متخصصين دارند كه ميزان انقراض‌هاي فعلي ممكن است به زودي به فرا رسيدن دوره‌ي ششم از انقراض‌هاي گسترده روي كره‌ي زمين منجر شود. از زمان روي دادن آخرين عصر يخبندان در ۱۱۵۰۰ سال پيش، برآورد شده است كه ۲۵۵ گونه از پستانداران و ۵۲۳ گونه از پرندگان منقرض شده‌اند كه اين انقراض‌ها اغلب به دليل فعاليت‌هاي انساني رخ داده‌اند. در همان دوره، انسان‌ها باعث جابجايي محل زندگي تقريبا ۹۰۰ گونه‌ي شناخته شده و همچنين اهلي شدن بيش از ۴۷۰ گونه از حيوانات و نزديك به ۲۷۰ مورد از گونه‌هاي گياهي شده‌اند.